Τα «μικρόβια- ζόμπι» – H αρχαία απειλή κάτω από τους πάγους που λιώνουν

Το προηγούμενο καλοκαίρι, ο ιός του άνθρακα σκότωσε ένα δωδεκάχρονο αγόρι σε ένα απομακρυσμένο μέρος της Σιβηρίας. Τουλάχιστον 20 ακόμη άνθρωποι από την χερσόνησο Γιαμάλ, διαγνώστηκαν με τη δυνητικά θανατηφόρα ασθένεια ενώ συνολικά νοσηλεύτηκαν περίπου 100 πολίτες ως ύποπτα κρούσματα. Επιπλέον, περισσότεροι από 2.300 τάρανδοι στην περιοχή πέθαναν από τη μόλυνση. Η πιθανότερη αιτία; H απόψυξη του παγωμένου στρώματος στο υπέδαφος.

 

Σύμφωνα με Ρώσους αξιωματούχους, το μόνιμα παγωμένο στρώμα του εδάφους είχε συγκρατήσει σπόρους του βακίλου του άνθρακα οι οποίοι απελευθερώθηκαν στα κοντινά ύδατα, στο έδαφος και στη συνέχεια σε προμήθειες τροφίμων. Αυτό ήταν το πρώτο ξέσπασμα που καταγράφεται στην περιοχή εδώ και 75 χρόνια.

Οι ερευνητές έχουν προβλέψει εδώ και χρόνια ότι μία από τις συνέπειες της υπερθέρμανσης του πλανήτη θα μπορούσε να είναι ότι οτιδήποτε έχει παγώσει στο μόνιμο στρώμα του πάγου – όπως τα αρχαία βακτήρια – μπορεί να απελευθερωθεί, καθώς οι θερμοκρασίες ανεβαίνουν συνεχώς. Αυτό θα μπορούσε να περιλαμβάνει μολυσματικούς παράγοντες για τον άνθρωπο ο οποίος μπορεί να μην είναι προετοιμασμένος να τους αντιμετωπίσει καθώς δεν έχει αναπτύξει ανοσία. Σύμφωνα με το επιστημονικό περιοδικό «Scientific American», αυτή η θεωρία έχει αρχίσει να γίνεται πράξη καθώς μαζί με το λιώσιμο των πάγων, μολυσματικοί μικροοργανισμοί που είχαν επιβιώσει για πολλά χρόνια αναδύονται στο περιβάλλον.

Παρά το γεγονός ότι ο άνθρακας εμφανίζεται φυσικά σε όλα τα εδάφη και τα κρούσματα δεν σχετίζονται πάντα με το μόνιμο στρώμα του πάγου, η εκτεταμένη απόψυξη θα μπορούσε να αυξήσει τον αριθμό των ανθρώπων που εκτίθενται στα βακτήρια άνθρακα. Σε ένα έγγραφο του 2011, που δημοσιεύθηκε στην Global Health Action, οι επιστήμονες Boris A. Revich και Marina A. Podolnaya προβλέπουν πως το φαινόμενο της απόψυξης θα φέρει στην επιφάνεια δυνητικά θανατηφόρες λοιμώξεις του 18ου και του 19ου αιώνα, ειδικά κοντά σε χώρους νεκροταφείων όπου έχουν ταφεί τα θύματα αυτών των λοιμώξεων.

Στην πραγματικότητα, το πόσο επιθετικοί είναι οι μολυσματικοί παράγοντες που βρίσκονται θαμμένοι στο μόνιμο στρώμα του πάγου, είναι κάτι άγνωστο και απρόβλεπτο.

Το μόνιμο στρώμα του πάγου βρίσκεται πράγματι σε διαδικασία απόψυξης σε υψηλότερα γεωγραφικά πλάτη και σε μεγαλύτερα βάθη από ποτέ. Σε διάφορα μέρη της Σιβηρίας το στρώμα πάνω από μόνιμο στρώμα του πάγου μπορεί να αποψυχθεί σε βάθος 50 εκατοστών κάθε καλοκαίρι. Αυτό το καλοκαίρι, όμως, υπήρχε ένα κύμα καύσωνα στην περιοχή με θερμοκρασίες που έφτασαν τους 35 βαθμούς – 25 βαθμούς πάνω από το συνηθισμένο. Η διαφορά ενδεχομένως να επέκτεινε ή να βάθυνε την απόψυξη και την κινητοποίηση των μικροοργανισμών που βρίσκονταν παγιδευμένοι στη γη.

Αν και οι επιστήμονες δεν έχουν ακόμα υπολογίσει το τελικό βάθος, υποθέτουν ότι είναι ένας αριθμός που δεν έχει παρατηρηθεί εδώ και σχεδόν έναν αιώνα καθώς οι καύσωνες σε υψηλότερα γεωγραφικά πλάτη γίνονται όλο και πιο συχνοί.

Πολλοί μικροοργανισμοί δεν μπορούν να επιβιώσουν σε ακραίες συνθήκες χαμηλών θερμοκρασιών, αλλά μερικά εμφανίζουν αντοχή για πολλά χρόνια. Ο ανθεκτικός βάκιλος του άνθρακα μπορεί να επιβιώσει για περισσότερο από έναν αιώνα, σύμφωνα με τους επιστήμονες.

Οι ιοί μπορεί επίσης να επιβιώσουν για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Το 2014 και το 2015, ο επικεφαλής του Μεσογειακού Ινστιτούτου Μικροβιολογίας Jean-Michel Claverie και η συνάδελφός του Chantal Abergel δημοσίευσαν τα ευρήματά τους για δύο ακόμα μολυσματικούς ιούς που εντοπίστηκαν σε ένα τμήμα παγωμένου εδάφους 30.000 ετών στη Σιβηρία. Παρά το γεγονός ότι οι ιοί Pithovirus sibericum και Mollivirus sibericumcan μολύνουν μόνο αμοιβάδες, η ανακάλυψη είναι μια ένδειξη ότι οι ιοί που μολύνουν τον άνθρωπο – όπως η ευλογιά και η ισπανική γρίπη – θα μπορούσαν δυνητικά να διατηρηθούν σε μόνιμο στρώμα του πάγου.

Ανθρώπινοι ιοί που μόλυναν τους πρώτους ανθρώπους που κατοίκησαν τη Αρκτική θα μπορούσαν επίσης να βρίσκονται ακόμη παγωμένοι, αλλά ζωντανοί στο έδαφος, σημειώνουν οι επιστήμονες και τονίζουν πως θα ήταν συναρπαστικό αλλά και ανησυχητικό το να υπάρξει μια συνέχεια λοίμωξης ανάμεσα σε εμάς και τους προγόνους μας.

Η Janet Jansson, η οποία μελετά το μόνιμο στρώμα του πάγου στο Εθνικό Εργαστήριο του Βορειοδυτικού Ειρηνικού στην πολιτεία της Ουάσιγκτον, δεν ανησυχεί για αρχαίους ιούς. Αρκετές προσπάθειες εντοπισμού μολυσματικών παραγόντων σε πτώματα έχουν καταλήξει στο κενό, σημειώνει. Ωστόσο συνηγορεί πως απαιτείται περαιτέρω έρευνα για να προσδιοριστεί το ευρύ φάσμα των οργανισμών που υπάρχουν στους πάγους και ίσως αποτελούν απειλή για την υγεία.

Η πιθανότητα και η συχνότητα των κρουσμάτων παρόμοια με αυτή που κατεγράφη στη Σιβηρία θα εξαρτηθεί από την ταχύτητα και την τροχιά της κλιματικής αλλαγής. Για παράδειγμα, είναι πιθανό ότι ένα ακόμη κύμα καύσωνα θα εκθέσει και άλλα πτώματα ζώων που έχουν μολυνθεί από τον ιό του άνθρακα και οι επιστήμονες αναφέρουν πως η κατάσταση στην χερσόνησο Γιαμάλ έχει δείξει ότι ο κίνδυνος εξάπλωσης του άνθρακα είναι ήδη πραγματικός.

Στην πραγματικότητα, το πόσο επιθετικοί είναι οι μολυσματικοί παράγοντες που βρίσκονται θαμμένοι στο μόνιμο στρώμα του πάγου, είναι κάτι άγνωστο και απρόβλεπτο. Αυτός είναι και ο λόγος που οι ερευνητές λένε πως η απόψυξη του εδάφους δεν είναι η μεγαλύτερη ανησυχία για λοιμώδη νοσήματα που σχετίζονται με την υπερθέρμανση του πλανήτη. Η πιο άμεση απειλή για τον άνθρωπο είναι η διεύρυνση γεωγραφικών περιοχών των σύγχρονων λοιμωδών νόσων και των φορέων τους όπως τα κουνούπια, όσο θερμαίνεται γη.

Σε αντίθεση με τα «μικρόβια ζόμπι» που παραμονεύουν στο μόνιμο στρώμα του πάγου, οι σύγχρονες ασθένειες είναι πολύ πιο επικίνδυνες για την ώρα. Ωστόσο οι επιστήμονες που ερευνούν το φαινόμενο τονίζουν πως μειώνοντας δραστικά τις εκπομπές των ορυκτών καυσίμων για την καταπολέμηση της αλλαγής του κλίματος μπορεί να αντιμετωπίσει δύο απειλές: την «ανάσταση» αρχαίων και ίσως θανατηφόρων παθογόνων οργανισμών και τη διεύρυνση των λοιμωδών νοσημάτων.