Λίγα για την εύθυμη απογοήτευση

Υπάρχει μια διατύπωση του Λουκιανού την οποία ο Gilbert Highet («Η κλασική παράδοση», ΜΙΕΤ) χαρακτηρίζει, έξοχα, ως εύθυμη απογοήτευση: «Θεέ μου, τι ηλίθιοι που είναι αυτοί οι θνητοί». Ο ίδιος, θνητός ων, δεν εξαιρεί τον εαυτό του, σύμφωνα μάλιστα με την επιμενίδεια λογική («όλοι οι Κρήτες είναι ψεύτες» ενώ ο ίδιος είναι Κρητικός) είναι και αυτός ηλίθιος (ως θνητός). Αυτό δεν τον εμποδίζει να προχωρεί σε ορισμούς που προκαλούν το κοινό αίσθημα (γιατί τάχα;) και η κοινωνία στρέφει την οργή της εναντίον του.

Εναντίον άλλων (της εξουσίας π.χ.) έπρεπε να στρέφεται η οργή και όχι σ' αυτούς που απλώς διαπιστώνουν, με το μυαλουδάκι τους βεβαίως, το παράδοξο που επικρατεί στα ανθρώπινα.

Το παράδοξο είναι ότι την εξουσία καταλαμβάνουν όχι οι ικανότεροι πνευματικά και ψυχικά, αλλά οι πιο αδύναμοι, οι πιο μνησίκακοι, τέλος πάντων. Αυτά είναι γνωστά, γι' αυτό κι έχουμε κατατάξει το παράδοξο στα αυτονόητα.

Εύθυμη απογοήτευση· τι όρος! Πόση τρυφερότητα, πόση κριτική, πόσος ανώτερος πόνος και πόση δύναμη περικλείονται στην έκφραση τούτη. Ο ανθρώπινος τραγέλαφος, η τραγικότητα ακόμη της ζωής είναι εδώ· και ακόμη: το αίσθημα του συνανήκειν, η ελευθερία των αντιφάσεων, η παιγνιώδης και αγαπησιάρικη διάθεση. Είναι μια θεμελιώδης απάντηση στην απορία πολλών αναγνωστών: «Τελικά είστε αισιόδοξος ή απαισιόδοξος;

Τη μια είστε με την κοινωνία και την άλλη τη μέμφεστε σκληρά. Από τον φούρνο στην κατάψυξη πάνε τα γραπτά σας». Δίκαιη η απορία, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά τον πολιτικό-κοινωνικό λόγο· μόνο οι λεπτοί ψυχολόγοι και όσοι αρέσκονται να γνωματεύουν ή να ορίζουν αυθαιρέτως με διασώζουν και με βγάζουν από την αμηχανία μου. Ας πούμε ότι η εύθυμη απογοήτευση βοηθά να βγούμε απ' αυτήν την αμηχανία. Βοηθά, όμως;

Ναι, όταν αποφασίσουμε ότι προέχει να (ξανα)βρούμε το μεθυστικό άρωμα της συνύπαρξης, της φιλίας, της αλληλεγγύης. Γιατί όταν εμφανίζεται (και εμφανίζεται!), η πραγματικότητα αλλάζει· υμνείται και δοξάζεται η θνητότητα της ζωής, το πέρασμα των όντων από τούτον τον πλανήτη. Η απλότητα και η ουσία (;) επανακάμπτουν· οι συνοδοιπόροι δεν είναι απλοί περιπατητές, είναι ερασίστρατοι, μανιώδεις συνομιλητές, ακάματοι, αγέρωχοι, πληθωρικοί, γενναίοι· απλοί, είπαμε, άνθρωποι. Μόνο τέτοιοι (απλοί!) άνθρωποι διασώζουν την αξιοπρέπεια που αφαιρέθηκε με βίαιο και αυταρχικό τρόπο από την ελληνική κοινωνία, μια κοινωνία που νιώθει ηττημένη, προσβεβλημένη, ταπεινωμένη.

Οι φταίχτες της κατάπτωσης είναι γνωστοί βεβαίως, αλλά η ελληνική κοινωνία (το τι εννοούμε όμως λέγοντας ελληνική κοινωνία είναι μια άλλη θλιβερή «υποχρέωση» να την περιγράψουμε) ακλόνητη στις «πεποιθήσεις» της, τις ιδεολογικές εννοώ. Ακαμπτη, σκληροπυρηνική κοινωνία! Θεέ μου, είχε δίκιο ο Λουκιανός (και πολλοί άλλοι, αλλά ποιος τους ακούει; Μπροστά στην επιβίωση, κατ' αρχάς, και στην απληστία, περαιτέρω, οι Λουκιανοί δεν έχουν θέση στην κρατική εκπαίδευση στον ορίζοντα της συνομιλίας, δηλαδή στην πραγματικότητα, αυτήν που οι ίδιοι δημιουργούμε και φυσικά βιώνουμε). Είναι, όμως, έτσι; Συμμετέχουμε στη διαμόρφωσή της ή απλώς την υφιστάμεθα;

Εντάξει, ο άνθρωπος φαίνεται ικανός για όλα, το χειρότερο και το βέλτιστο (τι σημαίνει κακό και καλό και αυτό είναι μια άλλη ιστορία· δεν ενδείκνυται να ερμηνευτεί σε περίοδο προεκλογική!). Παίρνουμε το μέρος εκείνων που ξέρουν να χαίρονται και να παίζουν, να χορεύουν και να ερωτεύονται, να βοηθάνε και να χαμογελάνε· με λίγα λόγια, επιλέγουμε αυτούς που λένε Ναι στη Ζωή, τους εύθυμους, και ας απογοητεύονται από τους μίζερους εχθρούς της ζωής, από τους εξουσιαστές, και τους μνησίκακους και τους ντούρους ιδεολόγους, σε όποια έδρανα και αν κάθονται…