Αναρχα καρκινικά κύτταρα

Τι είναι πραγματικά αυτό που κάνει το καρκινικό κύτταρο τόσο ξεχωριστό σε σχέση με ένα φυσιολογικό κύτταρο;

Σε ποιους παράγοντες οφείλεται η αφύσικη συμπεριφορά του.

Ας χρησιμοποιούσε ένα απλό παράδειγμα ,έστω λοιπόν ότι σε κάποιο σημείο στο δέρμα μας έχουμε μια πληγή. Τι θα συμβεί; Ουσιαστικά ο οργανισμός μας θα καλύψει το κενό που προκάλεσε η πληγή με νέα κύτταρα. Στη περίπτωση αυτή λοιπόν ο οργανισμός μας έδωσε την άδεια σε μια ομάδα κυττάρων να αναπαραχθεί. Στο ανθρώπινο οργανισμό κανένα κύτταρο δεν αναπαράγεται χωρίς να υπάρχει κάποια συγκεκριμένη αίτια.

Ο μηχανισμός αναπαραγωγής έχει συγκεκριμένα και πολύ αυστηρά κριτήρια. Μόλις επιτευχθεί η διόρθωση της βλάβης ο οργανισμός θα αναστείλει το σήμα για αναπαραγωγή και η αναπαραγωγή θα σταματήσει αμέσως ,μιας που τα κύτταρα θα υπακούσουν στη νέα εντολή!

Τι συμβαίνει όμως σε μια άλλη περιοχή του δέρματος που εμφανίζεται ένα καρκινικό κύτταρο ή ένα κύτταρο που πρόκειται να μετατραπεί σε καρκινικό; Σε τι διαφέρει από ένα φυσιολογικό κύτταρο; Η πρώτη σημαντική και καθοριστική διαφορά του είναι ότι το κύτταρο αυτό δεν υπακούει στα κυτταρικά μηνύματα του οργανισμού μιας που έχει πάρει την απόφαση να αυτοαναπάραγεται. Φυσικά δεν έχει λάβει μόνο την απόφαση αλλά διαθέτει και την ικανότητα. Από τη στιγμή που το καρκινικό κύτταρο αρχίζει να αναπαράγεται έστω και αν δέχεται μηνύματα από τον οργανισμό να σταματήσει τα παραβλέπει. Άρα πρόκειται για ένα ανυπάκουο άναρχο κύτταρο σε σχέση με το υποτακτικό φυσιολογικό κύτταρο.

Γιατί λοιπόν αυτή η άναρχη συμπεριφορά;

Η απάντηση είναι ότι άλλαξε γενετικός προγραμματισμός του καρκινικού κυττάρου. Κάτι άλλαξε στο γενετικό του υλικό. Ας ξανάπαμε σε ένα φυσιολογικό κύτταρο που του δίνεται η εντολή να αναπαραχθεί που καταλήγει η εντολή αυτή; Η εντολή αυτή γίνεται δεκτή (ενεργοποιεί) κάποια γονίδια του γενετικού υλικού (ομάδα Ι). Τα γονίδια αυτά εφόσον έχουν ενεργοποιηθεί θα δημιουργήσουν ένα προϊόν μια άλλη εντολή η οποία θα μεταβιβαστεί σε μια άλλη ομάδα γονίδιων (ομάδα 2) τα οποία θα ενεργοποιηθούν  και στη συνέχεια θα προβούν στην αναπαραγωγή (dna αντιγραφή –σύνθεση).

Όπως είπαμε και πιο πριν μόλις επιτευχθεί ο στόχος μια άλλη ομάδα γονίδιων( ομάδα 3) θα ενεργοποιηθεί με σκοπό να στείλει μήνυμα στην ομάδα 2 να σταματήσει. Δηλαδή η ομάδα 2 προβαίνει στην αναπαραγωγή εφόσον έχει λάβει μήνυμα από την ομάδα Ι (γονίδια που προάγουν την ανάπτυξη) ενώ η ομάδα 3 (γονίδια που αναστέλλουν την ανάπτυξη) σταματούν  τη δράση της ομάδας 2. Η ομάδα Ι είναι σαν το γκάζι του αυτοκίνητου (+) και η ομάδα 3το φρένο(-)  η ομάδα 2 είναι το αυτοκίνητο.

Στην περίπτωση των καρκινικών κυττάρων η ομάδα Ι, με άλλα λόγια τα γονίδια που προάγουν την ανάπτυξη υπερλειτουργούν, ενώ η ομάδα 3 υπολειτουργεί. Προσέξτε τώρα κάτι πάρα πολύ σημαντικό.

Στη περίπτωση θα πρέπει να έχει συμβεί μια μετάλλαξη, μια βλάβη στο γενετικό υλικό ,μια αλλαγή στα γονίδια της ομάδας Ι και της ομάδας 3. Η αλλαγή στην ομάδα Ι θα δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για καρκινογένεση μόνο αν αυξάνει τη δράση της, ενώ η αλλαγή στην ομάδα 3 θα πρέπει να έχει περιοριστικό χαρακτήρα όσο αναφορά τη δράση της. Πάλι καλά.

Τι μπορεί να επιφέρει τη μετάλλαξη;

Ακτινοβολία, χημικές αλλά και ουσίες που βρίσκονται στη φύση και είναι καρκινογόνες, διάφοροι ιοί που αλλάξουν το γενετικό υλικό και προκαλούν καρκινογένεση είτε να έχει κληρονομηθεί από κάποιον από τους δυο γονείς. Ουσιαστικά όταν μιλάμε για μετάλλαξη εννοούμε μια αλλαγή στο γενετικό υλικό που δεν έχει διορθωθεί και με το τρόπο αυτό κληρονομείται, πως λέμε αμαρτίες γονέων παιδεύουσι τέκνα. Η οποιαδήποτε μετάλλαξη στο dna δεν οδηγεί σε καρκίνο. Καθημερινά συμβαίνουν βλάβες στα κύτταρα μας αλλά δεν οδηγούμαστε σε καρκίνο ή οι βλάβες επιδιορθώνεται.

Μια άλλη ομάδα γονίδιων θα την λέγαμε το βαλιτσάκι επιδιόρθωσης διορθώνει τις βλάβες που έχει υποστεί το dna. Σε φυσιολογικά κύτταρα το βαλιτσάκι αυτό ανοίγει και επιδιορθώνει είτε την ομάδα Ι είτε την ομάδα 3. Στη περίπτωση του καρκινικού κυττάρου το βαλιτσάκι αυτό υπολειτουργεί ή αδρανοποιείται. Είναι λοιπόν θέμα χρόνου η κατάλληλη βλάβη στο γενετικό υλικό να οδηγήσει σε καρκινογένεση.

Ανακεφαλαιώνοντας μέχρι τώρα έχουμε 3 αλλαγές Ομάδα Ι υπέρλειτουργει ομάδα 3 υπολειτουργεί, βαλιτσάκι υπολειτουργεί. Αποτέλεσμα το καρκινικό κύτταρο αναπτύσσεται δεν υπακούει σε σήματα που περιορίζουν σταματούν την ανάπτυξη του και δεν διορθώνει το λάθος.

Τώρα πλέον φτάσαμε στο σημείο να αναφέρουμε κάτι που θα ακουστεί ίσως τρελό. Ένα φυσιολογικό κύτταρο το οποίο έχει αναγνωρίσει ότι έχει υποστεί τόσο βαριά βλάβη στο γενετικό του υλικό που δεν μπορεί να επιδιορθωθεί σε φυσιολογικές συνθήκες παίρνει την απόφαση και αυτοκτονεί! Διαδικασία απόπτωσης.

Η ζωή ή ο θάνατος για το κάθε μας κύτταρο εξαρτάται και πάλι από ομάδες γονίδιων. Η μια ομάδα ποντάρει θα λέγαμε στη διατήρηση ενώ η άλλη ποντάρει στο θάνατο. Όσο η ομάδα της επιβίωσης είναι ενεργοποιημένη  και παράγει προϊόντα τόσο ζει το κύτταρο. Αν όμως ενεργοποιηθεί η άλλη ομάδα το κύτταρο οδηγείται στην αυτοκτονία. Άρα η διάρκεια ζωής ενός κυττάρου εξαρτάται από την σχέση που έχουν μεταξύ τους τα δυο αυτά γονίδια, κάτι σαν το γιν και γιαν.

Όπως θα καταλάβατε και στη περίπτωση αυτή έχουμε βλάβες στο μηχανισμό αυτό. Τα γονίδια που σχετίζονται με την απόπτωση δυσλειτουργούν. Το καρκινικό κύτταρο στο διάβα του αλλάξει όλους τους κυτταρικούς μηχανισμούς προς όφελος του. Το καρκινικό κύτταρο αρνείται θα λέγαμε να πεθάνει.

Μέχρι τώρα το επικίνδυνο αυτό καρκινικό κύτταρο αναπαράγεται (πολλαπλασιάζεται) συνεχώς, αρνείται να σταματήσει την αναπαραγωγή του, αρνείται να επιδιορθωθεί ,αρνείται να αυτοκτονήσει. Κάθε φορά που τα χρωμοσώματά μας αντιγράφονται(διαιρούνται) γίνονται μικρότερα. Η βράχυνση τους οφείλεται σε απώλεια μέρους των τελομερών τους.

Τι είναι τα τελομερή; Τα τελομερή είναι ουσιαστικά ακολουθίες βάσεων  που καλύπτουν τα άκρα του χρωμοσώματος. Ουσιαστικά προστατεύουν από τη φθορά  την ακολουθία που βρίσκεται κάτω από αυτά.Το πραγματικό λοιπόν μήνυμα του κάθε χρωμοσώματος βρίσκεται στο μονομερές.

Η αντιγραφή του DNA είναι η διαδικασία κατά την οποία το DNA αυτοδιπλασιάζεται.

Η διπλή έλικα ανοίγει και δημιουργούνται 2 νέες έλικες DNA .Στα σημεία που δένει η κάθε έλικα εκεί βρίσκονται οι τελομεράσες. Είναι προφανές ότι όσες φορές το χρωμόσωμά αυτοδιπλασιαζεται τόσο μικραίνει το μήκος των τελομερασών μέχρι να φτάσουμε στο σημείο που να μην επιτρέπεται η αντιγραφεί. Με αλλά λόγια το κάθε κύτταρο έχει τι δικό του αριθμό που μπορεί να επαναλάβει τη διαδικασία της  αντιγραφής. Κάτι αντίστοιχο με αυτό που συμβαίνει με τον αριθμό των ωαρίων της γυναίκας. Όμως σε ορισμένα κύτταρα που είναι αναγκασμένα να πολλαπλασιάζονται πολύ συχνά παρατηρείται να διαθέτουν ένα ένζυμο την τελομεράση η οποία επιμηκύνει τα τελομέρη και έτσι δεν σταματά ο πολλαπλασιασμός τους.

Για κακή μας τύχη το κακοήθες αυτό καρκινικό κύτταρο διαθέτει ένα γονίδιο που τίθεται σε λειτουργία παράγοντας τελομεράση. Έτσι το καρκινικό κύτταρο αποκτά απεριόριστη ικανότητα αντιγραφής.

Το καρκινικό κύτταρο παρουσιάζει μια εγωιστική προσωπικότητα. Θέλει να στρέψει τις πηγές ενέργειας του οργανισμού προς αυτό. Ας μην ξεχνάμε ότι για υπάρχει η συνεχής ανάπτυξη του απαιτεί παροχή ενέργειας με πιο απλά λόγια χρειάζεται θρεπτικά υλικά. Οι πρώτες ύλες βρίσκονται, κυκλοφορούν στο αίμα. Άρα σκοπός του είναι να δημιουργήσει δρόμους μέσο των οποίων θα λαμβάνει τις πρώτες ύλες. Προβαίνει δηλαδή σε δημιουργία αγγείων αγγειογέννεση.

Η νέο-αγγειογένεση όγκου είναι η ανάπτυξη νέων αιμοφόρων αγγείων από σωματικό ιστό παρακείμενο σε όγκο. Αυτά τα νέα αγγεία αίματος παρέχουν στον όγκο θρεπτικές ουσίες που τον συντηρούν ζωντανό

Το νεοπλαστικό αυτό κύτταρο έχει  μετατρέψει –παραμορφώσει τους κυτταρικούς μηχανισμούς προς το όφελος του ,ενώ έχει στρέψει προς αυτό  μέρος των πηγών ενέργειας του οργανισμό για τη ανάπτυξη και τη συντήρηση του.

Το κύτταρο αυτό πολλαπλασιάζεται και σχηματίζει τη λεγομένη νεοπλαστική μάζα (όγκος). Είναι καλοήθης ή κακοήθης; Προσέξτε εάν η μάζα αυτή δεν διαπεράσει το ανατομικό όριο, δεν εισβάλει σε υποκείμενο ιστό και δεν δώσει μεταστάσεις τότε για  καλή μας τύχη είναι καλοήθης όγκος.

Ας ξαναγυρίσουμε στο παράδειγμα με τραυματισμού των επιδερμικών μας κυττάρων. Πιστεύεται ότι τα κύτταρα της επιδερμίδας θα περάσουν στο χόριο (υποκείμενη στοιβάδα); Ποτέ! Το κάθε μας κύτταρο πολλαπλασιάζεται μόνο εντός των ανατομικών του ορίων δεν έχει καμία επεκτατική τάση. Με την ίδια λογική τα νευρικά κύτταρα του εγκέφαλου μας θα μπορούσαν να έμπαιναν στα οστά του κρανίου κάτι τέτοιο φυσικά δεν γίνεται.

Τα καρκινικά κύτταρα καταφέρουν να εισβάλουν στους γειτονικούς ιστούς, εφόσον πρώτα τους έχουν βομβαρδίσει με τοξικά προϊόντα, δημιουργώντας κενά, τούνελ μέσω των οποίων εισβάλουν στον ιστό. Φανταστείτε σαν να έχουν μαζί τους τεράστια τρυπάνια που κατευθύνονται προς όλες τις διευθύνσεις. Για να φτάσουμε στο επίπεδο της μετάστασης θα πρέπει να έχουμε αποδείξει την ικανότητα εισβολής παρακείμενου ιστού.

Θα ακουστεί λίγο αστείο, αλλά ας θεωρήσουμε ότι παίρνουμε ένα ηπατοκύτταρο και το βάζουμε στον εγκέφαλο μας θα δημιουργηθεί ένα μικρό συκώτι στον εγκέφαλο μας; Η απάντηση φυσικά είναι όχι γιατί το κάθε ανθρώπινο κύτταρο είναι εξαιρετικά εξειδικευμένο και μπορεί να διαβίωση μόνο στο συγκεκριμένο περιβάλλον που είναι ειδικά διαμορφωμένο για αυτό το σκοπό.

Πως καταφέρνει το καρκινικό κύτταρο να επιζήσει σε διαφορετικό περιβάλλον, ενώ ένα φυσιολογικό κύτταρο εξαιτίας της διαφοροποίησης του πεθαίνει.

Το κλειδί βρίσκεται στη λέξη διαφοροποίηση.

Το καρκινικό κύτταρο θα πρέπει να γίνει μη εξειδικευμένο κύτταρο, να κάνει ένα άλμα εξελικτικό προς τα πίσω και να  μετατραπεί σε  κύτταρο με χαρακτηριστικά εμβρυικού κυττάρου. Τα εμβρυονικά μας κύτταρα είναι λιγότερο  διαφοροποιημένα και είναι ικανά να επιζήσουν σε διάφορα περιβάλλοντα. Στη περίπτωση αυτή τα καρκινικά κύτταρα ανοίγουν ξεχασμένες γονιδιακές εργαλειοθήκες από την εποχή που είμασταν ακόμη έμβρυα, διαβάζουν τις πληροφορίες που περιέχουν και μετασχηματίζονται σε κύτταρα που προσομοιάζουν τα εμβρυονικά κύτταρα και χρησιμοποιούν τα πρωτόγονα χαρακτηριστικά τους.

Εφόσον λοιπόν έχει κερδίσει και αυτό το χαρακτηριστικό το καρκινικό κύτταρο μέσω της κυκλοφορίας του αίματος είτε του λεμφικού συστήματος μπορεί να μετακομίσει (να μετασταθεί ) σε άλλο σημείο του σώματος.

Αυτά ήταν τα 7 κύρια θανάσιμα αμαρτήματα των καρκινικών κυττάρων.

Στη λίστα αυτή προστέθηκε και ακόμη ένα χαρακτηριστικό. Επειδή όπως ανέφερα το καρκινικό κύτταρο είναι κατά μια έννοια ένα μεταλλαγμένο κύτταρο, τα προϊόντα που θα παράγει θα πρέπει να είναι και αυτά μεταλλαγμένα πχ: πρωτεΐνες. Ο οργανισμός μας διαθέτει ένα σύστημα ελέγχου που ονομάζεται ανοσοποιητικό σύστημα.

Οι μεταλλαγμένες αυτές πρωτεΐνες θα έπρεπε να έστρεφαν την προσοχή του ανοσοποιητικού πάνω τους, να αναγνωρίζονταν ως ξένες και να καταστρέφονταν μαζί με τη πηγή παραγωγής τους. Δυστυχώς όμως κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει, το καρκινικό κύτταρο ξεφεύγει από τον έλεγχο του ανοσοποιητικού, είτε θέτοντας το σε καταστολή, είτε κάνοντας τη παρουσία του μη αναγνωρίσιμη, είτε ακόμη να μην επιτρέποντας την επέμβαση του ανοσοποιητικού.

Προσπάθησα με απλά λόγια να σας δείξω τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά ενός καρκινικού κυττάρου.