Οι 5 νόμοι της βλακείας

Ο Ιταλός ιστορικός κι οικονομολόγος Carlo Cipolla προσπάθησε πολύ προσεκτικά να εξετάσει το ζήτημα της φύσης της βλακείας . Πολλά χρόνια έρευνας οδήγησαν τον επιστήμονα στη διατύπωση πέντε παγκοσμίων νόμων που λειτουργούν σε κάθε κοινωνία . Αποδείχθηκε ότι η βλακεία είναι πολύ πιο επικίνδυνη από ό,τι συνηθίσαμε εμείς οι ίδιοι να πιστεύουμε .

Ο πρώτος νόμος της βλακείας

Οι άνθρωποι υποτιμούν πάντα τον αριθμό των ηλιθίων που τους περιβάλλουν .

Ακούγεται σαν μια ακόμα κοινοτοπία και σνομπισμός συνάμα , αλλά η ζωή αποδεικνύει την αλήθεια της συγκεκριμένης θέσης . Όπως κι αν αξιολογείτε τους ανθρώπους που σας περιβάλλουν , θα πρέπει να έχετε κατά νου ότι συνεχώς θα έρχεστε αντιμέτωποι με τις ακόλουθες καταστάσεις :

Ο άνθρωπος που πάντα φαινόταν έξυπνος και λογικός , μπορεί ν’ αποδειχθεί απίστευτα ηλίθιος .

Οι ανόητοι όλη την ώρα εμφανίζονται στα πιο απρόσμενα μέρη τις πιο ακατάλληλες στιγμές για να καταστρέψουν τα σχέδιά σας .

Ο δεύτερος νόμος της βλακείας

Η πιθανότητα κάποιος να είναι ηλίθιος , δεν εξαρτάται από άλλα χαρακτηριστικά του .

Χρόνια παρατηρήσεων και πειραμάτων επιβεβαίωσαν την πεποίθηση του αναλυτή ότι οι άνθρωποι δεν είναι ίσοι , κάποιοι είναι ηλίθιοι , άλλοι δεν είναι κι αυτή η ιδιότητα είναι από τη φύση, χωρίς να επηρεάζεται από πολιτισμικούς παράγοντες . Ο άνθρωπος είναι ανόητος , όπως είναι δεδομένο ότι είναι κοκκινομάλλης ή έχει την Α ομάδα αίματος . Γεννήθηκε τέτοιος , σύμφωνα με το θέλημα της Θείας Πρόνοιας , αν θέλετε.

Η εκπαίδευση δε νοείται σε συνάρτηση με την πιθανότητα ύπαρξης ορισμένου αριθμού ανόητων στην κοινωνία . Αυτό επιβεβαιώθηκε από πολυάριθμα πειράματα σε πανεπιστήμια με αντικείμενο έρευνας τις ακόλουθες πέντε ομάδες : τους φοιτητές , τους υπαλλήλους γραφείου , το προσωπικό εξυπηρέτησης , το διοικητικό προσωπικό και τους εκπαιδευτικούς . Όταν ο οικονομολόγος ανέλυε την ομάδα των ανειδίκευτων εργαζομένων , ο αριθμός των ανόητων ήταν μεγαλύτερος από ό, τι περίμενε (πρώτος νόμος) , πράγμα που απέδωσε στις κοινωνικές συνθήκες της φτώχειας , της απομόνωσης και της έλλειψης εκπαίδευσης . Όμως , ανεβαίνοντας την κοινωνική σκάλα , την ίδια αναλογία διέκρινε και μεταξύ των εργαζομένων σε υπαλληλικές θέσεις και φοιτητών . Ακόμη πιο εντυπωσιακή αποδείχτηκε η παρατήρηση της ίδιας αναλογίας μεταξύ των πανεπιστημιακών καθηγητών - είτε αυτή αφορούσε ένα μικρό επαρχιακό κολέγιο είτε πανεπιστήμιο μεγάλο - το ίδιο ποσοστό βλακείας προέκυπτε και μεταξύ των εκπαιδευτικών .Τον είχαν εκπλήξει τόσο τα αποτελέσματα που αποφάσισε να πραγματοποιήσει ένα πείραμα σχετικά με την πνευματική ελίτ των νομπελίστων . Η έκβαση της έρευνας επιβεβαίωσε τις υπερδυνάμεις της φύσης : το ίδιο ποσοστό μεταξύ των νομπελίστων συνέχιζε να διακρίνεται από ιδιότητες ανόητου .

Την τοποθέτηση , που εκφράζει ο δεύτερος νόμος , είναι δύσκολο να τη δεχτεί κανείς , αλλά πολυάριθμα πειράματα επιβεβαιώνουν τη σκληροπυρηνική αλήθειά της . Οι φεμινίστριες ενδέχεται να ταχθούν υπέρ του δεύτερου νόμου , διότι ότι ανόητες μεταξύ των γυναικών δεν είναι περισσότερες από τους άνδρες που θεωρούνται ανόητοι . Οι κάτοικοι του Τρίτου Κόσμου θα παρηγορηθούν από το γεγονός ότι οι ανεπτυγμένες χώρες δεν είναι τόσο ανεπτυγμένες . Τα συμπεράσματα του δεύτερου νόμου προκαλούν τρόμο : είτε εντρυφήσετε στην υψηλή βρετανική κοινωνία είτε μετακινηθείτε στη Πολυνησία , γινόμενοι φίλοι με τους ντόπιους κυνηγούς επικηρυγμένων είτε αφιερώσετε τον εαυτό σας σε ένα μοναστήρι είτε περάσετε το υπόλοιπο της ζωής σας σε ένα καζίνο που περιβάλλεται από διεφθαρμένες γυναίκες , παντού θα έρθετε αντιμέτωποι με το ίδιο ποσοστό ηλιθίων που θα υπερβαίνει πάντα τις προσδοκίες σας (πρώτος νόμος) .

Ο τρίτος νόμος της βλακείας

Ο ανόητος είναι ένα άτομο του οποίου οι ενέργειες οδηγούν σε απώλειες ένα άλλο πρόσωπο ή ομάδα ανθρώπων , και συνάμα όχι μόνο δεν επωφελείται ο ίδιος , αλλά και ζημιώνεται .

Ο τρίτος νόμος προϋποθέτει ότι όλοι οι άνθρωποι χωρίζονται σε 4 ομάδες : Τους αφελείς , τους έξυπνους , τους απατεώνες και τους ανόητους .

Αν ο Πέτρος αναλαμβάνει δράση , από την οποία υφίσταται απώλειες ο ίδιος , αλλά ωφελεί το Βασίλη , τότε εντάσσεται στους αφελείς . Αν ο Πέτρος κάνει κάτι που είναι ωφέλιμο για τον ίδιο , αλλά και για το Βασίλη , τότε κατηγοριοποιείται στους έξυπνους , γιατί ενήργησε με σύνεση . Αν οι ενέργειες του Πέτρου τον ωφελούν , αλλά ο Βασίλης υποφέρει από αυτές , τότε ο Πέτρος ανήκει στους απατεώνες . Τέλος , ο Πέτρος είναι ανόητος αν προκαλεί αρνητικές συνέπειες η πράξη του και στον ίδιο και στον αποδέκτη αυτής .

Είναι εύκολο να φανταστεί κανείς την έκταση της ζημιάς που μπορεί να προκαλέσουν οι ανόητοι που εμπίπτουν στα διοικητικά όργανα και κατέχουν πολιτική και κοινωνική δύναμη . Αλλά πρέπει επίσης να διευκρινιστεί τι είναι αυτό που κάνει έναν ανόητο επικίνδυνο .

Οι ανόητοι άνθρωποι είναι επικίνδυνοι γιατί οι λογικοί δεν μπορούν να εκλάβουν με τη λογική τους την παράλογη συμπεριφορά των πρώτων . Ο ευφυής άνθρωπος μπορεί να καταλάβει τη λογική ενός απατεώνα , επειδή ο τελευταίος διέπεται από ορθολογισμό , απλά θέλει να πάρει περισσότερα αγαθά και παράλληλα δεν είναι αρκετά έξυπνος για να τα κερδίσει με τον κόπο του . Ο απατεώνας είναι προβλέψιμος κι έτσι είναι δυνατόν να ετοιμάσει κανείς εναντίον του σχέδιο άμυνας . Να προβλέψει όμως κάποιος τις ενέργειες ενός ανόητου δεν είναι δυνατόν , γιατί αυτός βλάπτει χωρίς λόγο , χωρίς σκοπό , χωρίς καν ένα σχέδιο , στο πιο απρόσμενο μέρος , την πιο ακατάλληλη στιγμή . Δεν έχετε , λοιπόν , από πού να γαντζωθείτε ώστε να προβλέψετε πότε ένας ηλίθιος θα σας βλάψει . Σε μια αντιπαράθεση με έναν ανόητο ο ευφυής άνθρωπος αφήνεται στο έλεος του ανόητου , που βασίζεται σε τυχαίες συγκυρίες χωρίς σαφείς κανόνες που να μπορεί να αντιληφθεί ο έξυπνος .

Η επίθεση του ανόητου συνήθως σε βρίσκει απροετοίμαστο .

Ακόμη και όταν η επίθεση γίνεται εμφανής , είναι δύσκολο να αμυνθεί κανείς , επειδή αυτή δε διαθέτει λογική δομή .

Πρόκειται γι’ αυτό που έγραψε ο Schiller : " Ενάντια στη βλακεία ακόμα και οι θεοί είναι ανίσχυροι" .

Ο τέταρτος νόμος της βλακείας

 Οι ευφυείς πάντοτε υποτιμούν τις καταστροφικές δυνατότητες των ανόητων .

Ειδικότερα, οι ευφυείς συνεχώς ξεχνάνε ότι όταν έχουν να κάνουν με έναν ανόητο , ανά πάσα ώρα και στιγμή , οπουδήποτε και υπό οποιεσδήποτε συνθήκες , αυτομάτως είναι εκτεθειμένοι κι οι ίδιοι στο λάθος που μπορεί να τους κοστίσει στο μέλλον .

Οι αφελείς δεν είναι συνήθως σε θέση να αναγνωρίσουν το βαθμό επικινδυνότητας των ανόητων , πράγμα που δεν αποτελεί έκπληξη . Έκπληξη προκαλεί το γεγονός ότι οι έξυπνοι κι οι απατεώνες υποτιμούν τους ανόητους . Με την παρουσία ενός ανόητου δίπλα τους συνήθως χαλαρώνουν απολαμβάνοντας την πνευματική υπεροχή τους , αντί να κινητοποιηθούν άμεσα και να ελαχιστοποιήσουν τη ζημιά , όταν ο ανόητος κάνει κάτι .

Είναι κοινώς αποδεκτό το στερεότυπο ότι ο ανόητος βλάπτει τον εαυτό του μόνο . Όχι . Δεν πρέπει να συγχέουμε τους ανόητους με τους αβοήθητους αφελείς . Ποτέ μη συνάπτετε συμμαχίες με τους ανόητους , πιστεύοντας ότι μπορείτε να τους χρησιμοποιήσετε για το δικό σας όφελος , γιατί αν το κάνετε , είναι προφανές ότι δεν μπορείτε να καταλάβετε τη φύση της βλακείας . Έτσι , εσείς οι ίδιοι δίνετε στον ανόητο το περιθώριο να αναπτύξει τη δράση του και να προκαλέσει μεγαλύτερη ζημιά .

Ο πέμπτος νόμος της βλακείας

Ο ανόητος είναι το πιο επικίνδυνο είδος προσωπικότητας .

Άρα είναι πιο επικίνδυνος κι από έναν απατεώνα .

Το αποτέλεσμα της δράσης του ιδανικού απατεώνα είναι απλώς η μετάβαση των αγαθών από το ένα άτομο στο άλλο . Για την κοινωνία στο σύνολό της αυτό δεν είναι ούτε ζημιά ούτε όφελος . Αν όλα τα μέλη αυτής της κοινωνίας ήταν τέλειοι απατεώνες , αυτή απλώς σταδιακά θα γινόταν σαθρή , αλλά η καταστροφή δεν θα είχε συμβεί . Το όλο σύστημα θα περιοριζόταν σε μια μεταφορά του πλούτου προς όφελος εκείνων που θα είχαν προβεί στη συγκεκριμένη δράση , κι εφόσον τέλειοι απατεώνες θα ήταν όλοι τους , το σύστημα θα χαρακτηριζόταν από σταθερότητα . Αυτό φαίνεται εύκολα σε οποιαδήποτε χώρα όπου οι αρχές είναι διεφθαρμένες και οι πολίτες παρακάμπτουν μόνιμα τους νόμους .

Μόλις βγουν όμως οι ανόητοι στη σκηνή , η εικόνα αλλάζει τελείως . Μπορούν να προκαλέσουν ζημιά χωρίς να απολαύσουν οφέλη . Τα αγαθά χάνονται , η κοινωνία εξαθλιώνεται .

Η ιστορία επιβεβαιώνει τον κανόνα ότι ανεξαρτήτως της περιόδου η χώρα προοδεύει όταν οι αρχές έχουν στη διάθεσή τους αρκετά έξυπνους ανθρώπους που είναι ικανοί να συγκρατήσουν τους δραστήριους ανόητους και να μην τους αφήσουν να καταστρέψουν ό,τι οι ευφυείς έχουν πετύχει . Σε υπανάπτυκτες οικονομίες οι ανόητοι αναλογικά είναι τόσοι ακριβώς , αλλά μεταξύ των άκρων παρατηρείται η αύξηση του μεριδίου των ηλίθιων εγκληματιών και μεταξύ του υπόλοιπου πληθυσμού αυτό των αφελών . Μια τέτοια αλλαγή ισορροπιών ενισχύει πάντα τις καταστροφικές συνέπειες των ενεργειών των ανόητων και ολόκληρη η χώρα πηγαίνει κατά διαόλου .