§ 163. Τα περισσότερα ελληνικά κύρια ονόματα είναι σύνθετα. Η μεγάλη ηλικία αυτής της συνήθειας προκύπτει από τη σύγκριση με συγγενικές γλώσσες: γερμανικά Sieg - fried, Diet - richκτλ., γαλατικά Dumno - rix, Crito - gn ā tus, σλαβικά Wladi - mir, Stani - slaw, ιρανικά Ἰντα-φέρνης, Ἀχαι-μένης. Στα ελληνικά σχεδόν όλα τα πιθανά είδη συνθέτων εκπροσωπούνται στα κύρια ονόματα: Ἐπί-στροφος, Ὑπερ-μένης, Πρό-ξενος, Ἀρηΐ-θοος, Ἴσ-ανδρος, Ἀστυ-άναξ, Πολυ-νείκης, Ἀπολλό-δωρος, Λυκό-φρων, Ἀρχέ-λοχος (και Ἀρχίλοχος), Στησί-χορος, Ἱππό-δαμος, Εὐρυ-βάτης, Θεό-δοτος, Ἄ-δμητος, Εὔ-μολπος, Πάν-θοος. Καθώς με τα ονόματα ήθελαν να εκφράσουν κάτι ευχάριστο, ο αριθμός των χρησιμοποιήσιμων λέξεων δεν μπορούσε να είναι υπέρμετρα μεγάλος, και έπρεπε να αναζητήσουν την επιθυμητή παραλλαγή στη νέα ομαδοποίηση ήδη καθιερωμένων λέξεων. Αυτό επιτυγχανόταν συχνά όχι χωρίς λογικές τραχύτητες, ακόμη και ασυναρτησίες· πρβ. π.χ. Λυσι-κλῆς, Ἱππό-λυτος, Ἡρό-στρατος. Μερικές φορές βοήθεια παρείχε η αντιστροφή των μελών· καθώς τα Ἄρχ-ιππος και Ἵππ-αρχος ανήκαν και τα δύο σε ένα συνηθισμένο τύπο, αντέστρεψαν επίσης π.χ. το Θεό-δωρος σε Δωρό-θεος· πρβ. επίσης § 160 . Και η προσπάθεια να δώσουν στο γιο κάτι από το όνομα του πατέρα (Ἀνδρό-νικος γιος ενός που λεγόταν Νικο-κλῆς· πρβ. Hilde - brand γιος του Heri - brand και πατέρας του Hadu - brand) ήταν συχνά μοιραίο για το νέο όνομα, γιατί περιόριζε τις δυνατότητες συνδυασμού [1]. Η απόληξη του α΄ συνθετικού ρυθμίζεται με μεγάλη ελευθερία· δες § 138 .
§ 164. Πέρα από αυτά τα διθεματικά τα λεγόμενα πλήρη ονόματα, εξίσου παλιά ινδοευρωπαϊκά είναι τα συντμημένα ονόματα (§ 23 ), που το ένα τους μέλος είτε εξέπεσε εντελώς (Λῦσις αντί για Λυσι-, Αἵμων αντί για -αίμων· πρβ. Fritzαντί για Fried - rich, Rikeαντί για Friederike) είτε διατηρήθηκε μόνο κατά ένα μέρος (Κάλλιτος αντί για Καλλί-τιμος). Και στις δύο περιπτώσεις προστίθενται συχνά επιθήματα: Νίκων και Νικίας αντί για Νικο-, Εὐρυ-σθεύς αντί για Εὐρυ-σθένης, στην ελληνιστική περίοδο σχεδόν αποκλειστικά -ᾶς: Ζηνᾶς αντί για Ζηνο-, Ἀντιπᾶς αντί για Ἀντί-πατρος. Το συντμημένο όνομα θα ήτανε συνήθως πρώτα χαϊδευτικό, και στη συνέχεια εκτόπισε σταδιακά το πλήρες. Πρβ. επίσης -ίσκος.
Από συντμημένα ονόματα όπως Δάμασος (αντί για Δαμασι-κλῆς, Δαμάσ-ιππος κ.τ.ό.) λόγω δευτερογενούς συσχετισμού με το δαμάζειν αποκόπηκε ένα επίθημα σε -σος με σημασία ονόματος: Ῥαφανο-χόρτασος 'ραπανοφάγος' (όνομα παράσιτου στον Αλκίφρονα) από το χορτάζειν 'χορταίνω', γέλασος 'τσαλαπετεινός' (Ησύχιος) από το γελάσαι, μέθυσος (Αριστοφ.) από το μεθύειν 'μεθώ'.
§ 165. Ένα τρίτο είδος ονοματοθεσίας είναι εξίσου παλιό: τα παρατσούκλια. Είτε είναι συνηθισμένες λέξεις όπως π.χ. Ταῦρος, Πύρρος (πυρρός 'στο κόκκινο της φωτιάς'· § 26) είτε έχουν επεκταθεί με επιθήματα ιδίως με το -ων, π.χ. Σίμων (σιμός 'πλακουτσομύτης').
--------------------------
[1] Πρβ. Αριστοφ. Νεφ. 62 κεξξ.: Η μητέρα επιθυμεί να υπάρχει στο όνομα του γιου το ἵππος, ο πατέρας θέλει να του δώσει το όνομα του παππού Φειδωνίδης· συμφωνούν στο Φειδιππίδης.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου