Ανθολόγιο Αττικής Πεζογραφίας

ΛΥΣΙΑΣ, ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΔΗΜΕΥΣΕΩΣ <ΤΩΝ> ΤΟΥ ΝΙΚΙΟΥ ΑΔΕΛΦΟΥ ΕΠΙΛΟΓΟΣ

ΛΥΣ 18.1–27

Στοχεύοντας στο θυμικό των δικαστών

Μετά τον κύριο λόγο και τις δευτερολογίες ή τις τριτολογίες της υπεράσπισης, εκφωνούνταν ο ἐπίλογος, λόγος στον οποίο ανακεφαλαιώνονταν όσα είχαν λεχθεί και επιδιωκόταν η εύνοια των δικαστών. Στον ἐπίλογον που ακολουθεί, ο μεγαλύτερος γιος του Ευκράτη, ανιψιός του διάσημου στρατηγού και πολιτικού Νικία, επιχειρεί να προσβάλει την αξίωση του κατηγόρου του, του Πολίοχου, για δήμευση της περιουσίας των αδελφών του Νικία, του Ευκράτη και του Διόγνητου. Σημειώνεται ότι ο θείος του ομιλητή, ο Διόγνητος, που είχε αναγκαστεί να εγκαταλείψει την Αθήνα, όταν κατηγορήθηκε για την υπόθεση των Ερμών, είχε στο μεταξύ πεθάνει, αφήνοντας πίσω του έναν γιο, τον Διόμνηστο.

[1] Ἐνθυμήθητε τοίνυν, ὦ ἄνδρες δικασταί, οἷοί τινες
ὄντες πολῖται καὶ αὐτοὶ καὶ ὧν προσήκοντες ἀδικούμε-
νοι ἀξιοῦμεν ἐλεεῖσθαι ὑφ’ ὑμῶν καὶ τῶν δικαίων τυγ-
χάνειν· οὐ γὰρ μόνον περὶ τῆς οὐσίας ἀγωνιζόμεθα, ἀλλὰ
καὶ περὶ τῆς πολιτείας, εἰ χρὴ δημοκρατουμένης τῆς πόλεως
ἡμῖν μετεῖναι. πρῶτον μὲν οὖν περὶ Νικίου τοῦ ἡμετέρου
θείου ἀναμνήσθητε. [2] ἐκεῖνος γὰρ ὅσα μὲν τῇ ἑαυτοῦ γνώμῃ
χρώμενος ὑπὲρ τοῦ πλήθους τοῦ ὑμετέρου ἔπραξε, πανταχοῦ
φανήσεται πολλῶν μὲν καὶ ἀγαθῶν αἴτιος τῇ πόλει γεγενη-
μένος, πλεῖστα δὲ καὶ μέγιστα κακὰ τοὺς πολεμίους εἰρ-
γασμένος· ὅσα δὲ οὐ βουλόμενος ἀλλ’ ἄκων ἠναγκάσθη
ποιῆσαι, τῶν μὲν κακῶν οὐκ ἐλάχιστον αὐτὸς μετέσχε
μέρος, τὴν δ’ αἰτίαν τῆς συμφορᾶς οἱ πείσαντες ὑμᾶς δι-
καίως ἂν ἔχοιεν, [3] ἐπεὶ τήν γε πρὸς ὑμᾶς εὔνοιαν καὶ τὴν
ἀρετὴν <τὴν> αὑτοῦ ἐν ταῖς εὐτυχίαις ταῖς ὑμετέραις καὶ
ταῖς δυστυχίαις ταῖς τῶν ἐχθρῶν ἐπεδείξατο· στρατηγῶν
γὰρ πολλὰς μὲν πόλεις εἷλε, πολλὰ δὲ καὶ καλὰ κατὰ τῶν
πολεμίων ἔστησε τρόπαια, ὧν καθ’ ἓν ἕκαστον πολὺ ἂν
ἔργον εἴη λέγειν. [4] Εὐκράτης τοίνυν, ἀδελφὸς μὲν ὢν ἐκείνου,
πατὴρ δ’ ἐμός, ἤδη τῆς τελευταίας ναυμαχίας γεγενημένης
φανερὰν ἐπεδείξατο τὴν εὔνοιαν ἣν εἶχε περὶ τὸ πλῆθος
τὸ ὑμέτερον· ἡττημένων γὰρ ἐν <τῇ> ναυμαχίᾳ στρατηγὸς
ὑφ’ ὑμῶν ᾑρημένος καὶ παρακαλούμενος μετέχειν τῆς ὀλι-
γαρχίας ὑπὸ τῶν ἐπιβουλευόντων τῷ πλήθει, [5] οὐκ ἠθέλη-
σεν αὐτοῖς πείθεσθαι, ἐν τοιούτῳ καιρῷ ληφθεὶς ἐν ᾧ οἱ
πλεῖστοι τῶν ἀνθρώπων καὶ μεταβάλλονται πρὸς τὰ
παρόντα καὶ ταῖς τύχαις εἴκουσι, δυστυχοῦντος τοῦ δήμου,
οὐκ ἀπελαυνόμενος τῆς πολιτείας οὐδ’ ἰδίας ἔχθρας ὑπαρ-
χούσης πρὸς ἄρξειν μέλλοντας, ἀλλ’ ἐξὸν αὐτῷ καὶ τῶν
τριάκοντα γενέσθαι καὶ μηδενὸς ἔλαττον δύνασθαι,
μᾶλλον εἵλετο πράττων ὑπὲρ τῆς ὑμετέρας σωτηρίας ἀπο-
λέσθαι ἢ ἐπιδεῖν <τὰ> τείχη καθαιρούμενα καὶ τὰς ναῦς
τοῖς πολεμίοις παραδιδομένας καὶ τὸ ὑμέτερον πλῆθος κα-
ταδεδουλωμένον. [6] καὶ οὐ πολλῷ χρόνῳ ὕστερον Νικήρατος,
ἀνεψιὸς ὢν ἐμὸς καὶ ὑὸς Νικίου, εὔνους ὢν τῷ ὑμετέρῳ
πλήθει, συλληφθεὶς ὑπὸ τῶν τριάκοντα ἀπέθανεν, οὔτε
γένει οὔτε οὐσίᾳ οὔθ’ ἡλικίᾳ δοκῶν ἀνάξιος εἶναι τῆς
πολιτείας μετασχεῖν· ἀλλὰ τοιαῦτα ἐνομίζετο τὰ ὑπάρχοντα
αὐτῷ πρὸς τὸ ὑμέτερον πλῆθος εἶναι καὶ διὰ τοὺς προγό-
νους καὶ αὐτόν, ὥστε οὐκ ἄν ποθ’ ἑτέρας ἐπιθυμῆσαι πο-
λιτείας. [7] συνῄδεσαν γὰρ ἅπασιν αὐτοῖς ὑπὸ τῆς πόλεως τι-
μωμένοις, καὶ πολλαχοῦ μὲν ὑπὲρ ὑμῶν κεκινδυνευκόσι,
μεγάλας δ’ εἰσφορὰς εἰσενηνοχόσι καὶ λελῃτουργηκόσι
κάλλιστα, καὶ τῶν ἄλλων οὐδενὸς πώποτ’ ἀποστᾶσιν ὧν
ἡ πόλις αὐτοῖς προσέταξεν, ἀλλὰ προθύμως λῃτουργοῦσι.
[8] καίτοι τίνες ἂν ἡμῶν εἴησαν δυστυχέστεροι, εἰ ἐν μὲν τῇ
ὀλιγαρχίᾳ ἀποθνῄσκοιμεν εὖνοι ὄντες τῷ πλήθει, ἐν δὲ τῇ
δημοκρατίᾳ ὡς κακόνοι ὄντες τῷ πλήθει ἀποστεροίμεθα
τῶν ὄντων; [9] καὶ μὲν δή, ὦ ἄνδρες δικασταί, καὶ Διόγνη-
τος διαβληθεὶς μὲν ὑπὸ τῶν συκοφαντῶν φεύγων ᾤχετο,
μετ’ ὀλίγων δὲ τῶν ἐκπεπτωκότων οὔτ’ ἐπὶ τὴν πόλιν
ἐστρατεύσατο οὔτ’ εἰς Δεκέλειαν ἀφίκετο· οὐδ’ ἔστιν ὅτου
κακοῦ αἴτιος οὔτε φεύγων οὔτε κατελθὼν τῷ ὑμετέρῳ πλή-
θει γεγένηται, ἀλλ’ εἰς τοῦτ’ ἀρετῆς ἦλθεν ὥστε μᾶλλον
ὠργίζετο τοῖς εἰς ὑμᾶς ἡμαρτηκόσιν ἢ τοῖς αὐτῷ τῆς
καθόδου αἰτίοις γεγενημένοις <χάριν ᾔδει>. [10] καὶ ἀρχὴν
μὲν οὐδεμίαν ἦρξεν ἐν τῇ ὀλιγαρχίᾳ· ἐπειδὴ δὲ τάχιστα
ἦλθον εἰς τὴν Ἀκαδήμειαν Λακεδαιμόνιοι καὶ Παυσανίας,
λαβὼν τὸν Νικηράτου καὶ ἡμᾶς παῖδας ὄντας, ἐκεῖνον μὲν
κατέθηκεν ἐπὶ τοῖς γόνασι τοῖς Παυσανίου, ἡμᾶς δὲ πα-
ραστησάμενος ἔλεγε πρὸς ἐκεῖνον καὶ τοὺς ἄλλους τοὺς
παρόντας ὅσα εἴημεν πεπονθότες καὶ οἵαις τύχαις κεχρη-
μένοι, καὶ ἠξίου Παυσανίαν βοηθῆσαι καὶ διὰ τὴν φιλίαν
καὶ διὰ τὴν ξενίαν τὴν ὑπάρχουσαν, καὶ τιμωρὸν γενέσθαι
τῶν εἰς ἡμᾶς ἡμαρτηκότων. [11] ὅθεν Παυσανίας ἤρξατο εὔνους
εἶναι τῷ δήμῳ, παράδειγμα ποιούμενος πρὸς τοὺς ἄλλους
Λακεδαιμονίους τὰς ἡμετέρας συμφορὰς τῆς τῶν τριάκοντα
πονηρίας· δῆλον γὰρ ἅπασι τοῖς ἐλθοῦσι Πελοποννησίων
ἐγεγένητο, ὅτι οὐ τοὺς πονηροτάτους τῶν πολιτῶν ἀπέκ-
τεινον, ἀλλ’ οἷς μάλιστα προσῆκον καὶ διὰ γένος καὶ διὰ
πλοῦτον καὶ διὰ τὴν ἄλλην ἀρετὴν τιμᾶσθαι. [12] οὕτω δ’ ἠλεού-
μεθα καὶ πᾶσι δεινὰ ἐδοκοῦμεν πεπονθέναι, ὥστε Παυσα-
νίας τὰ μὲν παρὰ τῶν τριάκοντα ξένια οὐκ ἠθέλησε λαβεῖν,
τὰ δὲ παρ’ ἡμῶν ἐδέξατο. καίτοι δεινόν, ὦ ἄνδρες δικα-
σταί, ὑπὸ μὲν τῶν πολεμίων παῖδας ἡμᾶς ὄντας ἐλεεῖσθαι,
οἳ τῇ ὀλιγαρχίᾳ βοηθήσοντες ἦλθον, ὑπὸ δ’ ὑμῶν, ὦ ἄν-
δρες δικασταί, τοιούτους γεγενημένους τῶν ὄντων ἀπο-
στερεῖσθαι, ὧν οἱ πατέρες ὑπὲρ τῆς δημοκρατίας ἀπέθανον.

[13] Εὖ δ’ οἶδ’, ὦ ἄνδρες δικασταί, ὅτι περὶ πλείστου ἂν
ποιήσαιτο Πολίοχος τοῦτον τὸν ἀγῶνα κατορθῶσαι, ἡγού-
μενος αὑτῷ καλὴν εἶναι τὴν ἐπίδειξιν καὶ πρὸς τοὺς πο-
λίτας καὶ τοὺς ξένους, ὅτι Ἀθήνησι τοσοῦτον δύναται,
ὥσθ’ ὑμᾶς τοὺς αὐτούς, περὶ ὧν ὅρκους ὀμωμόκατε, ὑμῖν
αὐτοῖς τὰ ἐναντία ποιεῖν ψηφίζεσθαι. [14] πάντες γὰρ εἴσονται
ὅτι τότε μὲν χιλίαις δραχμαῖς ἐζημιώσατε τὸν βουλόμε-
νον τὴν ἡμετέραν γῆν δημοσίαν ποιῆσαι, νυνὶ δὲ κελεύων
δημεῦσαι νενίκηκε, καὶ περὶ τούτων δὴ ἀμφοτέρων Ἀθη-
ναῖοι, παρὰ νόμον φεύγοντος τοῦ αὐτοῦ ἀνδρός, τἀναντία
σφίσιν αὐτοῖς ἐψηφίσαντο. [15] οὐκ οὖν αἰσχρόν, εἰ ἃ μὲν Λακε-
δαιμονίοις συνέθεσθε βεβαιώσετε, ἃ δὲ αὑτοῖς ἐψηφίσασθε
οὕτω ῥᾳδίως διαλύσετε, καὶ τὰς μὲν πρὸς ἐκείνους συν-
θήκας κυρίας ποιήσετε, τὰς δὲ πρὸς αὑτοὺς ἀκύρους;
καὶ τοῖς μὲν ἄλλοις Ἕλλησιν ὀργίζεσθε, εἴ τις Λακεδαιμο-
νίους ὑμῶν περὶ πλείονος ποιεῖται, ὑμεῖς δ’ αὐτοὶ φανή-
σεσθε πιστότερον πρὸς ἐκείνους ἢ πρὸς ὑμᾶς αὐτοὺς
διακείμενοι; [16] ἄξιον δὲ μάλιστ’ ἀγανακτῆσαι ὅτι οὕτως
ἤδη οἱ τὰ τῆς πόλεως πράττοντες διάκεινται, ὥστ’ οὐχ
ὅ τι ἂν τῇ πόλει βέλτιστον ᾖ, τοῦτο οἱ ῥήτορες λέγουσιν,
ἀλλ’ ἀφ’ ὧν ἂν αὐτοὶ κερδαίνειν μέλλωσι, ταῦτα ὑμεῖς
ψηφίζεσθε. [17] καὶ εἰ μὲν τῷ ὑμετέρῳ πλήθει συνέφερε τοὺς
μὲν ἔχειν τὰ αὑτῶν, τῶν δὲ ἀδίκως δεδημεῦσθαι τὴν οὐσίαν,
εἰκότως ἂν ἠμελεῖτε τῶν ὑφ’ ἡμῶν λεγομένων· νυνὶ δὲ
πάντες ἂν ὁμολογήσαιτε ὁμόνοιαν <μὲν> μέγιστον ἀγαθὸν
εἶναι πόλει, στάσιν δὲ πάντων κακῶν αἰτίαν, διαφέρεσθαι
δὲ πρὸς ἀλλήλους ἐκ τῶν τοιούτων μάλιστ’, ἐὰν οἱ μὲν τῶν
ἀλλοτρίων ἐπιθυμῶσιν, οἱ δ’ ἐκ τῶν ὄντων ἐκπίπτωσι.
[18] καὶ ταῦθ’ ὑμεῖς ἔγνωτε νεωστὶ κατελθόντες, ὀρθῶς βου-
λευόμενοι· ἔτι γὰρ ἐμέμνησθε τῶν γεγενημένων συμφορῶν,
καὶ τοῖς θεοῖς εἰς ὁμόνοιαν ηὔχεσθε καταστῆναι τὴν πόλιν
μᾶλλον ἢ ἐπὶ τιμωρίαν τῶν παρεληλυθότων τραπομένων
τὴν μὲν πόλιν στασιάσαι, τοὺς δὲ λέγοντας ταχέως πλου-
τῆσαι. [19] καίτοι πλείων συγγνώμη μνησικακεῖν νεωστὶ κα-
τεληλυθόσιν, ἔτι τῆς ὀργῆς οὔσης προσφάτου, ἢ τοσούτῳ
χρόνῳ ὕστερον ἐπὶ τιμωρίαν τῶν παρεληλυθότων τραπέ-
σθαι, ὑπὸ τοιούτων πεισθέντας οἳ ἐν ἄστει μείναντες ταύ-
την ὑμῖν οἴονται διδόναι πίστιν τῆς αὑτῶν εὐνοίας, ἑτέρους
κακοὺς ποιοῦντες, ἀλλ’ οὐ σφᾶς αὐτοὺς χρηστοὺς παρέχον-
τες, καὶ νυνὶ τῶν τῆς πόλεως εὐτυχιῶν ἀπολαύοντες, ἀλλ’
οὐ πρότερον τῶν ὑμετέρων κινδύνων μετέχοντες.

[20] Καὶ εἰ μὲν ἑωρᾶτε, ὦ ἄνδρες δικασταί, σῳζόμενα τῇ
πόλει τὰ ὑπὸ τούτων δημευόμενα, συγγνώμην ἂν εἴχο-
μεν· νῦν δ’ ἐπίστασθε ὅτι τὰ μὲν αὐτῶν ὑπὸ τούτων ἀφα-
νίζεται, τὰ δὲ πολλοῦ ἄξια ὄντα ὀλίγου πιπράσκεται. ἐὰν
δ’ ἐμοὶ πείθησθε, οὐκ ἐλάττω ἀπ’ αὐτῶν ὑμεῖς ὠφεληθή-
σεσθε ἢ ἡμεῖς οἱ κεκτημένοι, [21] ἐπεὶ καὶ νυνὶ Διόμνηστος
καὶ ἐγὼ καὶ ὁ ἀδελφὸς ἐκ μιᾶς οἰκίας τρεῖς ὄντες τριηραρ-
χοῦμεν, καὶ ὅταν ἡ πόλις δέηται χρημάτων, ἀπὸ τούτων
ὑμῖν εἰσφέρομεν. ὡς οὖν ἡμῶν ταύτῃ τῇ γνώμῃ χρωμένων,
καὶ τῶν προγόνων τῶν ἡμετέρων τοιούτων γεγενημένων,
φείδεσθε ἡμῶν. [22] οὐδὲν γὰρ ἂν ἡμᾶς κωλύοι, ὦ ἄνδρες δικα-
σταί, ἀθλιωτάτους εἶναι, ἐπὶ μὲν τῶν τριάκοντα ὀρφανοὺς
καταλειφθέντας, ἐν δὲ τῇ δημοκρατίᾳ τῶν ὄντων ἐστερη-
μένους, οἷς ἡ τύχη παρέδωκεν ὥστ’ ἔτι ἡμᾶς παῖδας ὄντας
ἐπὶ τὴν Παυσανίου σκηνὴν ἐλθόντας βοηθῆσαι τῷ πλήθει.
καὶ τοιούτων ἡμῖν ὑπαρχόντων εἰς τίνας ἂν ἐβουλήθημεν
δικαστὰς καταφυγεῖν; [23] οὐκ εἰς τοὺς οὕτω πολιτευομένους,
ὑπὲρ ἧς πολιτείας καὶ ὁ πατὴρ καὶ οἱ προσήκοντες ἡμῖν
ἀπέθανον; νῦν τοίνυν ταύτην ἀνθ’ ἁπάντων ἀπαιτοῦμεν
ὑμᾶς τὴν χάριν, μὴ περιιδεῖν ἡμᾶς ἀπόρως διατεθέντας
μηδ’ ἐνδεεῖς τῶν ἐπιτηδείων γενομένους, μηδὲ τὴν τῶν
προγόνων εὐδαιμονίαν καταλῦσαι, ἀλλὰ πολὺ μᾶλλον
παράδειγμα ποιῆσαι τοῖς βουλομένοις τὴν πόλιν εὖ ποιεῖν,
οἵων ὑμῶν ἐν τοῖς κινδύνοις τεύξονται.

[24] Οὐκ ἔχω, ὦ ἄνδρες δικασταί, οὕστινας δεησομένους
ὑπὲρ ἡμῶν ἀναβιβάσομαι· τῶν γὰρ προσηκόντων οἱ μὲν
ἄνδρας ἀγαθοὺς αὑτοὺς παρασχόντες καὶ μεγάλην τὴν
πόλιν ποιοῦντες ἐν τῷ πολέμῳ τεθνᾶσιν, οἱ δ’ ὑπὲρ τῆς
δημοκρατίας καὶ τῆς ὑμετέρας ἐλευθερίας ὑπὸ τῶν τριά-
κοντα κώνειον πιόντες, [25] ὥστε τῆς ἐρημίας τῆς ἡμετέρας
αἴτιαι γεγόνασιν αἵ τε τῶν προσηκόντων ἀρεταὶ καὶ αἱ
τῆς πόλεως συμφοραί. ὧν ἄξιον ὑμᾶς ἐνθυμηθέντας προ-
θύμως ἡμῖν βοηθῆσαι, ἡγησαμένους τούτους ἂν ἐν δημο-
κρατίᾳ δικαίως εὖ πάσχειν ὑφ’ ὑμῶν, οἵπερ ἐν ὀλιγαρχίᾳ
τῶν συμφορῶν μετέσχον τὸ μέρος. [26] ἀξιῶ δὲ καὶ τούτους
τοὺς συνδίκους εὔνους ἡμῖν εἶναι, ἐκείνου τοῦ χρόνου
μνησθέντας, ὅτ’ ἐκ τῆς πατρίδος ἐκπεπτωκότες καὶ τὰς
οὐσίας ἀπολωλεκότες ἄνδρας ἀρίστους ἐνομίζετ’ εἶναι τοὺς
ὑπὲρ ὑμῶν ἀποθνῄσκοντας, καὶ τοῖς θεοῖς ηὔχεσθε δυνη-
θῆναι χάριν τοῖς ἐξ ἐκείνων ἀποδοῦναι. [27] ἡμεῖς τοίνυν, ὑεῖς
ὄντες καὶ συγγενεῖς τῶν ὑπὲρ τῆς ἐλευθερίας προκεκινδυ-
νευκότων, ἀπαιτοῦμεν ὑμᾶς νυνὶ ταύτην τὴν χάριν, καὶ
ἀξιοῦμεν μὴ ἀδίκως ἡμᾶς ἀπολέσαι, ἀλλὰ πολὺ μᾶλλον
βοηθεῖν τοῖς τῶν αὐτῶν μετασχοῦσι συμφορῶν. ἐγὼ μὲν
οὖν καὶ δέομαι καὶ ἀντιβολῶ καὶ ἱκετεύω, καὶ τούτων
παρ’ ὑμῶν τυγχάνειν ἀξιῶ· οὐ γὰρ περὶ μικρῶν κινδυνεύ-
ομεν, ἀλλὰ περὶ τῶν ὄντων ἁπάντων.

***
Ενθυμηθήτε λοιπόν, κύριοι δικασταί, ποίοι είμεθα ως πολίται ημείς και ποίοι είναι οι συγγενείς ημών που αδικούμενοι σας παρακαλούμεν να μας ευσπλαγχνισθήτε και να μας αποδώσετε το δίκαιον· διότι δεν αγωνιζόμεθα μόνον περί της περιουσίας μας, αλλά και περί των πολιτικών μας δικαιωμάτων, εάν δηλαδή πρέπει να απολαύωμεν ημείς των πολιτικών μας δικαιωμάτων υπό δημοκρατικόν καθεστώς. Πρώτον μεν λοιπόν ενθυμηθήτε τον θείον μας Νικίαν. Εκείνος δηλαδή οσάκις μεν με την θέλησίν του έπραξε κάτι υπέρ του λαού σας, πάντοτε θα φανή ότι εις μεν την πόλιν έγινεν αίτιος πολλών και καλών, εις δε τους εχθρούς πολλών και μεγάλων κακών· όσα δε ουχί με την θέλησίν του, αλλ' άκων ηναγκάσθη να πράξη, των μεν κακών κατά μέγιστον μέρος αυτός μετέσχε, την δε αιτίαν της συμφοράς δικαίως θα είχον οι πείσαντες υμάς. Διότι την αφοσίωσίν του προς σας και τας αρετάς του ως πολίτης επέδειξε κατά τας ιδικάς σας ευτυχίας και κατά τας δυστυχίας των εχθρών· διότι ως στρατηγός πολλάς μεν πόλεις εκυρίευσε, πολλά δε και λαμπρά τρόπαια έστησε κατά των εχθρών, των οποίων η εξιστόρησις θα ήτο μακρά. Ο Ευκράτης δε, ο οποίος ήτο αδελφός μεν εκείνου, πατήρ δε ιδικός μου, μετά την τελευταίαν ναυμαχίαν έκαμε φανεράν την εύνοιάν του προς το δημοκρατικόν σας πολίτευμα· διότι, ότε είχετε νικηθή κατά την ναυμαχίαν και εξελέγη από σας στρατηγός και παρεκινείτο υπό των εχθρών της δημοκρατίας να μετάσχη της ολιγαρχίας δεν ηθέλησε να πεισθή εις αυτούς· ευρίσκετο εν τούτοις εις τοιαύτην περίστασιν κατά την οποίαν το πλείστον των ανθρώπων και μεταβάλλονται προσαρμοζόμενοι εις τας παρούσας περιστάσεις και υποχωρούν εις την τύχην· η δημοκρατία εταλαντεύετο, δεν απεκλείετο ούτος της διακυβερνήσεως της πόλεως, ούτε υπήρχεν ατομική αυτού έχθρα προς τους μέλλοντας να διοικήσουν την πόλιν· εν τούτοις, καίτοι ήτο εις την εξουσίαν του και να μετάσχη της αρχής των τριάκοντα και να αποκτήση μεγάλην δύναμιν, επροτίμησεν μάλλον φροντίζων διά την σωτηρίαν σας να χαθή παρά να ζήση και να ιδή τα τείχη κρημνιζόμενα και τα πλοία παραδιδόμενα εις τους εχθρούς και τον λαόν σας υποδουλωμένον. Ολίγον χρόνον μετά ταύτα ο Νικήρατος, ο εξάδελφός μου και υιός του Νικίου, αφωσιωμένος εις το δημοκρατικόν πολίτευμα, συνελήφθη υπό των τριάκοντα και εφονεύθη, καίτοι ούτε ένεκα της καταγωγής του, ούτε ένεκα της περιουσίας του, ούτε ένεκα της ηλικίας του εφαίνετο ότι ήτο ανάξιος να μετάσχη της διοικήσεως της πόλεως· αλλά τοιαύτη ενομίζετο η αφοσίωσίς του προς το δημοκρατικόν πολίτευμα και εξ αιτίας των προγόνων του και αυτού του ιδίου, ώστε ποτέ δεν θα εγίνετο οπαδός άλλου πολιτικού καθεστώτος. Εγνώριζον καλώς οι τριάκοντα ότι αυτός και οι συγγενείς του είχον λάβει πολλάς τιμάς εκ μέρους της πόλεως και εις πολλά μεν μέρη είχον κινδυνεύσει διά σας, μεγάλας δε εισφοράς είχον εισφέρει και εκτελέσει λαμπράς λειτουργίας και ποτέ δεν είχον αποφύγει κανένα από τα άλλα βάρη, που τους είχεν αναθέσει η πόλις, αλλά προθύμως είχον εκτελέσει τας υποχρεώσεις των. Και όμως ποίοι θα ήσαν δυστυχέστεροι από ημάς, εάν επί μεν της ολιγαρχίας κατεδικαζόμεθα εις θάνατον ως αφωσιωμένοι εις την δημοκρατίαν, υπό δε το δημοκρατικόν καθεστώς ηθέλομεν στερηθή της περιουσίας μας υπό το πρόσχημα της έχθρας προς τον λαόν;

Και ο Διόγνητος, κύριοι δικασταί, διαβληθείς υπό των συκοφαντών το 'σκασε και έφυγε· απετέλει δε μέλος του μικρού αριθμού των εξορίστων, οι οποίοι δεν εξεστράτευσαν κατά της πατρίδος των, ούτε κατέφυγον εις την Δεκέλειαν· κανενός δε κακού αίτιος, ούτε εξόριστος ούτε επανελθών, δεν έγινεν εις τον λαόν σας, αλλ' εις τοιούτον είδος πατριωτισμού έφθασεν ώστε μάλλον ωργίζετο εναντίον εκείνων που διέπραξαν αμαρτήματα προς σας από όσην ευγνωμοσύνην εχρεώστει εις εκείνους που έγιναν αιτία να επανέλθη εις την πατρίδα. Και αξίωμα μεν δεν έλαβε κανέν εις το ολιγαρχικόν καθεστώς· μόλις δε εγκατεστάθησαν εις την Ακαδημείαν οι Λακεδαιμόνιοι και ο Παυσανίας λαβών μεθ' εαυτού τον υιόν του Νικηράτου και ημάς που είμεθα ακόμη παιδιά, εκείνον μεν έρριψεν εις τα γόνατα του Παυσανίου, ημάς δε αφού ετοποθέτησε πλησίον του, έλεγε προς εκείνον και τους άλλους παρόντας όλα όσα είχομεν πάθει και πόσαι συμφοραί μας είχον καταλάβει και παρεκάλει τον Παυσανίαν να μας βοηθήση και χάριν της φιλίας και της ξενίας που μας ήνωνε και να τιμωρήση εκείνους που μας είχον αδικήσει. Ένεκα τούτου ο Παυσανίας ήρχισε να διάκειται ευνοϊκώς προς τον λαόν, χρησιμοποιών ως παράδειγμα προς τους άλλους Λακεδαιμονίους τας εκ της τυραννίας των τριάκοντα συμφοράς μας· διότι έγινε φανερόν εις όλους τους Λακεδαιμονίους που ήλθον εκεί, ότι (οι τριάκοντα) δεν εφόνευον τους περισσότερον εγκληματίας εκ των πολιτών, αλλ' εκείνους που έπρεπε κατ' εξοχήν να τιμώνται και διά την καταγωγήν των και διά τον πλούτον των και διά την άλλην αξίαν των.

Αι δυστυχίαι μας επροκάλεσαν τόσην ευσπλαγχνίαν και τοιαύτην οργήν, ώστε ο Παυσανίας ηρνήθη να δεχθή τα δώρα της ξενίας των τριάκοντα και εδέχθη τα ιδικά μας. Και όμως είναι εκπληκτικόν, κύριοι δικασταί, ημάς μεν που ήμεθα ακόμη παιδιά να μας ευσπλαγνισθούν οι εχθροί που ήλθον να υποστηρίξουν την ολιγαρχίαν, από σας δε, κύριοι δικασταί, ημείς, των οποίων οι πατέρες απέθανον υπέρ της δημοκρατίας, να στερηθώμεν της περιουσίας μας.

Καλώς δε γνωρίζω, κύριοι δικασταί, ότι ο Πολίοχος θα απέδιδε μεγάλην σημασίαν εις το να νικήση εις τον δικαστικόν τούτον αγώνα, διότι νομίζει ότι θα ήτο καλή διά τον εαυτόν του επίδειξις και προς τους πολίτας και τους ξένους, ότι έχει τόσην μεγάλην δύναμιν εις τας Αθήνας, ώστε να σας κάμη να αποφασίσετε διά της ψήφου σας τα εναντία προς τους εαυτούς σας και τους όρκους σας. Διότι όλοι θα μάθουν, ότι τότε μεν κατεδικάσατε αυτόν εις πρόστιμον χιλίων δραχμών, επειδή προέτεινε να δημευθούν τα κτήματά μας, και ότι σήμερον επέτυχε την δήμευσιν την οποίαν ζητεί, και εις τας δύο δε ταύτας περιπτώσεις, εις τας οποίας ο ίδιος άνθρωπος κατηγορήθη διά παράνομον υποβολήν προτάσεως, οι Αθηναίοι εξέδωκαν αντιφατικάς αποφάσεις. Δεν είναι προσβλητικόν εάν τας μεν συμφωνίας που εκάμετε με τους Λακεδαιμονίους επικυρώσετε, όσα δε εψηφίσατε διά τους εαυτούς σας τόσον ευκόλως παραβήτε, και τας μεν συμφωνίας που εκάμετε με τους εχθρούς θεωρήσετε εγκύρους, τας δε αναμεταξύ σας ακύρους, και εναντίον των άλλων μεν Ελλήνων οργίζεσθε, αν κανείς από σας περιποιείται πολύ τους Λακεδαιμονίους, σεις δε οι ίδιοι θα φανήτε ότι φροντίζετε πολύ περισσότερον διά τας υποχρεώσεις, προς εκείνους παρά διά τας υποχρεώσεις αναμεταξύ σας; Προ πάντων δε πρέπει να αγανακτήση κανείς, διότι οι διευθύνοντες τας υποθέσεις της πόλεως έχουν τοιαύτας διαθέσεις ώστε οι ρήτορες δεν προτείνουν ό,τι είναι συμφέρον εις την πόλιν, αλλά σεις αποφασίζετε εκείνα από τα οποία αυτοί πρόκειται να έχουν ωφέλειαν.

Και αν μεν συνέφερεν εις την δημοκρατίαν οι μεν να έχουν την περιουσίαν των, άλλων δε αδίκως να δημευθή η περιουσία, ευλόγως δεν θα εδίδετε σημασίαν εις τους λόγους μας· αλλά όλοι τώρα ηθέλετε ομολογήσει, ότι το μεγαλύτερον αγαθόν διά μίαν πόλιν είναι η ομόνοια, και η διχόνοια είναι η αιτία όλων των κακών, και ότι αύτη προέρχεται εκ τούτου ότι οι μεν επιθυμούν εκείνα που δεν τους ανήκουν και οι άλλοι στερούνται της περιουσίας των. Και την γνώμην ταύτην σεις εσχηματίσατε προ ολίγου επανελθόντες εις την πατρίδα, ορθώς σκεπτόμενοι· διότι είχετε προσφάτους εις την μνήμην σας τας συμφοράς που επάθετε και ηύχεσθε εις τους θεούς να αποκαταστήσουν την ομόνοιαν μεταξύ των πολιτών παρά αφού τραπήτε εις την τιμωρίαν των δρασάντων κατά το παρελθόν να φέρετε την πόλιν εις αναστάτωσιν και οι ρήτορες ταχέως να πλουτήσουν. Και όμως θα ήσθε άξιοι μεγαλυτέρας συγγνώμης να μνησικακήτε τότε προ ολίγου επανελθόντες εις την πατρίδα παρά έπειτα από τόσον χρόνον να ασχοληθήτε με την τιμωρίαν των δρασάντων κατά το παρελθόν, πεισθέντες υπό των τοιούτων, οι οποίοι παραμείναντες εις την πόλιν ταύτην νομίζουν ότι ταύτην θα παράσχουν απόδειξιν της ευνοίας των προς σας, εάν δηλαδή κακοποιούν τους άλλους αντί να δεικνύουν τους εαυτούς των καλούς πολίτας και οι οποίοι τώρα επωφελούνται της ευτυχίας της πόλεως χωρίς προηγουμένως να μετάσχουν των κινδύνων σας.

Και εάν μεν εβλέπετε, κύριοι δικασταί, σωζόμενα προς το συμφέρον της πόλεως τα υπό τούτων δημευόμενα, δεν θα ωργιζώμεθα· τώρα δε γνωρίζετε καλώς ότι άλλα μεν εκ των δημευομένων εξαφανίζονται υπό τούτων, άλλα δε μεγάλης αξίας πωλούνται εις μικράν τιμήν. Εάν δε πεισθήτε εις εμέ, δεν θα ωφεληθήτε από αυτά ολιγώτερον από ότι ωφελούμεθα ημείς που τα έχομεν. Διότι και τώρα ο Διόμνηστος και εγώ και ο αδελφός μου αποτελούντες μίαν οικογένειαν γινόμεθα τριήραρχοι και όταν η πόλις έχη ανάγκην χρημάτων, συνεισφέρομεν εις την πόλιν από την κοινήν περιουσίαν μας. Επειδή λοιπόν ημείς έχομεν τας διαθέσεις ταύτας και οι πρόγονοί μας εδείχθησαν τοιούτοι, παρακαλούμεν να μας λυπηθήτε. Διότι, αν δημεύσετε την περιουσίαν μας, τίποτε δεν εμποδίζει, ώστε να είμεθα δυστυχέστατοι, αφού επί μεν των τριάκοντα τυράννων εμείναμεν ορφανοί, επί δε της δημοκρατίας θα έχωμεν στερηθή της περιουσίας μας ημείς, εις τους οποίους η τύχη επεφύλαξεν, ενώ είμεθα ακόμη παιδιά, να μεταβώμεν εις την σκηνήν του Παυσανίου διά να βοηθήσωμεν τον λαόν. Και ενώ ημείς εδείχθημεν τοιούτοι, προς ποίους δικαστάς θα ηθέλομεν να καταφύγωμεν (αν μας εδίδετο το δικαίωμα της εκλογής); Ουχί εις εκείνους που ζουν ως πολίται εις την πολιτείαν, υπέρ της οποίας ο πατήρ και οι συγγενείς μας απέθανον; Τώρα λοιπόν αυτήν την χάριν ζητούμεν από σας αντί πάσης ευγνωμοσύνης, να μη μας αφήσετε να βυθισθώμεν εις την δυστυχίαν και να στερηθώμεν των αναγκαίων διά την ζωήν μας, ούτε να καταλύσετε την ευδαιμονίαν των προγόνων, αλλά πολύ μάλλον να δώσετε παράδειγμα εις τους θέλοντας να ωφελούν την πόλιν ποίους θα σας εύρουν κατά τους δικαστικούς αγώνας.

Δεν έχω, κύριοι δικασταί, ποίους να παρουσιάσω εδώ εις το βήμα διά να σας παρακαλέσουν υπέρ ημών· διότι εκ μεν των συγγενών άλλοι μεν αναδειχθέντες γενναίοι άνδρες και μεγάλην ποιήσαντες την πόλιν απέθανον εις τον πόλεμον, άλλοι δε προς υπεράσπισην της δημοκρατίας και της ελευθερίας σας έπιον το κώνειον κατά διαταγήν των τριάκοντα. Ώστε, αν τώρα είμεθα χωρίς υποστήριξιν, αιτία τούτου είναι αι αρεταί των συγγενών και αι συμφοραί της πόλεως. Ταύτα σεις έχοντες υπ' όψιν είναι δίκαιον προθύμως να μας βοηθήσετε, νομίζοντες ότι ούτοι δικαίως εν τη δημοκρατία ευεργετούνται από σας όσοι εν τη ολιγαρχία εβάσταξαν το αναλογούν εις αυτούς μέρος των συμφορών. Παρακαλώ δε και σας εδώ τους συνδίκους να δείξετε την εύνοιάν σας προς ημάς, αφού ενθυμηθήτε τον χρόνον εκείνον, ότε εκδιωχθέντες εκ της πατρίδος εχάσατε την περιουσίαν σας και ενομίζετε οτι ήσαν άριστοι άνδρες εκείνοι που απέθνησκον διά σας και ηύχεσθε εις τους θεούς να δυνηθήτε να δείξετε την ευγνωμοσύνην σας εις τους απογόνους εκείνων. Ημείς λοιπόν που είμεθα υιοί και συγγενείς εκείνων που έχουν κινδυνεύσει υπέρ της πατρίδος, ζητούμεν από σας τώρα αυτήν την χάριν και σας παρακαλούμεν να μη μας καταστρέψετε αδίκως, αλλά πολύ μάλλον να βοηθήσετε εκείνους, οι οποίοι μετέσχον των συμφορών σας. Εγώ λοιπόν ζητώ και σας παρακαλώ και ικετεύω να εύρω το δίκαιον εκ μέρους σας· διότι εις την δίκην ταύτην δεν κινδυνεύομεν διά μικρά, αλλά δι' όλην μας την περιουσίαν.