Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας: ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ, ΣΥΝΟΨΙΣΗ

Τι συμβαίνει λοιπόν κοντά στα νερά; Συνοψίζοντάς τα θα λέγαμε ότι ποταμοί, λίμνες, πηγές είναι:

• τόποι γέννησης θεών (Ίμβρασος: Ήρα· Ινωπός: Απόλλων), σωτηρίας από κινδύνους (Τάνος: Ορέστης· Ίναχος: άνθρωποι· κρήνη της Άρνης: Ποσειδών)*, ανάπαυσης (Κηφισός: Δήμητρα), ενηλικίωσης (Στρυμόνας: Διόνυσος)
• τόποι εξαγνισμού (Πηγή του Ελευθερίου ύδατος στο Ηραίο του Άργους), από μίασμα (Άνιγρος, Προιτίδες), από τοκετό (Ρέα, Λύμαξ ή Λύμαιος), από τρέλα (Ίναχος, κάτοικος της Τίρυνθας), από φόνο (Ελικών: Μαινάδες-Ορφέας· λίμνη Λέρνα -εκεί οι Δαναΐδες είχαν καταχώσει τα κεφάλια των συζύγων τους), μετά από ερωτική επαφή (Λάδων: Δήμητρα), για το πρώτο μπάνιο του μωρού (Λούσιος: Δίας), καθαρμού πριν από θυσία (Λούσιος: Προίτος) -ο εξαγνισμός επιτυγχάνεται γιατί το νερό είναι τρεχούμενο και δεν μολύνεται ποτέ· το ίδιο ισχύει και για το θαλασσινό νερό.
• γεννήτορες σπουδαίων οικογενειών (Ερύμανθος, Ίναχος, Πηνειός: Λαπίθες), θεών και ηρώων (Πηνειός-Κρέουσα, Κηφισός-Λειριόπη), του πρώτου ανθρώπου (Φορωνέας, Ίναχος), τροφών των θεών (Αστερίων: Ήρα)
• αντικείμενα ερωτικού πόθου (Ενιπέας, Τυρώ)
• ιδρυτές ναών (Φορωνέας, Ίναχος)
• κριτές θεϊκών διαφορών (Ίναχος, Ποσειδών-Αθηνά)
• δέκτες θεϊκών τιμωριών (Ίναχος, Δίας)
• τόποι διάπραξης σπουδαίων κατορθωμάτων (Λάδων: Ηρακλής-ιερό ελάφι της Άρτεμης· Πηνειός ή Αλφειός: Ηρακλής-στάβλοι του Αυγεία· Στρυμόνας: Ηρακλής-άλογα Γηρυόνη), σημαδιακών γεγονότων (Άναυρος: Ιάσων), φόνων (Λάδων, Λεύκιππος)
• τόποι ερωτικών επαφών, τις περισσότερες φορές ακούσιων (Λάδων: Παν-Σύριγξ· Εύηνος: Νέσσος-Δηιάνειρα· Πηνειός: Απόλλων-Κυρήνη· Σαγγάριος: Δίας-Κυβέλη), γάμων (Πηνειός: Πειρίθοος-Ιπποδάμεια· Ληθαίος: Δίας-Ευρώπη)
• τόποι θανάτου (Εύηνος: Εύηνος· Ισμηνός: Ισμηνός, Στρυμόνας: Στρυμόνας· Τάναης: Τάναης· Κασταλία: Κασταλία), θρήνου (Αχέρων, Κωκυτός, Πυριφλεγέθων: Ορφέας), αυτοσυγκέντρωσης (Δονακών: Νάρκισσος)
• τόποι κυνηγιού (Άναυρος: Άρτεμη, ελαφίνες)
• αιτία καταστροφών (Συς: Λείβυθρα)
• ανανέωσης δυνάμεων (λίμνη Κάναθος: Ήρα)

 

Το νερό συσχετίζεται με το ιερό, με τη ζωή και τον έρωτα, την «προνομιακή» πρόσβαση σε έναν κόσμο πέρα από την ανθρώπινη κοινωνία, με τον θάνατο. Αυτές τις εκφάνσεις του νερού μπορούμε να τις δούμε σε δύο πολύ γνωστές παραστάσεις: η μία είναι του κρατήρα του Δερβενίου, όπου παρουσιάζεται ο ιερός γάμος του Διόνυσου με την Αριάδνη, ενώ Νύμφες συνοδεύουν το ζευγάρι χορεύοντας. Η άλλη είναι η αρπαγή της Περσεφόνης από τον Πλούτωνα, στην οποία ήδη έχουμε αναφερθεί. Και οι δύο γάμοι έχουν αξία εξόδου στο υπερπέραν. Και αν ο γάμος αφορά στη ζωή και ο Πλούτωνας στον θάνατο, ωστόσο ο θεός του θανάτου δεν συγχρωτίζεται με την εκμηδένιση. Ο Πλούτωνας ονομάζεται και πλουτοδότης -θυμίζουμε παραστάσεις του Πλούτωνα με το κέρας της Αμαλθείας. Ο θεός του κάτω κόσμου δεν παίρνει μόνο ζωή αλλά και δίνει ζωή. Εξάλλου, ακόμη και ο γάμος του Διόνυσου και της Αριάδνης υποβάλλει τη σκέψη του θανάτου. Δεν είναι μόνο η σχέση του Διόνυσου με τον θάνατο μέσω του υγρού στοιχείου· είναι και η Αριάδνη που τιμάται στην αμμουδιά, όπου η θάλασσα αποθέτει κάποιες φορές μήνυμα θανάτου.

 

Σε τελευταία ανάλυση, αν η συνέχιση της ζωής μέσω της αναπαραγωγής είναι η μία όψη του νομίσματος και ο θάνατος η άλλη, θα πρέπει να έχουμε κατά νου ότι το νόμισμα έχει και μια τρίτη πλευρά: αυτή από την οποία κυλά και στην οποία συνυπάρχουν όλες οι αντιθέσεις, αίροντας τα όρια.

 

Κλείνοντας, παραθέτουμε ένα μοντέρνο έργο τέχνης, μια εικόνα video art του αμερικανού καλλιτέχνη Μπιλ Βαϊόλα, ένα μικρό δείγμα της πεποίθησης ότι η ελληνική αρχαιότητα αποτελεί μια διαρκή πηγή έμπνευσης και προβληματισμού, ότι δεν αποτελεί ένα παρελθόν κλεισμένο στον εαυτό του αλλά μια διαρκής παρουσία με διαρκείς προεκτάσεις σε νοήματα ίδια ή και διαφορετικά. «Το Ταξίδι» είναι η αφήγηση του τελευταίου ταξιδιού του ανθρώπου στον Άδη, δηλαδή στην άλλη πλευρά. Αν όμως λάβουμε υπόψη μας ότι φύλακας μεταξύ των δύο κόσμων είναι ο ίδιος ο καλλιτέχνης, τότε μπορούμε να εικάσουμε ότι ο καλλιτέχνης είναι ο Ερμής - ψυχοπομπός σε κόσμους μη ορατούς, όχι στο Επέκεινα της ζωής, αλλά σε λανθάνουσες ή αθέατες όψεις της. Ο καλλιτέχνης αποτελεί το μέσο για να συμμετάσχει κανείς στο παιγνίδι της ανεύρεσης θησαυρών, αθέατων, χωμένων δηλαδή στον ά-ιδη, στο μη ορατό μέσα στην αχλύ ενός αφόρητου ρεαλισμού.

--------------------------

*Η κρήνη αυτή βρίσκεται στη Μαντίνεια. Εκεί έκρυψε η Ρέα τον νεογέννητο Ποσειδώνα σε ένα κοπάδι για να τον γλιτώσει από τον πατέρα του Κρόνο και την τύχη που είχαν τα άλλα του αδέλφια. Αντί για το παιδί η Ρέα έδωσε στον Κρόνο ένα πουλάρι να καταπιεί πείθοντάς τον ότι επρόκειτο για το παιδί του (Παυσ. 8.8.1-2, 10.2, 25.7).