Το προσωπείο λειτουργεί και αποτροπαϊκά. Γοργόνεια αναρτούνταν στις πόρτες οικιών ή εργαστηρίων, ώστε αυτός που μπαίνει να τρομάζει (ένα σκιάχτρο λ.χ. διώχνει τα πουλιά) και να δείχνει, έστω και από φόβο, τον προσήκοντα σεβασμό. Αποτροπαϊκά προσωπεία μπορούσε κανείς να δει στα τείχη των πόλεων, στη μία πλευρά νομισμάτων, όπως λ.χ. στους ασημένιους στατήρες από τη Νεάπολη που κόβονται λίγο πριν το 500 π.Χ., στα φάλαρα των αλόγων, στις μετόπες ή τις προσόψεις ναών (Εικ. 1-2, 3-4) ή, ακόμη, στις περικνημίδες του Μεγάλου Αλεξάνδρου στο θέατρο σκιών (Εικ. 10). Το αποτροπαϊκό προσωπείο προστατεύει αυτόν που το φέρει, είτε είναι άτομο είτε πόλη, θνητός (π.χ. ο Περσέας ή ένας αυτοκράτορας) ή αθάνατος (π.χ. Αθηνά), και απειλεί τον ξένο και τον παρείσακτο (Εικ. 5, 6-7). Ωστόσο, το αποτροπαϊκό προσωπείο δεν ήταν απαραίτητα άσχημο. Αντίθετα, μπορούσε να μαγνητίζει με την ομορφιά του και να πετυχαίνει τον αποπροσανατολισμό του «εχθρού» ή του επιβουλεύοντος (Εικ. 8-9). Ακόμη όμως κι ως άσχημο, το αποτροπαϊκό προσωπείο μπορεί να είναι μια θετική αποτίμηση του κακού και του άσχημου, με την έννοια της αναγνώρισης της παρουσίας και της σημασίας του στον προσδιορισμό του ετέρου*.Αλλά ανεξάρτητα από το αν τα προσωπεία αυτά καθαυτά ήταν όμορφα ή άσχημα, οπωσδήποτε δημιουργούσαν δέος. Οι ρωμαίοι ιστορικοί Τάκιτος και Σουετώνιος αναφέρουν παραθαλάσσια βίλα ως Spelunga (=σπηλιά) –από την ονομασία αυτή προήλθε το σημερινό τοπωνύμιο Sperlonga–, επειδή σε αυτή ανήκε και συγκρότημα των σπηλαίων. Την εποχή του Τιβέριου, η βίλα, που είχε κατασκευαστεί προγενέστερα, υπέστη τροποποιήσεις και το σπήλαιο μετατράπηκε σε Νυμφαίο (η διαμόρφωση πρέπει να ολοκληρώθηκε πριν το 26 μ.Χ.). Στο βορειοανατολικό μικρό σπήλαιο κατασκευάστηκε δάπεδο, ενώ κατά μήκος των τοιχωμάτων του τοποθετήθηκαν γλάστρες και αναρτήθηκαν μεγάλες μαρμάρινες μάσκες. Στα στόματά τους είχε τοποθετηθεί από ένας λύχνος, με αποτέλεσμα το φως να ακτινοβολεί από τα μάτια, τη μύτη και το στόμα τους (Εικ. 11). Αναρωτιέται κανείς τι αποθέματα κουράγιου θα πρέπει να διέθετε ο πιστός, για να εισέλθει στο σπήλαιο.
Θα μπορούσαμε άραγε να συσχετίσουμε αυτή τη λειτουργία του αποτροπαϊκού προσωπείου με το νεκρικό; Μήπως δηλαδή προστατεύει τον νεκρό από τον θάνατο, με την έννοια ότι τον βοηθά να κρατήσει τη ζωή μέσα από τη διατήρηση του προσώπου; Πάντως, το προσωπείο στη συνάντηση του ανθρώπου με τον θάνατο εντοπίζεται και στη νεότερη και σύγχρονη τέχνη (βλ. Τζ. Ένσορ, Εικ. 1,2,3,4,5,6,7, V. Cartagena , Εικ. 8,9,10,11,12,13,14).
---------------------
*Το αποτροπαϊκό προσωπείο, η Μέδουσα, αποτελεί θέμα και μεταγενέστερων περιόδων της τέχνης, σε κάθε περίπτωση όμως εξυπηρετεί διαφορετικές ανάγκες. Για παράδειγμα, ο Τζ. Μπ. Μαρίνο συγκέντρωσε σε μια συλλογή, με τίτλο Lagalleria,ποιήματα που είχαν ως αναφορά πίνακες και ζωγράφους. Σε αυτή τη φανταστική πινακοθήκη γύρω από τον θεατή παρατάσσονται οι πιο ονομαστές σαδιστικές αναπαραστάσεις κομμένων κεφαλιών, ανάμεσά τους και η Μέδουσα του Καραβάτζο, σπουδή πάνω στην έκφραση, τη σκοτεινιά και τη φρίκη. Ωστόσο, η Μέδουσα του Καραβάτζο προσομοιάζει στον αρχαίο μύθο, καθόσον ο ζωγράφος στερέωσε την ελαιογραφία που έκανε σε μουσαμά πάνω σε κυρτή ασπίδα (από ξύλο λεύκας), θυμίζοντας την κίνηση της Αθηνάς, όταν ο Περσέας της έφερε το κεφάλι της Μέδουσας.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου