ΑΙΣΩΠΟΣ - Μῦθοι (56.1-60.1)

56. ΓΥΝΗ ΜΑΓΟΣ [56.1] γυνὴ μάγος ἐπῳδὰς καὶ καταθέσεις θείων μηνιμάτων ἐπαγγελλομένη διετέλει πολλὰ τελοῦσα κἀκ τούτων οὐ μικρὰ βιοποριστοῦσα. ἐπὶ τούτοις γραψάμενοί τινες αὐτὴν ὡς καινοτομοῦσαν περὶ τὰ θεῖα εἰς δίκην ὑπήγαγον καὶ κατηγορήσαντες κατεδίκασαν αὐτὴν θανάτῳ. θεασάμενος δέ τις αὐτὴν ἀπαγομένην ἐκ τῶν δικαστηρίων ἔφη πρὸς αὐτήν· «σὺ τὰς τῶν δαιμόνων ὀργὰς ἀποτρέπειν ἐπαγγελλομένη πῶς οὐδὲ ἀνθρώπους πεῖσαι ἠδυνήθης;»
[ὁ λόγος πρὸς ἀπατεῶνας καὶ μεγάλα ὑποσχομένους· εἶτα οὗτοι ἐν μικροῖς ἐλέγχονται.]

57. ΓΡΑΥΣ ΚΑΙ ΙΑΤΡΟΣ
[57.1] γυνὴ πρεσβῦτις τοὺς ὀφθαλμοὺς νοσοῦσα ἰατρὸν ἐπὶ μισθῷ παρεκάλεσεν. ὁ δὲ εἰσιών, ὁπότε αὐτὴν ἔχρισε, διετέλει ἐκείνης συμμυούσης καθ᾽ ἓν ἕκαστον τῶν σκευῶν ὑφαιρούμενος. ἐπεὶ δὲ πάντα ἐκφορήσας κἀκείνην ἐθεράπευσεν, ἀπῄτει τὸν ὡμολογημένον μισθόν· μὴ βουλομένης δ᾽ αὐτῆς ἀποδοῦναι ἤγαγεν αὐτὴν ἐπὶ τοὺς ἄρχοντας. ἡ δὲ ἔλεγε τὸν μὲν μισθὸν ὑποσχέσθαι, ἐὰν θεραπεύσῃ αὐτῆς τὰς κόρας, νῦν δὲ χεῖρον διατεθῆναι ἐκ τῆς ἰάσεως ἢ πρότερον· «τότε μὲν γὰρ ἔβλεπον», ἔφη, «πάντα τὰ ἐπὶ τῆς οἰκίας μου σκεύη, νῦν δ᾽ οὐδὲν ἰδεῖν δύναμαι».
οὕτως οἱ πονηροὶ τῶν ἀνθρώπων διὰ πλεονεξίαν λανθάνουσι καθ᾽ ἑαυτῶν τὸν ἔλεγχον ἐπισπώμενοι.

58. ΓΥΝΗ ΚΑΙ ΟΡΝΙΣ
[58.1] γυνὴ χήρα ὄρνιν ἔχουσα καθ᾽ ἑκάστην ἡμέραν ὠὸν τίκτουσαν ὑπέλαβεν, ὅτι, ἐὰν πλείονα αὐτῇ τροφὴν παραβάλῃ, καὶ δὶς τῆς ἡμέρας τέξεται. καὶ δὴ τοῦτο αὐτῆς ποιούσης συνέβη τὴν ὄρνιν πίονα γενομένην μηκέτι μηδὲ ἅπαξ τεκεῖν.
ὁ λόγος δηλοῖ, ὅτι πολλοὶ τῶν ἀνθρώπων διὰ πλεονεξίαν περιττοτέρων ἐπιθυμοῦντες καὶ τὰ παρόντα ἀπόλλουσιν.

59. ΓΑΛΗ
[59.1] γαλῆ εἰσελθοῦσα εἰς χαλκέως ἐργαστήριον τὴν ἐκεῖ κειμένην ῥίνην περιέλειχε. συνέβη δὲ ἐκτριβομένης τῆς γλώττης πολὺ αἷμα φέρεσθαι. ἡ δὲ ἐτέρπετο ὑπονοοῦσά τι τοῦ σιδήρου ἀφαιρεῖσθαι, μέχρι παντελῶς ἀπέβαλε τὴν γλῶτταν.
ὁ λόγος εἴρηται πρὸς τοὺς ἐν φιλονεικίαις ἑαυτοὺς καταβλάπτοντας.

60. ΓΕΡΩΝ ΚΑΙ ΘΑΝΑΤΟΣ
[60.1] γέρων ποτὲ ξύλα κόψας καὶ ταῦτα φέρων πολλὴν ὁδὸν ἐβάδιζε. διὰ δὲ τὸν κόπον τῆς ὁδοῦ ἀποθέμενος τὸ φορτίον τὸν Θάνατον ἐπεκαλεῖτο. τοῦ δὲ Θανάτου φανέντος καὶ πυθομένου, δι᾽ ἣν αἰτίαν αὐτὸν ἐπεκαλεῖτο, ἔφη· «ἵνα τὸ φορτίον ἄρῃς».
ὁ λόγος δηλοῖ, ὅτι πᾶς ἄνθρωπος φιλοζωεῖ, κἂν δυστυχῇ λίαν.

***
56. Η μάγισσα.
[56.1] Ήταν μια γυναίκα μάγισσα, που ήξερε ξόρκια και διαλαλούσε ότι μπορεί να κατευνάσει την οργή των θεών. Έκανε λοιπόν συνέχεια κάθε λογής τελετουργίες, και από αυτές κέρδιζε πολλά και έβγαζε το ψωμί της. Τελικά όμως κάποιοι της έκαναν μήνυση, κατηγορώντας την ότι εισάγει αιρετικές ιδέες στη θρησκεία. Με αυτήν την κατηγορία την έσυραν σε δίκη και πέτυχαν να καταδικαστεί η γυναικούλα σε θάνατο. Καθώς λοιπόν την έπαιρναν από το δικαστήριο, την είδε κάποιος και τη χλεύασε: «Καλά, μωρή, εσύ κοκορευόσουν ότι είσαι ικανή να αποσοβήσεις τον θυμό των θεών. Πώς έγινε και δεν μπόρεσες να καταφέρεις μια χούφτα ανθρώπους;».
Ο μύθος αυτός ταιριάζει για τους απατεώνες που δίνουν παχιές υποσχέσεις για μεγάλα κατορθώματα, μόνο και μόνο για να αποδειχτούν ψεύτες σε μικροπράγματα.

57. Η γριά και ο γιατρός.
[57.1] Ήταν μια γριά γυναίκα που υπέφερε από προβλήματα στα μάτια της. Φώναξε λοιπόν έναν γιατρό να την κουράρει επ᾽ αμοιβή. Ο παμπόνηρος ο γιατρός, που λέτε, κάθε φορά που ερχόταν, άλειφε τα μάτια της γριάς με διάφορα κολλύρια, και όσο η κυρά κρατούσε κλειστά τα βλέφαρά της, εκείνος έκλεβε στα κρυφά τα συμπράγκαλά της, ένα κάθε φορά. Μέχρι να ολοκληρωθεί η θεραπεία, ο γιατρός είχε σηκώσει πια όλο το νοικοκυριό. Στο τέλος πήγε κιόλας και ζητούσε από τη γριά την αμοιβή που είχαν συμφωνήσει. Εκείνη όμως δεν εννοούσε με τίποτε να τον πληρώσει. Τότε ο γιατρός την κατάγγειλε και την έσυρε ενώπιον των αρχών. Εκεί η γριούλα ομολόγησε ότι του είχε υποσχεθεί ορισμένη αμοιβή, αλλά μόνο με την προϋπόθεση ότι θα της γιάτρευε τα μάτια. «Αυτό όμως δεν συνέβη, κύριοί μου», δήλωσε, «διότι τώρα ο περί ου ο λόγος με τις θεραπείες του με έφερε σε χειρότερη κατάσταση από ό,τι ήμουν πρωτύτερα. Για να καταλάβετε: πριν μπορούσα και έβλεπα όλα τα σκεύη του νοικοκυριού μου, ενώ τώρα δεν καταφέρνω να δω ούτε ένα».
Έτσι συμβαίνει και με τους αχρείους ανθρώπους: Τόση είναι η πλεονεξία τους που δεν καταλαβαίνουν ότι μόνοι τους, με όσα κάνουν, προκαλούν τις επικρίσεις των άλλων.

58. Η γυναίκα και η κότα της.
[58.1] Ήταν μια γυναίκα χήρα και είχε μια κότα που κάθε μέρα τής γεννούσε από ένα αυγό. Η γυναίκα λοιπόν πίστεψε ότι, αν έριχνε στην κότα πιο πολλή τροφή, το ζώο θα άρχιζε να γεννοβολάει δύο φορές την ημέρα. Όμως όταν έβαλε σε εφαρμογή το σχέδιό της, έφερε το αντίθετο αποτέλεσμα: Η κότα πάχυνε πολύ και δεν μπορούσε πια να γεννήσει ούτε καν το ένα καθημερινό της αυγό.
Το δίδαγμα του μύθου: Πολλοί άνθρωποι, άμα γίνουν αχόρταγοι και επιθυμούν όλο και περισσότερα, χάνουν τελικά ακόμη και όσα είχαν.

59. Η νυφίτσα.
[59.1] Ήταν μια νυφίτσα που μπήκε στο εργαστήριο κάποιου χαλκωματά και βάλθηκε να γλείφει μια λίμα που κείτονταν εκεί χάμω στο πάτωμα. Όπως ήταν φυσικό, η γλώσσα της γδάρθηκε πάνω στη λίμα και άρχισε να τρέχει το αίμα ποτάμι. Όμως η νυφίτσα το ευχαριστιόταν, θαρρώντας ότι αποσπούσε κομμάτια από το σίδερο, μέχρι που τελικά της κόπηκε η γλώσσα ολότελα.
Ο μύθος αυτός απευθύνεται σε εκείνους που βλάπτουν ολοσχερώς τον ίδιο τους τον εαυτό μπλέκοντας σε διενέξεις.

60. Ο γέρος και ο θάνατος.
[60.1] Ήταν μια φορά ένας γέρος που είχε κόψει ξύλα και τα κουβαλούσε, κάνοντας πολύ δρόμο με τα πόδια. Σε κάποια στιγμή, λοιπόν, αισθάνθηκε τέτοια κόπωση από το περπάτημα, που άφησε κάτω το φορτίο του και αναφώνησε: «Αμάν, να βρω τον θάνατο να ησυχάσω!». Αμέσως τότε εμφανίστηκε ο θάνατος και ρώτησε τον γέρο τί τον θέλει και τον φωνάζει. «Α, τίποτε», είπε ο γέρος, «σε ήθελα απλώς να σηκώσεις τούτο εδώ το φορτίο».
Το δίδαγμα του μύθου: Κάθε άνθρωπος αγαπά τη ζωή του, όσες δυστυχίες και αν τραβάει.

Οι Τρώες

Οι εχθροί των Αχαιών ονομάζονται «Τρώες» και απαρτίζουν την δεύτερη σημαντική ενότητα πάνω στην οποία στηρίζεται το ομηρικό «ιστορικό» πλαίσιο και η αξιοπιστία της ομηρικής αφήγησης.

Η διερεύνηση της παρουσίας των Τρώων στο βορειοδυτικό άκρο της Μικράς Ασίας διέρχεται τόσο από την ερμηνεία των ευρημάτων που ήρθαν στο φως, στην συγκεκριμένη περιοχή, όσο και από την σύνθεση των πληροφοριών που αποτυπώνονται μέσα στην ελληνική, την λατινική γραμματεία και την μυθολογική παράδοση.

Η πρώτη επίσημη εμφάνιση του λαού των Τρώων, γίνεται στην ελληνική γραμματεία, στον Όμηρο, ο οποίος εισάγει για πρώτη φορά την συγκεκριμένη ονομασία για τον λαό που κατοικεί την πόλη της Τροίας και κάποια γειτονική περιοχή, την Ζέλεια, και είναι αυτός που αποτυπώνει την πρώτη «ιστορική» τους εικόνα περιγράφοντας τον λαό και τον πολιτισμό τους.

O Λαοκόων ήταν πρόσωπο της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας, ένας από τους Τρώες ιερείς του Θυμβραίου Απόλλωνα. Ο Λαοκόων ήταν γιος του Κάπυος ή του Αντήνορα ή του Πριάμου ή του Ακοίτη, αδελφός του Αγχίση και σύζυγος της Αντιόπης.

Ο Όμηρος μιλάει για τον βασιλιά τους, τον Πρίαμο, την οικογένειά του (ονόματα), το γενεαλογικό δένδρο αυτής της δυναστείας που βασιλεύει την εποχή του τρωικού πολέμου, τα ανάκτορά του, την πόλη του, τα τείχη της, τους ναούς, τη λατρεία, τα έθιμα …

Οι ομηρικές περιγραφές αντιμετωπίστηκαν από τους ιστορικούς με μεγάλη δυσπιστία διότι σε πολλά ζητήματα εισηγούνται μια εντυπωσιακή ομοιότητα ανάμεσα στους Τρώες και τους Έλληνες.

Οι Τρώες έχουν ονόματα ελληνικά: Έκτωρ, Πολίτης, Αλέξανδρος, Πολυξένη, Αντήνωρ, Ανδρομάχη, Δηίφοβος, Αστυάνακτας, Ακάμας, Πολύδωρος….ενώ εξαιρετική εντύπωση προκαλούν κάποιες διπλές ονομασίες που μνημονεύει ο Όμηρος, αφού ο γιος του Έκτορα ονομάζεται Αστυάνακτας και Σκαμάνδριος, η Τροία ονομάζεται Ίλιον και Τροία, ο Πάρης λεγόταν και Αλέξανδρος, η Μύρινα λέγεται και Βατεία (Β813) ο ποταμός Ξάνθος λέγεται και Σκάμανδρος (Υ 33) ώστε να δίνεται η εντύπωση πως το ένα όνομα μεταφράζει το άλλο.

Βέβαια ο ποιητής σ’ όλο το έπος δηλώνει πως οι αρχηγοί επικοινωνούν ευθέως χωρίς διερμηνείς, π.χ. ο Έκτορας με τον Αίαντα, τον Πάτροκλο ή τον Αχιλλέα, ο Πρίαμος επισκέπτεται στην σκηνή του τον Αχιλλέα και κουβεντιάζουν μόνοι τους για την απόδοση του νεκρού, ο Οδυσσέας και ο Μενέλαος κατά την άφιξη των Αχαιών μίλησαν στην συνέλευση της Τροίας (Γ-203) ….

Ο Όμηρος, συνειδητά ή μη, «προσεγγίζει» γλωσικά τους δύο αντιπάλους (Έλληνες και Τρώες), ενώ διαχωρίζει(γλωσσικά) με έμφαση τους Τρώες από τους υπολοίπους συμμάχους τους.

Είναι γεγονός ότι η ομοιότητα των δύο αντιπάλων είναι ανησυχητική αφού εκτείνεται από το «πολιτικό σύστημα», την κληρονομική μοναρχία, το συμβούλιο γερόντων (γερουσία), την πολεμική τακτική μέχρι τα περισσότερα στοιχεία του κοινωνικού βίου.

Έτσι στην λατρεία, οι ελληνικές θεότητες τιμώνται στα ιερά της Τροίας, (η Αθηνά και ο Φοίβος που έχουν ναούς), στα ταφικά έθιμα, αναφέρονται πανομοιότυπες πρακτικές για τα υψηλά πρόσωπα, αφού ο Έκτορας θα καεί στην πυρά, όπως ο Πάτροκλος και θα τιμηθεί με τύμβο, οι απλοί νεκροί των δύο αντιπάλων καίγονται, ενώ και στους δύο υπάρχουν οιωνοσκόποι, μάντεις …

Η διαφοροποίηση των αντιπάλων προέρχεται από τις δραστηριότητές τους και ειδικότερα τις πηγές πλουτισμού τους (εμπορικό προσανατολισμό), έτσι κάποια εθιμικά στοιχεία, όπως π.χ. η πολυγαμική συμπεριφορά του Πριάμου αντιδιαστέλλεται προς την ελληνική μονογαμικότητα και η ελληνική φιλοπόλεμη διάθεση προς την τρωική αλογοτροφία…

Το ομηρικό κείμενο χαρακτηρίζει τους Τρώες «ιπποδάμους», δηλαδή «ιπποδαμαστές» και την Τροία «εύπωλο» με «ωραία άλογα», χαρακτηρισμοί που σημαίνουν όχι μόνο ότι εκτρέφουν άλογα, αλλά ότι τα εκπαιδεύουν για διάφορες χρήσεις.

Η σχέση τους με τα άλογα φαίνεται ότι είναι «επαγγελματική» και μακραίωνη διότι αυτά αποτελούσαν μια πηγή πλούτου της πόλης:

«Ο Δάρδανος εγέννησε τον βασιλιά Εριχθόνιο

που ήταν ο πιο πλούσιος μέσ’ τους θνητούς ανθρώπους

και τρεις χιλιάδες ήταν οι φοράδες του στο βάλτο όπου βόσκαν

και χαίρονταν τα τρυφερά πουλάρια που γεννούσαν…»

Υ 219-222

Η ομηρική μαρτυρία δεν είναι τυχαία αφού τα ευρήματα των ανασκαφών επιβεβαίωσαν την σχέση των Τρώων με τα άλογα.

Όμως υπάρχει και μια άλλη λεπτομέρεια στην Ιλιάδα που καταδεικνύει μια σημαντική όψη στις ενασχολήσεις των Τρώων αφού τους σχετίζει με την υφαντική και πιθανόν με το εμπόριο των υφαντών.

Είναι άξιο προσοχής ότι στα δώρα του Πριάμου για την εξαγορά του νεκρού Έκτορα, τα οποία επιλέχθηκαν από το ίδιο το βασιλιά των Τρώων, με σπουδή για να είναι πολύτιμα, δίνεται ιδιαίτερη βαρύτητα στα κάθε είδους περίτεχνα «υφαντά» (αν και μερικά ήταν από την Σιδώνα).

Πράγματι ανάμεσα στα λύτρα του Πριάμου, τα είδη ύφανσης δηλώνονται με έμφαση και αποτελούν πέντε διαφορετικά είδη, πέπλοι, χλαίνες, τάπητες, επανωφόρια, χιτώνες, 60 συνολικά κομμάτια υφαντών.

Η σημασία αυτής της επιλογής γίνεται κατανοητή αν τη συγκρίνουμε με τα δώρα του Αγαμέμνονα προς το ίδιο πρόσωπο, τον Αχιλλέα για την άρση της φιλονικίας.

Τα δώρα του Αγαμέμνονα έχουν μια άλλη φιλοσοφία στην σύνθεσή τους, διότι αν εξαιρέσουμε το χρυσάφι που είναι ισοβαρές (10 ταλαντα) με του Πριάμου, τα υπόλοιπα είναι: τρίποδες, λέβητες, ίπποι και αιχμάλωτες 1.

Πρέπει βέβαια να τονίσουμε ότι στο έπος η αξία των αντικειμένων στις κάθε είδους συναλλαγές είναι «σταθερά» διαβαθμισμένη, κάτι που αποτυπώνεται στα δώρα και στην αθλοθέτηση των βραβείων κατά τους επιτάφιους αγώνες για τον Πάτροκλο.

Αντικειμένα, ζώα και αιχμάλωτοι έχουν την αξία τους:

«καλόν κρατήρα ολάργυρο που έξι χωρούσε μέτρα (όρισε)

.… βραβείο σ’ όποιον θα έβγαινε γοργότερος από όλους, (α΄ βραβείο)

βόδι μεγάλο, ολόπαχο, έθεσε του δευτέρου (β΄ βραβείο)

και μισό τάλαντο χρυσό για ύστερο βραβείο…» (γ΄ βραβείο)

Ψ 741- 751

Ο υπολογισμός της αξίας των αντικειμένων γινόταν σε βόδια, αφού όπως αναφέρει ο ποιητής τα χάλκινα όπλα του Διομήδη αξίζαν εννέα βόδια και τα χρυσά του Γλαύκου ενενήντα 2, άραγε με βάση και την προηγούμενη αναφορά μπορούμε να συμπεραίνουμε ότι ένα βόδι δεν άξιζε πάνω από μισό τάλαντο χρυσάφι.

Η συγκεκριμένη παρατήρηση σημαίνει ότι ο Αγαμέμνονας προσφέρει ακριβά δώρα με μεγάλη αξία, η οποία αποτυπώνεται κυρίως σε αντικείμενα, άλογα και αιχμαλώτους, που είναι λεία πολέμου, ενώ ο Πρίαμος προσφέρει μεν χρηστικά αντικείμενα, προσθέτει όμως και πολύτιμα υφαντά, μια επιλογή που φανερώνει την διαφορά αντίληψης, αφού έτσι ο Όμηρος «διαχωρίζει» τις προσφορές προς το ίδιο πρόσωπο (Αχιλλέα) με τα προϊόντα της υφαντικής.

Η επιλογή του Πριάμου δείχνει ότι οι Τρώες έχουν ένα πολιτισμό με εμπορικούς στόχους που ήταν προσανατολισμένοι στα προϊόντα της υφαντικής (όπως και στην εκτροφή – εμπορεία αλόγων), αντίθετα οι Αχαιοί εμφανίζονται περισσότερο φιλοπόλεμοι και αναμεταξύ τους δέχονται ευχάριστα, ως δώρα, ότι σχετίζεται με την λεία πολέμου 3.

Η αυθεντικότητα κάποιων αναφορών σαν αυτές είναι πολύ πιθανή διότι οι δύο κατάλογοι των δώρων ίσως συντηρήθηκαν κάπου, όπως οι κατάλογοι της Β ραψωδίας, ίσως αποτελούσαν μέρος κάποιου παλαιότερου έπους που τραγουδούσε την «Λύτρωση του Έκτορα» ή την «Πρεσβεία του Αγαμέμνονα» στο οποίο τα δώρα θ’ αποτελούσαν το κεντρικό του θέμα.

Εντύπωση μας κάνει άλλωστε η επιλογή του Πάρη να φέρει από την Σιδώνα στην οικογένεια του Πριάμου περίτεχνους πέπλους (Ζ-290), μια επιλογή που πιθανόν να μην είναι εντελώς τυχαία, αλλά να δείχνει την γνώση και την εξοικείωσή του με αυτό τον τομέα δραστηριοτήτων.

Τις παρατηρήσεις μας για την τρωική υφαντική ενισχύουν τα αρχαιολογικά ευρήματα, αφού στις ανασκαφές από τον Σλήμαν ανακαλύφτηκαν 7.737 πήλινα αδράχτια και άλλα 400 στη συνέχεια. Ο τεράστιος αριθμός τους δεν μπορεί να έχει καμιά άλλη εξήγηση από την χρησιμοποίησή τους στην κατεργασία του μαλλιού και στην δημιουργία νημάτων, επίσης ο αριθμός πολλών οστών από αιγοπρόβατα που βρέθηκαν είναι ολοφάνερο ότι χρησίμευαν για την παραγωγή πλούσιας υφαντικής ύλης (μαλλί).

Η σύντομη αναφορά μας είχε χαρακτήρα εισαγωγικό διότι έθεσε κάποια βασικά ερωτήματα που θα μας απασχολήσουν:

-Ποιος ήταν ο λαός που στα ομηρικά έπη φέρει την ονομασία «Τρώες»;

-Υπήρχε φυλετική σχέση ανάμεσα σ’ αυτούς και τους Αχαιούς;

-Αναπτύχθηκε σημαντικός πολιτισμός στην Τροία και τι λογής ήταν αυτός;

Ας παρακολουθήσουμε λοιπόν μια πιο αναλυτική προσέγγιση αυτών των ζητημάτων.

Η φυλετική καταγωγή των Τρώων

Όσον αφορά την καταγωγή των Τρώων πρώτος ο Όμηρος καταθέτει την μαρτυρία του, υιοθετώντας την θεωρία του ομώνυμου γενάρχη, ο οποίος μεταφέρει συνήθως στο λαό το όνομά του π.χ. Δαναός – Δαναοί, Αχαιός – Αχαιοί, Ίων – Ίωνες, έτσι οι Τρώες πήραν το όνομά τους από τον βασιλιά – γενάρχη: τον Τρώα.

Το γενεαλογικό δένδρο του Τρώα, όπως άλλωστε και των ελληνικών βασιλικών οίκων, έχει τη ρίζα του στον Δία («Διογένητοι βασιλείς»).

Τις σχετικές πληροφορίες αναφέρει ο ποιητής στην Υ ραψωδία όταν σε 25στίχους (215-140), μας παραθέτει τη γενεαλογία του Αινεία και ταυτόχρονα εκθέτει το γενεαλογικό δένδρο των βασιλέων της Τροίας:

«Ο Δάρδανος, γιος του Δία έχτισε την πόλη Δαρδανία, και εκείνος γέννησε τον ένδοξο πλούσιο βασιλιά Εριχθόνιο, που είχε 3000 θηλυκά άλογα (φοράδες) του οποίου γιος ήταν ο Τρως, ο βασιλιάς των Τρώων, που απέκτησε τρία παιδιά: τον Ίλο, τον Άσσαρακο και τον Γανυμήδη (που τον πήραν οι θεοί για οινοχόο).

Ο Ίλος απέκτησε γιο τον Λαομέδοντα και αυτός τον Πρίαμο».

Σημαντική όμως είναι και η αναφορά του Απολλοδώρου4 που αναφέρει ότι πρόγονος των Τρώων ήταν ο Δάρδανος(με αρκαδική καταγωγή), ο γιος του Δία και της Ηλέκτρας (κόρης του Άτλαντα), αυτός βρισκεται εγκατεστημένος στην Σαμοθράκη και από εκεί θα περάσει στην ακτή της Μικράς Ασίας (λόγω του κατακλυσμού) όπου ήταν βασιλιάς ο Τεύκρος, γιος του Σκαμάνδρου (ποταμού) και της νύμφης Ιδαίας (οι κάτοικοι ονομάζονται Τευκροί).

Ο Τεύκρος θα δεχθεί φιλικά τον Δάρδανο, ο οποίος θα παντρευτεί την κόρη του και θα τον διαδεχθεί στον θρόνο, ονομάζοντας την χώρα Δαρδανία (=Δαρδανέλλια). Ο γιος του Εριχθόνιος με την Αστυόχη (κόρη του ποταμού Σιμόεντα) θ’ αποκτήσει τον Τρώα, ο οποίος θα τον διαδεχθεί και θα ονομάσει τη χώρα Τροία.

Αυτόν θα τον διαδεχθεί στον θρόνο ο μεγαλύτερος γιος, που ονομαζόταν Ίλος, ο οποίος πηγαίνει σε αγώνες στην Φρυγία, και εκεί θα δεχθεί την συμβουλή του βασιλιά (κατόπιν μαντείας) να κτίσει μια πόλη με τον εξής παράδοξο τρόπο: αφού ακολουθήσει μια αγελάδα, που εκείνος του προσφέρει, μέχρι το σημείο όπου αυτή θα σταματήσει, εκεί να χτίσει και την πόλη.

Η αγελάδα, κατά την παράδοση, σταματά σ’ ένα λόφο που τον ονόμασε Ίλιον, ενώ ο Δίας ως θεϊκό σημάδι έγκρισης, του έδωσε το Παλλάδιο (το ξύλινο άγαλμα της Αθηνάς που υπήρχε στην πόλη).

Αυτή η πόλη ονομάστηκε Τροία.

Γιος λοιπόν του Ίλου, ήταν ο Λαομέδων και εκείνου ο Ποδάρκης, που όταν ο Ηρακλής κατέκτησε την Τροία, τον αιχμαλώτισε και κατόπιν, επειδή εξαγοράστηκε ονομάσθηκε «Πρίαμος».

Ο Ηρόδοτος ονομάζει τους Τρώες «Τευκρούς»5 και η ονομασία αυτή θυμίζει όχι μόνο την παράδοση που συντηρεί ο Απολλόδωρος αλλά και την ονομασία του γνωστού ήρωα από την Σαλαμίνα του «Τεύκρου» (αδελφού του Αίαντα) ο οποίος ήταν ο γιος του Τελαμώνα από την Ησιόνη την κόρη του Τρώα βασιλιά Λαομέδοντα,(αδελφή του Πριάμου) μια ονομασία που παραπέμπει κυρίως στην φυλετική καταγωγή της μητέρας του!

Ο Στράβων 6 όμως αναφέρει, όπως και άλλοι συγγραφείς, ότι οι Τευκροί (Τρώες) ήταν άποικοι από την Κρήτη!

Η παράδοση αυτή ήταν αρκετά διαδεδομένη στον αρχαίο κόσμο και η αξιοπιστία της ενισχυόταν από κάποια τοπωνύμια που πράγματι παρέπεμπαν στην Κρήτη (όρος Ίδη), μάλιστα γίνεται δεκτή και την συμπεριλαμβάνουν στις εργασίες τους νεότεροι μελετητές, όπως ο Graves, 7 που χρησιμοποιεί και άλλες πηγές.

Όταν λοιπόν η Κρήτη υπέφερε από λιμό, ο πρίγκιπας Σκάμανδρος έφυγε από το νησί, με το ένα τρίτο του πληθυσμού, για να ιδρύσουν αποικία. Έφτασαν λοιπόν στην Φρυγία (του Ελλησπόντου) και εκεί έστησαν το στρατόπεδο, κοντά στο βουνό που το ονόμασαν Ίδη, προς τιμή του κρητικού όρους Ίδη, όπου ανατράφηκε ο Δίας. Εκεί κατά την διάρκεια της νύχτας δέχτηκαν επίθεση από πεινασμένους ποντικούς, οι οποίοι κατέστρεψαν οτιδήποτε δερμάτινο έφεραν οι άποικοι. Τότε ο Σκάμανδρος, υπακούοντας σε χρησμό του Απόλλωνα που έλεγε να εγκατασταθούν εκεί όπου θα δεχθούν «νυχτερινή επίθεση» αποφάσισε στον χώρο αυτό να κάνουν την αποικία και έχτισε ναό στον Σμινθαίο Απόλλωνα (Σμίνθη= ο αρουραίος).

Ο Σκάμανδρος θα σκοτωθεί σε μάχη με τους γείτονες Βέβρυκες, κοντά στο ποτάμι που πήρε το όνομά του (Σκάμανδρος). Τον διαδέχτηκε όμως ο γιος του Τεύκρος, απ’ τον οποίο ο λαός θα πάρει το όνομα «Τευκροί».

Ως βοηθό του Σκάμανδρου, ο Grimal στο λεξικό του αναφέρει τον Σάμωνα που και αυτός σκοτώθηκε σε κάποια μάχη ενώ είχε σύζυγο την Δάδα 8 η οποία αυτοκτόνησε όταν βιάστηκε….

Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι οι Τρώες αποτελούν κομμάτι των εισβολέων που εισήλθαν στην Μικρά Ασία γύρω στο 2300 π.Χ. ενώ κάποιο μέρος από αυτούς τους πληθυσμούς αποτελούσαν και τα ελληνικά φύλα.

Αξίζει όμως να σημειώσουμε και την άποψη του Graves που θεωρεί πως στην περιοχή έζησαν όχι μόνο ένας, αλλά τρεις λαοί σε ομοσπονδία, οι Τευκροί που ήταν Λέλεγες, οι Δάρδανοι που ήταν Τυρρηνοί και ζούσαν στην Σαμοθράκη, την Λήμνο και την Μικρά Ασία και τέλος οι Τρώες που ήταν Φρύγες (Ινδοευρωπαίοι).

Η άποψή του έχει κάποια ερείσματα αν σκεφτούμε πως ο Όμηρος πραγματικά συμπεριλαμβάνει ανάμεσα στους συμμάχους των Τρώων αυτούς τους λαούς, Λέλεγες, Δαρδανούς, Φρύγες, όμως ο ποιητής τονίζει την διαφορετικότητα των Τρώων από τους συμμάχους τους, λέγοντας πως ήταν «αλλόγλωσσοι» από τους Τρώες και συνεπώς διαφορετικά έθνη.

Οι Τρώες μετά την άλωση της Τροίας δεν απόκτησαν ξανά δύναμη ούτε ως έθνος, ούτε ως πόλη, όμως για την τύχη τους από διάφορες πηγές μαθαίνουμε ότι μετανάστευσαν π.χ. ο Θουκυδίδης, ξέρει για την Σικελία9, ο Ηρόδοτος για την Λιβύη10 και την Θράκη11 κάτι που ενισχύει και τις παραδόσεις των Λατίνων οι οποίες δεν φαίνονται τελείως ανυπόστατες όταν υποστηρίζουν ότι πολλοί Τρώες αφίχθησαν στην Ιταλία και εκεί συνέχισαν να υπάρχουν.

Η πιο γνωστή αναφορά είναι του Διόδωρου και κυρίως του ποιητή Βιργιλίου, από το έργο του «Αινειάδα», όπου παρουσιάζεται ένας από τους πιο δημοφιλείς ήρωες των Τρώων ο Αινείας μετά την κατάληψη της πόλης, αφού πήρε στους ώμους τον γέρο του πατέρα, τους εφέστιους θεούς και τον γιο του Ασκάνιο, να εγκαταλείπει την πόλη και με τους συντρόφους του αφού περιπλανήθηκε στην Θράκη, τη Δήλο, την Κρήτη, τα παράλια της Ηπείρου, την Σικελία και την Καρχηδόνα, κατόπιν επιστρέφει πίσω στη Σικελία και αφού έχτισε εκεί την πόλη Ακέστη, κατευθύνθηκε στις εκβολές του ποταμού Τίβερη όπου εκεί παντρεύτηκε την Λαβίνια, κόρη του βασιλιά Λατίνου και εξαιτίας της συγκρούστηκε με του Ρουτούλους τους οποίους νίκησε.

Κατά τις παραδόσεις των Λατίνων ο Αινείας ήταν ο ιδρυτής της πόλης Λαβίνιο και σκοτώθηκε σε κάποια από τις συγκρούσεις με τους Ρουτούλους.

Στις αναφορές της Αινειάδας και γενικότερα των Λατίνων οι επιστήμονες στέκονται επιφυλακτικοί διότι πιστεύουν ότι απηχούν την προσπάθεια των Λατίνων να εμφανιστούν ως ένδοξοι απόγονοι των Τρώων και ότι η συγκεκριμένη μυθοπλασία έχει τις ρίζες της στην εποχή των πολέμων του Πύρρου.

Βέβαια όπως αποδεικνύεται ο μύθος του Αινεία ήταν πολύ προγενέστερος στην Ιταλία, αφού την παρουσία Τρώων στην Σικελία γνωρίζει ο Θουκυδίδης, ενώ από τις ανασκαφές ήρθαν στο φως αγγεία με παραστάσεις από τις περιπέτειες του Αινεία, τα οποία χρονολογούνται κατά τον 5ον αι. π.Χ.

Αυτή λοιπόν είναι η εικόνα για τους Τρώες του Ομήρου, όπως την συνθέτουν οι φιλολογικές πηγές, ενώ η άποψη ότι ήταν «κλάδος των ελληνοφώνων φύλων που εγκαταστάθηκαν εκείνη την εποχή και στην Ελλάδα» ήδη καταγράφεται επίσημα σε πολλές δημοσιεύσεις 12 και βρίσκει σύμφωνους σημαντικούς ομηρικούς μελετητές όπως π.χ. τον Page 13.

Οι Τρώες και οι Σύμμαχοί τους κατά τον Όμηρο.

Μια εικόνα για την στρατιωτική δύναμη των Τρώων και την σχέση που είχαν με τους αντιπάλους ή τους συμμάχους τους, μας παρέχει ο Όμηρος, όταν σε κάποια σημεία επιχειρεί να αποδώσει «αριθμητικά» τις στρατιωτικές δυνάμεις των δύο εμπολέμων.

Υπάρχει λοιπόν στη Β ραψωδία, μια πολύ σημαντική αναφορά η οποία έχει στόχο ν’ αποτυπώσει με ακρίβεια τις στρατιωτικές δυνάμεις των αντιπάλων, εκεί ο ποιητής με το στόμα του Αγαμέμνονα θα πει:

« …αν θέλαμε οι Αχαιοί και οι Τρώες

δεμένοι μ’ όρκους ιερούς, εδώ να μετρηθούμε,

εκείνοι να ξεδιαλεχθούν οι κάτοικοι της Τροίας

και εις δεκάδες οι Αχαιοί να διαιρεθούμε όλοι

και από τους Τρώες κεραστή να πάρει η κάθε μία

θα έλειπε ο κεραστής από πολλές δεκάδες,

τόσα είναι τα Αχαιόπαιδα πλειότερα των Τρώων,

όσοι στη πόλη κατοικούν, όμως από άλλες χώρες

πολλές τους ήλθαν σύμμαχοι…»

Β – 118- 131

Η σύγκριση των δύο στρατών, εκφράζεται μαθηματικά αφού δίνονται δυο «αριθμοί» που ενώ σ’ αυτό το σημείο δεν ορίζονται με ακρίβεια, όμως στην συνέχεια ο ένας θ’ αποκαλυφθεί ώστε να μπορεί να υπολογιστεί και ο άλλος.

Από την ανάλυση αυτής της αναλογίας προκύπτει πως οι Τρώες (χωρίς τους συμμάχους) με τους Αχαιούς αποτυπώνουν μια αριθμητική σχέση ένα προς δέκα (1/10, λόγος) μάλιστα υπάρχει και αριθμητικό υπόλοιπο υπέρ των Αχαιών.

Βέβαια, ο ποιητής δεν μνημονεύει τυχαία τα δύο μεγέθη διότι έχει υπολογίσει αριθμητικά και τους δύο στρατούς, ειδικά το στράτευμα των Αχαιών, που θα το απογράψει αναλυτικά στην Β.

Αυτό, το μεγάλο στρατιωτικό σύνολο (τα 10/10), αντιστοιχεί στα 1186 ελληνικά πλοία, που μετέφεραν το καθένα στην Τροία από πενήντα έως εκατόν είκοσι άνδρες, άραγε υπάρχει ένας μέσος όρος, (μέση χωρητικότητα) 85 άνδρες, που σημαίνει ότι το αχαϊκό στράτευμα αριθμεί περίπου 100.000 στρατιώτες.

Εάν οι Αχαιοί είναι 100.000 στρατιώτες, τότε η πολεμική δύναμη των Τρώων που είναι το ένα δέκατο, πρέπει να υπολογιστεί γύρω στους 10.000 άνδρες.

Όμως η τρωική δύναμη προσαυξάνεται σημαντικά, όπως δηλώνει ο Αγαμέμνονας, (Όμηρος) όταν ήρθαν πολλοί σύμμαχοι για τον πόλεμο και αυτοί τον εμποδίζουν να κυριεύσει την πόλη.

Πόσοι ήταν τελικά οι σύμμαχοι και ποια ήταν η δύναμή τους;

Θα μπορούσαν να έρθουν στην Τροία μακρινοί σύμμαχοι διανύοντας το δύσκολο έδαφος της Μικράς Ασίας;

Σίγουρα θα μπορούσαν να έλθουν από τις κοντινές πόλεις, όμως στον Όμηρο απογράφονται πολλοί που διένυσαν μακρινές αποστάσεις για να έρθουν στην πόλη της Τροίας όπως π.χ. οι Παίονες.

Άραγε οι σύμμαχοι θα ήταν αρκετοί μάλιστα υπάρχει συγκεκριμένη αναφορά που αποτυπώνει την συνολική δύναμη Τρώων και συμμάχων.

Στην Θ ραψωδία διαβάζουμε :

«Τόσα μπροστά στην Ίλιον άστραφταν πυρά που ‘καίγαν

οι Τρώες ανάμεσα στον Ξάνθον και στα πλοία.

Χίλια στον κάμπον εκαίονταν πυρά και στο καθένα

άνδρες στην λάμψη του πυρός εκάθονταν πενήντα…»

Θ 560 –3

Οι Τρώες λοιπόν και οι σύμμαχοί τους, τον 10ο χρόνο της πολιορκίας, κατά την νύχτα της γενικής επίθεσης προς τα καράβια των Αχαιών έχουν στρατιωτική δύναμη 50.000 άνδρες .

Συνεπώς ο υπολογισμός την δύναμης των συμμάχων είναι εύκολος, (50.000 μείον 10.000) ώστε να υπολογίσουμε ότι τους έχουν έρθει 40.000 άνδρες περίπου βοηθητικές δυνάμεις…

Ο αριθμός των συμμάχων, εάν έχει την οποιαδήποτε σχέση με την αλήθεια είναι πράγματι αξιοθαύμαστος και δημιουργεί πολλές λογικές απορίες.

Ποιοι ήταν λοιπόν αυτοί οι λαοί και γιατί θεώρησαν σωστό να υποστηρίξουν την Τροία στον σκληρό αγώνα με τους Αχαιούς, όταν αυτός διεξάγεται, σύμφωνα με την ομηρική αφήγηση, για μια βασίλισσα που απήχθη από την Σπάρτη;

Οι Σύμμαχοι Λαοί της Τροίας.

Στη Β ραψωδία, όπως ήδη αναφέραμε υπάρχουν οι δύο κατάλογοι των αντιπάλων, στον έναν από αυτούς, τον τρωικό, απογράφονται οι δυνάμεις των Τρώων και των συμμάχων τους.

Στην απογραφή των τρωικών δυνάμεων ακολουθείται ο εξής σχεδιασμός κατά την αποτύπωση: α) ομάδα: Τρώες, (κάτοικοι της Τροίας), Δάρδανοι, Τρώες της Ζέλειας β) ομάδα: ακολουθούν όλες οι άλλες 14 συμμετοχές των συμμάχων.

Υπάρχουν βέβαια και σύμμαχοι που δεν ήταν από την αρχή παρόντες, αλλά ήρθαν σταδιακά, όπως ο Ρήσος, ή κάποιοι άλλοι που δεν αναφέρονται στην Β΄ αλλά καταγράφονται κατόπιν να συμμετέχουν στις πολεμικές συγκρούσεις π.χ. οι Λέλεγες, ή οι Καύκωνες.

Ο Όμηρος στον τρωικό κατάλογο αναφέρει περίπου 20 στρατιωτικές οντότητες που δημιουργούν ένα «πολυφυλετικό» στρατό.

Αυτός, ο πολυφυλετικός στρατός (Τρώες – Σύμμαχοι) μπορεί να περιγραφεί με βάση την γεωγραφική του προέλευση (κατανομή):

Μικρασιατικοί – Ευρωπαϊκοί Λαοί

Η γεωγραφική «σύνθεση» της τρωικής συμμαχίας σχετίζεται με την εθνολογική σύνθεσή της (σύμμαχοι λαοί) και έχει μεγάλη σημασία για την κατανόηση της συγκρουσης στην Τροία.

Οι σύμμαχοι λαοί της Τροίας καταλαμβάνουν τεράστιο γεωγραφικό εύρος και θα μπορούμε να τους χωρίσουμε στους λαούς που ο Όμηρος τους αναφέρει καθαρά στον χώρο της Μικράς Ασίας και σ’ αυτούς που προέρχονται από τον Ευρωπαϊκό χώρο, σε μια ζώνη που εκτείνεται από τον Αξιό έως την Θράκη.

Από την γεωγραφική ζώνη της Μικράς Ασίας μνημονεύει:

Τρώες, Δαρδανούς, Φρύγες, Λυκίους, Μαίονες, Μοισούς, Κάρες, Λέλεγες, Πελασγούς, Παφλαγόνες, Αλιζώνες. (Αμαζόνες και Αιθίοπες δεν αναφέρει, παρά μόνο τον Μέμνονα στην Οδύσσεια).

Οι λαοί του ευρωπαϊκού χώρου, που αποτελούν ένα μόνο μέρος των Συμμάχων των Τρώων είναι: Θράκες, Κίκονες (=Θράκες), Παίονες.

Από όλα αυτά προκύπτουν πολλά ερωτήματα:

-Ποια ήταν η πραγματική δύναμη της Τροίας;

-Είχαν οι Τρώες ένα δικό τους κράτος, που αποτελούσε μια μικρή αυτοκρατορία, ή αποτελούσαν μέρος κάποιου άλλου κράτους (επαρχία);

Αν αποτελούσαν μέρος ενός ευρύτερου κράτους ποιο άραγε θα μπορούσε να ήταν αυτό; Οι Χετταίοι;

Η αρχαιολογία και τα ευρήματα στην Ελλάδα και στην Μικρά Ασία μας βοηθούν να κατανοήσουμε τις ρεαλιστικές δυνάμεις των δύο αντιπάλων, τον γεωστρατηγικό τους ρόλο στην περιοχή, την σχέση με τους συμμάχους τους, αν διατηρούσαν επικοινωνία μεταξύ τους ή με τους ισχυρούς γείτονές τους, τους Χετταίους.
------------------

Βιβλιογραφία και παραπομπές

1 Ο Πρίαμος δίνει ως λύτρα:

1)    Πέπλοι      – 12

2)    Χλαίνες     –  12

3)    Τάπητες     – 12

4)    Επανωφόρια  – 12

5)    Χιτώνες     – 12

6)    Χρυσάφι     – 10 τάλαντα(βάρος)

7)    Λέβητες      – 4

8)    Τρίποδες      -2

9)    Ποτήρια      -1

Η έννοια της παρατήρησης φαίνεται όταν δούμε τι δίνει ο Αγαμέμνονας στο ίδιο πρόσωπο:

1)    Τρίποδες    – 7

2)    Χρυσάφι    – 10 τάλαντα βάρος

3)    Λέβητες     -20

4)    Ίπποι        -12 αγωνιστικοί

5)    Αιχμάλωτες   -7 + Βρισηίδα

Υπόσχεται επίσης την κόρη του για γυναίκα του Αχιλλέα, λάφυρα ένα καράβι και 7 πόλεις στην Ελλάδα.

2 Η αναφορά έχει ως εξής :

«Του Γλαύκου τότε αφαίρεσε τις φρένες ο Κρονίδης

έλαβε χάλκινα άρματα, που εννέα βόδια αξίζαν

κι έδωκε άρματα χρυσά που αξίζαν ενενήντα» Ζ- 234

3 Δεν παραγνωρίζουμε το γεγονός ότι οι Αχαιοί είναι σε εκστρατεία και δεν μένουν στο παλάτι για να έχουν στην διάθεσή του και άλλα είδη εκτός από τη λεία του πολέμου, όμως στην λεία του πολέμου θ’ ανήκαν σίγουρα και όμορφα υφαντά που τα πορίζονταν στις λεηλασίες ….

4 Απολλόδωρος «Μυθολογική Βιβλιοθήκη» Γ΄ ΧΙΙ 1-3

5 Ηρόδοτος Ιστορία Ε΄13

6 Στράβων 13.1. 48

7 Graves Greek Myths, 158

8 Pierre Grimal «Λεξικό της Αρχαίας Ελληνικής και της Λατινικής Μυθολογίας» στο λήμμα Δάδα.

9 Θουκυδίσης Ιστορία Β΄2

10 Ηρόδοτος Ιστορία Α΄191

11 Ηρόδοτος Ιστορία Ε΄13

12 Ιστορία του Ελληνικού Έθνους

13 D. Page «Ιλιάς και Ιστορία» σελ. 67

Δίνω στον εαυτό μου την άδεια να είμαι αυτό που είμαι

Δίνω στον εαυτό μου την άδεια να είμαι αυτό που είμαι, όχι γιατί βαρέθηκα να μπαίνω διαρκώς στα παπούτσια τους, να δικαιολογώ, να υποτάσσομαι, ή να κουνώ συγκαταβατικά το κεφάλι στα όποια γούστα τους, αλλά γιατί κουράστηκα.

Κουράστηκα να τσαλακώνεται η αλήθεια μου και να μπερδεύεται με όνειρα, ή βλέψεις που έχουν άλλοι για εμένα και όχι εγώ για εμένα και έμαθα πως αυτό που είμαι όσο κι αν μοιάζει με σένα, ή διαφέρει, είναι στον κόσμο μοναδικό.

Δίνω στον εαυτό μου την άδεια να αισθάνεται αυτό που αισθάνεται όσο «παράτολμο», «επικίνδυνο», ή «ακατανόητο» μπορεί να φαίνεται στα μάτια σου, ή να ακούγεται στα αυτιά σου, γιατί αυτά είναι μόλις κάποια από τα χαρακτηριστικά που στο δικό μου κόσμο συνθέτουν.

Κουράστηκα να μπαλώνω τον εαυτό μου με άλλους επιθετικούς προσδιορισμούς, πιο «καθώς πρέπει» μόνο και μόνο για να είναι αποδεκτοί, ή να ταιριάζουν με ιστορίες αγάπης ανθρώπων που προσωπικά βρίσκω ανιαρές. Έμαθα άλλωστε πως και ο έρωτας εξίσου βιώνεται μοναδικά, σα ζωντανός οργανισμός, που παίρνει φωτιά από δύο και σε αλλάζει…

Δίνω στον εαυτό μου την άδεια να επιλέγει να αλλάζει, όχι για να πάει κόντρα σε κάποιο σύστημα, ή κάποιο πρόσωπο, αλλά γιατί αυτό είναι το φυσιολογικό, την ίδια στιγμή που οι γνωστοί άγνωστοι προσπαθούν εμμονικά μια ζωή ολόκληρη να μας πείσουν για το αντίθετο, γιατί αυτό τους συμφέρει… Να γινόμαστε όλο και πιο «ίδιοι». Όλο και πιο άδειοι…

Δίνω στον εαυτό μου την άδεια να σκέφτεται αυτό που σκέφτεται, χωρίς ντροπή και ενοχές και να λέει αυτό που θέλει, όταν το θέλει, μόνο αν το θέλει. Χωρίς ντροπή και ενοχές… Εκεί στάσου. Σκέψου πόσο δύσκολο είναι, όταν η φύση μας εξορισμού έχει ταυτιστεί με αυτές τις έννοιες.

Δίνω στον εαυτό μου την άδεια να αγκαλιάσει την ευάλωτη πλευρά του, αυτή που φοβάται, αυτή που δε ξέρει, αυτή που δεν έχει απαντήσεις για όλους και για όλα, αυτή που αγχώνεται και ξεσπά, αυτή που τρέμει… Αυτή την υπέροχη πλευρά, δίνω στον εαυτό μου την άδεια να αγαπήσει και τέλος…

Δίνω στον εαυτό μου την άδεια να ρισκάρει, ό,τι αποφασίσει ο ίδιος να ρισκάρει, γιατί η ζωή αυτή είναι ολοκληρωτικά δική του και όχι κάποιου άλλου. Γιατί για αυτήν τη ζωή ο εαυτός μου έχει την απόλυτη ευθύνη. Γιατί για αυτήν τη ζωή ο εαυτός μου είναι κυρίαρχος του παιχνιδιού και… παίρνει το ρίσκο με όποιο τίμημα.

Απλά επιχειρήματα για άθεους

Τον τελευταίο καιρό έχω εμπλακεί σε διάφορες συζητήσεις, γραπτές και προφορικές και έχω ανταλλάξει επιχειρήματα πολλά. Όταν όμως αυτές οι συζητήσεις τελείωναν τότε έβλεπα πως ενώ έχω αρκετά επιχειρήματα, ήταν πλέον όλα διασκορπισμένα σε διάφορα παλαιότερα άρθρα, posts και threads με αποτέλεσμα να μην υπάρχει μια “κοινή βάση” στην οποία να βρίσκονται όλα οργανωμένα.

      

Σε αυτό το άρθρο θα επιχειρήσω να φτιάξω μια τέτοια βάση πληροφοριών, που τα επιχειρήματα κατά του θεού και της θρησκείας θα είναι μαζεμένα και όσο το δυνατόν πιο οργανωμένα.
 

Γιατί είναι σημαντικό να κριτικάρουμε τον Χριστιανισμό και τις άλλες θρησκείες.

 

Θα επικεντρωθώ στον Χριστιανισμό επειδή έχω χρόνια εμπειρίας σε αυτή τη θρησκεία, χωρίς αυτό να σημαίνει πως αυτά που θα γράψω δεν ισχύουν και για την πλειοψηφία των υπόλοιπων θρησκειών.

Το βασικό πρόβλημα λοιπόν με τις θρησκείες, και ειδικά τον Χριστιανισμό, είναι πως μας προτρέπουν να πάρουμε αποφάσεις βασισμένες στις αρχές τους οι οποίες είναι μια συλλογή από, κατά βάση, εξαιρετικά ανήθικες ιστορίες.

 

Ενώ πιστεύω ακράδαντα πως ο κάθε ένας έχει δικαίωμα στις απόψεις του, όταν αυτές οι απόψεις είναι βασισμένες σε βιβλία ηλικίας 2000 ετών και πάνω, τότε είναι προφανές πως όχι μόνο δεν είναι επίκαιρες αλλά πιθανόν να είναι εντελώς ξεπερασμένες. Μπορεί στην Ελλάδα αυτοί που πιστεύουν στη κατά λέξη ερμηνεία της Βίβλου να μην είναι πολλοί (υπάρχουν, τους έχω γνωρίσει), στον υπόλοιπο κόσμο όμως δεν αποτελούν μια ασήμαντη μειονότητα. Αυτές οι σκοταδιστικές απόψεις, όπως το ότι η Γη είναι μερικών χιλιάδων χρόνων και όχι μερικών δισεκατομμυρίων, είναι, το λιγότερο, προβληματικές.

 

Τα πράγματα γίνονται ακόμα χειρότερα όταν αυτοί οι άνθρωποι έχουν αποκτήσει πρόσβαση στην πολιτική, ή προσπαθούν να την επηρεάσουν προκειμένου να προωθήσουν τις απόψεις τους σε όλους. Βασική αρχή του Χριστιανισμού είναι πως πρέπει να σωθούν όσο περισσότεροι άνθρωποι είναι δυνατόν, οπότε ο προσηλυτισμός είναι “στο μενού”.

 

Ο Χριστιανισμός είναι μια ''αθώα'' θρησκεία (sic) που προσφέρει παρηγοριά και αποκούμπι σε χιλιάδες ανθρώπους.

 

Να ξεκαθαρίσουμε από την αρχή πως το επιχείρημα “προσφέρει παρηγοριά” είναι αστείο. Το αλκοόλ προσφέρει παρηγοριά στους αλκοολικούς, τα ναρκωτικά στους ναρκομανείς, ο τζόγος στους εθισμένους σε αυτόν, το τσιγάρο στους καπνιστές. Κανείς δεν θεωρεί αυτές τις συμπεριφορές καλές και αθώες, επομένως πως προκύπτει κάτι τέτοιο για τη θρησκεία;

 

Ας δούμε όμως παραδείγματα όπου η θρησκεία, με τις απαρχαιωμένες ιδέες της προκαλεί προβλήματα.

 

Η θρησκεία είναι κατά της ισότητας των ανθρώπων ακόμα και αν διαλαλεί το αντίθετο. Οι ομοφυλόφιλοι είναι “άρρωστοι” και πρέπει να σωθούν, οι γυναίκες έχουν λιγότερα δικαιώματα από τους άντρες και πρέπει να τους υπακούν όταν δεν κάνουν παιδιά, είναι δύο μόνο από τα παραδείγματα που θα μπορούσα να δώσω. Είναι ξεκάθαρο πως αν κάποιοι δεν πιστεύουν σε αυτά που πρεσβεύει ο Χριστιανισμός θα έχουν λιγότερα δικαιώματα από τους υπόλοιπους.

 

Οι θρησκείες μας λένε πως είναι ευλογία να μας μιλήσει ο θεός. Αυτό ουσιαστικά σημαίνει πως όταν ακούσουμε φωνές στο μυαλό μας τότε είναι αποδεκτό να θεωρήσουμε πως αυτή η φωνή είναι του θεού. Η επιστήμη, μας λένε, δεν μπορεί να κρίνει αυτές τις εμπειρίες άρα ο κάθε ένας μπορεί να συμπεριφερθεί με βάση αυτές τις φωνές χωρίς να αμφισβητήσει τη κρίση του και ταυτοχρόνως να είναι εντάξει με τη συνείδησή του, όποιες και αν είναι οι πράξεις του.

 

Όλες οι επιλογές στη ζωή μας κρίνονται με βάση τους κανόνες της βίβλου ή άλλων ιερών βιβλίων. Αυτό μας αφαιρεί τη δυνατότητα να παίρνουμε αποφάσεις που να βασίζονται σε αυτά που μας λέει η επιστήμη. Το αποτέλεσμα είναι να είμαστε κατά των εκτρώσεων, να σκοτώνουμε γιατρούς, να αρνούμαστε μεταγγίσεις αίματος ή επεμβάσεις που σώζουν ζωές.

 

Ο Χριστιανισμός είναι μια θρησκεία εξαιρετικά παθιασμένη με το τί κάνουμε στο κρεβάτι μας, ακόμα πως και με ποιόν κοιμόμαστε και αν φοράμε προφυλακτικό ή όχι. Ειλικρινά, αν υπάρχει θεός που έχει αυτά στο μυαλό του τότε είναι άρρωστος και θα έπρεπε να τον αγνοήσουμε επιδεικτικά. Όταν φτάνουμε στο σημείο να λέμε πως είναι προτιμότερο να πεθαίνει κάποιος από AIDS από το να βάλει προφυλακτικό, τότε έχουμε μια θρησκεία που μόνο παρηγοριά και αποκούμπι δεν είναι. ΔΕΣ: Ο ερωτισμός στον Χριστιανισμό

 

Άλλα προβλήματα με τις θρησκείες είναι πως δεν πληρώνουν φόρους, πως θέλουν να λογοκρίνουν αυτά με τα οποία δεν συμφωνούν, πως οι φανατικοί τους σκοτώνουν ανθρώπους και πως όλοι περιμένουν το τέλος του κόσμου για να συναντηθούν με τον δημιουργό τους.

 

Η θρησκεία προσφέρει στη κοινωνία

 

Χωρίς αμφιβολία η θρησκεία προσφέρει μέσω του φιλανθρωπικού της έργου αρκετά, όπου αυτοπροβάλλετε υπερβολικά όμως, πότε δεν μας λέει πόσα χρήματα εισπράττει και πως διαχειρίζετε την τεράστια περιουσία της. Το πρόβλημα με αυτή τη λογική είναι πως αυτή η προσφορά δεν είναι αποκλειστικότητα της θρησκείας και δεν χρειάζεται να πιστεύεις για να βοηθήσεις. Παραδείγματα οργανώσεων που δεν έχουν καμία σχέση με τη θρησκεία αλλά προσφέρουν πάρα πολλά υπάρχουν και είναι αρκετά.

 

Ίσως όμως ο πιο απλός τρόπος για να δούμε αν η θρησκεία είναι καλή για την κοινωνία είναι να συγκρίνουμε κοινωνίες. Αν δούμε λοιπόν την Αμερική ή την Ελλάδα, δύο χώρες πολύ θρησκευόμενες και τις συγκρίνουμε με τις Σκανδιναβικές χώρες οι οποίες είναι κατά βάση άθεες, τότε η διαφορά σε φτώχια και δυστυχία είναι τεράστια.

 

Η Βίβλος είναι το καλύτερο βιβλίο.

 

Προφανώς δεν αναφέρομαι στη λογοτεχνική αξία της βίβλου αλλά στην ηθική της αξία. Ενώ πολλοί άνθρωποι προτιμούν να αγνοούν την Παλαιά Διαθήκη (ΠΔ) και να λένε πως ακολουθούν μόνο τα διδάγματα της Καινής (ΚΔ), δεν μπορούν να αγνοήσουν τα παρακάτω:

 

   • Ο Ιησούς ήταν εβραίος και πίστευε στην ΠΔ.

   • Στην ομιλία του όρους των Ελαιών είχε αναφέρει ξεκάθαρα πως δεν θα ακυρώσει τις γραφές και όποιος δεν τις ακολουθεί δεν θα μπει στον παράδεισο.

 

Συνεπώς, ο Ιησούς που διαλαλεί την αγάπη για τον πλησίον, δεν ακυρώνει τα παρακάτω που είναι βασικές ιστορίες στην ΠΔ:

 

   • Γενοκτονίες

   • Ρατσισμός

   • Δουλεία

   • Σεξισμός και βιασμοί

   • Δολοφονίες

   • Παιδική κακοποίηση

Ένα από τα βασικότερα προβλήματα των νέων Χριστιανών είναι πως επιλέγουν τα θετικά και ταυτόχρονα ξεχνούν τα αρνητικά στοιχεία της θρησκείας τους. Αλλά αν δεχθούμε, όπως μας λένε, πως η ΠΔ είναι ο λόγος του θεού τότε δεν καταλαβαίνω με ποιό δικαίωμα μπορούμε να την αγνοούμε και να επιλέγουμε ποιό λόγο του θεού ακούμε και ποιόν όχι. Η θρησκεία δεν μπορεί να είναι a-la-carte εκτός και αν αρχίσουμε να χρησιμοποιούμε το μυαλό μας, οπότε αφού απορρίπτουμε το ένα γιατί να μην τα απορρίψουμε όλα;

 

Γιατί να είσαι Χριστιανός ;

 

Προφανώς η επιλογή να είσαι οπαδός κάποιας άλλης θρησκείας και όχι Χριστιανός μας φέρνει σε παρόμοια ερώτηση οπότε δεν μπορεί να είναι αυτή η απάντηση.

 

Αλλά γιατί κάποιοι άνθρωποι είναι Χριστιανοί; Η συντριπτική πλειοψηφία είναι Χριστιανοί διότι ήταν οι γονείς τους. Από μικρούς τους είπαν πως είναι το σωστό και όλα τα άλλα λάθος, τους έμαθαν πως η λέξη άθεος είναι βρισιά και από τότε πιστεύουν χωρίς να αναρωτιούνται αν υπάρχουν προβλήματα με την ιστορία στην οποία πιστεύουν και προφανώς δεν επιλέξανε ποτέ.

 

Το πρόβλημα με τη βίβλο είναι πως οι ίδιοι οι Ευαγγελιστές δεν συμφωνούν μεταξύ τους σε βασικά και σημαντικά σημεία της ιστορίας του Ιησού. Τα βιβλία της J.K. Rowlling με τον Χάρυ Πόττερ είναι πολύ πιο ακριβή και σωστά στις λεπτομέρειές τους. Αλλά αν ισχυριστώ πως είναι αληθινά τότε όλοι θα γελάσουν μαζί μου. Όταν όμως οι Χριστιανοί λένε πως η βίβλος είναι αληθινή ιστορία, τότε όλοι πρέπει να το σεβαστούμε και να ξεχάσουμε τα τεράστια προβλήματα και τις ασυμφωνίες μεταξύ των βιβλίων της ΚΔ.

 

Το γεγονός πως αν ο Ιησούς υπήρχε σαν άνθρωπος, αυτό σε καμία περίπτωση δεν σημαίνει πως ήταν θεός, μεσσίας, ή θαυματοποιός. Ακόμα και αν ο Ιησούς υπήρχε, η θεϊκή του υπόσταση δεν μπορεί να γίνει αποδεκτή με αυτό μόνο το επιχείρημα.

Γιατί να υπάρχει ο θεός;

 

Αν δούμε το θεό της βίβλου και το θεό όλων των άλλων λαών, συμπεριλαμβανομένων και των μυθολογικών θεών, δεν βλέπουμε σημαντικές διαφορές. Όλοι είχαν συναισθήματα όμοια με τους ανθρώπους, μίσος, αγάπη, εκδίκηση, ζήλια. Ήθελαν τα ίδια, κάποιος να τους λατρεύει και να θυσιάζει τη ζωή του για αυτούς. Γιατί λοιπόν να μην είναι και ο Χριστιανικός θεός άλλος ένας μύθος;

 

Επιχειρήματα υπέρ της ύπαρξης του θεού υπάρχουν πολλά αλλά όλα είναι αδύναμα.

 

Ο θεός μεσολαβεί και κάνει θαύματα.

 

Ο κόσμος είναι γεμάτος από μικρά παιδιά που δεν έχουν προλάβει να αμαρτήσουν, πόσο μάλλον να μάθουν τί θα πει θεός και Χριστιανισμός και παρ’ όλ’ αυτά υποφέρουν φριχτά. Γιατί ο θεός το επιτρέπει; Γιατί ο θεός δεν σταματάει τις μεγάλες καταστροφές που σκοτώνουν δίκαιους και άδικους μαζί; Γιατί τουλάχιστον δεν σώζει τους “δικούς του ανθρώπους”, αυτούς που πιστεύουν και είναι πραγματικοί Χριστιανοί; Αν η απάντηση είναι γιατί στη μετά θάνατον ζωή θα ανταμειφθούν τότε η θρησκεία παραδέχεται πως η ζωή που έχουμε τώρα δεν αξίζει και αρκεί να υπακούσουμε ένα μεγάλο πατερούλη προκειμένου να ζήσουμε (μετά θάνατον) ζωή χαρισάμενη. Αυτός είναι και ο βασικότερος λόγος που πολλοί Χριστιανοί περιμένουν πως και τι τη δευτέρα παρουσία. Τώρα βέβαια, γιατί μια αιωνιότητα προσευχής, λατρείας και υποταγής είναι παράδεισος, δεν το ξέρω. Εμένα μου φαίνεται σαν κόλαση.

 

Όλα έχουν μια αιτία ύπαρξης. Το ίδιο και το σύμπαν. Η αιτία ύπαρξης του σύμπαντος είναι ο θεός.

 

Αυτό το επιχείρημα είναι εντυπωσιακό στην υποκρισία του. Ξεκινά λέγοντας πως όλα έχουν μια αρχή και το δέχεται σαν απόλυτο (προκειμένου το επιχείρημα να έχει βαρύτητα) και καταλήγει λέγοντας πως μόνο ο θεός δεν έχει αρχή. Γιατί αυτό είναι αλήθεια δεν μας λέει. Γιατί ο θεός δεν έχει αρχή, γιατί αποτελεί εξαίρεση; Αν ακολουθήσουμε τη λογική του επιχειρήματος τότε είμαστε υποχρεωμένοι να ρωτήσουμε και πως δημιουργήθηκε ο θεός. Αλλιώς παίζουμε με σημαδεμένη τράπουλα.

 

Το σύμπαν έχει φτιαχτεί για εμάς και η ύπαρξή μας είναι η απόδειξη.

 

Μεγαλύτερο λάθος από αυτό δεν έχει ακουστεί. Όχι μόνο το γιγαντιαίο σύμπαν δεν έχει δημιουργηθεί για εμάς, τί νόημα θα είχε άλλωστε ένας ήλιος μερικά εκατομμύρια έτη φωτός μακριά για εμάς, αλλά δεν είναι και καθόλου φιλικό προς εμάς.

 

Μια έξοδος στο διάστημα χωρίς στολή και σκάφος θα μας σκότωνε σε δευτερόλεπτα. Στη γη, ο χώρος όπου μπορούμε να επιζήσουμε είναι λιγότερο από το 1/3, μιας και τα 2/3 είναι νερό. Από αυτό το 1/3 το μεγαλύτερο μέρος είναι είτε παγωμένες εκτάσεις, είτε έρημοι, είτε ζούγκλες. Οι πραγματικά φιλικές περιοχές για τους ανθρώπους είναι πολύ λίγες και ήδη μένουμε σε αυτές. Μένουμε και σε άλλες που δεν είναι φιλικές, όπως η Αλάσκα, αλλά αυτό γίνεται γιατί μας το επιτρέπει η τεχνολογία και όχι κάποιο θαύμα του θεού.

 

Η ζωή είναι εξαιρετικά πολύπλοκη για να έχει δημιουργηθεί μόνη της. Σχεδιάστηκε λοιπόν από το θεό.

 

Η θεωρία της εξέλιξης των ειδών, που η επιστήμη θεωρεί αληθινή, μας εξηγεί ακριβώς πως εξελίχθηκε η ζωή στον πλανήτη. Έχουμε επίσης πολλές θεωρίες για τη δημιουργία της ζωής που δεν χρειάζονται το θεό. Αν θέλουμε να τοποθετήσουμε το θεό στα κενά της επιστήμης τότε έχουμε ένα θεό των κενών ο οποίος θα μικραίνει όσο η επιστήμη προχωρά.

 

Ο θεός ακούει τις προσευχές μας και αυτές έχουν ιαματικές ιδιότητες.

 

Τίποτα δεν θα μπορούσε να είναι πιο μακριά από την αλήθεια. Καμία έρευνα δεν έχει δείξει αποτελεσματικότητα της προσευχής, ή θαυματουργή ίαση. Όσο και αν έχουν προσπαθήσει οι πιστοί, κανένα θαύμα δεν έχει καταγραφεί το οποίο να μπορεί να αποδειχθεί με επιστημονικά κριτήρια.

 

Ο θεός μου μιλάει.

 

Θα σας παραπέμψω στο κομμάτι όπου αναφέρομαι στις φωνές στο μυαλό μας.

 

Ο Ιησούς υπήρχε και αυτό αποδεικνύει την αλήθεια των Ευαγγελίων.

 

Οι απόψεις σε αυτό το θέμα διίστανται. Κάποιοι λένε πως ο Ιησούς δεν υπήρχε διότι δεν υπάρχει καμία άλλη ιστορική πηγή που να επιβεβαιώνει την ύπαρξή του. Άλλοι λένε πως υπήρχε. Αν και δεν είναι ξεκάθαρο αν υπήρχε ή όχι, προσωπικά δεν κλείνω υπέρ της ύπαρξής του. Αυτό όμως που πρέπει να ξεκαθαρίσω, όπως είπα και πριν, είναι πως ακόμα και αν υπήρχε αυτό δεν αποδεικνύει τίποτα απολύτως. Ένας άνθρωπος με το όνομα Ιησούς (αρκετά κοινό εκείνη την εποχή) υπήρχε στη Γαλιλαία και μερικοί τον θεωρούσαν προφήτη ή και μεσσία. Δεν ήταν ο μόνος. Εκείνη τη περίοδο οι μεσσίες ήταν κάτι συνηθισμένο και ο κόσμος δεν έδινε σημασία σε παρόμοιες δηλώσεις. Για αυτό και ο Χριστιανισμός δεν “έπιασε” σαν θρησκεία μέχρι που ο Μέγας Κωνσταντίνος την έκανε επίσημη και υποχρεωτική στο Βυζάντιο. Ακόμα λοιπόν και αν υπήρχε ο Ιησούς, σε καμία περίπτωση δεν αποδεικνύεται πως ήταν ο υιός του θεού, ο μεσσίας ή ο θεός ο ίδιος. Ακόμα και αν δεχθούμε την παρθένο γέννηση, που ιστορικά έχει αποδειχθεί πως ήταν λάθος μετάφρασης, ακόμα και έτσι πάλι ο Ιησούς δεν φαίνεται να ήταν ο θεός αλλά ένας απλός άνθρωπος.

Επίλογος

Θα μπορούσα πω και άλλα; Ναι πολλά, ακόμα και αυτά που γράφω παραπάνω θα μπορούσα να τα αναλύσω σε βαθμό υπερβολής, αλλά δεν έχει νόημα να πω περισσότερα. Όταν "πιστεύεις πραγματικά" τότε παύεις να χρησιμοποιείς τη λογική και τα παραπάνω επιχειρήματα θέλουν καθαρό μυαλό και κριτική σκέψη για να λειτουργήσουν Σε κάποιο θρησκόληπτο άνθρωπο όλα τα παραπάνω είναι ανόητα και αστεία και εκεί είναι το βασικότερο πρόβλημα. Όλοι πιστεύουν πως χρησιμοποιούν το μυαλό τους για να κρίνουν καταστάσεις, αλλά όταν μιλάμε για θρησκεία η συντριπτική πλειοψηφία απλώς “κλείνει το διακόπτη” και επιλέγει να αγνοήσει τη λογική.

Συνεπώς, ότι και αν πω εγώ δεν έχει νόημα.

 

Αν κάποιος αλλάξει αυτό θα γίνει από μέσα και όχι από έξω. Κάποιος θα πρέπει να επιλέξει να σκεφτεί μόνος του και να μη δεχθεί αυτά που του λένε οι άλλοι. Γιατί τελικά, το μυστικό είναι να αμφισβητείς τα πάντα. Προφανώς ο αναγνώστης οφείλει να αμφισβητεί και αυτά που γράφω εδώ, αλλά το κυριότερο, πρέπει να αρχίσει να αμφισβητεί ακόμα και τον εαυτό του. Μόνο όταν πάρει λογικές απαντήσεις στις ερωτήσεις του και νιώσει ικανοποιημένος, μόνο τότε θα έχει έρθει η αλλαγή και θα απορρίψει τις δεισιδαιμονίες.

 

Το να ζεις μόνο για την επόμενη ζωή είναι τραγικό λάθος. Δεν υπάρχει κανένας λόγος να πιστέψουμε πως υπάρχει ζωή μετά θάνατο, και αν υποθηκεύσουμε αυτή τη ζωή για την επόμενη τότε κινδυνεύουμε να χάσουμε τη μία και μοναδική ζωή που έχουμε.

 

Αλλά, για να είμαι απόλυτα ειλικρινής, δεν με ενδιαφέρει να αλλάξω τη πίστη του κόσμου. Ας πιστεύει ο καθένας ότι θέλει. Ας προσεύχεται στα αγγουράκια και ας ελπίζει σε βοήθεια από τον παστουρμά. Ελάχιστα με ενδιαφέρει αν και αυτή η συμπεριφορά λέει κάτι για το μυαλό που κουβαλάμε. Ας κάνει λοιπόν ο καθένας ότι θέλει, αρκεί να μη ζητάει από εμένα να προσαρμοστώ στις δικές του πεποιθήσεις και ιδέες. Ας με αφήσουν ήσυχο!

Ευτυχία είναι η σιγουριά ότι δεν είσαι χαμένος

Πάει κάποιος μια μέρα στη θάλασσα για να κάνει μια βόλτα με το ιστιοφόρο του και, ξαφνικά, ξεσπά μια δυνατή καταιγίδα και παρασύρει ανεξέλεγκτα το σκάφος του στ’ ανοιχτά. Μες στην καταιγίδα, ο άνθρωπος δεν βλέπει προς τα πού πάει το ιστιοφόρο. Με κίνδυνο να γλιστρήσει και να πέσει από το κατάστρωμα, ρίχνει την άγκυρα για να μη συνεχίσει να τον παρασύρει ο άνεμος, και καταφεύγει στην καμπίνα του μέχρι να κοπάσει λίγο η καταιγίδα. Όταν πέφτει ο αέρας, βγαίνει ο άντρας από το καταφύγιό του και επιθεωρεί το σκάφος από την πρύμνη ως την πλώρη. Το εξετάζει σπιθαμή προς σπιθαμή, και με χαρά διαπιστώνει ότι το σκάφος είναι ανέπαφο. Η μηχανή δουλεύει μια χαρά, το κύτος δεν έχει υποστεί την παραμικρή ζημιά, τα πανιά είναι άθικτα, το πόσιμο νερό δεν έχει χυθεί και το τιμόνι λειτουργεί σαν καινούριο.

Ο ιστιοπλόος χαμογελά και σηκώνει το βλέμμα του με την πρόθεση να ξεκινήσει το ταξίδι της επιστροφής προς το λιμάνι. Κοιτάζει από ψηλά ένα γύρω προς όλες τις κατευθύνσεις, αλλά παντού βλέπει μόνο θάλασσα. Συνειδητοποιεί πως η θύελλα τον έχει παρασύρει μακριά από την ακτή κι έχει χαθεί.

Αρχίζει ν’ απελπίζεται και να αγχώνεται.
Όπως συμβαίνει σε κάποιους ανθρώπους σε στιγμές υπερβολικά δυσάρεστες, ο άντρας αρχίζει να κλαίει και να παραπονιέται φωναχτά:

“Είμαι χαμένος, είμαι χαμένος… τι θ’ απογίνω…”
Και ενθυμούμενος ότι είναι ένας άνθρωπος με θρησκευτική παιδεία- όπως συμβαίνει μερικές φορές, δυστυχώς μόνο σε τέτοιες στιγμές-, λέει:
“Θεέ μου, είμαι χαμένος, βοήθησέ με Θεέ μου, είμαι χαμένος…”
Αν και μπορεί να φανεί ψέμα, γίνεται ένα θαύμα σ’ αυτή την ιστορία: ανοίγει ο ουρανός, εμφανίζεται ένας διάφανος κύκλος ανάμεσα στα σύννεφα, περνάει μια ακτίνα ήλιου, όπως στις ταινίες, και ακούγεται μια βαθιά φωνή (του Θεού;) που λέει:
“Τι σου συμβαίνει;”
Μπροστά στο θαύμα, ο άντρας γονατίζει και παρακαλεί:
“Είμαι χαμένος, δεν ξέρω πού βρίσκομαι, είμαι χαμένος, φώτισέ με, Κύριε. Πες μου πού βρίσκομαι… Κύριε; Πού βρίσκομαι…;”
Εκείνη τη στιγμή η φωνή, απαντώντας στην απελπισμένη παράκληση, λέει:
“Βρίσκεσαι σε γεωγραφικό πλάτος 38 μοίρες νότια, γεωγραφικό μήκος 29 μοίρες δυτικά” κι αμέσως κλείνει ο ουρανός.
“Ευχαριστώ, ευχαριστώ…” λέει ο άντρας.
Μόλις, όμως, περνάει η πρώτη χαρά, το σκέφτεται λιγάκι και ξαναρχίζει να κλαίγεται ανήσυχος:
“Είμαι χαμένος, είμαι χαμένος…”
Συνειδητοποιεί ότι, ακόμα κι αν ξέρει πού βρίσκεται, πάλι χαμένος είναι. Γιατί το να ξέρεις πού βρίσκεσαι, δεν σου λέει τίποτα για να πάψεις να είσαι χαμένος.
Ο ουρανός ανοίγει ακόμη μια φορά:
“Μα, τι σου συμβαίνει επιτέλους;”
“Να, στην πραγματικότητα δεν με εξυπηρετεί σε τίποτα να ξέρω πού βρίσκομαι… Αυτό που θέλω να ξέρω είναι πού πάω. Σε τι ωφελεί να ξέρω πού βρίσκομαι αν δεν ξέρω πού πάω; Αυτό που με κάνει να είμαι χαμένος είναι ότι δεν ξέρω πού πάω.”
“Ωραία” λέει η φωνή, “πας στο Μπουένος Άιρες” και αρχίζει πάλι να κλείνει ο ουρανός.
Τότε, πιο γρήγορα τώρα και πριν προλάβει να κλείσει τελείως ο ουρανός, λέει ο άντρας:
“Είμαι χαμένος, Θεέ μου, είμαι χαμένος και απελπισμένος…!”
Ανοίγει ο ουρανός για τρίτη φοράς:
“Τι τρέχει πάλι;”
“Να…εγώ, ξέροντας πού βρίσκομαι, και ξέροντας πού πάω, συνεχίζω να είμαι χαμένος όπως και πριν, γιατί στην πραγματικότητα δεν ξέρω καν πού βρίσκεται το μέρος όπου πάω.”
Η φωνή απαντάει:
“Το Μπουένος Άιρες είναι 38 μοίρες…”
“Όχι, όχι, όχι!” αναφωνεί ο άντρας. “Είμαι χαμένος, είμαι χαμένος… Ξέρεις ποιο είναι το πρόβλημα; Συνειδητοποιώ ότι δεν φτάνει να ξέρω πού βρίσκομαι και πού πάω. Χρειάζεται να ξέρω ποιος είναι ο δρόμος για να φτάσω εκεί. Χρειάζομαι τον δρόμο.”
Εκείνη ακριβώς τη στιγμή, πέφτει από τον ουρανό μια περγαμηνή δεμένη με μια κορδέλα.
Την ανοίγει ο άντρας και βλέπει έναν ναυτικό χάρτη. Επάνω αριστερά αναβοσβήνει ένα κόκκινο σημείο και από κάτω λέει:
“Βρίσκεστε εδώ.”
Και κάτω δεξιά, ένα γαλάζιο σημείο γράφει:
“Μπουένος Άιρες”.
Με χρώμα φούξια φωσφορίζον, ο χάρτης δείχνει μια πορεία με πολλές ενδείξεις:
δίνη
ύφαλος
βράχια…
και, φυσικά, σημειώνει την πλεύση που πρέπει να ακολουθήσει ο ήρωάς μας για να φτάσει στον προορισμό του.
Επιτέλους, ο άντρας είναι ευχαριστημένος. Γονατίζει, κάνει τον σταυρό του και λέει:
“Σ’ ευχαριστώ, Θεέ μου…”
Ο άπειρος και άτυχος ήρωάς μας
Κοιτάζει τον χάρτη…
Βάζει μπροστά τη μηχανή…
Σηκώνει τα πανιά…
Κοιτάζει ολόγυρα…
Και λέει:
“Είμαι χαμένος, είμαι χαμένος!”
Ασφαλώς.
Ο κακομοίρης, συνεχίζει να είναι χαμένος.
Όπου κι αν κοιτάξει, παντού υπάρχει μόνο νερό, κι όλες μαζί οι πληροφορίες που έχει δεν του χρησιμεύουν σε τίποτα, αφού δεν ξέρει από πού ν’ αρχίσει το ταξίδι.

Σ’ αυτήν την ιστορία ο άντρας βλέπει πού βρίσκεται, ξέρει ποιος είναι ο προορισμός του, γνωρίζει τον δρόμο που συνδέει το σημείο όπου βρίσκεται με το μέρος όπου πηγαίνει, κι εντούτοις, κάτι του λείπει για να πάψει να είναι χαμένος.

Τι είναι αυτό που του λείπει;

Να ξέρει προς τα πού πάει.

Τι θα έκανε ο κυβερνήτης ενός πλοίου για να καθορίσει την πορεία του;

Θα κοίταζε μια πυξίδα. Γιατί μόνο μια πυξίδα μπορεί να του δώσει αυτή την πληροφορία.

Τώρα που ξέρει πού βρίσκεται, ξέρει πού πάει κι έχει και τον χάρτη που τον κατευθύνει, τώρα, του λείπει η πυξίδα. Γιατί αν δεν έχει πυξίδα, με κανέναν τρόπο δεν μπορεί να ξέρει προς ποια κατεύθυνση θα κινηθεί.

Ευτυχία είναι η ικανοποίηση να ξέρεις ότι είσαι στον σωστό δρόμο.

Ευτυχία είναι η εσωτερική ηρεμία που νιώθει αυτός που ξέρει προς τα πού πάει η ζωή του.

Ευτυχία είναι η σιγουριά ότι δεν είσαι χαμένος.

Ρήξη με το παρελθόν έχοντας πλέον αποκοπεί από τις παλιές μορφές σκέψης, συναισθημάτων και προσαρμογής, οδηγούμαστε σε μια εντελώς νέα κοινωνία

Μια από τις πιο εντυπωσιακές αναλύσεις αυτού του θέματος, προέρχεται από τον Κένεθ Μπάουλντιγκ, έναν διαπρεπή οικονομολόγο και εμπνευσμένο κοινωνικό στοχαστή. Εξηγώντας την άποψή του ότι η σημερινή στιγμή αποτελεί μια κρίσιμη καμπή στην ιστορία του ανθρώπου, παρατηρεί ότι “όσον αφορά τις στατιστικές μελέτες σχετικά με τις δραστηριότητες της ανθρωπότητας, η χρονολογία που διαιρεί την ιστορία σε δύο ίσα μέρη βρίσκεται ζωντανή στη μνήμη”. Ουσιαστικά ο αιώνας μας αντιπροσωπεύει τη Μεγάλη Ενδιάμεση Λωρίδα που συνθλίβει το κέντρο της ιστορίας του ανθρώπου. Έτσι, υποστηρίζει, “ο σημερινός κόσμος… είναι τόσο διαφορετικός απ’τον κόσμο μέσα στον οποίο γεννήθηκα, όσο και εκείνος διέφερε απ’τον κόσμο του Ιουλίου Καίσαρα. Για να χρονολογήσω κατά προσέγγιση, γεννήθηκα στα μέσα της ιστορίας του ανθρώπου. Έχουν συμβεί τόσο πολλά από τότε, όσα είχαν συμβεί περίπου και πριν τη γέννησή μου”.

Αυτή η εκπληκτική αναφορά μπορεί να επεξηγηθεί με διάφορους τρόπους. Έχει αναφερθεί, για παράδειγμα, ότι αν τα τελευταία 50.000 χρόνια της ανθρώπινης ύπαρξης διαιρούνταν σε περιόδους ζωής των 62 ετών η κάθε μία, θα υπήρχαν περίπου 800 τέτοιες χρονικές περίοδοι, εκ των οποίων οι 650 θα ήταν περίοδοι των σπηλαίων.

Κατά τη διάρκεια των τελευταίων 70 περιόδων, κατέστη δυνατή η ουσιαστική ιστορική συνέχεια από τη μία περίοδο στην άλλη- με την ανακάλυψη της γραφής. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων μόλις έξι περιόδων, εκατομμύρια άνθρωποι μπόρεσαν για πρώτη φορά να αντικρύσουν μία τυπωμένη λέξη. Μόνο κατά τις τελευταίες 4 κατέστη δυνατή η μέτρηση του χρόνου με κάθε ακρίβεια. Στις τελευταίες 2 περιόδους χρησιμοποιήθηκε ο πρώτος ηλεκτρικός κινητήρας. Και τα περισσότερα υλικά αγαθά που χρησιμοποιούμε σήμερα στην καθημερινή μας ζωή, εμφανίστηκαν κατά τη σημερινή, την 800ή περίοδο ζωής.

Αυτή η 800ή περίοδος σηματοδοτεί την απότομη, έντονη ρήξη με όλη την προηγούμενη ανθρώπινη εμπειρία, διότι κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου ζωής, η σχέση του ανθρώπου με τις πλουτοπαραγωγικές πηγές έχει μεταβληθεί. Αυτό γίνεται πιο φανερό στο πεδίο της οικονομικής ανάπτυξης. Μέσα σε μία μόνο περίοδο ζωής, η γεωργία, η αρχική βάση του πολιτισμού, άρχισε από έθνος σε έθνος να χάνει την κυρίαρχη θέση της. Σήμερα σε μια ντουζίνα μείζονες χώρες, ο αγροτικός τομέας απασχολεί πάνω από το 15% του οικονομικά ενεργού πληθυσμού. Στις Ηνωμένες Πολιτείες όπου τα αγροκτήματα συντηρούν 200.000.000 Αμερικανούς, προστιθεμένων άλλων 160.000.000 σ’ όλο τον κόσμο, αυτός ο αριθμός έχει ήδη μειωθεί κάτω από το 6% και συνεχίζει να συρρικνώνεται με γοργό ρυθμό.

Επιπλέον, αν η γεωργία είναι το πρώτο στάδιο της οικονομικής ανάπτυξης και η εκβιομηχάνιση το δεύτερο, είμαστε τώρα σε θέση να αντιληφθούμε ότι ξαφνικά παρουσιάστηκε ακόμη ένα στάδιο, το τρίτο. Γύρω στο 1965 οι Ηνωμένες Πολιτείες εξελίχτηκαν στην πρώτη μείζονα δύναμη, στην οποία περισσότερο από το 50% του μη αγροτικού εργατικού δυναμικού έπαψε να φορά το μπλε κολάρο του εργοστασίου ή της χειρωνακτικής εργασίας. Οι χειρώνακτες ξεπεράστηκαν αριθμητικά από τους εργαζόμενους στα ονομαζόμενα επαγγέλματα του λευκού κολάρου – στο λιανικό εμπόριο, στη διοίκηση, στις επικοινωνίες, στην έρευνα, στην εκπαίδευση και σε άλλους επαγγελματικούς τομείς. Μέσα στην ίδια περίοδο ζωής, για πρώτη φορά στην ιστορία του ανθρώπου μια κοινωνία όχι μόνο αποτίναξε το ζυγό της αγροτικής δουλειάς, αλλά κατάφερε επίσης, μέσα σε λίγες δεκαετίες, να αποτινάξει και τον ζυγό της χειρωνακτικής εργασίας. Είχε γεννηθεί η πρώτη οικονομία υπηρεσιών στον κόσμο.

Από τότε, οι τεχνολογικά ανεπτυγμένες χώρες, η μία μετά την άλλη, κινήθηκαν στην ίδια κατεύθυνση. Σήμερα, στη Σουηδία, Βρετανία, Βέλγιο, Καναδά και Κάτω Χώρες, στα κράτη δηλαδή όπου η γεωργία βρίσκεται σε ένα επίπεδο κάτω του 15% ή και χαμηλότερα, οι υπάλληλοι γραφείου ήδη υπερτερούν αριθμητικά από τους χειρώνακτες. Δέκα χιλιάδες χρόνια για τη γεωργία. Ένας ή δύο αιώνες για εκβιομηχάνιση. Και τώρα βλέπουμε να ξεδιπλώνεται μπροστά μας η προοπτική του υπερ-βιομηχανισμού.

Ο Jean Fourastie, ο Γάλλος σχεδιαστής και κοινωνικός φιλόσοφος, δήλωσε, “Τίποτα δε θα είναι λιγότερο βιομηχανικό απ’τον πολιτισμό που γεννήθηκε απ’τη βιομηχανική επανάσταση”. Η σημασία αυτής της συγκλονιστικής πραγματικότητας, μένει ακόμη να αφομοιωθεί. Ίσως ο Θαντ, Γενικός Γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών, προσέγγισε πιο πιστά την έννοια της μετατόπισης στην αντίληψη του υπερ-βιομηχανισμού, όταν δήλωσε ότι, “Η εκπληκτική αλήθεια για τις ανεπτυγμένες οικονομίες σήμερα είναι ότι αυτές μπορούν να έχουν πολύ σύντομα το είδος και την αναλογία πλουτοπαραγωγικών πηγών που επιθυμούν… Δεν είναι πια οι πλουτοπαραγωγικές πηγές αυτές που οριοθετούν τις αποφάσεις. Η απόφαση είναι αυτή που δημιουργεί τις πηγές. Αυτή είναι η θεμελιώδης επαναστατική αλλαγή- ίσως η πιο επαναστατική που έχει γνωρίσει ποτέ ο άνθρωπος”. Αυτή η μνημειώδης μεταστροφή, συνέβη κατά την 800ή χρονική περίοδο ζωής.

Επίσης, αυτή η περίοδος διαφέρει από όλες τις άλλες εξαιτίας της εκπληκτικής διεύρυνσης της κλίμακας της αλλαγής. Βεβαίως υπήρξαν και άλλες περίοδοι, κατά τις οποίες προκλήθηκαν κοσμοϊστορικές αναταραχές. Πόλεμοι, επιδημίες, σεισμοί και λιμοί ανέτρεψαν σε μεγάλο βαθμό την κοινωνική τάξη πραγμάτων. Αλλά αυτοί οι συγκλονισμοί και οι αναταραχές συνεχίστηκαν μέσα στα πλαίσια μιας σειράς διαδοχικών κοινωνιών. Χρειάστηκαν γενιές ή και αιώνες για να εξαπλωθεί ο αντίκτυπός τους πέρα απ’αυτά τα σύνορα.

Στην περίοδο ζωής που διανύουμε τα σύνορα έχουν σπάσει. Σήμερα, το δίκτυο της κοινωνικής αλληλεπίδρασης είναι τόσο άρρηκτα πλεγμένο, ώστε ο αντίκτυπος των σύγχρονων γεγονότων απλώνεται αστραπιαία σ’ όλο τον κόσμο. Ένας πόλεμος στο Βιετνάμ ανατρέπει βασικές πολιτικές συμμαχίες στο Πεκίνο, τη Μόσχα και την Ουάσιγκτον, προκαλεί αναταραχές στη Στοκχόλμη, επηρεάζει τις οικονομικές συναλλαγές στη Ζυρίχη, επιβάλλει μυστικές διπλωματικές ενέργειες στην Αλγερία.

Πράγματι, δεν είναι μόνο τα σύγχρονα γεγονότα που διαδίδονται αστραπιαία- τώρα πια μπορούμε να πούμε ότι αισθανόμαστε τον ισχυρό αντίκτυπο όλων των προηγούμενων γεγονότων με ένα διαφορετικό τρόπο. Διότι το παρελθόν επιστρέφει ακολουθώντας τα ίδια του τα ίχνη. Βρισκόμαστε σε μια κατάσταση που θα ονομάζαμε “χρονικό άλμα”.

Ένα περιστατικό που, όταν συνέβη, επηρέασε ελάχιστους ανθρώπους, σήμερα μπορεί να έχει συνέπειες ευρείας κλίμακας. Ο Πελοποννησιακός Πόλεμος, για παράδειγμα, ήταν, με σύγχρονους όρους, μια αψιμαχία. Ενώ η Αθήνα, η Σπάρτη και μερικές γειτονικές πόλεις-κράτη πολεμούσαν, ο πληθυσμός της υπόλοιπης υφηλίου παρέμενε σε μεγάλο βαθμό ανυποψίαστος και ανενόχλητος από τον πόλεμο. Οι Ινδιάνοι Ζαποτέκ, που εκείνη την εποχή ζούσαν στον Μεξικό, δεν επηρεάστηκαν καθόλου. Στους αρχαίους Ιάπωνες επίσης δεν είχε κανέναν αντίκτυπο.

Κι όμως, ο Πελοποννησιακός πόλεμος μετέτρεψε αποφασιστικά τη μελλοντική τροχιά της Ελληνικής ιστορίας. Μεταβάλλοντας τις δραστηριότητες των ανθρώπων, τη γεωγραφική κατανομή γονιδίων, αξιών και ιδεών, επέδρασε στις μεταγενέστερες συνθήκες στη Ρώμη και, μέσω αυτής, σ’ολόκληρη την Ευρώπη. Οι σημερινοί Ευρωπαίοι είναι διαφορετικοί, σε κάποιο βαθμό, εξαιτίας εκείνης της σύγκρουσης.

Στον έντονα αλληλοεπηρεαζόμενο σημερινό κόσμο, αυτοί οι Ευρωπαίοι, με τη σειρά τους, επιδρούν το ίδιο στους Μεξικανούς όπως και στους Ιάπωνες. Όποιο ίχνος επιρροής κι αν άφησε ο Πελοποννησιακός πόλεμος στη γενετική δομή, στις ιδέες και αξίες των σημερινών Ευρωπαίων, εξάγεται τώρα απ’αυτούς σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης. Έτσι, οι σύγχρονοι Μεξικανοί και Ιάπωνες αισθάνονται τον μακρινό αντίκτυπο εκείνου του πολέμου, αν και οι πρόγονοί τους, που έζησαν κατά τη διάρκεια του, δεν τον αισθάνθηκαν. Μ’αυτόν τον τρόπο, τα γεγονότα του παρελθόντος, περνώντας βιαστικά μέσα από γενιές και αιώνες, αναβιώνουν σήμερα εισβάλλοντας στη ζωή μας.

Όταν σκεφτόμαστε όχι μόνο τον Πελοποννησιακό πόλεμο, αλλά και το Μεγάλο Τείχος της Κίνας, τη Μαύρη Πανούκλα, τη μάχη των Bantu ενάντια στους Hamites- ουσιαστικά όλα τα ιστορικά γεγονότα- οι αθροιστικές επιπτώσεις του “χρονικού άλματος” προσλαμβάνουν ιδιαίτερη βαρύτητα. Οτιδήποτε συνέβη σε κάποιους ανθρώπους στο παρελθόν, επηρεάζει ουσιαστικά όλο τον κόσμο σήμερα. Αυτό δε συνέβαινε πάντα. Με λίγα λόγια, όλα τα ιστορικά γεγονότα μάς προλαβαίνουν, κι αυτή ακριβώς η διαφορά, παραδόξως, υπογραμμίζει τη ρήξη μας με το παρελθόν. Έτσι η εμβέλεια της αλλαγής διαφοροποιείται ριζικά. Στον χώρο και το χρόνο η αλλαγή συνιστά μια, χωρίς προηγούμενο, δύναμη και ικανότητα πρόσβασης σ’αυτό που ονομάζουμε 800ή περίοδο ζωής.

Αλλά η τελική, ποιοτική διαφορά ανάμεσα στη σημερινή περίοδο και σε όλες τις προηγούμενες, συμβαίνει να παραβλέπεται πιο εύκολα. Διότι δεν έχουμε απλώς διευρύνει την κλίμακα της αλλαγής, αλλά έχουμε αλλάξει ριζικά και τον ρυθμό της. Στην εποχή μας, έχουμε απελευθερώσει μία εντελώς καινούρια κοινωνική δύναμη- έναν χείμαρρο αλλαγής τόσο ορμητικό, ώστε επηρεάζει την αντίληψή μας για το χρόνο, μεταβάλλει επαναστατικά τον ρυθμό της καθημερινής ζωής, και επιδρά ακόμη και στον τρόπο που “αισθανόμαστε” τον κόσμο γύρω μας. Δεν “αισθανόμαστε” πια τη ζωή όπως οι άνθρωποι του παρελθόντος. Κι αυτή είναι η θεμελιώδης διαφορά, η διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στον αληθινά σύγχρονο άνθρωπο και σ’όλους τους άλλους. Διότι αυτή η επιτάχυνση είναι η αιτία της παροδικότητας- της μεταβατικότητας- που διαπερνά και ζωντανεύει τη συνείδησή μας, επιδρώντας καταλυτικά στον τρόπο που συνδεόμαστε με τους ανθρώπους, με τα πράγματα, με ολόκληρο τον κόσμο των ιδεών, της τέχνης και των αξιών.

Για να κατανοήσουμε τι μας συμβαίνει καθώς κινούμαστε προς την εποχή του υπερ-βιομηχανισμού, πρέπει να αναλύσουμε τη διαδικασία της επιτάχυνσης και να συλλάβουμε την έννοια της μεταβατικότητας. Αν η επιτάχυνση αποτελεί μια νέα κοινωνική δύναμη, η μεταβατικότητα είναι το ψυχολογικό της αντίστοιχο και χωρίς να αντιληφθούμε το ρόλο που διαδραματίζει στη σύγχρονη ανθρώπινη συμπεριφορά, όλες οι θεωρίες μας για την προσωπικότητα, όλη η ψυχολογία μας, παραμένουν παρωχημένες. Η ψυχολογία, χωρίς την αντίληψη της μεταβατικότητας, αδυνατεί να ερμηνεύσει με ακρίβεια τα ιδιόμορφα σύγχρονα φαινόμενα.

Αλλάζοντας τη σχέση μας με τις πηγές ενέργειας, επεκτείνοντας βίαια το εύρος της αλλαγής και, κάτι ακόμα πιο κρίσιμο, επιταχύνοντας απότομα το ρυθμό της, έχουμε εγκαταλείψει το παρελθόν αμετάκλητα. Έχουμε αποκοπεί από τις παλιές μορφές σκέψης, συναισθημάτων και προσαρμογής. Βάλαμε τις βάσεις μιας εντελώς νέας κοινωνίας και, τώρα, έχουμε αποδυθεί σ’ έναν αγώνα δρόμου για να την προλάβουμε. Αυτή είναι η ουσία της 800ής χρονικής περιόδου. Κι αυτή ακριβώς είναι που θέτει σε αμφισβήτηση την προσαρμοστικότητα του ανθρώπου. Πώς θα κατορθώσει να ευημερήσει σ’αυτή τη νέα κοινωνική πραγματικότητα; Μπορεί να ανταποκριθεί στις επιταγές της; Κι αν όχι, μπορεί ν’αλλάξει αυτές τις επιταγές;

Οι φυσικοί σχεδιάζουν να μεταφέρουν αντιύλη έξω από το εργαστήριο για πρώτη φορά

Υπάρχει ένα παλιό ρητό: «Εάν το βουνό δεν πάει στον Μωάμεθ, τότε ο Μωάμεθ πρέπει να πάει στο βουνό», αλλά τώρα έχουμε μια φανταστική νέα έκδοση: «Αν τα ραδιενεργά σωματίδια είναι πολύ βραχύβια για να φτάσουν στην αντιύλη, τότε η αντιύλη πρέπει να πάει στα ραδιενεργά σωματίδια».  Έτσι το πρότζεκτ PUMA στο CERN αναμένεται να στείλει περίπου ένα δισεκατομμύριο αντιπρωτόνια σε ένα πολύ ιδιαίτερο οδικό ταξίδι, οδηγώντας έτσι σε μια συναρπαστική φυσική. Γιατί η σύγκρουση των αντιπρωτονίων με τα κανονικά πρωτόνια μεγάλων πυρήνων, είναι ένας τρόπος για να μπορούμε να προσδιορίσουμε τη διάταξη των σωματιδίων στον πυρήνα τους. Αυτό ακριβώς προτίθεται να κάνει και το project  PUMA. 

 

Η συγκέντρωση αυτών των σωματιδίων θα μπορούσε να μας βοηθήσει να έχουμε μια πολύ καλύτερη κατανόηση της φυσικής βαρέων καθηκόντων που πηγαίνει στα βαθιά μέσα αστέρια.

Η αντιύλη  υπήρξε βασικό όπλο στις ταινίες επιστημονικής φαντασίας και των διαστημικών κινητήρων, δεδομένου ότι απελευθερώνει μια εντυπωσιακή ποσότητα ενέργειας όταν ενώνεται με την κατοπτρική της δίδυμη – κανονική ύλη.

Οι φυσικοί έχουν κατασκευάσει και μελετήσει σωματίδια αντιύλης από τα μέσα του 20ου αιώνα , χρησιμοποιώντας επιταχυντές σωματιδίων όπως είναι αυτός στο CERN . Ενώ μπορούμε να συγκρατήσουμε εύκολα μεγάλο αριθμό σωματιδίων αντιύλης για μεγάλα χρονικά διαστήματα με τη χρήση ειδικών συσκευών, όπως είναι οι παγίδες Penning , κανείς δεν μπόρεσε έως τώρα να τις κλείσει σε μια μαγνητική φιάλη και να τις μεταφέρει από το ένα μέρος στο άλλο.

Όμως τώρα κάποιος βρήκε τελικά έναν καλό λόγο να το κάνει. Η μοντελοποίηση των ατόμων και το πώς αυτά αλληλεπιδρούν είναι μάλλον δύσκολο, ειδικά καθώς αρχίζετε να κοιτάτε μέσα σε μεγαλύτερα άτομα με όλο και περισσότερα πρωτόνια και νετρόνια.

Η κατανόηση του τρόπου με τον οποίο όλα τα υποατομικά σωματίδια τακτοποιούνται για να φτιάξουν τα στοιχεία που βρίσκονται στον περιοδικό πίνακα, βρίσκεται σήμερα σε ένα πολύ δύσκολο κόμβο. Μερικοί ερευνητές υποπτεύονται ότι τα νετρόνια μπορούν να σχηματίσουν κάτι σαν λεπτό δέρμα στο εξωτερικό τμήμα του πυρήνα. Οι βαρείς πυρήνες δηλαδή που έχουν συνήθως μια πλούσια σε νετρόνια εξωτερική στρώση και οι φυσικοί την ονομάζουν «δέρμα νετρονίων» .  Αλλά αυτό το δέρμα είναι συνήθως μαλακό και φτιάχνει ένα διάχυτο φωτοστέφανο υπό ορισμένες συνθήκες. Δηλαδή το εξωτερικό στρώμα του πυρήνα που κυριαρχείται από νετρόνια είναι μάλλον μαλακό και όχι σκληρό και καλά καθορισμένο.

Αυτά τα ερωτήματα δεν είναι μόνο ακαδημαϊκά, αλλά έχουν εφαρμογές σε διάφορους τομείς της επιστήμης, από τη χημεία έως την αστρονομία.

«Ένας από τους λόγους για τους οποίους η κατανόηση του δέρματος των νετρονίων και των “φωτοστέφανων” είναι τόσο σημαντική, είναι για να αξιοποιήσουμε στο έπακρο τις αστροφυσικές παρατηρήσεις» , δήλωσε η πυρηνική φυσικός Παναγιώτα Παπακωνσταντίνου από το Ινστιτούτο Βασικών Επιστημών στο Daejeon της Νότιας Κορέας.

Καθώς οι πυρήνες των σούπερ πυκνών άστρων περιέχουν αυτά τα βαριά στοιχεία, το να γνωρίζουμε πώς σχηματίζονται μας λέει πολλά για τη συμπεριφορά αυτών των τεράστιων αστεριών.

Το πρόβλημα είναι μεγάλο, τα πυκνά άτομα με πολλά νετρόνια είναι μάλλον ραδιενεργά. Αν θέλετε να μελετήσετε ένα δέρμα από νετρόνια, πρέπει να είστε  γρήγοροι – γιατί τα άτομα καταρρέουν πρακτικά μόλις φτιαχτούν. Το λίθιο-11, για παράδειγμα, έχει χρόνο ημιζωής μόλις 8,6 χιλιοστά του δευτερολέπτου . 

Η σύγκρουση αντιπρωτονίων με τα κανονικά πρωτόνια αυτών των μεγάλων στοιχείων, είναι ένας τρόπος για να μπορούμε να προσδιορίσουμε τη διάταξη των σωματιδίων στον πυρήνα τους. Αυτό ακριβώς προτίθεται να κάνει και το project  PUMA.

Ο επιβραδυντής αντιπρωτονίων του CERN φτιάχνει αντιπρωτόνια. Και η μονάδα Isotope Mass Separator On-Line (ISOLDE) φτιάχνει τους ραδιενεργούς πυρήνες. Αλλά υπάρχει μια ενοχλητική απόσταση λίγων εκατοντάδων μέτρων μεταξύ των δύο εγκαταστάσεων.

Έτσι, οι ερευνητές έχουν φτιάξει ένα σχέδιο να φορτώσουν ένα νέφος, περίπου, ενός δισεκατομμυρίου αντιπρωτόνων μέσα σε μια ειδική παγίδα και στη συνέχεια να τα αποθηκεύσουμε σε θερμοκρασία περίπου 4 βαθμούς πάνω από το απόλυτο μηδέν. Ο αριθμός αυτός των αντιπρωτονίων είναι πολύ μεγάλος. περισσότερες από τέσσερις φορές τον αριθμό που έχουμε φτιάξει έως τώρα.

Έτσι θα φορτώσουν αυτή τη περίπλοκη μαγνητική θερμο-φιάλη σε ένα φορτηγό, θα μεταφέρουν το φορτηγό σε μια μικρή απόσταση και θα μεταφέρουν τα σωματίδια στη συσκευή ISOLDE, όπου θα στοχεύσουν στα ισότοπα του λιθίου.

Σε περίπτωση που το φορτηγό κτυπήσει κάπου στον δρόμο, δεν θα έχουμε τίποτα να φοβόμαστε. Ακόμη και αν το νέφος των αντιπρωτόνων έρθει σε επαφή με την πραγματική ύλη, ένα δισεκατομμύριο θα ήταν ακόμα αρκετά για να ανατινάξει ένα μήλο, πόσο μάλλον μια ερευνητική μονάδα.

«Είναι σχεδόν ιστορία επιστημονικής φαντασίας να βάλουμε την αντιύλη σε ένα φορτηγό», λέει  ο θεωρητικός πυρηνικός φυσικός Charles Horowitz.  «Είναι μια υπέροχη ιδέα.»

Πώς ο ανθρώπινος πολιτισμός επηρεάζει τα γονίδια

Ο τρόπος με τον οποίο τρεφόμαστε, ανακαλύπτουμε τον κόσμο και αλληλεπιδρούμε με τους άλλους μπορεί να επηρεάσει τα γονίδιά μας.

Στο πέρασμα των χρόνων το ανθρώπινο είδος εξελίχθηκε και προσαρμόστηκε ανάλογα με τις συνθήκες που επικρατούσαν στο περιβάλλον του και απ’ ό,τι φαίνεται… δεν τα έχει πάει και πολύ άσχημα.

Πώς όμως μπορεί η σύγχρονη κοινωνία να επηρεάσει τα παιδιά του μέλλοντος (και κατά συνέπεια… τον άνθρωπο του μέλλοντος);

Ο άνθρωπος, για παράδειγμα, δε θα έπρεπε να είναι σε θέση να πίνει γάλα. Οι πρόγονοί του τουλάχιστον δε μπορούσαν, γράφει ο Jason G. Goldman στο BBC. Η ικανότητα αυτή εμφανίστηκε στο ανθρώπινο είδος πριν από περίπου 9.000 χρόνια, όταν οι πρόγονοί μας κατάφεραν να πιουν γάλα χωρίς να αρρωσταίνουν.

Κι αν τα παιδιά μπορούσαν να το κάνουν (μητρικός θηλασμός), οι ενήλικες απέκτησαν την ικανότητα να μπορούν να χωνεύουν το γάλα μόνο όταν στράφηκαν προς τη γαλακτοκομία.

Η κατανάλωση του γάλακτος αποτελεί ένα μόνο παράδειγμα του τρόπου με τον οποίο οι παραδόσεις και οι πολιτιστικές πρακτικές μπορούν να επηρεάσουν την πορεία εξέλιξης του ανθρώπινου είδους.

Παραδοσιακά, ο πολιτισμός και γενετική θεωρούνταν ως δύο ανεξάρτητες πορείες, όμως οι ερευνητές αρχίζουν να συνειδητοποιούν σε όλο και μεγαλύτερο βαθμό, ότι ανάμεσα σε αυτά τα δύο υπάρχει μια άρρηκτη σχέση και πως το ένα επηρεάζει τη φυσική πρόοδο του άλλου.

Οι επιστήμονες το αποκαλούν «συνεξέλιξη γονιδίων-πολιτισμού».

Για ποιο λόγο είναι σημαντικό όμως αυτό;

Αν μπορέσουμε να καταλάβουμε πώς οι πολιτιστικές επιρροές επιδρούν επάνω στο γενετικό μας κώδικα, και πώς οι ίδιες διαδικασίες βρίσκουν εφαρμογή και σε άλλα πλάσματα, τότε θα είμαστε σε θέση να καταλάβουμε καλύτερα πώς ο τρόπος με τον οποίο δρούμε ως κοινωνία στις μέρες μας, θα μπορούσε να επηρεάσει το μέλλον μας.

Ένα άλλο παράδειγμα του πώς ο πολιτισμός επηρεάζει τα γονίδιά μας, είναι και αυτός της καλλιέργειας γιαμ και της αντίστασης στην ελονοσία.

Στις περισσότερες περιοχές της Αφρικής, οι λαοί δίνουν «μάχη» με την ελονοσία. Υπάρχουν όμως ορισμένοι άνθρωποι, οι οποίοι φαίνεται πως έχουν ένα φυσικό μηχανισμό άμυνας.

Τα ερυθρά αιμοσφαίριά τους -που συνήθως έχουν σχήμα πεπλατυσμένου δίσκου- έχουν σχήμα ημισελήνου ή δρεπανοκυτταρικό. Λόγω του περίεργου αυτού σχήματος των ερυθρών αιμοσφαιρίων, μπορεί να προκληθεί απόφραξη των αιμοφόρων αγγείων, κάτι που μπορεί να οδηγήσει σε πόνο και βλάβες στα όργανα. Όμως, λόγω μιας βιολογικής ιδιορρυθμίας, το γονίδιο της δρεπανοκυτταρικής μπορεί να δρα προστατευτικά έναντι της ελονοσίας.

Έτσι, σε ορισμένες περιοχές του κόσμου, όπου τα ποσοστά εμφάνισης ελονοσίας είναι πολύ υψηλά (όπως η Αφρική), η φυσική επιλογή μπορεί να ευνοεί τα δρεπανοειδή κύτταρα.

Οι κοινότητες που καλλιεργούν γιαμ εμφανίζουν υψηλότερα ποσοστά να έχουν το γονίδιο της δρεπανοκυτταρικής, συγκριτικά με άλλες στην ίδια περιοχή, που ακολουθούν όμως διαφορετικές γεωργικές πρακτικές.

Προκειμένου να μπορέσουν να προχωρήσουν στην καλλιέργεια του γιαμ, οι κοινότητες έπρεπε να κόψουν δέντρα. «Η αφαίρεση των δέντρων είχε ως αποτέλεσμα να αυξηθεί το ποσοστό του στάσιμου νερού όταν έβρεχε, κάτι που παρείχε με τη σειρά του ‘γόνιμο έδαφος’ αναπαραγωγής για τα κουνούπια-φορείς της ελονοσίας» σύμφωνα με τον βιολόγο του πανεπιστημίου του St Andrews, Kevin Laland.

Περισσότερα κουνούπια σημαίνουν πιο πολλή ελονοσία, κάτι που με τη σειρά του δημιουργεί ευνοϊκές συνθήκες για προσαρμογή των δρεπανοκυτταρικών γονιδίων.

Έτσι, ενώ η δρεπανοκυτταρική αναιμία προστατεύει έναντι της ελονοσίας, αυτό που επέτρεψε στην εξελικτική διαδικασία να «ενεργήσει» ήταν η ανθρώπινη παρέμβαση μέσω της καλλιέργειας του γιαμ.

Βέβαια, δεν είναι όλα τα παραδείγματα συνεξέλιξης πολιτισμού και γονιδίων το ίδιο ευεργετικά.

Οι Πολυνήσιοι, για παράδειγμα, εμφανίζουν τα υψηλότερα ποσοστά παγκοσμίως σε διαβήτη τύπου ΙΙ. Οι ερευνητές εκτιμούν ακόμη ότι αυτό σχετίζεται με την εξερευνητική φύση των προγόνων τους. Τα συχνά και μακρινά ταξίδια μπορεί να ενθάρρυναν το «λιτό μεταβολισμό», ο οποίος επιτρέπει στον οργανισμό του ανθρώπου να δημιουργεί αποθέματα λίπους πιο γρήγορα όταν βρίσκει φαγητό.

Όμως, το είδος του μεταβολισμού που ενδεχομένως να ήταν χρήσιμος στους εξερευνητές εκείνης της εποχής, μπορεί να οδηγήσει σε παχυσαρκία και διαβήτη τύπου ΙΙ στις σύγχρονες κοινωνίες.

Έτσι, οι σύγχρονοι Πολυνήσιοι μπορεί να έχουν κληρονομήσει μια ευαισθησία στο διαβήτη τύπου ΙΙ, όχι επειδή κάνουν καθιστική ζωή, αλλά επειδή οι πρόγονοί τους αποφάσισαν να… μπουν μέσα σε μερικά κανό και να εξερευνήσουν τον πλανήτη!

Τι μας επιφυλάσσει το μέλλον

Οι πολιτιστικές επιδράσεις στην εξέλιξη του ανθρώπου μπορεί να συνεχίζονται με εντατικούς ρυθμούς, όμως στην παρούσα φάση είναι σχεδόν αδύνατο να προβλέψει κανείς πώς και τι μπορεί να συμβεί στο μέλλον.

Τι είδους γενετικές προσαρμογές θα προκύψουν ως αποτέλεσμα της τεχνολογικής κοινωνίας στην οποία ζούμε; Οι προσαρμογές αυτές θα έχουν παγκόσμια εφαρμογή, ή μόνο ανάμεσα στις κοινωνίες που έχει αναπτυχθεί και υιοθετηθεί η τεχνολογία;

Πώς θα επηρεάσουν οι διεπαφές ανθρώπων-μηχανών, όπως τα ρομποτικά προσθετικά ή νευρωνικά εμφυτεύματα, τα γονίδιά μας; Μήπως η τάση προς βίαια σπορ σε ορισμένες κοινωνίες οδηγήσουν σε τέτοιου είδους γονιδιακές προσαρμογές, που ο άνθρωπος να μπορεί να παραμένει προστατευμένος έναντι τραυμάτων στο κεφάλι;

Και ποιες ερωτήσεις, που τώρα δε μας περνάνε καν από το μυαλό, θα πρέπει να αρχίσουμε να… αναρωτιόμαστε;

Το μόνο σίγουρο είναι ότι η γενετική και ο ανθρώπινος πολιτισμός δεν είναι δύο ξεχωριστά πράγματα. Η δυσκολία έγκειται στο να αναγνωρίσουμε και να καταλάβουμε πώς το ένα επηρεάζει το άλλο.

Ο Αριστοτέλης, η ευτυχία και ο σύγχρονος πολιτισμός

Ο Αριστοτέλης στο έργο του «Πολιτικά» είναι ξεκάθαρος. Ο άνθρωπος είναι από τη φύση του κοινωνικό ον. Με άλλα λόγια η πόλη δεν δημιουργήθηκε από την ανάγκη της επιβίωσης απέναντι στα θηρία, δεν είναι δηλαδή μια σύμβαση, όπως πιστεύει ο Πρωταγόρας, αλλά η εκπλήρωση της φυσικής επιταγής καθώς ο άνθρωπος αδυνατεί να νιώσει συναισθηματική πληρότητα μακριά από τους άλλους ανθρώπους. Ως βασική απόδειξη αυτού επιστρατεύεται η γλώσσα, η οποία μπορεί να μην δόθηκε ευθέως από τη φύση, αλλά αναπτύχθηκε γιατί ο άνθρωπος είχε από τη φύση τη δυνατότητα να την κατανοήσει και να την εξελίξει. Η κατανόηση της γλώσσας, ως φυσικό δώρο, που δόθηκε δυνάμει στον άνθρωπο, αποτελεί σαφώς το πρωταρχικότερο στοιχείο της συνύπαρξης και το γεγονός ότι δεν δόθηκε σε κανένα άλλο ον, τουλάχιστο με την εξελιγμένη μορφή των φθογγικών συμβόλων, καταδεικνύει την ύψιστη αναγκαιότητα της συναναστροφής, που παίρνει τελεολογικές διαστάσεις, γίνεται δηλαδή μοναδικός δρόμος της ανθρώπινης ολοκλήρωσης. Ο Αριστοτέλης μάλιστα πιστεύει ότι ο άνθρωπος που από επιλογή ζει απομονωμένος δεν είναι άνθρωπος. Είναι κάτι κατώτερο ή ανώτερο. Είναι ή υπάνθρωπος ή θεός.

 

Πώς μπορεί όμως να ερμηνευτεί τελεολογικά η ύπαρξη του ανθρώπου; Με άλλα λόγια, ποιος είναι ο τελικός σκοπός της ανθρώπινης ύπαρξης; Ο Αριστοτέλης απαντά χωρίς τον παραμικρό ενδοιασμό: η ευδαιμονία. Και κάπως έτσι μπαίνουμε στα κατάβαθα της ανθρώπινης υπόστασης που είναι καταδικασμένη στην αιώνια αναζήτηση της ευτυχίας την οποία όμως, ακόμα και σήμερα, δυσκολεύεται όχι μόνο να κατακτήσει, αλλά έστω να προσδιορίσει. Με γνώμονα τις φυσικές επιταγές – ο άνθρωπος δεν μπορεί να πάει κόντρα στη φύση του, πόσο μάλλον να ευτυχήσει – οι πολιτικές κοινωνίες αποτελούν μονόδρομο, αφού δεν εξασφαλίζουν μόνο την ανάγκη της συναναστροφής, αλλά καλύπτουν και όλες τις υπόλοιπες ανάγκες. Από τη στιγμή που κάθε πόλη αποτελείται από επιμέρους κοινότητες, θα λέγαμε επαγγελματικές συντεχνίες με κοινές δραστηριότητες και κοινά συμφέροντα, εξασφαλίζεται η πληρότητα των αγαθών, αφού αυτές οι υποκοινότητες που λειτουργούν μέσα στην πόλη εγγυώνται την παραγωγή των προϊόντων και την εκπλήρωση όλων των υπηρεσιών. Βρισκόμαστε δηλαδή μπροστά στην συνειδητή κατανομή της εργασίας που υπόσχεται την αυτάρκεια. Μια πόλη που είναι αυτάρκης, κατά τον Αριστοτέλη, δεν μπορεί παρά να κατακτήσει την ευδαιμονία. Η αυτάρκεια της πόλης, ως προϋπόθεση της ανθρώπινης ευτυχίας, δεν αφορά μόνο τα υλικά αγαθά (τρόφιμα, ρούχα κλπ), αλλά και τα πνευματικά. Αυτάρκεια χωρίς εκπαίδευση και κατ’ επέκταση φιλοσοφία, είναι αδύνατο να υπάρξει και φυσικά όλα αυτά μόνο μέσα σε πόλεις μπορούν να εκπληρωθούν. Και κάπως έτσι φτάνουμε στο νόμο, δηλαδή τη συνθήκη που διασφαλίζει τη συμβίωση και που ο Αριστοτέλης συγκαταλέγει στις βασικότερες προϋποθέσεις της αυτάρκειας, αφού η αυτάρκεια επιτυγχάνεται μόνο με σωστό σύστημα διοίκησης κι ευνομία.

 

Η δικαιοσύνη, ως βασικότατο πολιτικό αγαθό, δεν εξασφαλίζει απλώς την ηθική – συναισθηματική κάλυψη του αδικημένου, δεν έχει δηλαδή αποκλειστικά συναισθηματικά κίνητρα απονομής δικαίου με την ευρύτερη έννοια του εκτονωτικού μηχανισμού. Κάτι τέτοιο θα το πετύχαινε και η αυτοδικία. Η δικαιοσύνη είναι η διασφάλιση της νομιμότητας, δηλαδή η οριστικοποίηση των συμβιωτικών κανόνων που εγγυώνται την κοινωνική συνοχή. Συμβίωση χωρίς κανόνες είναι αδύνατο να υπάρξει, αφού η άρση των κανόνων συνεπάγεται ζούγκλα και η πόλη, ως υπόσχεση πολιτισμού, οφείλει να εξαλείψει τη ζούγκλα. Σ’ αυτό συμφωνεί και ο Πρωταγόρας, αφού στον περιβόητο μύθο του για τη δημιουργία του κόσμου οι άνθρωποι αγνοώντας την πολιτική αρετή αδικούσαν ο ένας τον άλλο και διέλυαν τις πόλεις που δημιουργούσαν, εκτιθέμενοι ανεπανόρθωτα στον κίνδυνο του οριστικού αφανισμού από τα θηρία. Η παρέμβαση του Δία που μοίρασε στον άνθρωπο την αιδώ και τη δίκη είναι η επισφράγιση της αναγκαιότητας των γραπτών και άγραφων νόμων στα πλαίσια της συνύπαρξης, αφού χωρίς αυτά δεν μπορούν να υπάρξουν πόλεις. Γι’ αυτό και παρουσιάζονται ως θεϊκά δώρα. Για να τονιστεί η ύψιστη αναγκαιότητά τους.

 

Αν η τήρηση των νόμων εξασφαλίζει τις πόλεις και η ύπαρξη των πόλεων την αυτάρκεια και η αυτάρκεια την ευδαιμονία, καταλαβαίνουμε ότι η μόνη διέξοδος για την ανθρώπινη ευτυχία είναι η εφαρμογή της δικαιοσύνης. Η δικαιοσύνη όμως δεν πρέπει να λειτουργεί ως μόνιμος εκφοβισμός, γιατί ο φόβος καταλύει κάθε έννοια ελευθερίας. Ο άκαμπτος παρεμβατικός νόμος που εκφράζεται από τον Σωκράτη – Πλάτωνα στο μύθο της σπηλιάς οδηγεί μάλλον στην απολυταρχία, αφού προβάλλει περισσότερο το ανελαστικό καθήκον παρά την ελεύθερη βούληση. Η επιβολή του νόμου που τσαλαπατά αναφαίρετα δικαιώματα προσωπικών επιλογών αποτελεί καταπιεστική κι όχι συμβιωτική συνθήκη. Κι εδώ ακριβώς βρισκόμαστε μπροστά στο πρόβλημα της λεπτής ισορροπίας ανάμεσα στην εφαρμογή του νόμου και της διατήρησης της ατομικής επιλογής. Στη μετατροπή του νόμου, από εργαλείο οριοθέτησης συμπεριφοράς σε εργαλείο απελευθέρωσης. Γιατί ο νόμος, δρώντας περιοριστικά, οφείλει να προστατεύει τις ελευθερίες προσδίδοντας ασφάλεια και ισότητα. Γιατί μόνο έτσι εξασφαλίζεται η κοινωνική συνοχή και μόνο μέσω της κοινωνικής συνοχής μπορεί να υπάρξει η ανθρώπινη ολοκλήρωση, δηλαδή η κατάκτηση της ευδαιμονίας.

 

Για τον Αριστοτέλη η εφαρμογή του νόμου είναι υπόθεση που πρέπει πρωτίστως να πηγάζει μέσα από τον άνθρωπο κι όχι να επιβάλλεται, κι αυτό μπορεί να επιτευχθεί μόνο με την κατάκτηση της ηθικής αρετής. Η ηθική διαμόρφωση του ανθρώπου είναι η εξασφάλιση της συμβίωσης, δηλαδή το βασικότερο κλειδί της ευτυχίας. Με δεδομένο ότι η ηθική αρετή δεν δίνεται από τη φύση – δεν είναι όμως και αντίθετη από τη φύση – αλλά είναι κάτι που διδάσκεται και που μπορεί να υιοθετηθεί με τον εθισμό βρισκόμαστε μπροστά στην απόλυτη ευθύνη του ανθρώπου που χτίζει μόνος του την ευτυχία ή τη δυστυχία του. Γιατί η ευτυχία δεν είναι κατάσταση, αλλά ενέργεια της ψυχής ή αλλιώς η ψυχή οφείλει να ενεργήσει, να κερδίσει την ευτυχία. Και κάπως έτσι η ηθική αρετή παίρνει δυσθεώρητες διαστάσεις, αφού είναι ο κύριος ρυθμιστής της κοινωνικής συμβίωσης, δηλαδή η ύψιστη προϋπόθεση της ευτυχίας. Γι’ αυτό η ηθική φιλοσοφία είναι κομμάτι της πολιτικής φιλοσοφίας. Γι’ αυτό όποιος θέλει να αλλάξει τον κόσμο οφείλει πρώτα να αλλάξει τον εαυτό του. Υπό αυτή την έννοια η παιδεία παίρνει διαστάσεις βαθύτατα πολιτικές, αφού η παιδεία είναι ο καθοριστικότερος παράγοντας διαμόρφωσης συμπεριφοράς. Η στείρα – τεχνοκρατική εκπαίδευση της αναπαραγωγής πληροφοριών και της άκρατης ανταγωνιστικότητας απέχει παρασάγγας από το αριστοτελικό όραμα, αφού από τη φύση της αναιρεί κάθε ηθική διάπλαση. Γιατί η ηθική διάπλαση δεν προσεγγίζεται με θεωρητικές αναλύσεις μέσω της τέχνης ή της ιστορίας, της φιλοσοφίας κλπ, αλλά έμπρακτα. Γιατί η ηθική διάπλαση δεν αποστηθίζεται, πραγματώνεται. Γιατί η ηθική διάπλαση προϋποθέτει τη συλλογικότητα, δηλαδή την επιθυμία της ομαδικής δράσης κι όχι τον καταναγκασμό. Με άλλα λόγια προϋποθέτει τη συναισθηματική κάλυψη της οικιοθελούς συμμετοχής κι όχι της προσωπικής επιβολής που μετατρέπει τη βαθμολογία σε αυτοσκοπό. Η έλλειψη χαράς, η άκρατη εντατικοποίηση, η ασφυκτική ταύτιση της εκπαίδευσης με μελλοντικούς εργασιακούς εκβιασμούς, η άκαμπτη παντογνωσία των εκπαιδευτικών φορέων, η εμπλοκή της φροντιστηριακής ανταγωνιστικότητας και η κρατική ανευθυνότητα των διαρκών μεταρρυθμίσεων, που μόνο ως ομολογία της ανεπάρκειας μπορεί να μεταφραστεί, μετατρέπουν την εκπαίδευση σε τυπική – μηχανιστική – τεχνοκρατική διαδικασία που περισσότερο απομακρύνει παρά ενώνει τους ανθρώπους.

 

Υπό αυτούς τους όρους η εκπαίδευση αντί να διαμορφώνει την κοινωνία παρεμβαίνοντας στη διάπλαση των κοινωνικών ιδανικών διαμορφώνεται από αυτή αναπαράγοντας ιδανικά που βρίσκει έτοιμα. Με άλλα λόγια περισσότερο καθρεφτίζει παρά δημιουργεί την κοινωνική συνείδηση. Ο ατομικισμός, ο έσχατος  εργασιακός ανταγωνισμός, η ανισότητα, η κατάλυση κάθε ομαδικότητας και η υιοθέτηση του δόγματος ο σώζων εαυτόν σωθήτω, καθιστούν αδύνατη τη συνύπαρξη, αφού, μέσα σε μια απόλυτη διαστρέβλωση, ο σύγχρονος άνθρωπος την αντιλαμβάνεται μόνο με την προϋπόθεση της προσωπικής υπεροχής. Η κατανάλωση μεταφραζόμενη σε κοινωνική καταξίωση μετατρέπεται σε νόημα ύπαρξης και επικύρωση κάθε προσωπικής επιτυχίας. Η απληστία καλλιεργείται μεθοδικά ως τρόπος ζωής μέσα από τον βαθιά μελετημένο μηχανισμό της διαφήμισης, που συνέχεια δημιουργεί ανάγκες. Η θεοποίηση του χρήματος λειτουργεί ως έσχατη κοινωνική παθητικότητα. Η αποξένωση συνθλίβει τα πάντα. Υπό αυτές τις συνθήκες το να μιλάμε για κοινωνική αρμονία και ισότητα και αλληλεγγύη και συνοχή και δεν ξέρω και ‘γω τι άλλο είναι μάλλον περιττό. Υπό αυτές τις συνθήκες οι ιδέες του Αριστοτέλη για ηθική αρετή και κοινωνική συνείδηση φαντάζουν παιδαριώδεις κι αυτή ακριβώς είναι η επισφράγιση της ανθρώπινης δυστυχίας.