Περιγεννητικές Ψυχολογικές διαταραχές

Η περιγεννητική περίοδος, δηλαδή η περίοδος από τη σύλληψη έως και μετά τον τοκετό, είναι περίοδος μεγάλης αλλαγής για την γυναικά. Η εγκυμοσύνη και ο τοκετός είναι από τα πιο σημαντικά – αν όχι το πιο σημαντικό- γεγονότα στη ζωή μιας γυναίκας. Μία γυναίκα ενδέχεται να διανύσει πολλές φάσεις κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και μετά την έλευση του νέου μέλους της οικογένειας.

Περνάει από τη φάση της αβεβαιότητας, της προσαρμογής, της προετοιμασίας και μετά τον τοκετό, από εκείνες της εξάντλησης, της πρόκλησης και της συνήθειας. Κατά τη διάρκεια των φάσεων αυτών ενδέχεται να προκύψει μία πληθώρα στρεσογόνων παραγόντων, οι οποίοι λειτουργούν ως πιθανά εκλυτικά αίτια για διάφορες ψυχικές διαταραχές. Ουσιαστική η νέα μητέρα καλείται να διαμορφώσει μία νέα ταυτότητα, συμπεριλαμβάνοντας τη νέα αίσθηση του σώματός της, τον επαγγελματικό, το συντροφικό- σεξουαλικό εαυτό της αλλά και το νέο της κοινωνικό ρόλο, ο οποίος οδηγεί σε αβεβαιότητα και σε ανάληψη νέων ευθυνών, σχετιζόμενων με το νέο, πλήρως εξαρτώμενο από τη μητέρα, μέλος της οικογένειας.

Η αιτιολογία των περιγεννητικών ψυχικών διαταραχών είναι πολυπαραγοντική

Περιλαμβάνει:
α) Βιολογικούς παράγοντες: Συσχετίζονται με την επίδραση ορμονών και νευροδιαβιβαστών, την προσπάθεια του οργανισμού να προσαρμοστεί στο stress και την αυξημένη δραστηριότητα του άξονα υποθάλαμος- υπόφυση- επινεφρίδια. Επιπλέον, ο τοκετός οδηγεί σε μία απότομη πτώση των επιπέδων ορισμένων ορμονών (οιστρογόνων και προγεστερόνης), με επακόλουθα συμπτώματα ουσιαστικά “στέρησης” του οργανισμού και σταδιακή επάνοδό τους στα φυσιολογικά επίπεδα μέσα στις επόμενες εβδομάδες. Πρόκειται συνολικά για μια ορμονική απορρύθμιση. Στις σωματικές διαταραχές του οργανισμού προστίθενται η έλλειψη ύπνου, καθώς και δυσφορικές ενοχλήσεις που αφορούν στους πόνους της γαλουχίας, της καισαρικής τομής ή της σχισμής του περινέου κτλ.

β) Προδιαθεσικούς παράγοντες: Προηγούμενα καταθλιπτικά επεισόδια αυξάνουν την πιθανότητα περιγεννητικής κατάθλιψης, η οποία ενισχύεται ακόμη περισσότερο σε περίπτωση γενετικής προδιάθεσης στην οικογένεια της γυναίκας ή εμφάνισης ψυχοπαθολογίας κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης.

γ) Ψυχολογικούς παράγοντες: Η στάση αναμονής της γυναίκας και οι απαιτήσεις που έχει από τον εαυτό της ενδέχεται να προκαλέσουν μία ψυχολογική επιβάρυνση. Η εγκυμοσύνη και η μητρότητα αποτελούν μία πρόκληση για τη γυναίκα καθώς συντελούν μία σημαντική αλλαγή στην ταυτότητά της οδηγώντας συχνά σε έντονη αμφιθυμία. Συχνά γεννιούνται συναισθήματα αμφισβήτησης του εαυτού, ενοχών και ανεπάρκειας. Επιπλέον επιβαρυντικοί παράγοντες είναι οι περιπτώσεις μίας ανεπιθύμητης ή επιπεπλεγμένης κύησης με συνακόλουθο άγχος ως προς την υγεία του εμβρύου- του νεογνού.

δ) Κοινωνικούς παράγοντες: έλλειψη υποστηρικτικού περιβάλλοντος, οικονομικά προβλήματα, συγκρούσεις, επαγγελματικά ζητήματα ενδεχόμενου περιορισμού της καριέρας. Η έλευση του παιδιού οδηγεί αναπόφευκτα στον επαναπροσδιορισμό της σχέσης του ζευγαριού και σε ορισμένες περιπτώσεις σε προβλήματα επικοινωνίας και αίσθημα απομόνωσης της γυναίκας.

Οι μορφές των περιγεννητικών ψυχικών διαταραχών 

1.Τα λεγόμενα “baby blues”: Πρόκειται για ένα αίσθημα δυσφορίας και δυσπραγίας που βιώνουν γυναίκες μετά τον τοκετό. Ξεκινά ήδη 2-4 μέρες μετά και αφορά στο 50 έως 80% των νέων μητέρων. Συμπεριλαμβάνει συμπτώματα όπως ευερεθιστότητα, συναισθηματική αστάθεια, κόπωση, θλίψη και συχνά επεισόδια με κλάμα, διαταραχές του ύπνου και ανησυχία. Δεν πρόκειται για μία κλινική κατάσταση εξού και η αντιμετώπισή της συνίσταται σε ηρεμία και κατανόηση.

2.Περιγεννητική και επιλόχειος κατάθλιψη: Αφορά σε 10-15% των γυναικών με έναρξη συνήθως 6-12 εβδομάδες μετά τον τοκετό, αν και υπάρχουν αρκετές περιπτώσεις που ξεκινάν κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Οι διαταραχές του ύπνου αποτελούν το σημαντικότερο σύμπτωμα, ακολουθούμενες από σωματικές ενοχλήσεις, κόπωση, κοινωνική απομόνωση, αίσθημα ενοχών, ανεπάρκειας και ντροπής, ανηδονία, ευερεθιστότητα και θυμό, διαταραχές της συγκέντρωσης, έντονο φόβο αποτυχίας, καθώς και ιδεοψυχαναγκασμούς. Η κατάσταση αυτή μπορεί να διαταράξει την αλληλεπίδραση και το δεσμό μητέρας- παιδιού, να οδηγήσει στην παραμέληση του νεογνού και σε ορισμένες περιπτώσεις ακόμη και σε αυτοκτονικό ιδεασμό.

3.Αγχώδεις και ιδεοψυχαναγκαστικές διαταραχές: Οι επιλόχειες αγχώδεις διαταραχές εμφανίζονται εξίσου συχνά με την επιλόχειο κατάθλιψη και αφορούν σε άγχος γύρω από το ρόλο της μητέρας και γύρω από το παιδί.

Οι ιδεοψυχαναγκαστικές διαταραχές εμφανίζονται είτε αυτούσια είτε ως σύμπτωμα της κατάθλιψης και αφορούν συνήθως σε ιδεοψυχαναγκασμούς. Πρόκειται για επίμονες, βασανιστικές σκέψεις, οι οποίες αφορούν συχνά είτε σε λάθη που ενδέχεται να οδηγήσουν στο θάνατο του παιδιού είτε και σε έντονες εικόνες της μητέρας π.χ. να πνίγει το παιδί ή να το ρίχνει από την κούνια κτλ. Όλες αυτές οι σκέψεις αντιτίθενται στα αισθήματα και τις επιθυμίες της μητέρας, με αποτέλεσμα αυτή να υποφέρει και να προσπαθεί να αναπτύξει αντισταθμιστικές συμπεριφορές για να αποφύγει “το κακό” (π.χ. κρύβοντας τα μαχαίρια από το σπίτι ή αποφεύγοντας να μείνει μόνη με το νεογνό).

4.Μετατραυματική διαταραχή: Εμφανίζεται σε περιπτώσεις, τραυματικού βιώματος (υποκειμενικού συχνά) κατά την εγκυμοσύνη ή τον τοκετό και ανεπαρκούς δυνατότητας της γυναίκας να επεξεργαστεί και να συζητήσει το βίωμά της.

5.Ψυχωτικά επεισόδια- επιλόχεια ψύχωση: Εμφανίζεται στο 0,1% των γυναικών, συνήθως μέσα στις δύο εβδομάδες από τον τοκετό. Η συμπτωματολογία περιλαμβάνει παρανοϊκό ιδεασμό κυρίως με ιδέες επιβολής και συσχέτισης, ψευδαισθήσεις, έντονη ανησυχία, καχυποψία, σύγχυση, παράλογους φόβους, διαταραχές του ειρμού. Η ασθενής μπορεί να αισθάνεται ότι δε θέλει να φροντίσει το παιδί ή ακόμη και να αρνείται τη γέννηση. Στις περιπτώσεις αυτές υπάρχει κίνδυνος αυτοκτονικότητας αλλά και προσπάθειας της μητέρας να βλάψει το νεογνό. Η επιλόχεια ψύχωση αποτελεί μία επείγουσα ψυχιατρική κατάσταση που απαιτεί άμεση φαρμακευτική αντιμετώπιση.

6.Διαταραχές σε σχεσιακό επίπεδο (bonding disorder): Ελλιπές μητρικό συναίσθημα, παθολογικός θυμός απέναντι στο βρέφος ή και απόρριψή του.

Η θεραπεία των διαταραχών αυτών είναι διπλά σημαντική, γιατί εμπλέκονται πέραν της ψυχικής υγείας της μητέρας και τα βιώματα του νεογνού. Περιλαμβάνει ψυχοθεραπευτικές παρεμβάσεις, φαρμακευτική θεραπεία σε περιπτώσεις που κρίνεται απαραίτητο και λαμβάνοντας υπόψη την επιθυμία θηλασμού, κοινωνική υποστήριξη καθώς και ομάδες αυτοβοήθειας.