Mετα-αλήθεια

Κάθε προσπάθεια να ορίσουμε την ταυτότητα της κοινωνίας και να σκιαγραφήσουμε τα μυστικά δώματα του πυρήνα της προσκρούει στην επιλογή των μέσων και των κριτηρίων που θα επιλέξουμε. Ένα από τα βασικότερα κριτήρια – εργαλεία είναι και οι λέξεις και ιδιαίτερα εκείνες που κυριάρχησαν στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης με απώτατο στόχο τη διατήρηση ή την κατάληψη της πολιτικής εξουσίας.

Στον αστερισμό των λέξεων – εννοιών που επιθετικά εισέβαλαν στη ζωή μας είναι και η «μετα-αλήθεια» (post – truth) όπως και τα Fake news (ψευδείς ειδήσεις). Η λέξη «μετα-αλήθεια» σχετίζεται ή δηλώνει συνθήκες υπό τις οποίες τα αντικειμενικά γεγονότα ασκούν μικρότερη επιρροή στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης από ό,τι το συναίσθημα και η προσωπική πίστη. Συνιστά μια από τις βασικές πτυχές της πολιτικής ρητορικής ή πρακτικής που αγνοεί την αλήθεια και βασίζεται σε μια προσωπική, ενίοτε εντελώς πλαστή, εκδοχή της πραγματικότητας.

Τα Fake news (ψευδείς ειδήσεις) συνιστούν μια αλλοιωμένη όψη της όποιας πραγματικότητας και στοχεύουν στην παραπλάνηση της κοινής γνώμης. Οι «ψευδείς ειδήσεις» εισάγουν τον υποκειμενισμό στην κατανόηση της πραγματικότητας και αποδομούν την αντικειμενικότητα. Εξάλλου για τα χαλκεία των Fake news κάθε άποψη εμπερικλείει τη δική της αλήθεια και γι’ αυτό όλες οι απόψεις νομιμοποιούνται να προβάλονται  – μετά την ακύρωση της αντικειμενικότητας – ακόμη κι αν αυτές έρχονται σε ευθεία αντίθεση με τα γεγονότα.

 

Σε μια εποχή πνευματικής σύγχυσης, ακλόνητων βεβαιοτήτων, ιδεολογικών αγκυλώσεων και ηθικού σχετικισμού οι άνθρωποι οχυρωμένοι πίσω από τον υποκειμενισμό τους αναζητούν ασυνείδητα εκείνες τις απόψεις που συμφωνούν μαζί τους. Έτσι, το υποκείμενο καθίσταται δέσμιο της υποκειμενικότητάς του και αποποιείται κάθε στοιχείο λογικής και ηθικής ερμηνείας της πραγματικότητας. Απότοκο αυτής της στάσης ο εξορισμός της αντικειμενικής αλήθειας που παραδοσιακά αποτελούσε το αναγκαίο πλαίσιο μέσα στο οποίο μπορούσαν τα μέλη μιας κοινωνίας να επικοινωνήσουν και να συνεργαστούν.

 

Οι συνέπειες της «μετα–αλήθειας» και των Fake news επωάζουν τον ανορθολογισμό, την αποθέωση της υποκειμενικής εμπειρίας και τον ατομικισμό. Η κοινή γνώμη ποδηγετείται εύκολα κι αδυνατεί να ερμηνεύσει τη διάσταση ανάμεσα στην πραγματικότητα και στην παραποιημένη – χαλκευμένη εικόνα της. Κυριαρχεί στους κόλπους της κοινής γνώμης ένα γνωσιακό χάος κι ένας ερμηνευτικός διχασμός. Οι παραδοσιακοί κωδικοί κατανόησης και νοηματοδότησης της πραγματικότητας υποχωρούν και στη θέση τους ανθοφορούν οι υποκειμενικές βεβαιότητες και οι συναισθηματικές αυτάρκειες.

Η συναισθηματική προσέγγιση των γεγονότων σχετίζεται με τον εθισμό του ατόμου να διερευνά τον περιβάλλοντα χώρο όχι με λογικά κριτήρια αλλά πρωτίστως με τη «λογική» του συναισθήματος. Έτσι, η αλήθεια αλλοιώνεται και το άτομο και συλλήβδην η κοινή γνώμη βρίσκεται σε μια κατάσταση ετεροβουλίας. Σε αυτό συντείνουν τόσο οι υποβολιμαίες πληροφορίες όσο και η νέα αλήθεια της «μετα-αλήθειας» και των «ψευδών ειδήσεων».
 

Διάφορα κέντρα – πομποί πληροφοριών γνωρίζοντας τη δύναμή τους χαλκεύουν ψευδείς πληροφορίες και τις διοχετεύουν με έντεχνο τρόπο στο ανύποπτο κοινό που είναι ανίκανο για κάθε λογικό έλεγχο και κριτική επεξεργασία.  Αυτό έχοντας μια ψευδή εικόνα της πραγματικότητας αντιδρά με λανθασμένο τρόπο που αγγίζει τα όρια του ανορθολογισμού. Εθίζεται, δηλαδή, στην ευπιστία και στην παθητική αποδοχή όλων εκείνων των πληροφοριών – «αληθειών» που θολώνουν την αλήθεια της ζωής κι απομακρύνουν το δέκτη – κοινή γνώμη από την άσκηση της κριτικής και του ορθολογισμού. Το «υπουργείο αλήθειας» του Όργουελ βρίσκει στις μέρες μας το συνεχιστή του και τη δικαίωσή του. «Ο πόλεμος είναι ειρήνη, η ελευθερία είναι σκλαβιά, η άγνοια είναι δύναμη» (1984).

 

Δεν είναι τυχαίο, λοιπόν, πως οι κατήγοροι της «μετα-αλήθειας» και των «ψευδών ειδήσεων» μιλούν για μια sui generis προπαγάνδα. Μέσα από αυτήν ενεργοποιούνται όλες οι απωθημένες προσδοκίες και επιθυμίες του ατόμου, στις οποίες οι καθοδηγητές της κοινής γνώμης προσφέρουν ελπίδα για έναν άλλο κόσμο, προεπιλεγμένο και κατασκευασμένο.

 

Αυτή η νέα μορφή προπαγάνδας αποτελεί μια προσπάθεια «εποικισμού» στη σκέψη και στη συνείδηση του πολίτη, αφαιρώντας απ’ αυτόν κάθε δυνατότητα αμφισβήτησης των απόλυτων «αληθειών» των κέντρων «μαζικής χειραγώγησης». Μέσα από αυτήν την προπαγάνδα η κοινή γνώμη δεν ωθείται μόνο στην απομάκρυνσή της από παραδοσιακές απόψεις κι αντιλήψεις αλλά ετοιμάζεται για την αποδοχή και καλλιέργεια νέων τάσεων και συμπεριφορών, ικανών να εξυπηρετήσουν τα συμφέροντα όλων εκείνων, που επενδύουν στην ιδιότυπη «εξουσία» και δύναμη της κοινής γνώμης.

 

Ωστόσο, οι υποστηρικτές της «μετα-αλήθειας» και των Fake news αντιτείνουν πως αποτελεί θεμελιώδεις γνώρισμα της δημοκρατίας η θέση «όλες οι απόψεις δικαιούνται να υπάρχουν και να εκφράζονται» ή και το «όλες οι απόψεις είναι σωστές, αφού η κάθε μια είναι η έκφραση της αλήθειας του ατόμου». Την αντίφαση των δυο αυτών θέσεων οφείλει να λύσει η δημοκρατία του μέλλοντος αποκλείοντας τόσο την προληπτική λογοκρισία όσο και τη μεθοδευμένη χάλκευση πληροφοριών.

 

Είναι ευθύνη, όμως, και του κάθε ατόμου χωριστά να μειώσει στο έπακρον τη «γνωστική ασυμφωνία»που βιώνει από την έκθεση ανάμεσα στην εικόνα που έχει το ίδιο για την πραγματικότητα και την εικόνα που προβάλλουν οι διαμορφωτές της κοινής γνώμης. Οι «νέες αλήθειες» θα πρέπει να αντιμετωπίζονται με δυσπιστία για να επιτευχθεί η ισορροπία – συμφωνία ανάμεσα στην αντικειμενική πραγματικότητα και στην υποκειμενική ή κατασκευασμένη.

 

Κι αυτό γιατί όσα προβάλλονται ως «αυτονόητα» στοχεύουν στην ύπνωση και στην πνευματική νάρκωση. Χρειάζεται να αποκαλυφθεί η φενάκη των αυτονόητων της «μετα-αλήθειας» και να στρατευθούμε στο θρυμματισμό τους. Σίγουρα η πραγματικότητα δεν είναι ίδια για όλους αλλά η συνειδητή στρέβλωσή της την καθιστά επικίνδυνη για τους εύπιστους.

Γιατί η εξουσία στις μέρες μας δεν ασκείται με τις παραδοσιακές μεθόδους αλλά χρησιμοποιεί αφανείς μηχανισμούς που κολακεύουν κάποιες απωθημένες επιθυμίες ή προσδοκίες της κοινής γνώμης. Μια κοινή γνώμη που είναι εύπλαστη και αρέσκεται να ακολουθεί το «ακραίο», το «αφιλτράριστο», το «μη  κανονικό» και το «αντι-συστηματικό».

 

Σε αυτήν την ανάγκη του ανθρώπου για μια μικρή επανάσταση ενάντια στο παραδοσιακό (άσχετα, αν αυτό είναι και το αληθινό) οι ειδικοί της «μετα-αλήθειας» και των «ψευδών ειδήσεων» πλέκουν τον ιστό της σύγχρονης χειραγώγησης των μαζών.

 

Όποιο κι αν είναι το ιδεολογικό πρόσημο της νέας μορφής παραπληροφόρησης, το αποτέλεσμα είναι το ίδιο οδυνηρό για όλους. Είναι θέμα ελευθερίας και δημοκρατίας.

 

Μπορεί οι θιασώτες της «μετα-αλήθειας» να μην μπορούν να ακυρώσουν την πραγματικότητα ακυρώνοντας τις λέξεις που την περιγράφουν, ωστόσο κι εμείς ως δέκτες δεν επιτρέπεται να εθελοτυφλούμε.

 

Γιατί, η «εθελοτυφλία αφήνει τα πράγματα όπως είναι, μας αποτρέπει από το να επεξεργαζόμαστε την πραγματικότητα και γι’ αυτό μας καταδικάζει σε ήττα» (Sartori, «Η δημοκρατία σε 30 μαθήματα»).