Νόημα και ευτυχία

Σε μια εποχή κατά την οποία ο απανθρωπισμός φαίνεται να επεκτείνει τα πλοκάμια του σε ολόκληρο τον πλανήτη, πολλοί αναρωτιούνται πώς να επιτύχουν την ευτυχία, αυτή την ιδανική κατάσταση που σύμφωνα με τις αξίες του παρόντος συστήματος δεν μπορεί να επιτευχθεί παρά αποκτώντας πολλά χρήματα και υλικά υπάρχοντα.

Από τότε που ο Φαραώ Ακενατόν είπε ότι «ο άνθρωπος είναι πιο ευτυχισμένος όταν δίνει ευτυχία σε άλλους» περίπου 3.500 χρόνια πριν, ο Χρυσός Κανόνας, να συμπεριφερόμαστε στους άλλους με τον τρόπο που θα θέλαμε να μας συμπεριφέρονται, έχει επανειλημμένα επαναδιατυπωθεί (και αγνοηθεί) από όλες τις γενιές.

Μια ενδιαφέρουσα άσκηση για το τι συνιστά την ευτυχία είναι πρώτα να θυμηθούμε μια κακή στιγμή και να δούμε πώς ήταν η επικοινωνία με τους άλλους, πώς βλέπαμε το μέλλον και πόση πίστη είχαμε στον εαυτό μας και στους άλλους και στη συνέχεια να θυμηθούμε μια καλή στιγμή και να παρατηρούμε τις ίδιες παραμέτρους.

Απ’ ότι φαίνεται οι κακές στιγμές ήταν κακές επειδή αισθανόμασταν απομονωμένοι, το μέλλον ήταν αβέβαιο ή κλειστό και μας έλειπε η πίστη στον εαυτό μας και στους άλλους ανθρώπους και οι καλές στιγμές ήταν καλές, επειδή η επικοινωνία ήταν στα καλύτερά της, το μέλλον ήταν ανοιχτό και είχαμε εμπιστοσύνη στον εαυτό μας και στους άλλους.

Η αίσθηση του ανήκειν και ο σαφής σκοπός που προβάλλεται στο μέλλον, ακόμη και πέρα από την ατομική ύπαρξη κάποιου, συνδέονται με την αίσθηση ότι η ζωή έχει νόημα, ένα θέμα που αναπτύχθηκε αρκετά από τον Σίλο στα γραπτά του και στην εφαρμογή της επαναστατικής μη βίαιης σκέψης του για την κατασκευή ενός διαφορετικού κόσμου, ενός εξανθρωπισμένου κόσμου.

Σε μια εποχή κατά την οποία ο απανθρωπισμός φαίνεται να επεκτείνει τα πλοκάμια του σε ολόκληρο τον πλανήτη, πολλοί αναρωτιούνται πώς να επιτύχουν την ευτυχία, αυτή την ιδανική κατάσταση που σύμφωνα με τις αξίες του παρόντος συστήματος δεν μπορεί να επιτευχθεί παρά αποκτώντας πολλά χρήματα και υλικά υπάρχοντα.

Το σεξ και η εξουσία έρχονται ως υποπροϊόντα του πλούτου.

Όμως η ευτυχία παραμένει άπιαστη για πολλούς παρά την «επιτυχία» τους και η βιομηχανία ευτυχίας προωθεί κάθε είδους θεραπείες για την ψυχή, διαλογισμό, δίαιτες, γκουρού και ψυχοδραστικά ναρκωτικά στη δημόσια αγορά προσφέροντας τα προϊόντα της, όπως οι κατακτητές πρόσφεραν μπίλιες και κομματάκια καθρέφτη στους σαστισμένους πρώτους κατοίκους της Αμερικής.

Ότι ένα νόημα στη ζωή είναι ένα απαραίτητο στοιχείο για να έχουμε μια ευτυχισμένη ζωή δεν είναι στην πραγματικότητα είδηση, έχει αναφερθεί και επαναδιατυπωθεί από την αρχαιότητα από διάφορα άτομα και φιλοσοφικά ρεύματα, αλλά με κάποιο τρόπο «τα χρήματα ως ο μόνος τρόπος για την ευτυχία» φαίνεται να κολλήσετε σήμερα ως πίστη ή ως μύθος πιο έντονα από ποτέ.

Ο Βίκτορ Φράνκλ, δημιουργός της Λογοθεραπείας, επιβίωσε τα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης που σκότωσαν την οικογένειά του λανσάροντας την επαναστατική ιδέα ότι η έξοδος από την νεύρωση ήταν να βρούμε ένα νόημα στη ζωή.

Οι κοινωνίες που προωθούν την αλληλεγγύη και όχι τον ατομικισμό, όπως αυτές που βασίζονται στο Ubuntu στη Νότια Αφρική και οι αρχαίοι πολιτισμοί των Άνδεων, κατανοούν την αξία της συλλογικής αρμονίας για τη δημιουργία νοήματος.

Εάν ένας μεγιστάνας της ριάλιτι τηλεόρασης, ρατσιστής, σεξιστής μπορεί να γίνει ο πιο ισχυρός άνθρωπος στη γη και να καθορίσει την κατεύθυνση της ανθρωπότητας, τότε η ζωή μοιάζει σε πολλούς ότι δεν έχει νόημα.

Το πρόβλημα είναι ότι ψηφίστηκε από ανθρώπους που ένιωθαν ότι η πολιτική τάξη είχε ήδη αδειάσει την κοινωνία από κάθε νόημα.

Στο μυαλό έρχεται το να πηγαίνεις από τη Σκύλλα και στη Χάρυβδη.

Η γνώση ότι κανείς δεν μπορεί να μας σώσει από την απουσία νοήματος ενός άδικου και βίαιου συστήματος εκτός από εμάς τους ίδιους, ανακαλύφθηκε και πάλι από τον πρώην διπλωμάτη του κατεστημένου, Carne Ross, ο οποίος δημιούργησε ένα ίδρυμα Ανεξάρτητου Διπλωμάτη για να βοηθήσει τα αουτσάιντερ της διεθνούς πολιτικής, αλλά συνέχισε τη μεταλλαγή του, σε «κατά λάθος αναρχικό», μια πρόσκληση προς τον κόσμο στη βάση να γίνει πρωταγωνιστής των αναγκαίων αλλαγών για να βγει από αυτή την τοξική κατάσταση.

Πιο πρόσφατα μας είπε: «Ο πολιτισμός μας έχει εμμονή με την ευτυχία, αλλά τι γίνεται αν υπάρχει ένας πιο ικανοποιητικός δρόμος; Η ευτυχία έρχεται και φεύγει», λέει η συγγραφέας Emily Esfahani Smith, «αλλά το να έχεις νόημα στη ζωή – εξυπηρετώντας κάτι πέρα από τον εαυτό σου και αναπτύσσοντας το καλύτερο μέσα σου – σου δίνει κάτι που διατηρείται».

Ο George Monbiot μας προσκαλεί να βγούμε από τα συντρίμμια – «Out of the Wreckage» – μέσα από την πολιτική του ανήκειν, πάλι νόημα και σκοπός μέσω της κοινότητας.

Έτσι, αν τόσοι πολλοί ανακαλύψαν και ξανανακαλύψαν τον τρόπο για μια πιο ουσιαστική ζωή, πώς η πλειοψηφία των ανθρώπων εξακολουθεί να πιστεύει στα χρήματα σαν να είναι αυτά που θα φέρουν την ευτυχία;

Ίσως αυτές οι χιουμοριστικές απαντήσεις να μας βοηθήσουν να καταλάβουμε.

Ο Μανόλιτο, ένας χαρακτήρας στο αργεντινό καρτούν «Μαφάλντα», του Quino, μας λέει:
«Ξέρω ότι τα χρήματα δεν μπορούν να μου αγοράσουν την ευτυχία, αλλά μου αρέσει ο τρόπος με τον οποίο καταφέρνουν να την μιμηθούν».

Και τι λέει ο εκλιπών βρετανός κωμικός Spike Milligan:
«Το μόνο που ζητώ είναι η ευκαιρία να αποδείξω ότι τα χρήματα δεν μπορούν να με κάνουν ευτυχισμένο».

Εκτός από την αναγνώριση της δύναμης της διαφήμισης να προκαλεί τέτοιες αντι-αξίες, πρέπει επίσης να αναγνωρίσουμε τη δική μας κατάσταση συνείδησης, καθιστώντας μας ευαίσθητους σε υπνωτιστικές εικόνες.

Με άλλα λόγια, ζούμε τη ζωή μας σαν όνειρο και πιστεύουμε στα όνειρα που πλέουν γύρω μας.

Η αφύπνιση σε μια υψηλότερη κατάσταση συνείδησης που μας κάνει να έχουμε ανοσία σε αυτά, χρειάζεται κάποια δουλειά, καθώς η προσοχή είναι μια σκόπιμη πράξη που χρειάζεται λίγη προσπάθεια, αλλά διευκολύνεται δημιουργώντας ένα περιβάλλον όπου και άλλοι κάνουν την ίδια προσπάθεια και συνεχώς υπενθυμίζοντας ο ένας στον άλλο.

Με άλλα λόγια, η απόκτηση μιας συνείδησης του εαυτού είναι στην πραγματικότητα μια προσπάθεια της κοινότητας.

Και σε μια τέτοια κατάσταση καθίσταται δυνατή η αντίληψη νοημάτων που δεν μπορούν να γίνουν αντιληπτά, ενώ επιδιώκουμε τα προσωρινά, το σεξ, το χρήμα και το κύρος.

Είναι σαφές ότι η απόφαση να ανοίξει κάποιος τη συνείδηση σε υψηλότερα επίπεδα είναι μια προσωπική επιλογή, αλλά το ερώτημα: από πού κάνουμε μια τέτοια επιλογή; δημιουργεί ένα είδος παγίδας.

Γι’ αυτό οι στιγμές της αποτυχίας, όταν τα προσωρινά νοήματα καταρρέουν, είναι τόσο σημαντικές. Είναι εκεί που είναι δυνατόν να πούμε: θέλω, πρέπει να αλλάξω.
Ποιες είναι οι επιλογές μου;
Ποιος άλλος χτίζει μια νέα πραγματικότητα;

Και από αυτές τις νέες πραγματικότητες, ποιες χτίζουν ένα νόημα όχι μόνο για κάποιους λίγους, αλλά για ολόκληρη την ανθρωπότητα;