ΠΛΑΤΩΝ: Κρίτων (49a-49e)

ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Οὐδενὶ τρόπῳ φαμὲν ἑκόντας ἀδικητέον εἶναι, ἢ τινὶ μὲν ἀδικητέον τρόπῳ τινὶ δὲ οὔ; ἢ οὐδαμῶς τό γε ἀδικεῖν οὔτε ἀγαθὸν οὔτε καλόν, ὡς πολλάκις ἡμῖν καὶ ἐν τῷ ἔμπροσθεν χρόνῳ ὡμολογήθη; [ὅπερ καὶ ἄρτι ἐλέγετο] ἢ πᾶσαι ἡμῖν ἐκεῖναι αἱ πρόσθεν ὁμολογίαι ἐν ταῖσδε ταῖς ὀλίγαις ἡμέραις ἐκκεχυμέναι εἰσίν, καὶ πάλαι, ὦ Κρίτων, ἄρα τηλικοίδε [γέροντες] ἄνδρες πρὸς ἀλλήλους σπουδῇ [49b] διαλεγόμενοι ἐλάθομεν ἡμᾶς αὐτοὺς παίδων οὐδὲν διαφέροντες; ἢ παντὸς μᾶλλον οὕτως ἔχει ὥσπερ τότε ἐλέγετο ἡμῖν· εἴτε φασὶν οἱ πολλοὶ εἴτε μή, καὶ εἴτε δεῖ ἡμᾶς ἔτι τῶνδε χαλεπώτερα πάσχειν εἴτε καὶ πρᾳότερα, ὅμως τό γε ἀδικεῖν τῷ ἀδικοῦντι καὶ κακὸν καὶ αἰσχρὸν τυγχάνει ὂν παντὶ τρόπῳ; φαμὲν ἢ οὔ;
ΚΡΙΤΩΝ. Φαμέν.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Οὐδαμῶς ἄρα δεῖ ἀδικεῖν.
ΚΡΙΤΩΝ. Οὐ δῆτα.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Οὐδὲ ἀδικούμενον ἄρα ἀνταδικεῖν, ὡς οἱ πολλοὶ οἴονται, ἐπειδή γε οὐδαμῶς δεῖ ἀδικεῖν.
[49c] ΚΡΙΤΩΝ. Οὐ φαίνεται.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Τί δὲ δή; κακουργεῖν δεῖ, ὦ Κρίτων, ἢ οὔ;
ΚΡΙΤΩΝ. Οὐ δεῖ δήπου, ὦ Σώκρατες.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Τί δέ; ἀντικακουργεῖν κακῶς πάσχοντα, ὡς οἱ πολλοί φασιν, δίκαιον ἢ οὐ δίκαιον;
ΚΡΙΤΩΝ. Οὐδαμῶς.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Τὸ γάρ που κακῶς ποιεῖν ἀνθρώπους τοῦ ἀδικεῖν οὐδὲν διαφέρει.
ΚΡΙΤΩΝ. Ἀληθῆ λέγεις.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Οὔτε ἄρα ἀνταδικεῖν δεῖ οὔτε κακῶς ποιεῖν οὐδένα ἀνθρώπων, οὐδ᾽ ἂν ὁτιοῦν πάσχῃ ὑπ᾽ αὐτῶν. καὶ ὅρα, ὦ [49d] Κρίτων, ταῦτα καθομολογῶν, ὅπως μὴ παρὰ δόξαν ὁμολογῇς· οἶδα γὰρ ὅτι ὀλίγοις τισὶ ταῦτα καὶ δοκεῖ καὶ δόξει. οἷς οὖν οὕτω δέδοκται καὶ οἷς μή, τούτοις οὐκ ἔστι κοινὴ βουλή, ἀλλὰ ἀνάγκη τούτους ἀλλήλων καταφρονεῖν ὁρῶντας ἀλλήλων τὰ βουλεύματα. σκόπει δὴ οὖν καὶ σὺ εὖ μάλα πότερον κοινωνεῖς καὶ συνδοκεῖ σοι καὶ ἀρχώμεθα ἐντεῦθεν βουλευόμενοι, ὡς οὐδέποτε ὀρθῶς ἔχοντος οὔτε τοῦ ἀδικεῖν οὔτε τοῦ ἀνταδικεῖν οὔτε κακῶς πάσχοντα ἀμύνεσθαι ἀντιδρῶντα κακῶς, ἢ ἀφίστασαι καὶ οὐ κοινωνεῖς τῆς ἀρχῆς; [49e] ἐμοὶ μὲν γὰρ καὶ πάλαι οὕτω καὶ νῦν ἔτι δοκεῖ, σοὶ δὲ εἴ πῃ ἄλλῃ δέδοκται, λέγε καὶ δίδασκε. εἰ δ᾽ ἐμμένεις τοῖς πρόσθε, τὸ μετὰ τοῦτο ἄκουε.
ΚΡΙΤΩΝ. Ἀλλ᾽ ἐμμένω τε καὶ συνδοκεῖ μοι· ἀλλὰ λέγε.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Λέγω δὴ αὖ τὸ μετὰ τοῦτο, μᾶλλον δ᾽ ἐρωτῶ· πότερον ἃ ἄν τις ὁμολογήσῃ τῳ δίκαια ὄντα ποιητέον ἢ ἐξαπατητέον;
ΚΡΙΤΩΝ. Ποιητέον.

***
ΣΩ. Παραδεχόμαστε πως με κανέναν τρόπο δεν πρέπει ν᾽ αδικούμε με τη θέλησή μας ή σε μερικές περιπτώσεις μπορούμε ν᾽ αδικούμε και σε άλλες όχι; Ή παραδεχόμαστε πως η αδικία σε καμιά περίπτωση δεν είναι τίμιο μα ούτε και ηθικό πράγμα, όπως συμφωνήσαμε πολλές φορές στα περασμένα χρόνια; Το ίδιο είπαμε και πριν από λίγο. Ή μήπως όλα εκείνα που είχαμε τότε συμφωνήσει τα έχουμε ξεχάσει τώρα σ᾽ αυτές εδώ τις λίγες μέρες, κι όπως φαίνεται, Κρίτων, χρόνια τώρα συζητώντας σοβαρά μεταξύ μας, γέροι άνθρωποι σ᾽ αυτή την ηλικία, [49b] δεν πήραμε είδηση πως δεν διαφέρουμε καθόλου από τα παιδιά; Ή μήπως αναντίρρητα έτσι είναι, όπως ακριβώς το δεχόμαστε τότε, είτε συμφωνεί είτε δεν συμφωνεί ο πολύς ο κόσμος; Και είτε παρουσιαστεί ανάγκη να πάθουμε εμείς ακόμη χειρότερα απ᾽ αυτά είτε και ελαφρότερα, όμως πραγματικά η αδικία γι᾽ αυτόν που την κάνει δεν είναι πάντοτε και κακό και άσχημο πράγμα; Το παραδεχόμαστε αυτό ή όχι;
ΚΡ. Το παραδεχόμαστε.
ΣΩ. Δεν πρέπει λοιπόν να αδικούμε ποτέ και με κανέναν τρόπο.
ΚΡ. Ποτέ, βέβαια.
ΣΩ. Άρα, ακόμη και όταν αδικείται κανείς, δεν πρέπει να ανταποδίδει την αδικία, όπως νομίζει ο πολύς ο κόσμος, αφού βέβαια δεν πρέπει να αδικούμε ποτέ και με κανέναν τρόπο.
[49c] ΚΡ. Όπως φαίνεται, δεν πρέπει.
ΣΩ. Τότε λοιπόν, τί λες, Κρίτων; Πρέπει κανείς να κάνει κακό στον άλλο ή δεν πρέπει;
ΚΡ. Δεν πρέπει βέβαια, Σωκράτη.
ΣΩ. Μα τί λοιπόν; Είναι δίκαιο να ανταποδίδει κανείς το κακό σ᾽ εκείνους που τον έβλαψαν, όπως υποστηρίζει ο πολύς ο κόσμος, ή δεν είναι δίκαιο;
ΚΡ. Δεν είναι καθόλου δίκαιο.
ΣΩ. Εγώ βέβαια πιστεύω πως είτε κακό κάνεις στους ανθρώπους είτε τους αδικείς είναι το ίδιο πράγμα.
ΚΡ. Αλήθεια λες.
ΣΩ. Δεν πρέπει λοιπόν ο άνθρωπος να ανταποδίδει την αδικία ούτε να κάνει κακό σε κανέναν, ακόμη κι αν του κάνουν οι άλλοι ό,τι θέλουν. Πρόσεξε όμως, [49d] Κρίτων, μήπως, ενώ συμφωνείς σ᾽ αυτά μαζί μου, τα παραδέχεσαι δίχως να τα πιστεύεις· γιατί το ξέρω καλά πως αυτά πολύ λίγοι θα τα βρουν σωστά και τώρα και στο μέλλον. Όμως κι αυτοί που τα παραδέχονται κι αυτοί που δεν τα παραδέχονται δεν σκέπτονται με τον ίδιο τρόπο, μόνο περιφρονούνται μεταξύ τους αναγκαστικά, σαν βλέπουν πόσο διαφορετικές είναι οι σκέψεις και οι πράξεις τους. Γι᾽ αυτό λοιπόν σκέψου και συ τώρα πολύ καλά: Ποιό από τα δύο, τα παραδέχεσαι αυτά και συμφωνείς μαζί μου κι ας αρχίσουμε την εξέταση με βάση αυτή την αρχή, ότι δηλαδή ποτέ δεν είναι σωστό ούτε να αδικούμε ούτε να ανταποδίδουμε την αδικία, ούτε πάλι όταν μας κάνουν κακό να υπερασπιζόμαστε τον εαυτό μας ανταποδίδοντας το κακό; Ή αλλάζεις γνώμη και δεν συμφωνείς πια μ᾽ αυτή τη βασική αρχή; [49e] Εγώ βέβαια και πριν, από πολύν καιρό, αλλά και τώρα ακόμη αυτή τη γνώμη έχω. Αν όμως συ έχεις σχηματίσει κάποια άλλη γνώμη, λέγε την, ανάπτυξέ την να την καταλάβω. Αν πάλι μένεις σταθερός σε όσα είχαμε παραδεχτεί άλλοτε, άκου τί έχω να προσθέσω.
ΚΡ. Και μένω σταθερός και έχω την ίδια γνώμη με σένα· λέγε λοιπόν.
ΣΩ. Λέω τότε τη συνέχεια ή καλύτερα ρωτάω: Ποιό από τα δύο, αν ένας άνθρωπος συμφωνήσει με κάποιον άλλο σε κάτι που είναι δίκαιο, πρέπει να τηρήσει τη συμφωνία ή πρέπει να τον εξαπατήσει;
ΚΡ. Πρέπει να την τηρήσει.