Θεογονίες είναι οι κοσμογονίες που έχουν σαν θέμα τους την έκθεση της εξέλιξης με την οποία γεννήθηκαν οι θεοί που κυβερνούν τον κόσμο. Τέτοιες κοσμογονίες θεωρούν τον κόσμο σαν εξ’ ολοκλήρου δημιούργημα ενός ή περισσότερων θεών. Οι θεοί έχουν την δύναμη να δημιουργούν εκ του μηδενός, γι' αυτό αποκαλούνται και δημιουργοί.
Άλλοι κοσμογονικοί μύθοι δέχονται την προΰπαρξη μιας ύλης την οποία ο θεός ή οι θεοί διαμορφώνουν και εξουσιάζουν. Πληροφορίες σχετικές με τη δημιουργία του κόσμου και τη γέννηση των θεών συναντάμε σε λίγους ποιητές της αρχαιότητας.
Οι πρώτες αναφορές υπάρχουν στον Όμηρο, αλλά ενώ είναι αποσπασματικές και σκόρπιες, είναι αρκετές ωστόσο για να σχηματίσουμε μια ικανοποιητική εικόνα για τους θεούς και να αποκτήσουμε μια πρώτη εντύπωση για τη δημιουργία του κόσμου, αληθή ή μη.
Στον κοσμογονικό μύθο -στην κοσμογονία γενικότερα- οι μύθοι παρουσιάζουν μια διπλή σχέση αφενός με το ανθρώπινο σώμα τον μικρόκοσμο, αφετέρου με τον περιβάλλοντα κόσμο τον μακρόκοσμο. Ανιχνεύοντας τις σωματικές λειτουργίες και παρατηρώντας αναλογίες στο περιβάλλον του, ο άνθρωπος προσπάθησε να ερμηνεύσει τον μακρόκοσμο. Το σώμα και η γη ταυτίζονται σε τέτοιους μύθους, ενώ η ανθρώπινη προέλευση, οι γεωλογικοί σχηματισμοί, το φυτικό και το ζωικό βασίλειο ερμηνεύονται μεταφορές και εικόνες συνήθως σχετιζόμενες με την ανθρώπινη αναπαραγωγή και ανάπτυξη.
Κατά τον ίδιο τρόπο οι παρατηρήσιμες αντιθέσεις και διχοτομίες του κόσμου αναγνωρίζονται ως αγώνας αντιθετικών δυνάμεων, η έκβαση του οποίου είναι η ποικιλομορφία της εξέλιξης.
Την πρώτη οργανωμένη απόπειρα θεογονικής – κοσμογονικής καταγραφής συναντάμε στον Ησίοδο,γύρω στο 740 π.Κ.Ε.. Στο έργο του υπάρχει αναλυτική περιγραφή για τους προ-ολύμπιους θεούς καθώς και για τους Ολύμπιους θεούς. Θεογονίες επίσης έγραψαν ο Απολλόδωρος που ταυτίζεται σχεδόν απόλυτα με τον Ησίοδο, ο Οβίδιος, και η πιο ενδιαφέρουσα ίσως κοσμογονική αναφορά υπάρχει στον Ορφέα και στους ορφικούς.
Οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι και στοχαστές, μέσα από τους θεογονικούς μύθους θέλησαν να εξηγήσουν, αυτό που πραγματεύονται όλες οι κοσμογονίες, την πρώτη αρχή από την οποία δημιουργήθηκε ο κόσμος, την εξελικτική πορεία του κόσμου για να φτάσει όπως είναι με τη σημερινή του μορφή, τις δυνάμεις που συγκρατούν την ενότητα του κοσμικού συνόλου και τη θέση του ανθρώπου μέσα σε αυτό.
Γενικά περί Κοσμογονία - Θεογονία
Οι αρχαίοι Έλληνες, αυτοί οι μεγάλοι που τους διέκρινε απεριόριστο χιούμορ και αχαλίνωτη φαντασία, στην προσπάθειά τους να εξηγήσουν κάποια φαινόμενα έπλεξαν άπειρους μύθους. Φυσικά, ασχολήθηκαν και με την αρχή του κόσμου και τη γέννηση των αμέτρητων θεών τους. Με την πλούσια φαντασία τους έφτιαξαν τεράστιες γενεαλογίες που φανέρωναν τους προγόνους των δώδεκα Ολύμπιων θεών, αλλά και όλων των μικρότερων που λάτρευαν σε κάθε γωνιά της Ελλάδας.
Επίσης, έπλασαν καταπληκτικούς μύθους που εξηγούσαν πώς ο Δίας και οι υπόλοιποι Ολύμπιοι κατέλαβαν την απόλυτη εξουσία στο Ελληνικό Πάνθεο.
Σύμφωνα με την αρχαιότερη παράδοση που μας αφηγείται ο Όμηρος, πατέρας των θεών ήταν ο Ωκεανός, που περικύκλωνε ολόκληρο το σύμπαν. Από το σμίξιμό του με τη σύζυγό του Τηθύ προήλθαν όλοι οι υπόλοιποι θεοί. Ο Ωκεανός παρουσιάζεται από τον Όμηρο σαν ένας ηλικιωμένος, ασπρομάλλης γέροντας, με γλυκό χαμόγελο, ήσυχος, που ποτέ δεν παίρνει μέρος στους καβγάδες των θεών και κατοικεί μακριά από τη γη και τον Όλυμπο. Δυστυχώς όμως ο Όμηρος δε μας απαριθμεί τους απογόνους του Ωκεανού και της Τηθύος.
Ο Ωκεανός και η κόρη του Τιθύς
Πολύ πιο ολοκληρωμένος είναι ο μύθος που μας αφηγείται ο Ησίοδος στη "Θεογονία" του για την αρχή του κόσμου και την καταγωγή των θεών. Στην αρχή λοιπόν ήταν το Χάος, η Γη και ο Έρωτας. Αυτές οι τρεις πρωταρχικές θεότητες δεν είχαν συγγενική σχέση μεταξύ τους, απλώς εμφανίστηκαν η μία μετά την άλλη. Το Χάος ήταν θεοσκότεινο, μαύρο και άραχνο χωρίς κανένα ίχνος ζωής. Απόλυτη σιωπή βασίλευε παντού.
Αυτό το τρομακτικό, αρχικό ον ήταν απέραντο• δεν είχε αρχή μήτε τέλος. Ήταν τόσο αχανές, ώστε αν κάποιος ζούσε εκείνη την εποχή και μπορούσε να πετάξει, θα πετούσε σ' όλη του τη ζωή χωρίς να μπορέσει να φτάσει κάποτε σε κάποια κορυφή. Αλλά, και αν συνέβαινε το αντίθετο, δηλαδή αν κάποιος άρχιζε να πέφτει στο κατάμαυρο κενό, το Χάος, θα έπεφτε σ' όλη του τη ζωή χωρίς να φτάσει ποτέ του σε κάποιο τέλος.
Μέσα στην απεραντοσύνη του κοσμικού χρόνου προήλθαν κάποτε από το Χάος, χωρίς να μεσολαβήσει κάποιο ερωτικό σμίξιμο, δύο παράξενα όντα, το Έρεβος και η Νύχτα. Ήταν και αυτά τα όντα κατάμαυρα και σκοτεινά με τεράστιες φτερούγες. Θεόρατα και αλλοπρόσαλλα στέκονταν το ένα απέναντι από το άλλο ανοιγοκλείνοντας τα μαύρα μάτια τους, χωρίς να ανταλλάσσουν μεταξύ τους ούτε κουβέντα. Η απόλυτη ησυχία και η μοναξιά συνέχισε να κυριεύει το σύμπαν. Η μόνη διαφορά τους από το Χάος ήταν ότι είχαν αρχή και τέλος. Ήταν βέβαια πελώρια και θα χρειάζονταν κάποιος να τρέχει μήνες ολόκληρες για να φτάσει από τη μια φτερούγα τους στην άλλη, σίγουρα όμως θα έβρισκε κάποιο τέλος.
Όλο αυτό το σκοτάδι και η σιωπή βασίλευαν μέχρι τη στιγμή που ο Έρωτας, η τελευταία από τις τρεις πρωταρχικές θεότητες, μπήκε ανάμεσα στα δύο φοβερά όντα. Με την επίδραση του Έρωτα άρχισε η απόλυτη ψυχρότητα να εγκαταλείπει τις δύο μυστήριες υπάρξεις. Αντάλλαξαν τις πρώτες τους κουβέντες και κατάφεραν έτσι να διώξουν την ατέλειωτη μοναξιά που τους κυρίευε τόσους αιώνες.
Και να σε λίγο που από την παράξενη αυτή σχέση ξεπετάχτηκε ο Αιθέρας. Αστραφτερός και λαμπερός, με διάφανες φτερούγες, ακτινοβολούσε το θείο φως του προς όλες τις κατευθύνσεις. Ήταν χαμογελαστός και πανέμορφος με τεράστιο σώμα, μα με αρμονικά μέλη και κατάλευκο δέρμα. Άπλωσε τα τεράστια σκέλη του σ' ολόκληρο το σύμπαν και σκόρπισε τη λάμψη του στο θεοσκότεινο Χάος.
Αλλά να που εμφανίζεται και μια άλλη παρόμοια θηλυκή θεότητα, η Ημέρα. Λαμπρή, κατάξανθη, πανώρια κόρη με κατάλευκες φτερούγες, έριξε αμέσως το αστραποβόλο βλέμμα της στον Αιθέρα και του χαμογέλασε. Αυτός μόλις αντίκρισε ένα παρόμοιο μ' αυτόν και φωτεινό πλάσμα χάρηκε πάρα πολύ.Τα δυο αδέρφια χαρούμενα και παιχνιδιάρικα έφεραν την ευτυχία μέσα στον κόσμο. Έπαιζαν και κυνηγιούνταν μέσα στο απέραντο σύμπαν και κρύβονταν πίσω από τους τεράστιους μετεωρίτες. Συχνά, νευρίαζαν με τις σκανταλιές και τις φασαρίες τους, τους γερασμένους γονείς τους, που κατά βάθος όμως καμάρωναν για τα ολόλαμπρα παιδιά τους.
Evelyn De Morgan Νύχτα και Ύπνος (1878)
Ο Αιθέρας συμβόλιζε για τους αρχαίους το πάνω μέρος της ατμόσφαιρας, που αποτελεί το πιο καθαρό μέρος του αέρα. Η Ημέρα συμβόλιζε φυσικά τη μέρα, το τμήμα του εικοσιτετραώρου που είναι λουσμένο στο φως και διαδέχεται διαρκώς τη νύχτα.Λένε πως πολύ αργότερα προήλθαν μέσα από τα σκοτεινά σπλάχνα της Νύχτας ο Ύπνος και ο Θάνατος, δυο αδέρφια που τόσο στενή σχέση έχουν μεταξύ τους και με τους ανθρώπους, καθώς επίσης και η Απάτη με την Έριδα (Φιλονικία). Η Απάτη ήταν η δολοπλόκα θεά που κυρίευε τους ανθρώπους και τους οδηγούσε σε άνομες πράξεις και απατεωνιές.
Η καβγατζού Έριδα έσπερνε τη διχόνοια ανάμεσα σε θεούς και σε ανθρώπους. Τα τρομερά παιδιά της ήταν ο Πόνος, η Λήθη (Λησμονιά), ο Λιμός (η Πείνα), οι Μάχες, οι Φόνοι, η Δυσνομία και ο Όρκος, που τόσο πολύ ταλαιπωρούν τους θνητούς στη διάρκεια της ζωής τους.Η Γη (Γαία) που κείτονταν μέσα στο απέραντο Χάος, μετά τη γέννηση του Αιθέρα και της Ημέρας, γέννησε κι αυτή, χωρίς να μεσολαβήσει κάποιος ερωτικός πόθος, τον Ουρανό, τα Όρη και τον Πόντο.
Πρώτα πρώτα η Γαία γέννησε τον Ουρανό, που ήταν μεγαλύτερος απ' αυτήν, την περιέβαλλε ολόκληρη και μέσα στον απέραντο θόλο του περιέκλειε όλο το αστρικό σύμπαν. Ήταν πανέμορφος, θεόρατος και καταγάλανος. Τόσο πολύ γοητεύτηκε η Γαία από τον πρώτο της γιο, που τον ερωτεύτηκε και έσμιξε με το τεράστιο κορμί του. Από την ένωση αυτή προήλθαν αμέτρητοι θεοί.Αφού πέρασε αρκετός καιρός από τη γέννηση του Ουρανού, η Γαία άρχισε πάλι να κοιλοπονάει.
Σε λίγο όμως οι πόνοι έγιναν αφόρητοι• σωστός πόλεμος γινόταν στα έγκατα της Γης, που τρανταζόταν ολόκληρη. Έτσι, μετά από καιρό άρχισαν να ξεφυτρώνουν πάνω στην επιφάνειά της τεράστιοι γίγαντες, απέραντοι και αχανείς με αλλοπρόσαλλα κορμιά. Αυτοί οι γίγαντες ήταν τα τρομερά Όρη. Η Γη ποτέ σε συμπάθησε τα παιδιά της αυτά που τόσο την ταλαιπώρησαν μέχρι να γεννηθούν. Ήταν όμως αναγκασμένη να ζήσει για πάντα μαζί τους και να τα ανέχεται, μια και από τη γέννησή τους ήταν προσκολλημένα πάνω στο τεράστιο σώμα της. Κάθε φορά που προσπαθούσε να τα διώξει από πάνω της φρικτοί πόνοι τη βασάνιζαν. Τελικά η Μάνα Γη αποδέχτηκε τη μοίρα της.
Να όμως που η Γη, προτού συνέλθει από την αναστάτωση που της προκάλεσαν τα Όρη, ένιωσε πάλι κάτι να σαλεύει μέσα στα σπλάχνα της. Αυτή τη φορά όμως η εγκυμοσύνη ήταν γλυκιά και χωρίς πόνους. Η Γη αισθανόταν ένα ευχάριστο γαργαλητό και ένα μουρμουρητό να ακούγεται στη διάρκεια της νύχτας και να της χαϊδεύει τα αυτιά. Ήταν βέβαια περίεργη να δει τι πλάσμα θα ήταν πάλι αυτό που θα έβγαινε από τα βαθιά της έγκατα.
Η Γαία έσμιξε ερωτικά με τον πρωτότοκο γιο της τον Ουρανό που τον είχε γεννήσει χωρίς να μεσολαβήσει αρσενικό στοιχείο
Είχε στ' αλήθεια όμως μια προαίσθηση ότι αυτή τη φορά το νέο της παιδί δε θα ήταν τρομερό και φοβερό όπως τα Όρη. Έτσι σε λίγο ξεπηδά από το κορμί της ο απέραντος Πόντος. Αμέσως ξεχύθηκε και περιέβαλε τη Γαία δροσίζοντάς την και κάνοντάς την ομορφότερη καθώς την κάλυπτε με το καταγάλανο σώμα του. Ο Πόντος την έκλεινε μέσα στα τεράστια μπράτσα του και η Γαία ήταν χαρούμενη και περήφανη για το νέο γιο της• ήταν πανέμορφος, ορμητικός και παντοδύναμος, άλλοτε ήρεμος και γαλήνιος και άλλοτε αφρισμένος και ταραγμένος από τα τεράστια κύματα.
Λέγεται μάλιστα ότι μετά την ήττα του Ουρανού από τον Κρόνο η Γαία έσμιξε και με το δεύτερό της γιο. Από την ένωση αυτή προήλθαν όλες οι θεότητες που προσωποποιούν τις δυνάμεις και τις μορφές της θάλασσας, τους ποταμούς, τις πηγές, τις λίμνες και γενικότερα ολόκληρο το υγρό στοιχείο.
Παιδιά του Πόντου και της Γαίας ήταν ο Νηρέας του νερού, ο Θαύμος ο θαυμάσιος, η Ευρυβία η μεγαλοδύναμη, ο Φόρκης και η Κητώ για τα κήτη της θάλασσας.Ο Νηρέας ζευγάρωσε με τη Δωρίδα, μια κόρη του Ωκεανού, και απέκτησε απ' αυτήν πενήντα κόρες, τις Νηρηίδες, που προστάτευαν τα πέλαγα και τους θαλασσινούς και ζούσαν μέσα στις θαλασσοσπηλιές.
Ο Θαύμος ενώθηκε με την Ηλέκτρα, μια άλλη κόρη του Ωκεανού, και έφερε στον κόσμο την πολύχρωμη, φτερωτή Ίριδα (προσωποποίηση του ουράνιου τόξου) και τις αρπακτικές Άρπυιες, την Αελλώ, τη Θύελλα και την Ωκυπέτη (Γοργόφτερη). Ο Φόρκης με την Κητώ, τα δυο αδέρφια, έσμιξαν μεταξύ τους και έφεραν στον κόσμο τις δύο Γραίες, γριές από γεννησιμιού τους, και τις τρεις Γοργόνες.
Η Γαία συμβόλιζε για τους Έλληνες την αστείρευτη δύναμη και πηγή γονιμότητας. Θεωρήθηκε η παγκόσμια Μητέρα και μητέρα των θεών.Όσο για τον Έρωτα, την τρίτη πρωταρχική θεότητα, πρέπει να πούμε ότι δεν ήταν ο γνωστός σκανταλιάρης θεός, ο γιος της Αφροδίτης που τόξευε με τα βέλη τους θεούς και ανθρώπους, αλλά μια δύναμη έλξης που οδηγούσε τα στοιχεία στις ενώσεις και τις συνθέσεις τους. Είχε απεριόριστη δύναμη, αλλά ήταν ο μόνος από τις τρεις πρώτες δυνάμεις που δεν απέκτησε δικά του παιδιά.
Κοσμογονία και Ανθρωπομορφισμός
Το ουσιαστικό μεταφυσικό ερώτημα που επιδιώκουν να απαντήσουν οι κοσμογονικοί μύθοι είναι αυτό της προέλευσης. Η εμφάνιση της Ημέρας από τη Νύχτα, η ανάπτυξη των Φυτών από τους σπόρους, η προέλευση του καιρού και οι εποχές, όλα αυτά φαίνεται πως προκαλούσαν ερωτηματικά στον πρωτόγονο νου σχετικά με την πηγή των φαινομένων. Η ανάγκη για περιγραφή αυτής της προέλευσης φαίνεται πως διαμόρφωσε τους κοσμογονικούς μύθους, προσαρμόζοντάς τους στην ανθρώπινη μορφή.
Η κεντρική ανθρωπομορφική εικόνα στους περισσότερους καταγραμμένους μύθους της δημιουργίας είναι αυτή της ανθρώπινης γέννησης. Πρόκειται για τον πλέον διαδεδομένο Ανθρωπομορφισμό των βασικών αρχών ή των δυνάμεων της δημιουργίας στη σύλληψη των αρχέγονων γονέων, αρσενικού και θηλυκού. Στον κλασικό Ελληνικό μύθο του Ησίοδου, η γήινη μητέρα, Γαία, γονιμοποιείται από τον ουράνιο πατέρα, τον Ουρανό, και γεννά τον Κρόνο, ο οποίος θανατώνει στη σειρά διαδοχής τον πατέρα του και ενώνεται με τη μητέρα του για να σπείρει μια φυλή Γιγάντων, τα πρώτα θνητά όντα στον κόσμο. Το φύλο της γης και του ουρανού αντιστρέφεται στον Αιγυπτιακό κοσμογονικό μύθο, ο όποιος απεικονίζει την Νουτ να υψώνεται πάνω από τον γήινο θεό Γκεμπ ως ουράνια προστάτιδα του συζύγου της.
Σε ότι αφορά στην Ινδουϊστική κοσμογονία στην Μπριχαρντ-αρανυάκα Ουπανισάντ (Brihard-aranyaka Upanishad) (περ.700 Π.Κ.Ε./π.Χ.) αναφέρεται πως στην αρχή ο κόσμος δεν ήταν παρά μόνον ο Εαυτός, ο Μπράχμαν, στη μορφή αρσενικού. Μέσω της εκφοράς του λόγου συνειδητοποίησε το Είμαι. Ωστόσο, νιώθοντας μόνος, χώρισε τον εαυτό του στη μέση. Το άλλο μισό του έγινε γυναίκα, την οποία αγκάλιασε. Για να του ξεφύγει, εκείνη μεταμορφώθηκε σε Αγελάδα, κατόπιν σε Κατσίκα, σε Πρόβατο, εντέλει σε όλα τα θηλυκά ζώα που υπάρχουν.
Εκείνος την ακολούθησε μεταμορφωμένος σε όλα τα αντίστοιχα αρσενικά πλάσματα, προκειμένου να την αγκαλιάσει, δημιουργώντας με αυτόν τον τρόπο όλα τα ζεύγη ζώων που υπάρχουν στον κόσμο. Βλέποντας τον πολλαπλασιασμό των ζωντανών πλασμάτων από τη δική του μεταμόρφωση και τη μεταμόρφωση της συντρόφου του, απευθύνθηκε στον εαυτό του λέγοντας «είμαι πράγματι η δημιουργία γιατί εγώ τα γέννησα όλα αυτά». Στην αφήγηση παραβλέπεται πως η κινητήρια δύναμη όλων αυτών των μεταμορφώσεων ήταν η απροθυμία της συντρόφου του να ενωθεί μαζί του.
Η γενετήσια ορμή μπορεί να δημιουργήσει τη γη καθώς επίσης και τα ζώα που κατοικούν σε αυτήν. Η εμφάνιση από τη Θάλασσα των ηφαιστειακών νησιών της Ιαπωνίας εξηγείται ως τοκετός, των νησιών, που είναι απόγονοι δύο θεϊκών πνευμάτων, της Ιζανάμι και του Ιζανάγκι. Τα πρώτα παιδιά του θεϊκού ζεύγους, τα πρώτα Κάμι ήταν ατελή. Το λάθος, σύφωνα με τον μύθο, ήταν ότι την πρωτοβουλία την πήρε η Γυναίκα και για αυτό τα παιδιά δεν βγήκαν τέλεια. Τη δεύτερη φορά, η σειρά της προτεραιότητας επανορθώθηκε, ο Άνδρας μίλησε πρώτα και τα κάμι γεννήθηκαν απαλλαγμένα από ατέλειες. Από αυτόν τον δεύτερο κύκλο διαμορφώθηκαν τα οκτώ νησιά της Ιαπωνίας και όλα τα δάση, τα βουνά, οι ποταμοί και οι κοιλάδες τους.
Διάφοροι κοσμογονικοί μύθοι μιλούν για ένα αρχέγονο σώμα, από το οποίο προήλθαν όλα τα μέρη του κόσμου. Σε ένα Σκανδιναβικό μύθο όταν τα Παγόβουνα του βορρά συνάντησαν το πύρινο βασίλειο του νότου, ο λιωμένος Πάγος μεταμορφώθηκε στο σχήμα του κοιμισμένου γίγαντα του Υμίρ. Από τη σάρκα του σχηματίστηκε το χώμα, από τα κόκαλά του δημιουργήθηκαν τα Βουνά και οι λίθοι, τα μαλλιά του έγιναν βλάστηση και το Αίμα του θάλασσα. Συχνότερα τούτο το αρχέγονο σώμα απαντάται ως θηλυκό, όπως στη Μυθολογία των Αζτέκων με τον κύριο κοσμογονικό μύθο του μεγάλου θηλυκού γήινου τέρατος, που σχίστηκε στη μέση από τους θεούς Κετζαλκοάτλ και Τεξκατλιπόκα. Το κάτω μισό του σώματός της εξυψώθηκε για να δημιουργήσει τον ουρανό και το άνω μισό δημιούργησε τη Γη.
Οι κοσμογονικοί μύθοι σε πολλούς πολιτισμούς αποδίδουν τα διαφορετικά μέρη του κόσμου στα διαφορετικά μέρη του σώματος μιας θείας ύπαρξης, ή δίνουν εναλλακτικές ερμηνείες για την προέλευση των φύλων. Στον Βαβυλωνιακό μύθο ο Μαρντούκ σκοτώνει το θηλυκό ερπετό Τιαμάτ και από το διαμελισμένο σώμα του δημιουργεί τον ουρανό και τη γη. Όπως και στη Σκανδιναβική μυθολογία παραπάνω, έτσι και στον βεντικό μύθο το σώμα του γίγαντα Πουρούσα είναι η βάση του σύμπαντος.
Η έννοια των ζευγών αντιθέτων που πηγάζουν από το ένα εμφανίζεται συνήθως στη μυθολογία μέσω της ιδέας δύο αντιτιθέμενων αρχών της ύπαρξης, οι ανταγωνισμοί των οποίων παρέχουν τους σπόρους της δημιουργίας. Στον Ζωροαστρικό κοσμογονικό μύθο ο κόσμος δημιουργείται και συντηρείται από δύο αντίθετες δυνάμεις, τον Άχουρα Μάζδα, τον κύριο της ζωής και τον Άνγκρα Μάινγιου, τον δαίμονα του ψεύδους. Ο δαίμονας του ψεύδους, όταν δημιουργήθηκε ο κόσμος από τον Άχουρα Μάζδα, διέφθειρε κάθε μόριο της ύπαρξής του.
Ωστόσο, ήταν εκείνος που διαταράσσοντας τη σταθερή τάξη των άστρων, προκάλεσε την ουράνια κίνηση. Επίσης, ήταν εκείνος που κατέστρεψε τα πρώτα δημιουργημένα φυτά και σκορπίζοντάς στα πέρατα του κόσμου, γέμισε τη γη με βλάστηση. Τέλος θανατώνοντας το μόνο δημιουργημένο πλάσμα, τον αρχέγονο ταύρο, από το σπέρμα του δημιούργησε τα πτηνά του ουρανού, τα ιχθυόμορφα πλάσματα των υδάτων και τα κτήνη της γης.
Μια παράλληλη ιστορία της δημιουργίας του κόσμου μέσω της έντασης που παράγουν οι αντιτιθέμενες δυνάμεις βρίσκεται στον κοσμογονικό μύθο των Χουρόν, ο όποιος μιλά για το πώς δημιουργήθηκε ο κόσμος από τους δίδυμους που γέννησε η Γυναίκα που Έπεσε από τον Ουρανό. Ο κακός δίδυμος ξεπήδησε από τη μασχάλη της μητέρας του, ενώ ο καλός, ο Τσέντσα, γεννήθηκε με τον συνηθισμένο τρόπο.
Όταν λοιπόν ο Τσέντσα δημιούργησε εύφορες κοιλάδες ο Ταγουεσκάρε τις εξύψωσε και δημιούργησε τα άγονα βουνά. Ο ένας δημιουργούσε λουλούδια και καρποφόρα δέντρα, ενώ ο αδελφός του έσπερνε αγκάθια στα φυτά κι έκανε τους καρπούς μικρότερους. Ο καλός δίδυμος έφτιαχνε ψάρια και άλλα ζώα, ενώ ο κακός δίδυμος τα εφοδίαζε με κοφτερά δόντια και κέρατα.
Μικρόκοσμος και Μακρόκοσμος
Στον κοσμογονικό μύθο -στην κοσμογονία γενικότερα- οι μύθοι παρουσιάζουν μια διπλή σχέση αφενός με το ανθρώπινο σώμα τον μικρόκοσμο, αφετέρου με τον περιβάλλοντα κόσμο τον μακρόκοσμο. Ανιχνεύοντας τις σωματικές λειτουργίες και παρατηρώντας αναλογίες στο περιβάλλον του, ο άνθρωπος προσπάθησε να ερμηνεύσει τον μακρόκοσμο.
Το σώμα και η γη ταυτίζονται σε τέτοιους μύθους, ενώ η ανθρώπινη προέλευση, οι γεωλογικοί σχηματισμοί, το φυτικό και το ζωικό βασίλειο ερμηνεύονται μεταφορές και εικόνες συνήθως σχετιζόμενες με την ανθρώπινη αναπαραγωγή και ανάπτυξη. Κατά τον ίδιο τρόπο οι παρατηρήσιμες αντιθέσεις και διχοτομίες του κόσμου αναγνωρίζονται ως αγώνας αντιθετικών δυνάμεων, η έκβαση του οποίου είναι η ποικιλομορφία της εξέλιξης.
Η Κοσμογονία των Αρχαίων Ελλήνων
Ο ανθρώπινος νους προσπάθησε να δώσει απάντηση στα μεγάλα κοσμολογικά ερωτήματα δημιουργώντας βήμα-βήμα την επιστήμη της Κοσμολογίας, που ασχολείται με την επιστημονική διερεύνηση του παρελθόντος, του παρόντος και του μέλλοντος του Σύμπαντος, μέσω της μελέτης της κατανομής της ύλης και της ενέργειάς της στον χώρο και τον χρόνο.
Σήμερα, παρά το πλήθος των πληροφοριών που λαμβάνουμε συνεχώς για το Σύμπαν, με τα υπερσύγχρονα αστρονομικά όργανα και τα δορυφορικά παρατηρητήρια, εντούτοις βασικά κοσμολογικά προβλήματα παραμένουν ώς έχουν.
Οι γνώσεις μας εξακολουθούν να είναι μάλλον λιγοστές και αδυνατούν να δώσουν μία σαφή και τελική απάντηση σε μια σειρά ερωτημάτων, τα οποία από τα πανάρχαια χρόνια απασχολούσαν, και βέβαια απασχολούν ώς σήμερα, την ανθρώπινη σκέψη.
α) Πώς και γιατί δημιουργήθηκε το Σύμπαν;
β) Τί υπήρχε πριν; Πριν δηλαδή υπάρξει η συμπαντική δημιουργία;
γ) Πώς εξελίσσεται και πού θα καταλήξει το γιγάντιο αυτό δημιούργημα;
Κοσμογονικοί Μύθοι
Κεντρικό θέμα της κοσμογονίας είναι ο κοσμογονικός μύθος ή εναλλακτικά μύθος της δημιουργίας. Ο κοσμογονικός μύθος -όσον αφορά στα μυθολογικά και θρησκευτικά του συμφραζόμενα- ερμηνεύει την απαρχή του σύμπαντος ως εσκεμμένη πράξη δημιουργίας ενός υπέρτατου όντος. Η επέκταση του όρου πέρα από το μαγικοθρησκευτικό και μυθολογικό εννοιολογικό του πλαίσιο εισάγει στη γενική χρήση της έννοιας μη θρησκευτικές ή μυθογενείς θεωρίες που στηρίζονται στη σύγχρονη επιστήμη ή τη φιλοσοφία. Η θεωρία της πανσπερμίας, η Μεγάλη έκρηξη και η εξελικτική θεωρία εμπίπτουν σε αυτή την κατηγορία κοσμογονικών ερμηνειών, που ξεφεύγουν από τα όρια της επικράτειας του μύθου και περνούν στα όρια της επικράτειας του παρατηρήσιμου φυσικού σύμπαντος.
Ο κοσμογονικός μύθος είναι μια κοσμογονία, μια ιστορία που περιγράφει την προέλευση του κόσμου. Ασχολείται με τη δημιουργία του κόσμου και των ανθρώπινων όντων. Όλοι οι πολιτισμοί διαθέτουν δικούς τους κοσμογονικούς μύθους, που στην προκειμένη περίπτωση αντανακλούν όχι μόνο την αντίληψη ενός δεδομένου πολιτισμού και της κοινωνίας του για τον περιβάλλοντα κόσμο και το νόημά του, αλλά υποδεικνύουν επίσης τις βασικές προτεραιότητές του.
Οι κοσμογονικοί μύθοι είναι αιτιολογικοί ως προς τη φύση τους και "ερμηνεύουν" τον κόσμο της προεπιστημονικής εποχής -το πώς διαμορφώθηκε δηλαδή ο κόσμος και από πού προήλθαν οι άνθρωποι. Αν και κάθε κοσμογονικός μύθος απεικονίζει τις αντιλήψεις ενός μεμονωμένου πολιτισμού, υπάρχουν βασικά πρότυπα βάσει των οποίων μπορούμε να συγκρίνουμε τους διάφορους κοσμογονικούς μύθους, λαμβάνοντας ωστόσο υπ’ όψη μας τις περιβαλλοντικές ιδιαιτερότητες και τις ιστορικές συγκυρίες που οδήγησαν στην προβολή διαφορετικών διαφορετικών χαρακτηριστικών του μύθου. Τούτο γιατί ο μύθος σαφώς εμπλέκεται σε ό,τι ορίζουμε ως ιστορική περίοδο και παραμένει κινητήρια δύναμη σε πολλαπλές κοινωνικές και θρησκευτικές αντιλήψεις.
Κεντρικά πρότυπα μυθολογικού συγκρητισμού σε ό,τι αφορά στον κοσμογονικό μύθο θεωρούνται από τους μυθολόγους αφηγήσεις για τον Κατακλυσμό, ο δημιουργός, το πρώτο ζεύγος, ο αγώνας ανάμεσα στο χάος και τη μορφή. Στους μύθους της δημιουργίας το τίποτα γίνεται κάτι, το χάος γίνεται κόσμος που μπαίνει σε τάξη από τον Λόγο — τη δύναμη που διευθετεί το σύμπαν. Επίσης απαντάται συχνά το πρότυπο της δημιουργίας από ένα κοσμικό αυγό ή από τα κοσμικά ύδατα. Σε όλες τις περιπτώσεις οι μύθοι διαφοροποιούνται στην αφηγηματική τους εξέλιξη, ερμηνεύοντας ή αναλύοντας με διαφορετικό τρόπο το ίδιο κεντρικό αρχέτυπο.
Θεογονία Κοσμογονία και Ανθρωπογονία
Το Κοσμικό Αβγό
Οι ορφικοί, οπαδοί θρησκευτικής κίνησης που εμφανίστηκε τον 6ο π.Χ. αι., απέδιδαν την ίδρυση της θρησκείας τους στον Ορφέα και τον θεωρούσαν δημιουργό πολλών επικών ποιημάτων με τον τίτλο Θεογονίαι. Το μεγαλύτερο μέρος από αυτά τα ποιήματα έχει χαθεί.
Στη θεογονία των ορφικών εκτός από το χάος, τη γαία, τον ουρανό, τον ωκεανό υπάρχουν κι άλλες πρωταρχικές δυνάμεις όπως ο χρόνος, ο αιθέρας, το ύδωρ και το κοσμικό αβγό.
Η δημιουργία
Στην αρχή υπήρχε ο αγήραος (αγέραστος) χρόνος. Από το χρόνο δημιουργήθηκε ο αιθήρ και γύρω του ένα απέραντο χάσμα, το χάος τυλιγμένο σε βαθύ έρεβος. Μέσα στον αιθέρα δημιούργησε ο χρόνος το κοσμικό αβγό, που έλαμπε μέσα στο χάος. Από το αργυρό αβγό (ωόν αργύφεον) εκκολάφθηκε ο Φάνης, (ή Φαέθων ή Πρωτόγονος ή Μήτις ή Έρως ή Ηρικεπαίος) που ήταν και αρσενικός και θηλυκός, με τέσσερα μάτια, τέσσερα κεφάλια με μορφή ζώου, χρυσά φτερά και φωνή λιονταριού και κριού. Το όνομά του υποδηλώνει το φως και τον θεωρούσαν σαν το φωτεινό δημιουργό του κόσμου. Δημιούργησε τον ουρανό για να κατοικούν οι θεοί, τη γη και τη σελήνη. Με την αδελφή του τη Νύχτα γέννησε τον Ουρανό, που τον έκανε κυρίαρχο στους θεούς και τη Γη (ος πρώτος βασίλευσε θεών μετά μητέρα Νύκτα).
Η διαδοχική γέννηση των θεών γίνεται όπως και στη Θεογονία του Ησίοδου με κάποιες μικρές αποκλίσεις. Ο Ουρανός εκδιώκεται από τον Κρόνο κι εκείνος με τη σειρά από το Δία, που δημιουργεί εκ νέου τον κόσμο.
Ο Ζευς καταβροχθίζει το Φάνητα κι έτσι γίνεται παντοδύναμος και κυρίαρχος των πάντων. Κέντρο της θεογονίας είναι ο γιος του Δία και λυτρωτής του κόσμου Ζαγρεύς Διόνυσος. Ο Διόνυσος Ζαγρεύς ήταν γιος του Δία και της Κόρης - Περσεφόνης και με τη γέννησή του τερματίζεται η δημιουργία θεϊκών όντων.
Οι Τιτάνες κατατεμαχίζουν και κατασπαράζουν το Διόνυσο, μόνο που η Αθηνά καταφέρνει να περισώσει την καρδιά του με την οποία ο Δίας τον ξαναδημιουργεί και τον επαναφέρει στη ζωή. Ο Δίας με τους κεραυνούς του τιμωρεί τους Τιτάνες και από τη στάχτη τους φτιάχνει το γένος των ανθρώπων. Αλλά επειδή η τέφρα των Τιτάνων περιείχε και την τέφρα του καταβροχθισθέντος Διονύσου, ο άνθρωπος έχει δυο φύσεις. Μία τιτανική και μία θεϊκή. Θεϊκή είναι η ψυχή του και τιτάνιο είναι το σώμα του.
Η ψυχή για τους Ορφικούς
Σύμφωνα με τους ορφικούς η ανθρώπινη ψυχή φυλακίστηκε μέσα το σώμα ως συνέπεια του αμαρτήματος των Τιτάνων. Οι άνθρωποι οδηγούνται προς τη λύτρωση μέσα από την προσπάθεια να αποσπάσουν και να διαχωρίσουν μέσα τους το θεϊκό στοιχείο από το τιτανικό.
Αλλά η οδός αυτή είναι μακρά, γιατί η ψυχή υπόκειται συνεχώς σε νέες μετενσαρκώσεις, επιστρέφοντας στη γη μετά από πρόσκαιρη διαμονή στον Άδη και πρέπει να ολοκληρώσει ολόκληρο τον κύκλο των γενέσεων και τη σειρά των μετεμψυχώσεων γιατί:
ἔστιν Ἀνάγκης χρῆμα, θεῶν ψήφισμα παλαιόν,
ἀίδιον, πλατέεσσι κατεσφρηγισμένον ὅρκοις•
εὖτέ τις ἀμπλακίηισι φόνωι φίλα γυῖα μιήνηι,
<νείκεΐ θ'> ὅς κ(ε) ἐπίορκον ἁμαρτήσας ἐπομόσσηι,
δαίμονες οἵτε μακραίωνος λελάχασι βίοιο,
τρίς μιν μυρίας ὧρας ἀπὸ μακάρων ἀλάλησθαι,
φυομένους παντοῖα διὰ χρόνου εἴδεα θνητῶν
ἀργαλέας βιότοιο μεταλλάσσοντα κελεύθους.
αἰθέριον μὲν γάρ σφε μένος πόντονδε διώκει,
πόντος δ' ἐς χθονὸς οὖδας ἀπέπτυσε, γαῖα δ' ἐς αὐγὰς
ἠελίου φαέθοντος, ὁ δ' αἰθέρος ἔμβαλε δίναις•
ἄλλος δ' ἐξ ἄλλου δέχεται, στυγέουσι δὲ πάντες.
τῶν καὶ ἐγὼ νῦν εἰμι, φυγὰς θεόθεν καὶ ἀλήτης,
νείκεϊ μαινομένωι πίσυνος.
(Υπάρχει χρησμός της ανάγκης, απόφαση των θεών από παλιά... τρεις μυριάδες εποχές να περιπλανιόνται μακριά από τη χώρα των Μακάρων, και να παίρνουν κατά τη γέννησή τους, με το πέρασμα του χρόνου, παντοειδείς μορφές θνητών... από αυτούς είμαι κι εγώ, εξόριστος των θεών και περιπλανώμενος).
Ο Εμπεδοκλής στον οποίο ανήκουν οι παραπάνω στίχοι ισχυρίζεται ακόμη:
ἤδη γάρ ποτ' ἐγὼ γενόμην κοῦρός τε κόρη τε
θάμνος τ' οἰωνός τε καὶ ἔξαλος ἔλλοπος ἰχθύς.
(μέχρι τώρα κάποτε έγινα και αγόρι και κορίτσι και θάμνος και πουλί και υδρόβιος άλαλος ιχθύς)
Το τέρμα του κύκλου των γεννήσεων σημαίνει, για τους ορφικούς, τον πλήρη εξαγνισμό της ψυχής, η οποία επιστρέφει στο θεό του οποίου είναι μέρος.
Ο Δίας μια πανθεϊστική θεότητα
Στους ορφικούς ο Δίας κατέχει τη θέση μιας πανθεϊστικής θεότητας
Ζεὺς πρῶτος γένετο, Ζεὺς ὕστατος ἀρχικέραυνος•
Ζεὺς κεφαλή, Ζεὺς μέσσα, Διὸς δ' ἐκ πάντα τέτυκται•
Ζεὺς πυθμὴν γαίης τε καὶ οὐρανοῦ ἀστερόεντος•
Ζεὺς ἄρσην γένετο, Ζεὺς ἄμβροτος ἔπλετο νύμφη•
Ζεὺς πνοιὴ πάντων, Ζεὺς ἀκαμάτου πυρὸς ὁρμή•
Ζεὺς πόντου ῥίζα, Ζεὺς ἥλιος ἠδὲ σελήνη•
Ζεὺς βασιλεύς, Ζεὺς ἀρχὸς ἁπάντων ἀρχικέραυνος•
πάντας γὰρ κρύψας αὖθις φάος ἐς πολυγηθὲς
ἐκ καθαρῆς κραδίης ἀνενέγκατο, μέρμερα ῥέζων.
(Ο Ζευς είναι η κεφαλή, ο Ζευς είναι η μέση και από το Δία δημιουργούνται τα πάντα.
Ο Ζευς είναι ο πυθμένας της γης και του έναστρου ουρανού.
Ο Ζευς έγινε άνδρας και αθάνατη νύμφη.
Ο Ζευς είναι η πνοή των πάντων, η ορμή του ακούραστου πυρός,
η ρίζα της θάλασσας. Ο Ζευς είναι ο ήλιος και η σελήνη.
Ο Ζευς με τους λαμπρούς κεραυνούς είναι η αρχή των πάντων...)
Η θεογονία του Ομήρου
Θεών γένεσις
Οι μαρτυρίες που βρίσκονται στην Ιλιάδα του Ομήρου σχετικά με τη γέννηση των θεών και τη δημιουργία του κόσμου είναι σκορπισμένες αλλά αρκετές έτσι ώστε να σχηματίσουμε μια ιδέα για τη θεολογία του Ομήρου. Ο Όμηρος θεωρεί σαν πρώτη αρχή από την οποία γεννήθηκαν οι θεοί τον Ωκεανό.
Σύμφωνος με τους παλιούς μύθους ο Όμηρος επαναλαμβάνει ότι ο πρώτος θεός του κόσμου ήταν ο Ωκεανός. Ο Ωκεανός όταν ζευγάρωσε με τη σύζυγό του Τηθύν απόκτησε παιδιά τους άλλους θεούς. Σημαντική θέση σε αυτήν την ιεραρχία κατέχει και ο Ουρανός από τον οποίο κατάγονται θεοί, αφού και οι Ολύμπιοι θεοί και οι Τιτάνες αποκαλούνται Ουρανίωνες.
Ο Δίας με τον Κρόνο αγωνίζονται για την εξουσία ανάμεσα στους θεούς και ο ηττημένος Κρόνος μαζί με τους Τιτάνες εξορίζεται στον Τάρταρο, στην έσχατη δηλαδή περιοχή του σύμπαντος, σύμφωνα με την αρχαία ελληνική αντίληψη.
Perino del Vaga Θεογονία 1529
Κατόπιν κληρώσεως οι τρεις γιοι του Κρόνου, Ζευς (Δίας), Ποσειδών και Άδης κυριαρχούν στον ουρανό, στη θάλασσα και στον Κάτω κόσμο αντίστοιχα. Όσο για τη γη συμφωνούν να την κυβερνούν κι οι τρεις από κοινού. Ανώτερος όλων θεωρείται ο Ζευς, ο οποίος ονομάζεται «πατέρας θεών και ανθρώπων» και παίρνει το επίθετο «Κρονίδης» και με αυτό χαρακτηρίζεται σαν ο διάδοχος στην εξουσία του Κρόνου, αφού δηλώνεται σαν ο κύριος κληρονόμος αυτής. Με την Ήρα έχει αποκτήσει τον Άρη, με τη Λητώ τον Απόλλωνα και την Άρτεμη, με τη Διώνη την Αφροδίτη. Παιδιά του είναι ακόμα η Αθηνά, ο Ήφαιστος, οι Μούσες, οι Νύμφες των βουνών, η Άτη, οι Λιτές.
Ο Όμηρος έχει απασχολήσει τους αρχαίους μελετητές ακόμη και για την ετυμολογία του ονόματός του. Ο Έφορος (έζησε μεταξύ του 405 και 330 π.Χ., μαθητής του Ισοκράτη), υποστήριξε ότι το όνομα Ὀμηρος δηλώνει τον τυφλό (ὁ μῆ ὁρῶν). Μεταγενέστεροι υποστήριξαν ότι το όνομα φανερώνει αυτόν που συναρμολόγησε διάφορα ανεξάρτητα επικά άσματα (ὁμοῦ ἂρω). Άλλοι το ταυτίζουν με το όνομα του αρχαίου αοιδού από τη Θράκη του Θάμυρι και ισχυρίζονται ότι το όνομα αυτό φανερώνει εν γένει τον ποιητή.
Η Θεογονία του Φερεκύδη
Ζας, Κρόνος – Χρόνος και Χθονίη
Ο Φερεκύδης ο Σύριος με το έργο του Πεντέμυχος ή Επτάμυχος παρουσιάζει μια πολύ προσωπική θεώρηση της Θεογονίας. Σκοπός του ήταν να δώσει νέες απαντήσεις σε παραδοσιακού τύπου θεογονικά ερωτήματα. Για το Φερεκύδη τα πρωταρχικά όντα υφίστανται ανέκαθεν και έχουν τα ονόματα Ζας, Κρόνος (Χρόνος) και Χθονίη. Με αυτόν τον τρόπο ο Φερεκύδη θέλησε να λύσει το θεογονικό πρόβλημα της παρουσίας του κυρίαρχου θεού τοποθετημένου πάνθεον της γενεαλογίας των θεών. Πιθανότατα στο πρόσωπο του Ζα να συμπίπτουν ο Ουρανός κα ο Ζευς.
Η Χθονίη εκπροσωπεί τη γη, αλλά μόνο μετά το γάμο της με το Ζα παίρνει τις ιδιότητες και το όνομα της Γης. Ο Δίας υφαίνει για αυτό το σκοπό, σαν γαμήλιο δώρο, επάνω στην «υπόπτερον δρυν» ένα γαμήλιο πέπλο που δωρίζει στη Χθονίη, τη νύφη. Από την ένωση του Ζα και της Χθονίης και από την εκροή σπέρματος του Κρόνου – Χρόνου γεννήθηκαν κοσμικές περιοχές. Στους μυχούς αυτών των περιοχών γεννήθηκαν άλλες θεότητες.
Έτσι γεννήθηκε ο θεός Οφιονέας ο οποίος οδήγησε την παράταξή του ενάντια στην παράταξη του Κρόνου σε αγώνα για την κυριαρχία του ουρανού. Οι ηττημένοι γκρεμίστηκαν στον Ωγηνό, δηλαδή στον Ωκεανό. Ο Απολλώνιος ο Ρόδιος αναφέρει ότι ο Οφίων και η πάρεδρός του Ευρυνόμη, κόρη του Ωκεανού, βασίλευαν στους Τιτάνες, πριν από την εποχή του Κρόνου και της Ρέας. Ο Κρόνος και η Ρέα πήραν την εξουσία και γκρέμισαν τον Οφίωνα και την Ευρυνόμη στον Τάρταρο. Ο Φερεκύδης θεωρεί, ότι ο Δίας μεταμορφώθηκε σε Έρωτα.
Η Θεογονία του Απολλόδωρου
Ουρανός – Γη
''Οὐρανός πρῶτος τοῦ παντός ἐδυνάστευσε κόσμου…''
Ο Απολλόδωρος αρχίζει τη θεογονία του με τον Ουρανό ο οποίος ήταν ο πρώτος που εξουσίαζε το σύμπαν. Πήρε γυναίκα του τη Γη και γέννησε μαζί της τους Εκατόγχειρες, τους Κύκλωπες και τους Τιτάνες. Αργότερα ο Ουρανός έδεσε και φυλάκισε τους Κύκλωπες στον Τάρταρο, έναν σκοτεινό τόπο στον Άδη, που απέχει από τη γη όσο απέχει η γη από τον ουρανό. Αγανακτισμένη από το χαμό των παιδιών της που πετάχτηκαν στον Τάρταρο, η Γη πείθει τους Τιτάνες να επιτεθούν εναντίον του πατέρα τους και οπλίζει τον μικρότερο από τους Τιτάνες, τον Κρόνο, με ένα ατσάλινο δρεπάνι.
Εκείνοι με εξαίρεση τον Ωκεανό, του επιτίθενται και ο Κρόνος του αποκόπτει τα γεννητικά όργανα με το δρεπάνι που του είχε δώσει η μητέρα του και τα ρίχνει στη θάλασσα. Από το αίμα του Ουρανού γεννήθηκαν οι Ερινύες. Έτσι αφού τον έριξαν από το θρόνο, οι Τιτάνες, επανέφεραν τα αδέλφια τους από τον Τάρταρο και παρέδωσαν την εξουσία στον Κρόνο.
Η προφητεία του Ουρανού
Όταν ο Κρόνος ανέλαβε την εξουσία έδεσε και φυλάκισε κι αυτός με τη σειρά του τους Κύκλωπες στον Τάρταρο και πήρε για σύζυγό του την αδελφή του Ρέα. Ο Ουρανός και η Γη προφήτεψαν για το μέλλον του και επέμεναν πως θα του αρπάξει το θρόνο το ίδιο του το παιδί. Μπροστά σε αυτήν την προφητεία ο Κρόνος κατάπινε όποιο παιδί του γεννούσε η Ρέα.
Εκείνη όμως γέννησε κρυφά το Δία σε ένα σπήλαιο της Κρήτης και παρέδωσε το παιδί στους Κουρήτες και στις νύμφες Αδράστεια και Ίδη για να το αναθρέψουν. Η Ρέα, για να μην υποπτευθεί τίποτα ο Κρόνος, τύλιξε στα σπάργανα μια πέτρα, αντί του νεογέννητου Διός και την έδωσε στον Κρόνο να την καταπιεί.
Οι Ολύμπιοι θεοί
Όταν μεγάλωσε ο Δίας συνεργάστηκε με τη Μήτι, κόρη του Ωκεανού, η οποία έδωσε στον Κρόνο να πάρει κάποιο φάρμακο. Το φάρμακο ήταν τόσο ισχυρό που ο Κρόνος αναγκάστηκε να εξεμέσει τα παιδιά που είχε καταπιεί. Με τη βοήθειά τους ο Δίας κήρυξε τον πόλεμο στον Κρόνο και στους Τιτάνες. Μετά από δέκα χρόνια πολέμου η Γη προφήτεψε στο Δία πως θα κέρδιζε μόνο αν είχε για συμμάχους του τους φυλακισμένους στον Τάρταρο Κύκλωπες.
Ελληνικό Πάνθεον - Οι Ολύμπιοι Θεοί
Ο Δίας τους απελευθέρωσε κι εκείνοι χάρισαν στο Δία τη βροντή, την αστραπή και τον κεραυνό, στον Πλούτωνα την περικεφαλαία και στον Ποσειδώνα την τρίαινα. Έτσι οπλισμένοι με τα δώρα των Κυκλώπων νίκησαν τους Τιτάνες κι αφού τους φυλάκισαν στον Τάρταρο εγκατέστησαν φρουρούς τους Εκατόγχειρες. Ο Δίας με τα αδέλφια μοίρασαν με κλήρο την εξουσία. Στο Δία έτυχε η εξουσία του ουρανού, στον Ποσειδώνα η εξουσία της θάλασσας και στον Πλούτωνα το βασίλειο του Άδη.
Ο Απολλόδωρος ήταν Αθηναίος και έζησε περίπου το 2ο αι. π.κ.ε. Στη Βιβλιοθήκη του κατέγραψε τους μύθους από τις πρώτες θεογονίες έως τα χρόνια του Θησέα. Πολλά από τα έργα του έχουν χαθεί. Ανάμεσά τους και 24 βιβλία Περί θεών.
Η Θεογονία του Ησίοδου
Ησιόδεια Ανθρωπογονία
Σύμφωνα με τον Ησίοδο ο Δίας και ο Προμηθέας βρίσκονταν σε μεγάλη αντιμαχία. Έτσι με εντολή του Δία ο Ήφαιστος πλάθει με χώμα και νερό την Πανδώρα,την πρώτη γυναίκα. Η Αφροδίτη και οι Χάριτες τη στολίζουν με χάρη, η Αθηνά της διδάσκει τις τέχνες και τέλος ο Ερμής της φυτεύει μέσα στα στήθη της τα ψέματα και τα πλάνα λόγια που μπορούν να προκαλέσουν μεγάλη συμφορά. Η Πανδώρα άνοιξε και το καπάκι από το κουτί που περιείχε όλα τα κακά του κόσμου κι έτσι «μύρια πάθη στους ανθρώπους σκόρπισαν».
Πρωταγόρας - Πλατωνικός Διάλογος
Σύμφωνα με τον πλατωνικό διάλογο οι θεοί έπλασαν τα ζώα μέσα από γη και φωτιά, σμίγοντας και όσα με τη φωτιά και με τη γη γίνονταν κράμα. Όταν έπρεπε να τα στείλουν στο φως πρόσταξαν τον Προμηθέα και τον Επιμηθέα να τα στολίσουν και να μοιράσουν δυνάμεις στο καθένα, όπως έπρεπε.
Ο Προμηθέας ζήτησε από τον Επιμηθέα να κάνει τη διανομή, αλλά επειδή ο δεύτερος δεν ήταν όσο σοφός απαιτούσε το έργο έκανε κακή διαχείριση, ξόδεψε όλες τις δυνάμεις και άφησε αστόλιστο το γένος των ανθρώπων.
Πρωταγόρας - Πλατωνικός Διάλογος
Ο Προμηθέας ψάχνοντας να βρει σωτηρία για τους ανθρώπους έκλεψε από τον Ήφαιστο και την Αθηνά την έντεχνη σοφία μαζί με τη φωτιά και τους τα χάρισε. Βέβαια για την πράξη του αυτή ο Προμηθέας τιμωρήθηκε σκληρά από τους θεούς. Σε άλλους μύθους ο Προμηθέας ενώνεται με την πρώτη γυναίκα την Πανδώρα, που γεννά το Δευκαλίωνα και την Πύρρα και γίνεται ο γενάρχης των ανθρώπων γενικά και των Ελλήνων ειδικά.
Ο Προμηθέας δίδαξε στους ανθρώπους τις τέχνες και τις επιστήμες με τις οποίες επιβίωσαν.
Ο Δευκαλίωνας και η Πύρρα
Στον Πίνδαρο και στον Απολλόδωρο συναντάμε μετακατακλυσμιαίες ανθρωπογονίες. Τα πολύ παλιά χρόνια επειδή οι άνθρωποι είχαν γίνει κακοί ο Δίας αποφάσισε να τους εξαφανίσει με κατακλυσμό. Με συμβουλή του Προμηθέα (του προστάτη των ανθρώπων) ο Δευκαλίωνας κατασκεύασε μια λάρνακα και κλείστηκε μέσα σε αυτήν μαζί με τη γυναίκα του την Πύρρα και όλα τα απαραίτητα εφόδια. Όταν τα νερά του κατακλυσμού σκέπασαν τα πάντα, η λάρνακα του Δευκαλίωνα που ταξίδευε πολλές μέρες προσάραξε σε μια βουνοκορφή, στον Παρνασσό (ή στην Όρθρη ή στον Άθω ή στη Δωδώνη). Όταν η βροχή σταμάτησε και τα νερά αποτραβήχτηκαν ο Δευκαλίωνας και η Πύρρα βγήκαν από τη λάρνακα και αφού ευχαρίστησαν το Δία που τους έσωσε του ζήτησαν να δημιουργήσει εκ νέου ανθρώπους.
Peter Paul Rubens ο Δευκαλίων και η Πύρρα
Ακολουθώντας τις οδηγίες του θεού, ο Δευκαλίων και η Πύρρα σκέπασαν τα πρόσωπά τους και στη συνέχεια έπαιρναν πέτρες από τη γη και τις έριχναν πίσω από την πλάτη τους χωρίς να κοιτάζουν. Από τα λιθάρια που έριξε ο Δευκαλίωνας γεννήθηκαν οι άνδρες, ενώ από τα λιθάρια που έριξε η Πύρρα γεννήθηκαν οι γυναίκες. Οι άνθρωποι που δημιουργήθηκαν από τις πέτρες ονομάστηκαν λαός, δηλαδή οι άνθρωποι που γεννήθηκαν από τις πέτρες, επειδή στα αρχαία Ελληνικά η πέτρα ονομάζεται Λας. Από το Δευκαλίωνα και την Πύρρα γεννήθηκε και ο Έλληνας, από τον οποίο έλκουμε το όνομά τους οι Έλληνες.
Συμπόσιον – Πλάτωνας
Σύμφωνα με αυτόν το μύθο το ανθρώπινο γένος στην αρχή διακρινόταν σε τρία φύλα, αρσενικό, θηλυκό και μεικτό. Το κάθε σώμα ήταν σφαιρικό και είχε διπλές σειρές από μέλη και όργανα. Διέθετε υπερβολική δύναμη και αλαζονεία, και οι θεοί επειδή ήθελαν να περιορίσουν αυτά τα φαινόμενα έκοψαν το κάθε σώμα στα δύο, δηλαδή από κάθε σώμα δημιουργήθηκαν δυο άνθρωποι.
Anselm Feuerbach Το συμπόσιο του Πλάτωνα
Οι άνθρωποι αυτοί επειδή είναι και επειδή νιώθουν μισοί επιδιώκουν με τον έρωτα, ετεροφυλόφιλο ή ομοφυλόφιλο, να ενωθούν πάλι με το χαμένο μισό τους. Ο Πλάτωνας ξεφεύγοντας από τη φυσιογνωμία του μύθου προσπαθεί να εξηγήσει την οποιαδήποτε ερωτική έλξη σαν τάση επανασύνδεσης του καθενός με το χαμένο κομμάτι του.
Πρώτα γεννήθηκε το Χάος
Χάος – Γαία – Έρως
Στην Θεογονία του Ησίοδου προϋπάρχουν τρία στοιχεία, το Χάος, η Γαία και ο Έρως. Αυτές οι τρεις μορφές δεν έχουν γεννηθεί η μία από την άλλη. Είναι αυτογέννητες κι απέχουν μόνο χρονικά στη σειρά της γέννησής τους. Από τους τρεις πρώτους θεούς μόνο ο Έρως δε γεννά απογόνους. Αυτός ενώνει και ωθεί τις άλλες δυνάμεις σε δημιουργία. Από το Χάος γεννήθηκαν το Έρεβος και η Νύχτα. Κι από την ένωση των δυο τους γεννήθηκαν ο Αιθέρας και η Ημέρα.
Η Γαία χωρίς ερωτική ένωση γεννά μόνη της τον Ουρανό, που έχει όση έκταση έχει κι εκείνη. Γέννησε επίσης τα Όρη και τον Πόντο. Έτσι όλη η διαμόρφωση του κόσμου ξεκινά από εκείνη. Η Γαία δημιουργεί το σύμπαν γεννώντας τα συστατικά του. Παραχωρεί μέρος από τις εξουσίες της στον Ουρανό και τεκνοποιεί από το σπέρμα του τον Ωκεανό, τον Κοίο, τον Κρείο, τον Υπερίονα, τη Θεία, τη Ρέα, τη Θέμιδα, τη Μνημοσύνη, τη Φοίβη, την Τηθύα, τον Κρόνο. Εκτός από τους Τιτάνες γέννησε τους Κύκλωπες και τους Εκατόγχειρες.
Ουρανός – Κρόνος – Ζευς (Δίας)
Ο Ουρανός χάνει την εξουσία του από τον Κρόνο, ο οποίος του κόβει τα γεννητικά όργανα. Από το αίμα του Ουρανού γεννιούνται οι Ερινύες, οι Γίγαντες, οι Μελίες και από το σπέρμα του κομμένου αιδοίου του γεννιέται η Αφροδίτη. Ο Ουρανός προφητεύει ότι ο Κρόνος θα χάσει την εξουσία από κάποιο από τα παιδιά του. Για το λόγο αυτό καταπίνει όποιο παιδί γεννάει η σύζυγός του Ρέα. Καταπίνει τη Δήμητρα, την Εστία, την Ήρα, τον Άδη και τον Ποσειδώνα. Όταν έρχεται η σειρά να γεννηθεί ο Δίας η Ρέα δίνει στον Κρόνο έναν σπαργανωμένο λίθο αντί του νεογέννητου Διός και κρύβει το βρέφος σε ένα σπήλαιο του όρους Δίκτη στην Κρήτη.
Όταν μεγαλώνει ο Δίας αναγκάζει τον Κρόνο να βγάλει από την κοιλιά του τα αδέλφια του κι ύστερα από συγκρούσεις, ο Δίας, παίρνει την εξουσία στα χέρια του και από τότε ξεκινά η εποχή των Ολύμπιων θεών. Επειδή σε αυτές τις σελίδες μας ενδιαφέρουν περισσότερο οι κοσμογονικές απόψεις των αρχαίων θα περιοριστούμε σε αυτήν τη σύντομη γενεαλογική αναφορά στους θεούς και θα αναφερθούμε εκτενέστερα σε αυτούς στις σελίδες που έχουν δημιουργηθεί για την παρουσίασή τους. (Θεοί – Δαίμονες)
Ο Ησίοδος, με το έργο του Θεογονία, αποπειράθηκε, για πρώτη φορά, να συγκεντρώσει τους θρησκευτικούς μύθους που ήταν διαδεδομένοι σε όλη την Ελλάδα. Επίσης κατέγραψε τις θεωρήσεις, για τη δημιουργία του κόσμου και αποτύπωσε τα γενεαλογικά δέντρα των θεών.
Έλληνες Φιλόσοφοι και Κοσμογονικοί Μύθοι
Θαλής (624-546 π.Χ.)
Στην κοσμολογία του φιλόσοφου σημαντικό ρόλο παίζει το νερό (ύδωρ). Του αποδίδονται δύο κοσμολογικές απόψεις:
• Η Γη έχει τη μορφή ενός κυκλικού δίσκου που στηρίζεται στο νερό
• Το νερό είναι η αρχή των πάντων
Αναξίμανδρος (610-547 π.X.)
Ο Αναξίμανδρος, εξήγησε την δημιουργία του κόσμου εκκινώντας από το άπειρο. Από το άπειρο ξεχώρισε μια φλόγα και ο νεφελώδης αέρας. Στον πυρήνα του νεφελώματος συμπυκνώθηκε η Γη, ενώ φλόγα έζωνε τον αέρα. Κατόπιν η πύρινη σφαίρα εξερράγη και διαλύθηκε σε κύκλους τυλιγμένους από νεφελώδη αέρα. Οι κύκλοι απλώθηκαν και σχημάτισαν τα ουράνια σώματα. Ο Αναξίμανδρος θεωρεί πως τα άστρα είναι συμπυκνώσεις αερίων και πυρός, που δημιουργήθηκαν από περιδινήσεις. Τελευταίο στάδιο της κοσμογονίας του φιλόσοφου, είναι η αποξήρανση τμημάτων της Γης υπό την επίδραση του Ήλιου.
Ό,τι απέμεινε από αυτή την αρχική αποξήρανση διαμόρφωσε τη θάλασσα. Τούτη η βαθμιαία αποξήρανση είναι τμήμα μιας κυκλικής διαδικασίας που δεν οδηγεί, όμως, στην επαναπορρόφηση της γης από το άπειρο.Ο Αναξίμανδρος διατύπωσε επίσης και μια πρώιμη εξελικτική θεωρία, βάσει της οποίας η ζωή εμφανίστηκε -μέσω προφανώς της αυτόματης γένεσης εξαιτίας της ηλιακής θερμότητας- στον πηλό ή τη λάσπη.
Αναξιμένης (585-528 π.Χ.)
Αναζήτησε την αρχή του κόσμου στον αέρα, τον οποίο όρισε ως μοναδική και άπειρη αρχή. Ο αέρας είναι ποσοτικά άπειρος και αυτό τον καθιστά ανεξάντλητη πηγή του γίγνεσθαι. Με την θεωρία της πύκνωσης και της αραίωσης ερμήνευσε όλα όσα δεν είναι αέρας, προκειμένου να γίνουν αντιληπτά ως καταστάσεις που προέκυψαν από τις μεταβολές του αέρα. (Από τον αέρα μέσω της αραίωσης δημιουργείται το πυρ, ενώ μέσω της συμπύκνωσης δημιουργείται η γη και το ύδωρ).
Θεωρούσε ως προϋπόθεση των μεταβολών του αέρα τη συνεχή κινητικότητά του. Καθοριστικός παράγοντας για την επιλογή του αέρα ως βασικού στοιχείου για την κοσμογονία του, είναι η ταύτιση της ψυχής με τον αέρα. "Όπως η ψυχή μας ,όντας αέρας, μας συγκρατεί, έτσι και το πνεύμα και ο αέρας περιέχουν ολόκληρο τον κόσμο". Πρόκειται ουσιαστικά για την πρώτη προσωκρατική ψυχολογική θέση.
Ηράκλειτος (540-480 π.Χ.)
Φανταστική απεικόνιση του Ηράκλειτου σε πίνακα του Γιοχάνες Μορέιλσε
Ο κόσμος για τον Ηράκλειτο δεν είναι αποτέλεσμα δημιουργίας ή γένεσης, αλλά προϋπάρχει προαιώνια και περιγράφεται ως ζωντανή φωτιά, η οποία εναλλάξ δυναμώνει και εξασθενεί, χωρίς ποτέ να σβήνει εντελώς. Το αείζωον πυρ διανύει μια κυκλική τροχιά κατά την οποία μεταλλάσσεται σε θάλασσα, κατόπιν σε γη, για να ακολουθήσει η αντίστροφη διαδικασία μεταλλαγής της γης σε θάλασσα και της θάλασσας σε φωτιά. Το πυρ του Ηράκλειτου είναι μια κοσμολογική σταθερά που αέναα κινείται και μεταμορφώνεται.
Η διαρκής κίνηση και μεταβολή αποτελεί το θεμελιώδες χαρακτηριστικό της πραγματικότητας, το οποίο εξέφρασε ο φιλόσοφος με την εικόνα ενός ποταμού που παραμένει ίδιος, ενώ το νερό που κυλάει μέσα του αλλάζει διαρκώς. Ο φιλόσοφος μάλλον δεν πίστευε σε μια καθολική ροή και μεταβολή, αλλά επέμενε στη σύνδεση αυτής της μεταβολής με σταθερές παραμέτρους. Η παροιμιώδης φράση που χαρακτηρίζει τη φιλοσοφία του Ηρακλείτου:
"Τα πάντα ρει, μηδέποτε κατά τ'αυτό μένειν"
Οι Κοσμολογίες των Αρχαίων Ανατολικών Λαών
Ο Κοσμολογικός Μύθος των Βαβυλωνίων
Από το απέραντο χάος που κυριαρχούσε παντού, σύμφωνα με τις βαβυλωνιακές απόψεις, γεννήθηκαν ο θεός Απσού και η οφιοειδής Τιαμάτ. Στην συνέχεια, με την πάροδο των κοσμικών περιόδων, γεννήθηκαν από την ένωσή τους καινούργιοι θεοί, που κάποτε αμφισβήτησαν την πρωτοκαθεδρία του Απσού. Έτσι, ο δυνατός Έα, κατόρθωσε αρχικά να ρίξει σε βαθύ ύπνο τον Απσού και μετά να τον σκοτώσει. Η θεά Τιαμάτ, θέλοντας να εκδικηθεί για τον θάνατό του, εξολόθρευσε σχεδόν όλους τους άλλους θεούς, ενώ παράλληλα προσπάθησε να γίνει αυτή η απόλυτη κυρίαρχος του Σύμπαντος.
Οι επιζήσαντες θεοί αντέδρασαν και τελικά, ο Μαρντούκ, ο γιός του Έα, αντιστάθηκε σθεναρά στην Τιαμάτ, μονομάχησε μαζί της και τελικά κατόρθωσε να την νικήσει. Ο κυρίαρχος πλέον Μαρντούκ έκοψε στα δυο το οφιοειδές κορμί της ηττημένης θεάς. Από το ένα κομμάτι δημιούργησε την Γή και από το άλλο σχημάτισε τον εξώτατο θόλο του ουρανού, προκειμένου να εμποδίσει τα άνω ύδατα να την πλημμυρίσουν. Επίσης, έφτιαξε τους ανθρώπους, ζυμώνοντας χώμα με το αίμα του Κινγκού, του θεού βοηθού της Τιαμάτ, ώστε οι κάτοικοι της Γής να φέρουν και το θεϊκό στοιχείο μέσα τους, αλλά ταυτόχρονα να υπηρετούν τους νικητές θεούς.
Ο ουρανός ήταν διαιρεμένος σε τρεις θόλους. Ο εξώτατος, που εμπόδιζε τα κοσμικά ύδατα να πλησιάσουν και να πλημμυρίσουν την Γή, ήταν η κατοικία του υπέρτατου θεού Ανού· ο μεσαίος θόλος ήταν η κατοικία του Μαρντούκ, ενώ στον κατώτατο θόλο κυριαρχούσαν οι αστερισμοί, που ήταν τα ομοιώματα των θεών.
Ομοίως και η Γή διαιρέθηκε σε τρεις ζώνες. Η πρώτη ήταν η κατοικία των ανθρώπων, η δεύτερη αντιπροσώπευε το βασίλειο του θεού των υδάτων Έα, ενώ η κατώτατη ήταν η κατοικία των θεών του Κάτω Κόσμου.
Η Κοσμολογία των Αρχαίων Αιγυπτίων
Στην κοσμολογία των αρχαίων Αιγυπτίων υπέρτατος θεός και δημιουργός του Κόσμου θεωρείται ο Ρά, η φωνή του οποίου ήταν το πρώτο στοιχείο της Δημιουργίας. Ο Ρά μόνο με τον λόγο του έκανε να γεννηθεί το φως, να δημιουργηθεί η Γή και να σχηματιστούν ο αέρας και το νερό. Παράλληλα ο λόγος του Ρά έφθασε μέχρι την Γή, ζυμώθηκε με το χώμα και την λάσπη του Νείλου, και μ’ αυτόν τον τρόπο δημιουργήθηκε η βλάστηση, τα φυτά, τα ζώα, ο άνθρωπος, καθώς και η έρημος. Έτσι, η ζωογόνος ορμή του θείου λόγου του Ρά μένει για πάντα εγκλωβισμένη με την μορφή δυναμικής ενέργειας και πνεύματος σε κάθε υλικό σώμα.
Το Σύμπαν, σύμφωνα με τις αιγυπτιακές απόψεις, παρομοιαζόταν με ένα ορθογώνιο κιβώτιο. Το πάτωμα ήταν η Γή, η χώρα τους η Αίγυπτος, και η οροφή του ο ουράνιος θόλος, που ήταν το επιμηκυμένο σώμα της θεάς Νούτ, τα χέρια και τα πόδια της οποίας, στηριγμένα πάνω στην Γή, αποτελούσαν τους τέσσερις στύλους του στερεώματος. Γύρω από το κοσμικό κιβώτιο κυλούσε ένας τεράστιος ποταμός.
Ο Ήλιος και η Σελήνη ταξίδευαν συνεχώς με τα καΐκια τους, πάνω στα ήρεμα νερά του και χάνονταν σε σπηλιές που υπήρχαν στις όχθες του. Οι πλανήτες περιφέρονταν πάνω στον ποταμό Γαλαξία. Κάθε δεκατέσσερις ημέρες ένα αγριογούρουνο έτρωγε αργά αργά την Σελήνη, και έτσι δικαιολογούσαν τις φάσεις της, ενώ, αν το αγριογούρουνο ήταν πολύ πεινασμένο, έτρωγε μεμιάς την Σελήνη. Μ’ αυτόν τον τρόπο εξηγούσαν την σεληνιακή έκλειψη.
Ο Κοσμολογικός Μύθος των Ινδών
Η κοσμολογία των Ινδών περιέχεται στις Βέδες, στα ιερά βιβλία των Ινδουιστών όπου -μέσα από μια σειρά ύμνων- κυριαρχεί η αντίληψη ότι στην πρωταρχική μορφή του το Σύμπαν βρισκόταν σε κατάσταση λήθαργου. Από τον λήθαργο αυτό το ξύπνησε το υπέρτατο πνεύμα, γονιμοποιώντας το με το θεϊκό του σπέρμα. Τότε δημιουργήθηκε το κοσμικό αυγό, που έλαμπε σαν λαμπρό αστέρι, σκορπώντας γύρω του εκτυφλωτικές ακτίνες. Στην συνέχεια το ενεργειακό αυτό αυγό έσπασε, μέσα σε μια τρομακτική έκρηξη, και χωρίστηκε αφενός μέν σε δυο μεγάλα κομμάτια που έφτιαξαν τον Ουρανό και την Γή, αφετέρου δε και σε πολλά άλλα μικρότερα που έφτιαξαν το κάθε τί μέσα στο Σύμπαν.
Οι άνθρωποι, σύμφωνα με τις ινδουιστικές απόψεις, δεν ήταν όλοι ίσοι και αυτό επειδή δημιουργήθηκαν από διαφορετικά κομμάτια του μεγάλου βραχμάνου. Έτσι, οι ιερείς φτιάχτηκαν από το στόμα του, οι πολεμιστές από τα χέρια του, ενώ από τους μηρούς του οι εργάτες. Τέλος, από το άκρο του ποδιού του φτιάχτηκαν οι παρίες, και ως εκ τούτου θεωρούνται κατώτεροι άνθρωποι.
Σύμφωνα με τους Ινδουιστές, η υπέρτατη θεότητα εμφανίζεται σε μία θεία αδιαίρετη τριάδα, που προσωποποιείται στις ακόλουθες τρεις υποστάσεις:
α) του θεϊκού Βράχμα, ο οποίος είναι η ουσία της δημιουργού ενέργειας του Σύμπαντος.
β) του εξολοθρευτή Σίβα, που εκφράζει τις διαδικασίες της φυσικής αποσύνθεσης των πάντων, και
γ) του σωτήρα Βισνού, ο οποίος απεικονίζει τις φυσικές λειτουργίες επανασύνθεσης, που διαδέχονται τις διαδικασίες φθοράς, τις οποίες προκαλεί ο Σίβα.
Μελετώντας τις κοσμογονικές δοξασίες των Ινδών περί γενέσεως και συγκροτήσεως του Σύμπαντος, δε διαφεύγει της προσοχής μας η αναφορά, έστω και μυθολογική, στις διαδικασίες της Μεγάλης Έκρηξης και της δημιουργίας του Σύμπαντος ως φυσικό επακόλουθό της, πράγμα που θα συναντήσουμε και στην αντίστοιχη ελληνική Ορφική Κοσμολογία.
Ο Κοσμολογικός Μύθος των Κινέζων
Οι αρχαίοι κινέζικοι κοσμογονικοί μύθοι αναφέρουν ότι δημιουργός του Σύμπαντος ήταν ο παντοδύναμος θεός-μάγος Πάν-Κου. Συνεπώς, κάθε τί στον ορατό κόσμο όφειλε την ύπαρξή του σ’ αυτόν. Ο Πάν-Κου έδωσε μορφή στον κόσμο μετά από μια συνεχή και κοπιώδη προσπάθεια 18 χιλιάδων ετών. Όλα τα στοιχεία της γής σχηματίστηκαν από το σώμα του. Πράγματι, ως υλικά οικοδόμησης της αχανούς δημιουργίας χρησιμοποίησε κομμάτια από το θεϊκό Είναι του.
Τα άστρα του ουρανού φτιάχτηκαν από τα οστά του, η βλάστηση από το τρίχωμά του, το έδαφος από την σοφία του, τα ποτάμια από τις φλέβες του, ο αέρας από την πνοή του και ο κεραυνός από την βροντερή φωνή του. Και μόνο ο άνθρωπος, κατά περίεργο τρόπο, ήταν ξένος από το θεϊκό πρόπλασμα, αφού προήλθε από τα έντομα που κάθονταν πάνω στο κορμί του.
Βεβαίως, στις μεταγενέστερες κοσμοθεωρητικές αντιλήψεις των Κινέζων, ο φυσικός κόσμος και ο άνθρωπος αποτελούσαν ένα ενιαίο και αδιάσπαστο αρμονικό σύνολο. Σύμφωνα με τις απόψεις αυτές δεν ήταν αποδεκτή η ύπαρξη δημιουργού του κόσμου, αλλά η ύπαρξη μιάς πρωτογενούς υπέρτατης αιτίας, που συμβατικά αποκαλούνταν Ταό. Ο αισθητός κόσμος, σύμφωνα με τον ταοϊσμό, αλλά και όλες οι ενέργειες του Σύμπαντος εμφανίζονται μέσω δυο διαμετρικά αντίθετων δυνάμεων, του yin και του yang.
Τα δυο αυτά στοιχεία -σύμφωνα με την αρχαία φιλοσοφία της Απω Ανατολής- εκφράζουν τον δυαδισμό του Σύμπαντος: ύλη και πνεύμα, ουρανός και γή, μέρα και νύχτα, φως και σκοτάδι, δημιουργία και καταστροφή, φωτιά και νερό κ.ά. Η ύπαρξη του δυαδισμού δείχνει ότι η ζωή είναι γεμάτη αντιθέσεις. Όλες αυτές οι αντιθέσεις, χάρη στην συνεχή κίνηση του Σύμπαντος, εναρμονίζονται σε μια τέλεια ισορροπία.
Στην ιδανική τάξη των μαντικών συμβόλων το yin είναι παθητικό, υδάτινο, χαρακτηρίζει την θηλυκή ικανότητα της σύλληψης, το σκοτάδι, την γή, το κρύο, και αντιπροσωπεύει την Σελήνη. Θεωρείται ότι αναπτύσσεται το φθινόπωρο και τον χειμώνα. Στο yin αντιστοιχούν οι άρτιοι αριθμοί και το μαύρο χρώμα. Ετυμολογικά σημαίνει την όχθη ενός ποταμού που σκιάζεται από ένα βουνό.
Το yang είναι δραστήριο, πύρινο, χαρακτηρίζει την αρσενική ικανότητα για τεκνοποιία, το φως, τον ουρανό, την θερμότητα και αντιπροσωπεύει τον Ήλιο. Θεωρείται ότι αναπτύσσεται την άνοιξη και το καλοκαίρι. Στο yang αντιστοιχούν οι περιττοί αριθμοί και το κόκκινο χρώμα. Όπως αναφέρει ο Γάλλος εθνολόγος Marcel Granet, το yin και το yang, στην ημερολογιακή τους χρήση, παρουσιάζονται ως οι αρχές που διέπουν τον ρυθμό των τεσσάρων εποχών του έτους.
Οι Κινέζοι λόγιοι -αστρονόμοι και χρονομέτρες- τους εμπιστεύθηκαν αυτό τον ρόλο, επειδή ως σύμβολα είχαν την δημιουργική δύναμη να ζωντανεύουν τον ρυθμό ζωής, που είχαν υιοθετήσει από παλιά οι Κινέζοι (La réligion des Chinois, 1992, p. 57). Οι διαλεκτικές του yin και του yang είναι η διπλή εκδήλωση της μιάς και μόνης αιώνιας, αδιαίρετης και υπερβατικής αρχής: Ταό (=ο δρόμος).
Ο Κοσμολογικός Μύθος των Dogon
Ο αναμνηστικός εορτασμός του κοσμολογικού μύθου των Dogon, μιάς μάλλον απομονωμένης φυλής στο Μάλι της Δ. Αφρικής, δίνει στην κοινότητά τους την δυνατότητα αφενός μέν της εισδοχής στον πραγματικό χώρο και χρόνο, αφετέρου δε της συμμετοχής σ’ αυτόν, ενώ, παράλληλα, καθιστά τα μέλη της φυλής ικανά να καθορίσουν με ένα ορισμένο τρόπο την πολιτιστική τους ζωή. Ο κοσμολογικός μύθος της φυλής είναι μάλλον πολύπλοκος και ιδιόμορφος για μια απομονωμένη φυλή που αριθμεί μόνο 200.000 μέλη.
Η Κοσμογονία τους περιλαμβάνει την ιδέα της δημιουργίας του Κόσμου από ένα υπέρτατο όν, τον θεό-δημιουργό Αμμα. Στον κοσμογονικό μύθο της φυλής, η δημιουργός θεότητα δημιουργεί πρώτα το κοσμικό αυγό. Το κοσμικό αυγό, που απαντάται σε κοσμογονικούς μύθους ποικίλων πολιτισμών, από τους Ορφικούς στην αρχαία Ελλάδα και τον ινδουιστικό μύθο στις Ινδίες μέχρι τους Αϊνού στην Ιαπωνία, είναι το γενικό σύμβολο της ολότητας, απ’ όπου προέρχεται η δημιουργία όλης της πλάσης.
Είναι η πρωταρχική μήτρα, που εμπεριέχει εν εαυτή τα σπέρματα της δημιουργίας. Εντός του κοσμικού αυγού υπάρχουν οι διεργασίες ενός τέλειου ή περισσότερων του ενός τέλειων πλασμάτων, εν γένει ερμαφρόδιτων. Το κοσμικό αυγό, εκτός από σύμβολο της έναρξης της ζωής, είναι ταυτόχρονα και σύμβολο δημιουργίας και αναγέννησης μιάς νέας ζωής.
Ο θεός Αμμα αρχίζει την δημιουργία τοποθετώντας μέσα στο κοσμικό αυγό ένα εμβρυϊκό ζεύγος διδύμων, καθένα από τα οποία αποτελείται από ένα αρσενικό και ένα θηλυκό. Κατά την διαδικασία της ωρίμανσης του κοσμικού αυγού τα δίδυμα είναι ενωμένα, έτσι που να σχηματίζουν ερμαφρόδιτα όντα, τα τέλεια δημιουργήματα που θα κατοικήσουν τον κόσμο.
Ένα από τα δίδυμα, όμως, φαίνεται πως θέλει να κυριαρχήσει στην όλη δημιουργία και προσπαθεί να εξέλθει από το κοσμικό αυγό, πριν ολοκληρωθεί η εκκόλαψή του. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να συμπαρασύρει μαζί του ένα μέρος από την πρωτογενή ύλη του εσωτερικού του κοσμικού αυγού. Μ’ αυτό τον τρόπο δημιουργεί ένα μάλλον ατελή κόσμο, αφού δεν ολοκληρώθηκε η κοσμογονική διεργασία.
Ο θεός Αμμα βλέπει ότι από αυτό το παράπτωμα διασαλεύεται τόσο η ολοκλήρωση όσο και η τεθείσα τάξη. Γι’ αυτό ακριβώς τον λόγο θυσιάζει το έτερο δίδυμο, για να φέρει την εξιλέωση και την ισορροπία στον κόσμο. Μ’ αυτή την θυσία προφανώς ο κόσμος σώζεται, δεν είναι όμως πλέον τέλειος, αλλά ατελής και βέβαια όχι ο κόσμος που ήθελε να δημιουργήσει ο Αμμα. Ο δυαδισμός, δηλαδή οι θεϊκοί δίδυμοι, το κοσμικό αυγό, καθώς και η θυσία του ενός διδύμου είναι βασικά θέματα της Κοσμογονίας των Dogon.
Εν γένει ο δυαδισμός και η ανταγωνιστική σχέση απαντούν σε πολλούς κοσμογονικούς μύθους στους οποίους το κοσμικό αυγό περιέχει δίδυμα ή ερμαφρόδιτα όντα. Ο ανταγωνισμός ωθεί τον ένα δίδυμο να θέλει να εξέλθει πρώτος, ώστε να αποδοθεί σ’ αυτόν μονάχα η δημιουργία του κόσμου. Συνεπώς, διακόπτει απότομα την αρμονική ανάπτυξη μέσα στο κοσμικό αυγό, πολύ πριν την τελική εκκόλαψη. Αρα, η ατελής φύση του κόσμου και η προέλευση του κακού αποδίδονται σ’ αυτήν ακριβώς την πλημμελή δημιουργία, που προήλθε από τον «κακό» δίδυμο.
Σημειώνουμε ότι εν γένει στους κοσμογονικούς μύθους υπάρχει αυτή η ανταγωνιστική σχέση μεταξύ των συνδημιουργών του Σύμπαντος. Σε πολλούς κοσμογονικούς μύθους, η «θυσία» είναι απαραίτητη για την ολοκλήρωση της Δημιουργίας, άρα λοιπόν είναι απαραίτητο ο ένας από τους δυο διδύμους του κοσμογονικού αυγού να πρέπει να θυσιαστεί, για να δημιουργηθεί ο κόσμος.
Ουσιαστικά, όμως, σ’ αυτό τον αφρικανικό μύθο της Δημιουργίας εξαίρεται ο ρόλος του παντοδύναμου ουράνιου θεού δημιουργού Αμμα υπό την αιγίδα του οποίου, τελικά, πραγματοποιήθηκε η Δημιουργία.
Οδεύοντας προς την Μεγάλη Έκρηξη
Ο μύστης Ορφέας, όπως ήδη είδαμε, ομιλεί για το κοσμικό αυγό που δημιούργησε το Σύμπαν, για τον θεό Φάνητα, που έλαμψε και φώτισε την μέχρι τότε σκοτεινή ύλη, και για την έννοια του χρόνου, δηλαδή της αρχής του, που γεννήθηκε και συνδέεται άρρηκτα με την γέννηση του χώρου. Συνεπώς, είναι πραγματικά θαυμάσιο το γεγονός ότι οι αρχές της Ορφικής Κοσμολογίας -πού διατυπώθηκαν χιλιάδες χρόνια πριν από την εποχή μας- συμπίπτουν εννοιολογικά με τις σημερινές επιστημονικές απόψεις για την Δημιουργία και την Εξέλιξη του Σύμπαντος.
Η διαπίστωση του Αμερικανού αστρονόμου Edwin Hubble (1889-1953) ότι οι γαλαξίες απομακρύνονταν μεταξύ τους σήμαινε ότι στο απώτατο παρελθόν τους είχαν μια κοινή εκκίνηση. Επομένως, συμπερασματικά οι αστρονόμοι κατέληξαν στην γενική άποψη ότι η ύλη και η ενέργεια του Σύμπαντος ήταν συγκεντρωμένη σ’ ένα αρχικό σημείο, στο αρχικό κοσμικό αυγό όλων των αρχαίων κοσμογονιών, με άπειρη θεωρητικά πυκνότητα. Η διαπίστωση του Hubble σήμαινε την αρχική επιβεβαίωση της Θεωρίας της Μεγάλης Έκρηξης από την οποία -μέσω μιάς επίπονης διαδικασίας τουλάχιστον 15 δισεκατομμυρίων ετών- προήλθε το Σύμπαν μας.
Το Σύμπαν μας, λοιπόν, είχε μία αρχή και ακριβώς εκείνη την στιγμή της Μεγάλης Έκρηξης γεννήθηκαν ο χρόνος και ο χώρος. Συνεπώς για εμάς, αλλά και τους άλλους αστροφυσικούς, από φιλοσοφική άποψη δε φαίνεται να έχει ουσιαστικό νόημα το ερώτημα τί υπήρχε πριν…!
Με την Μεγάλη Έκρηξη (Big Bang), γεννήθηκε η έννοια του χωροχρόνου (t0=0). Φυσικά, το χωροχρονικό σημείο της Κοσμογονίας καθορίζεται μόνο μαθηματικά σαν ένα ιδιάζον σημείο. Το τί υπήρχε, λοιπόν, πριν από αυτό δεν έχει νόημα, εφόσον ο χωροχρόνος, επομένως και η φυσική κατάσταση, καθορίστηκαν τότε!
Όσον αφορά στις σύγχρονες απόψεις της Αστροφυσικής η θεωρούμενη σταδιακή εξέλιξη του Σύμπαντος σηματοδοτείται και καθορίζεται από συγκεκριμένα γεγονότα και καταστάσεις, που οδήγησαν στην σημερινή μορφή του.
Στην συνέχεια θα αναφέρουμε τα κύρια στοιχεία αυτών των συγκεκριμένων χρονικών περιόδων, προκειμένου να κατανοήσουμε ποιοτικά την εξελικτική πορεία του Κόσμου μας (του Σύμπαντος) μέχρι σήμερα.
Ορίζουμε ότι τότε, στον χρόνο μηδέν, δημιουργείται το Σύμπαν μας και μαζί του η έννοια του χωροχρόνου. Μέσα από μια γενική θεωρητική άποψη για το τί θα μπορούσε να υπάρχει πριν από την αρχή του Σύμπαντος, επιχειρούμε να περιγράψουμε τα γεγονότα που -σύμφωνα με την σημερινή επιστημονική άποψη- είναι πιθανόν να συνέβησαν αμέσως μετά τον χρόνο ώ0=0. Αυτά μπορούμε να τα κατατάξουμε σε μια σειρά χρονικών συμβάντων (περιόδων), τις οποίες ονομάζουμε «Εποχές του Σύμπαντος», μετά τον χρόνο ώ0=0, και είναι οι επόμενες:
Εποχή του Planck ή Κβαντική Περίοδος
Η περίοδος αυτή διήρκεσε περίπου μέχρι και 10-43 δευτερόλεπτα (χρόνος Planck) από τον χρόνο ώ0=0, και -όπως υπολογίζεται- στο τέλος της η πυκνότητα του Σύμπαντος ήταν περίπου 1094 gr/cm3 και η αντίστοιχη θερμοκρασία γύρω στους 1032 Κ. Κατά την διάρκεια αυτής της περιόδου οι τέσσερις θεμελιώδεις δυνάμεις της φύσης: η Βαρυτική, η ισχυρή Πυρηνική, η ασθενής Πυρηνική και η Ηλεκτρομαγνητική, παρουσιάζονται ενοποιημένες σε μία δύναμη. Την περίοδο αυτή η μάζα ήταν τόσο πυκνή, ώστε ένα ολόκληρο σμήνος γαλαξιών θα είχε περίπου τις διαστάσεις ενός ατόμου υδρογόνου.
Όλη η ενέργεια του Σύμπαντος έχει την μορφή θερμότητας, ενώ η περίοδος αυτή έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, διότι κατά την διάρκειά της η πυκνότητα της ενέργειας (θερμότητας), όσο και η καμπυλότητα του χώρου, έτειναν προς το άπειρο. Αυτό σημαίνει ότι το Σύμπαν αυτή την περίοδο εξελισσόταν στο πλαίσιο μιάς σημειακής ιδιομορφίας μέσα από την οποία γεννήθηκε. Ενδιαφέρον είναι να αναφερθεί ότι εκείνη την περίοδο το Σύμπαν αναπτυσσόταν στο πλαίσιο δέκα ή -κατ’ άλλους ερευνητές- ένδεκα διαστάσεων, ενώ η Θεωρία της Σχετικότητας δεν ίσχυε λόγω της σχεδόν άπειρης καμπυλότητας του χωροχρόνου.
Πιθανότατα να έλαβε χώρα, εντός αυτού του χρόνου, μια υπέρμετρη διαστολή, που είχε ως αποτέλεσμα την δημιουργία ενός -κατά το μάλλον ή ήττον- ομοιογενούς Σύμπαντος. Θεωρούμε ότι στο τέλος αυτής της περιόδου η Βαρύτητα αποχωρίστηκε από τις άλλες δυνάμεις, οι οποίες και παραμένουν ενοποιημένες.
Εποχή Πληθωριστικής Διόγκωσης
Η εποχή αυτή οριοθετείται μεταξύ 10-43 και 10-32 δευτερόλεπτα. Την περίοδο αυτή η θερμοκρασία ήταν περίπου 1027 Κ, δηλαδή το Σύμπαν ψύχθηκε ταχέως από τους προηγούμενους 1032 Κ (1019 GeV).
Θεωρούμε ότι στην διάρκεια της πληθωριστικής περιόδου η ψύξη της ύλης ήταν πολύ γρήγορη, ενώ -αντιθέτως- η ολική ενέργεια του Σύμπαντος αυξήθηκε, όπως και ο όγκος του, και ο ρυθμός διαστολής του επιταχύνθηκε.
Περίοδος Μεγάλης Έκρηξης
Ουσιαστικά η περίοδος αυτή περιλαμβάνεται εντός της προηγουμένης, επειδή όμως είναι σημαντική, την αναφέρουμε ξεχωριστά. Η περίοδος αυτή διήρκεσε από χρόνο 10-36 έως 10-32 sec από την αρχή μέτρησης του χρόνου. Χαρακτηρίζεται δε από τον διαχωρισμό της ισχυρής πυρηνικής αλληλεπίδρασης, η οποία έμελλε να συνδέσει αργότερα τα σωματίδια των ατομικών πυρήνων, από την ενότητα των θεμελιωδών δυνάμεων.
Την στιγμή της απελευθέρωσης της ισχυρής αλληλεπίδρασης συντελέστηκε αυτό που σήμερα ονομάζουμε Μεγάλη Έκρηξη (Big Bang) και μέσα σε ένα ελάχιστο κλάσμα του -τότε- δευτερολέπτου, λόγω της τότε τεράστιας πυκνότητας, το Σύμπαν διαστάλθηκε πολύ περισσότερο από όσο έχει διασταλεί τα επόμενα 15 δισεκατομμύρια χρόνια που πέρασαν από τότε μέχρι σήμερα! Αμέσως μετά η Βαρύτητα άρχισε να επιβραδύνει την διαστολή.
Η πυκνότητα της ύλης ήταν ακόμη πολύ μεγάλη και ποσότητα μάζας ίση με αυτή της Γής μπορούσε να χωρέσει μέσα σε μια δακτυλήθρα. Η θερμοκρασία ήταν ακόμη πολύ υψηλή, ίση περίπου με 1026 Κ (1013 GeV). Κατά την περίοδο αυτή οι επτά από τις ένδεκα υπάρχουσες διαστάσεις του χώρου «διπλώθηκαν στο εσωτερικό τους». Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται «φαινόμενο συμπαγοποίησης» (compactification).
Από τότε μέχρι σήμερα οι αυτοεξαφανισμένες αυτές διαστάσεις πρακτικά βρίσκονται φυλακισμένες στο εσωτερικό μικροσκοπικών χώρων διαστάσεων 10-33 του εκατοστού και συνοδεύουν αόρατα κάθε σημείο των γνωστών και κατανοητών σε όλους μας διαστάσεων.
Εποχή των Αδρονίων
Η εποχή αυτή θεωρείται ότι αρχίζει από τα 10-32 sec και τελειώνει 10-5 sec μετά την αρχή της μέτρησης του χρόνου (ώ0=0).
Γενικώς, κατά την διάρκεια αυτής της περιόδου η θερμοκρασία του Σύμπαντος ήταν 1012 Κ, και η πυκνότητα της ύλης προσέγγιζε τα 1014 gr/cm3.
Την εποχή αυτή τελειώνει η εν γένει φάση της Μεγάλης Έκρηξης (Big Bang) και τότε δημιουργήθηκαν τα πιο βαριά θεμελιώδη υποσωματίδια κουάρκς και αντικουάρκς. Αυτά αποτελούν τα μικρότερα γνωστά στοιχεία της ύλης, τα οποία στην συνέχεια συνέθεσαν τα αδρόνια και τα αντιαδρόνια, δηλαδή τα πρωτόνια-αντιπρωτόνια, νετρόνια-αντινετρόνια, υπερόνια-αντιυπερόνια και μεσόνια-αντιμεσόνια. Συγχρόνως διαχωρίστηκαν από την ενότητα των δυνάμεων η ηλεκτρομαγνητική δύναμη και η ασθενής πυρηνική αλληλεπίδραση (10-12 δευτερόλεπτα).
Ουσιαστικά, δηλαδή, η εποχή των αδρονίων θεωρείται ότι περιλαμβάνει και το διάστημα από 10-32 έως 10-10 sec, οπότε η ύλη αποτελούνταν από ένα μείγμα κουάρκ-γκλουόν, το Κουάρκ-Γκλουόν-Πλάσμα (QGP), ενώ η ακτίνα καμπυλότητος του Σύμπαντος αυξήθηκε από 10-2 εκατοστά σε 1010 εκατοστά, που σημαίνει μέγεθος ίσο με το μέγεθος του ηλιακού μας συστήματος.
Πάντως, η χρονική περίοδος από 10-32 έως 10-6 sec, τεράστια για τον μικρόκοσμο του τότε Σύμπαντος, ωστόσο ελαχιστότατη για τον σημερινό μακρόκοσμο, χαρακτηρίζεται από την δημιουργία, ύπαρξη και στην συνέχεια εξαφάνιση της πρωτογενούς ύλης του Σύμπαντος που θεωρούνταν το Κουάρκ-Γκλουόν-Πλάσμα (QGP).
Εποχή Λεπτονίων
Μετά την εποχή των αδρονίων, η επόμενη περίοδος του Σύμπαντος είναι η εποχή λεπτονίων, που υπολογίζουμε ότι διήρκεσε μέχρις ότου η ηλικία του Σύμπαντος έγινε ίση με 5 δευτερόλεπτα. Κατά την διάρκεια αυτής της περιόδου η θερμοκρασία έπεσε στους 6 Χ 109 Κ, οπότε δημιουργήθηκαν τα λεπτόνια και τα αντισωμάτιά τους, δηλαδή τα ηλεκτρόνια-αντιηλεκτρόνια και τα νετρίνα-αντινετρίνα.
Εποχή Ακτινοβολίας
Αμέσως μετά την εποχή των λεπτονίων άρχισαν να δημιουργούνται οι πρώτοι πυρήνες ατόμων. Κατά την διάρκεια των επόμενων 3,5 πρώτων λεπτών, το 25% του αρχικού υλικού του Σύμπαντος είχε μετατραπεί σε πυρήνες ηλίου (Ηe), ενώ το υπόλοιπο 75% βρισκόταν υπό μορφή πρωτονίων.
Αυτό το οποίο, όμως, πρέπει να τονισθεί είναι ότι καθόλη την διάρκεια της εποχής της ακτινοβολίας, που διήρκεσε περίπου 500.000 χρόνια, το Σύμπαν είχε την μορφή μιάς διαστελλόμενης πύρινης σφαίρας στο πλαίσιο της οποίας -παρόλο που η ύλη αυξανόταν συνεχώς σε βάρος της ενέργειας- η πυκνότητα της ακτινοβολίας ήταν μεγαλύτερη από την πυκνότητα της ύλης.
Σημειώνουμε ότι, για να συγκρίνουμε την πυκνότητα της ύλης με εκείνη της ακτινοβολίας, βρίσκουμε το ισοδύναμο της ακτινοβολίας (ενέργειας) σε μάζα, χρησιμοποιώντας την σχέση Ε=m c2. Ο Αϊνστάιν εξέτασε την πιθανότητα η Βαρύτητα να μην είναι μία «δύναμη», αλλά μία από τις ιδιότητες του χωροχρόνου. Θεώρησε την «ύλη» σαν ένα τοπικό φαινόμενο, που παρατηρείται όπου υπάρχει έντονη συμπύκνωση πεδίων διαφορετικών μορφών ενέργειας. Συνεπώς, η «ύλη» ήταν παράγωγο της ενέργειας και όχι η ενέργεια παράγωγο της ύλης, απορρίπτοντας την μέχρι τότε άποψη των φυσικών ότι ήταν δυο ανεξάρτητες συνυπάρχουσες οντότητες.
Θεωρούμε ότι στο τέλος αυτής της περιόδου και όταν η θερμοκρασία είχε πέσει στους 4.000 Κ, η πυκνότητα της ύλης και της ακτινοβολίας εξισώθηκαν σηματοδοτώντας μ’ αυτό τον τρόπο την έναρξη μιάς νέας συμπαντικής εποχής, εκείνης της ύλης.
Εποχή της Ύλης
Πιστεύουμε ότι η περίοδος αυτή διήρκεσε μέχρις ότου η ηλικία του Σύμπαντος πλησίαζε τα 700.000 έτη, και η θερμοκρασία του έφθασε τους 3.000 Κ. Κατά την διάρκεια αυτής της περιόδου συντελέστηκε το θαύμα της σύνδεσης πυρήνων και ηλεκτρονίων, το οποίο δημιούργησε τα άτομα υδρογόνου και ηλίου. Εξαιτίας του γεγονότος αυτού, η εποχή αυτή ονομάστηκε και εποχή σύνδεσης, ενώ συνολικά η διάρκεια των 700.000 ετών ονομάστηκε χρόνος σύνδεσης.
Ένα ακόμη σημαντικό γεγονός που συντελέστηκε κατά την εποχή αυτή ήταν η πλήρης αποδέσμευση της ακτινοβολίας από την ύλη, πράγμα που είχε ως τελικό αποτέλεσμα τα φωτόνια να κινούνται πλέον ελεύθερα κατά τρόπο ισότροπο και ομογενή.
Σήμερα, πιστεύουμε ότι κατά την περίοδο εκείνη γεννήθηκε η ισότροπη ακτινοβολία μικροκυμάτων, που αντιστοιχεί σε ακτινοβολία μέλανος σώματος θερμοκρασίας 2,7 Κ, η οποία ανακαλύφθηκε από τους Penzias και Wilson, το 1965.
Αστρική Εποχή
Αυτή είναι η τελευταία συγκεκριμένη περίοδος της εξέλιξης του Σύμπαντός μας -πού πιθανότατα ακολούθησε μια συγκεκριμένη και μοναδική εξέλιξη- πριν την σημερινή.
Επομένως, η εποχή αυτή που διαρκεί μέχρι σήμερα είναι η τελευταία της ζωής του Σύμπαντός μας.
Την περίοδο αυτή, ισχυρές διαταραχές της πυκνότητας της ύλης δημιούργησαν τεράστιες συμπυκνώσεις υλικού, που στην συνέχεια συγκρότησαν υπερσμήνη και σμήνη γαλαξιών, αστέρες, πλανητικά συστήματα και γενικώς ολόκληρο το δημιούργημα που σήμερα ονομάζουμε Σύμπαν.
Σύγχρονη Κοσμογονία ή η Κατάρρευση του Υπαρκτού Σκοταδισμού
Πρόσφατες κοσμολογικές παρατηρήσεις παρέχουν αδιαμφισβήτητες ενδείξεις για μία δραματική αλλαγή, μία μετατόπιση παραδείγματος ( paradigm shift ) στις απόψεις μας για το Σύμπαν, πρωτοφανή στην ιστορία της Ανθρωπότητας. Τα νέα κοσμολογικά δεδομένα από τον W ilkinson M icrowave A nisotropy P robe ( WMAP ) δορυφόρο της NASA , όπως παρουσιάστηκαν τον Φεβρουάριο του 2003, υποδεικνύουν σαφέστατα ότι ζούμε σε ένα αεί – διαστελλόμενο, επίπεδο, (άρα) ολικής ενέργειας μηδέν , Σύμπαν. Ένα Σύμπαν που επιταχύνεται από κάποια μορφή Σκοτεινής Ενέργειας, που συνιστά 73% της Συμπαντικής Ενέργειας, ενώ το υπόλοιπο 23% συνίσταται από Σκοτεινή Ύλη και μόνο 4% αποτελείται από την γνωστή μας ατομική ύλη, από την οποία είναι φτιαγμένος ο Ήλιος, οι πλανήτες και εμείς.
Αυτή η εικόνα του Σύμπαντος είναι σε πλήρη συμφωνία με το Κοσμολογικό Πληθωριστικό Μοντέλο που προτείνει ότι ολόκληρο το Σύμπαν είναι αποτέλεσμα μιας τυχαίας κβαντικής διακύμανσης 13.7 δισεκατομμύρια χρόνια πριν. Επίσης, προτείνει μία συνεπή εξέλιξη του Σύμπαντος από την εμφάνισή του έως σήμερα, εξηγώντας επιτυχώς όλες τις δομές του Σύμπαντος, μεγάλες και μικρές, στηριζόμενο στους Φυσικούς νόμους της Κβαντικής Φυσικής και της βαρύτητας. Τίποτε άλλο δεν χρειάζεται!
Ολόκληρο το Σύμπαν, και εμείς μαζί σαν εμπεριεχόμενα στοιχεία του, είναι προϊόν τυχαίων κβαντικών διαδικασιών που κατορθώνουν δυναμικά να επιζήσουν, να εξελιχθούν και να αυτο-αναπαραχθούν. Δεν πρέπει να μας ξεφύγει το γεγονός ότι ζούμε σε ένα Σύμπαν, μηδενικής ολικής ενέργειας. Ευτυχώς όμως μιλάμε για ένα δυναμικό μηδέν, με την έννοια ότι το άθροισμα της ενέργειας διαστολής (κινητική) άρα θετική ενέργεια και της βαρυτικής ενέργειας (ελκτική) άρα αρνητική είναι συνεχώς μηδέν, ενώ κάθε κομμάτι ξεχωριστά είναι μη μηδενικό.
Εν τέλει είμαστε μία ανακατανομή του τίποτα
Αυτή η αξιοθαύμαστη αλλαγή στις απόψεις μας για το Σύμπαν, στηριγμένη στην επιστημονική παρατήρηση και σε αναπαραγωγίσιμα πειραματικά δεδομένα, είναι πολύ πιο μεγάλη ακόμη και από την Αρισταρχο-Κοπερνίκια επανάσταση ( Revolution ) που μας πέρασε από το γεωκεντρικό στο ηλιοκεντρικό σύστημα. Όχι μόνο δεν είμαστε (σ)το κέντρο του Σύμπαντος αλλά δεν είμαστε καν φτιαγμένοι από το κύριο υλικό που είναι φτιαγμένο ολόκληρο το Σύμπαν. Είναι αν θέλετε το τελικό στάδιο της Αρισταρχο-Κοπερνίκιας Επανάστασης, αλλά συνάμα και η αυγή της νέας Αναγέννησης στηριγμένης ατόφια στην επιστημονική γνώση.
Όλα αυτά τα εν εξελίξει ευρισκόμενα δραματικά επιστημονικά γεγονότα συνδυασμένα με την Δαρβίνια αρχή της εξέλιξης μέσα από Φυσική επιλογή και τις τελευταίες επαναστατικές εξελίξεις της Νευροεπιστήμης όπου μας λέει ξεκάθαρα ότι ο εγκέφαλος είναι η μηχανή του νου, δεν μπορούν παρά να αλλάξουν ριζικά την συνείδησή μας περί κόσμου. Ηθικές, φιλοσοφικές και ελπίζω πολιτικές απόψεις δεν μπορεί παρά να επηρεασθούν από αυτά τα μηνύματα της Μοντέρνας Επιστημονικής γνώσης.
Δεν πρέπει βέβαια να περιμένουμε ότι πεποιθήσεις χιλιάδων ετών, βασισμένες στον φόβο και την άγνοια, θα ενδώσουν εύκολα ή ακαριαία, αλλά πρέπει να πολεμήσουμε για την αλήθεια και να αποφύγουμε τον Στρουθοκαμηλισμό. Όπως είπε ο μεγάλος Γερμανός μαθηματικός David Hilbert “ Wir m u ssen wissen und wir werden wissen ” (πρέπει να μάθουμε και θα μάθουμε), και τολμώ να πω ότι τώρα μάθαμε. Το τυχαίο, κομψό αλλά και συναρπαστικό Σύμπαν είναι εδώ.
(Κάντε κλικ στις φωτογραφίες για μεγέθυνση)
ΧΟ. πολὺ δὴ πολὺ δὴ χαλεπωτάτους λόγους [ἀντ.]
/cdn.vox-cdn.com/uploads/chorus_image/image/63349856/Graphic_1_Space_IL.0.jpg)
.jpg)
.jpg)
_(1827%E2%80%931830).jpg)
