ΒΕΡΕΝΙΚΗ
(αστερισμός)
Στον αστερισμό του Λέοντα*, στην ουρά του, ο Ερατοσθένης (276-194 π.Χ.) αναφέρει την ύπαρξη σκοτεινών αστέρων που λέει ότι ονομάζονται Πλόκαμος Βερενίκης Ευεργέτιδος. Άγνωστο παραμένει ποια Βερενίκη εννοείται, ίσως η σύζυγος του Πτολεμαίου Γ' του Ευεργέτη (284-222 π.Χ), η Βερενίκη Β'. Όποια και να είναι, δεν συμπεριλαμβάνεται στα μυθολογικά λεξικά, καθόσον η ιστορία της κινείται μεταξύ μύθου και ιστορίας, πόσο μάλλον που ό,τι καταστερίζεται είναι ένας πλόκαμος των μαλλιών της.
Η Βερενίκη αυτή ήταν κόρη του βασιλιά της Κυρήνης Μάγα και της Απάμης, κόρης του βασιλιά της Συρίας Αντίοχου Α' Σωτήρος. Ο αρραβώνας της με τον Πτολεμαίο Γ' (250 π.Χ.) εξυπηρετούσε πολιτικές σκοπιμότητες, ωστόσο η Βερενίκη παντρεύτηκε τον επόμενο χρόνο, λίγο μετά το θάνατο του πατέρα της και με τη συναίνεση της μητέρας της, τον Μακεδόνα Δημήτριο τον Καλό, γιο του Δημητρίου του Πολιορκητή και ετεροθαλή αδερφό του Μακεδόνα βασιλιά Αντίγονου Β' Γονατά. Λίγο μετά την άφιξή του στην Κυρήνη, η Βερενίκη δολοφόνησε τον άνδρα της στη κρεβατοκάμαρα της μητέρας της Απάμας, με την οποία είχε συνάψει ερωτικές σχέσεις και η οποία επιβίωσε.
Άκληρη από τον Δημήτριο η Βερενίκη παντρεύτηκε τελικά τον γαμπρό που εξαρχής ήταν προορισμένος για εκείνη, δηλαδή τον Πτολεμαίο Γ', και απέκτησε μαζί του αρκετά παιδιά: την Αρσινόη Γ', τον Πτολεμαίο Δ' Φιλοπάτορα, διάδοχο του πατέρα του, έναν γιο του οποίου το όνομα μας είναι άγνωστο, τον Αλέξανδρο, τον Μάγα και τη Βερενίκη. Συμβασίλεψε με τον σύζυγό της την περίοδο 246-222 π.Χ. και έμειναν γνωστοί ως «Θεοί Ευεργέτες».
Λίγο μετά το γάμο τους, ο Πτολεμαίος άφησε τη γυναίκα του -στο νυφικό κρεβάτι λέει ο Καλλίμαχος- και έφυγε από την Αίγυπτο για να υποστηρίξει την αδερφή του, Βερενίκη κι αυτή, στον τρίτο συριακό πόλεμο. Και εδώ αρχίζει ο θρύλος. Ακολουθώντας παλιές συνήθειες**, η Βερενίκη υποσχέθηκε να αφιερώσει μια μπούκλα από τα πλούσια και όμορφα μαλλιά της στον ναό της θεάς Αρσινόης Αφροδίτης στο Ζεφύριο (ακρωτήριο στην Κάτω Αίγυπτο), αν ο άνδρας της επέστρεφε σώος και αβλαβής από τον πόλεμο. Όταν εκείνος επέστρεψε, η Βερενίκη εκπλήρωσε το τάμα της, όμως την επομένη ο πλόκαμος χάθηκε. Και ο Κόνων από τη Σάμο, μαθηματικός, αστρονόμος και αστρολόγος στην αυλή του φαραώ, εξαργυρώνοντας πολιτικά για λογαριασμό της βασιλικής οικογένειας το «συμβάν» είπε πως η μπούκλα χάθηκε μυστηριωδώς και εμφανίστηκε ως αστερισμός στον ουρανό. Ο αστερισμός ονομάστηκε Κόμη ή Πλόκαμος της Βερενίκης (Στρ.1.1.6). Και ο Καλλίμαχος (310-240 π.Χ.) έγραψε ένα, χαμένο σήμερα, ποίημα για τον βόστρυχο αυτό, περιγραφή του οποίου διασώζει ο Κάτουλος (87-47 π.Χ.) που μιμούνταν τον Καλλίμαχο. Θα πρέπει, βέβαια, να σημειώσουμε ότι ο Άρατος (305-240 π.Χ.), και αυτός μαθηματικός, αστρονόμος και ποιητής, περιγράφει τα αστέρια στην ουρά του Λέοντος, όμως δεν δίνει κανένα όνομα. Ο Ερατοσθένης εντάσσει τον πλόκαμο στον αστερισμό του Λέοντα. Βάσιμα εικάζουμε ότι η ιστορία για την Κόμη της Βερενίκης είναι ένα πολιτικό μύθευμα.
---------------------------
*Αστερισμός του Λέοντα
Οὗτος ἐστι μὲν τῶν ἐπιφανῶν ἄστρων· δοκεῖ δ' ὑπὸ Διὸς τιμηθῆναι τοῦτο τὸ ζῴδιον διὰ τὸ τῶν τετραπόδων ἡγεῖσθαι. τινὲς δέ φασιν ὅτι Ἡρακλέους πρῶτος ἆθλος ἦν εἰς τὸ μνημονευθῆναι· φιλοδοξῶν γὰρ μόνον τοῦτον οὐχ ὅπλοις ἀνεῖλεν, ἀλλὰ συμπλακεὶς ἀπέπνιξεν· λέγει δὲ περὶ αὐτοῦ Πείσανδρος ὁ Ῥόδιος· ὅθεν καὶ τὴν δορὰν αὐτοῦ ἔχειν, ὡς ἔνδοξον ἔργον πεποιηκώς. οὗτός ἐστιν ὁ ἐν τῇ Νεμέᾳ ὑπ' αὐτοῦ φονευθείς.
῎Εχει δὲ ἀστέρας ἐπὶ τῆς κεφαλῆς γ, ἐπὶ τοῦ στήθους <α, ὑπὸ τὸ στῆθος> β, ἐπὶ τοῦ δεξιοῦ ποδὸς λαμπρὸν α, ἐπὶ μέσης <τῆς κοιλίας> α, ὑπὸ τὴν κοιλίαν α, ἐπὶ τοῦ ἰσχίου α, ἐπὶ τοῦ ὀπισθίου γόνατος α, ἐπὶ ποδὸς ἄκρου λαμπρὸν α, ἐπὶ τοῦ τραχήλου β, ἐπὶ τῆς ῥάχεως γ, ἐπὶ μέσης τῆς κέρκου α, ἐπ' ἄκρας λαμπρὸν α, [ἐπὶ τῆς κοιλίας α]· <τοὺς πάντας ιθ>. ὁρῶνται δὲ καὶ ὑπὲρ αὐτὸν ἐν τριγώνῳ κατὰ τὴν κέρκον ἀμαυροὶ ἑπτά, οἳ καλοῦνται Πλόκαμος Βερενίκης Εὐεργέτιδος.
Ερατοσθένης, Καταστερισμοί, 1,12
**Περί τριχών
Μερικές ενδεικτικές αναφορές αποκοπής και προσφοράς τριχών σε τελετουργικά νεκρικά, γάμου, ενηλικίωσης, ευχών και προσευχών για σωτηρία από κάθε μορφή κινδύνου (ναυάγιο, χρέη…):
· Ο Πηλέας είχε υποσχέθηκε τα μαλλιά του Αχιλλέα στον Σπερχειό, αν ο γιος του γυρνούσε σώος από τον πόλεμο:
Κι είπε [ο Αχιλλέας] με πόνον της καρδιάς κοιτώντας τα πελάγη:
«Άλλα σου ευχήθη, ω Σπερχειέ, το στόμα του πατρός μου,
όταν εκεί θα εγύριζα στην γην την πατρικήν μου,
να δώσει εσέ την κόμην μου και αγίαν εκατόμβην
(Ιλιάδα, Ψ, 143-146)
· Όταν ετοιμάστηκε η κηδεία του Πατρόκλου, οι σύντροφοί του έκοψαν τα μαλλιά τους «και τον εσκέπασαν» (Ψ 134-135) -τα μαλλιά, σε αντίθεση με όσους τα προσφέρουν, έμεναν για πάντα με τον νεκρό.
· Ο Θάνατος έκοψε τα μαλλιά της Άλκηστης, αφιερώνοντάς τα στους θεούς του Κάτω Κόσμου (Ευρ., Άλκ. 73-5).
· Ο Θησέας, όταν πήγε στους Δελφούς, πρόσφερε τα μαλλιά του στον θεό. Αντί όμως να τα κόψει τελείως, ξύρισε μόνο το μπροστινό μέρος του κεφαλιού του, όπως οι Άβαντες, λαός πολεμικός που μνημονεύεται στην Ιλιάδα. Η ανώδυνη προσφορά μέρους του σώματος ήταν δηλωτική της ολικής προσφοράς του εαυτού στον θεό.
· Στην Τροιζήνα οι μελλόνυμφες έκλαιγαν τον Ιππόλυτο κι έκοβαν τα μαλλιά τους για να του τα προσφέρουν (Ευρ., Ιππόλ. 1424-6· Παυσ. 2.32.1), προφανώς επειδή ο γάμος συνιστούσε μια διαβατήρια τελετή, επειδή οι κοπέλες βίωναν την εμπειρία του γάμου σαν εμπειρία θανάτου -αποχωρισμός από τους οικείους και αποχαιρετισμός μιας ηλικίας και ενός τρόπου ζωής που τελείωνε αμετάκλητα.
· Φτωχοί και ταλαιπωρημένοι ναυτικοί αφιέρωναν στους Μεγάλους Θεούς της Σαμοθράκης στο νησί λίγες τρίχες από τα μαλλιά τους σαν θυσία:
· Γλαύκῳ καὶ Νηρῆι καὶ Ἰνοῖ καὶ Μελικέρτῃ καὶ βυθίῳ Κρονίδῃ καὶ Σαμόθρᾳξι θεοῖς σωθεὶς ἐκ πελάγους Λουκίλλιος ὧδε κέκαρμαι τὰς τρίχας ἐκ κεφαλῆς· ἄλλο γὰρ οὐδὲν ἔχω.
Στον Γλαύκο και τον Νηρέα, στην Ινώ και τον Μελικέρτη, στον γιο του Κρόνου των βυθών και στους θεούς της Σαμοθράκης, εγώ ο Λουκύλλιος, αφού σώθηκα από το πέλαγος, έκοψα με αυτόν τον τρόπο τις τρίχες από το κεφάλι μου, γιατί δεν έχω τίποτε άλλο. (AG 6.164)
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου