Για τον αρνητισμό της σκέψης και του συναισθήματος

Υπάρχουν φορές που μας κατακλύζουν αρνητικές σκέψεις και συναισθήματα, ακόμα και με σχεδόν ασήμαντες ή έστω ήσσονος σημασίας αφορμές -τις οποίες μεγεθύνουμε, συχνά με έναν τρόπο ημιπαρανοϊκό-, κι όσο κι αν προσπαθούμε δεν καταφέρνουμε να ελέγξουμε πλήρως τον εαυτό μας και να τα αποβάλουμε. Η πίστη μας συνήθως πληγώνεται ή κλονίζεται σε ανύποπτες στιγμές, όταν ο εαυτός μας είναι εντελώς απροετοίμαστος να δεξιωθεί μια τέτοια οριακή κατάσταση, όταν θα προτιμούσε να χαλαρώσει και να αφεθεί στα πράγματα χωρίς να καταβάλει καμία ιδιαίτερη ενέργεια και φαιά ουσία.

Πώς ερμηνεύεται λοιπόν αυτό το φαινόμενο; Πρόκειται για μια ακόμα ψυχοπαθολογία; Για τη μελαγχολία της σκέψης (Στάινερ); Για μια αναμενόμενη και αναπόφευκτη ενσάρκωση του Είναι-προς-Θάνατον (Χάιντεγκερ); Για όλα αυτά μαζί; Ενδεχομένως.

Το σχεδόν βέβαιο και παραδεκτό είναι ότι ο αρνητισμός της σκέψης και του συναισθήματος συνδέεται άμεσα με τη συγκρότηση και διαμόρφωση του εαυτού μας μέσα στην καθημερινότητά του, με τα άγχη μας, τις αγωνίες μας, τους φόβους μας, τις προσδοκίες μας, τους πόθους μας, τις φιλοδοξίες μας, τις νοητικές και συναισθηματικές επενδύσεις μας, τις αποτυχίες μας, τους συμβιβασμούς μας, τις διαψεύσεις και τις ματαιώσεις μας, τις ψευδαισθήσεις μας, τα μικρά και μεγάλα ναι και όχι μας, τις μικρές και μεγάλες νίκες και ήττες μας. Συνδέεται άμεσα με τα νοήματα και τις σημασίες, συνδέεται άμεσα με τη σχέση μας με τους άλλους και τον κόσμο.

Τα παραπάνω φαίνονται όμως πολύ γενικά και αφηρημένα, και ίσως και να είναι, γιατί αφορούν την ολότητα της ζωής μας, τις αποκλίνουσες και συγκλίνουσες τροχιές της, κάτι που δεν πλησιάζεται εύκολα με τα πόδια, που διαρκώς μας διαφεύγει, και οπωσδήποτε κάτι που για να το σκεφτείς και μόνο, πόσο μάλλον να το υποβάλεις σε έλεγχο και σε κριτική, απαιτεί και προϋποθέτει μια διαύγεια, μια μέριμνα, μια υπομονή και μια ενεργητική σιωπή μακράς διάρκειας. Τι είναι λοιπόν συνήθως αυτό το κάτι, πιο γειωμένο, πιο άμεσο και προσιτό στη σκέψη και κατά συνέπεια πιο εντοπίσιμο και αντιμετωπίσιμο στην πράξη, που έξαφνα και ακαθόριστα μαυρίζει τη σκέψη και το συναίσθημά μας, που τα εκτροχιάζει, που τα καταπλακώνει;

Είναι η συγκεκριμένη, ρητή, ακριβής, κλειστή, πνιγηρή, αδιαπραγμάτευτη και αδιάλλακτη απάντηση που δίνει στα πράγματα, τα γεγονότα και τις καταστάσεις η διεστραμμένη ατομικότητά μας, ο εγωισμός μας, ο ναρκισσισμός μας· η ευθύβολη, αμυντικά επιθετική ή επιθετικά αμυντική πολεμική του επιθυμητικού, απαιτητικού, ανικανοποίητου, απεριόριστου, φιλόδοξου, ματαιόδοξου, αλαζονικού, μεγαλομανούς και μισανθρωπικού όσο και φοβισμένου, ανασφαλούς και δειλού Εγώ μας. Είναι η εμμενής εκδήλωση της εργοστασιακής ρύθμισης «ο εαυτός μας είναι το κέντρο του σύμπαντος», «ο εαυτός μας είναι το αποκλειστικό πρίσμα μέσα από το οποίο αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο».

Η αποχαλίνωση του Εγώ μας είναι αυτή που ευθύνεται άμεσα για τον αρνητισμό της σκέψης και του συναισθήματος. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι συνήθως σε πρώτο χρόνο «αυτός που φταίει», αυτός που κατηγορείται με ιδιαίτερη απαξία, ενοχοποιείται χωρίς ελαφρυντικά και καταδικάζεται με συνοπτικές διαδικασίες από το εγωιστικό Εγώ μας είναι πάντοτε ο Άλλος, ο εκάστοτε άλλος, ο οποίος δεν αποκλείεται να ήταν και αυτός-ή που με τη συμπεριφορά του, τα λόγια της, τις πράξεις του ή τις παραλείψεις της έδωσε την αφορμή.

Το εγωιστικό Εγώ είναι σε πρώτο χρόνο ανεύθυνο και ακαταλόγιστο, λες και είναι ανήλικο παιδί, λες και είναι μεθυσμένο ή ναρκωμένο, λες και δεν είναι καλά στα λογικά του, λες και η συνείδησή του έχει απενεργοποιηθεί. Σε δεύτερο χρόνο όμως, και αφού έχει καταλαγιάσει ο αρνητισμός, το Εγώ, και μόνον ως εγώ, κι όμως ένας άλλος, είναι σε θέση να διαρρήξει, ενίοτε και να ρηγματώσει, αυτή την εξωπραγματική, ριζικά ιδεαλιστική κατασκευή στην οποία καταφεύγει και από την οποία ορμάται.

Κάποτε τα καταφέρνει, κάποτε όχι. Κάθε φορά που αποτυγχάνει όμως, συσσωρεύει αρνητικό κεφάλαιο, το οποίο φωλιάζει και κοχλάζει μέσα στη λατρευτική εστία του, περιμένοντας την επόμενη υπέροχη ευκαιρία που θα του δοθεί για μια δημιουργική καταστροφή. Κι όσο περισσότερο χρόνο εσωτερικεύεται και στεγανοποιείται, τόσο πιο αδίστακτη και ανελέητη η καταστροφική ισχύς του. Αξίζει λοιπόν να προσπαθούμε, κάθε φορά που ο αρνητισμός μας διαφεντεύει, να αφαιρούμε το έδαφος κάτω από τα πόδια αυτού του κακού αφέντη, έστω και σε δεύτερο χρόνο, έστω κι αν το κακό έχει μεν συντελεστεί αλλά δεν έχει ακόμα γίνει τελεσίδικο και αμετάκλητο.