Δίνες και Νερά που Λιμνάζουν

Μοιάζουμε αρκετά με δίνες μέσα στο ποτάμι της ζωής. Καθώς το ποτάμι ή το ρέμα ρέει, μπορεί να κτυπήσει βράχους, κλαδιά, ή ανωμαλίες του εδάφους, προκαλώντας την αυτόματη εμφάνιση δινών εδώ κι εκεί. Το νερό που μπαίνει μέσα στη δίνη περνάει γρήγορα από μέσα της και ξαναενώνεται με το ποτάμι, για να ξανασυναντήσει μια άλλη δίνη και να προχωρήσει με αυτόν τον τρόπο.

Παρ’ ότι για μικρά διαστήματα φαίνεται να αποτελεί ένα διακεκριμένο και ξεχωριστό γεγονός, το νερό στις δίνες είναι το ίδιο το ποτάμι. Η σταθερότητα μιας δίνης είναι απλά πρόσκαιρη. Η ενέργεια του ποταμού της ζωής δίνει μορφή στα ζωντανά πράγματα – σε μια ανθρώπινη ύπαρξη, σε μια γάτα, σε δένδρα και φυτά –, στη συνέχεια αυτό που δημιουργούσε τη δίνη μεταβάλλεται και η δίνη εξαφανίζεται, γινόμενη ένα με την ευρύτερη ροή. Η ενέργεια που συνιστούσε μια ιδιαίτερη δίνη σβήνει και το νερό προχωράει, για να πιαστεί πιθανώς και να στριφογυρίσει για μια στιγμή μέσα σε μιαν άλλη δίνη.

Ωστόσο, δεν φαίνεται να βλέπουμε τις ζωές μας μ’ αυτόν τον τρόπο. Δεν θέλουμε να βλέπουμε τους εαυτούς μας απλά σαν έναν παροδικό σχηματισμό, μια δίνη μέσα στο ποτάμι της ζωής. Το γεγονός είναι ότι παίρνουμε μορφή για κάποιο διάστημα. Στη συνέχεια, όταν οι συνθήκες είναι οι κατάλληλες, εξαφανιζόμαστε.

Δεν υπάρχει τίποτα το κακό μ’ αυτή την εξαφάνιση. Είναι φυσικό κομμάτι της όλης διαδικασίας. Ωστόσο, θέλουμε να σκεφτόμαστε ότι αυτή η μικρή δίνη που είμαστε δεν είναι μέρος του ρέματος. Θέλουμε να βλέπουμε τους εαυτούς μας ως σταθερούς και αμετάβλητους. Όλη η ενέργεια μας καταναλώνεται στην προσπάθεια να προστατέψουμε την υποτιθέμενη χωριστικότητα μας.

Προκειμένου να προστατέψουμε την χωριστικότητα, δημιουργούμε ψεύτικα, σταθερά όρια, με συνέπεια να συσσωρεύουμε περιττές αποσκευές, πράγματα που γλιστρούν μέσα στις δίνες μας και δεν μπορούν να κυλήσουν και πάλι προς τα έξω. Έτσι, τα πράγματα φράζουν τη δίνη μας και η όλη διαδικασία μπερδεύεται πολύ. Το ρέμα έχει ανάγκη να ρέει φυσικά και ελεύθερα. Αν η ιδιαίτερη δίνη μας έχει τελματώσει, βλάπτουμε συγχρόνως την ενέργεια του ίδιου του ρέματος. Δεν μπορεί να πάει πουθενά. Γειτονικές δίνες μπορεί να παίρνουν λιγότερο νερό εξ’ αιτίας του δικού μας φρενιασμένου κρατήματος.

 Το καλύτερο που μπορούμε να κάνουμε για τον εαυτό μας και για τη ζωή, είναι να διατηρούμε το νερό στη δίνη μας ορμητικό και καθαρό ώστε απλά να ρέει μέσα και έξω απ’ αυτή. Όταν φράζεται, δημιουργούμε προβλήματα – νοητικά, φυσικά, πνευματικά.

Ο καλύτερος τρόπος με τον οποίο υπηρετούμε άλλες δίνες είναι όταν το νερό που μπαίνει μέσα στη δική μας είναι ελεύθερο να ορμήσει και να περάσει από μέσα της εύκολα και γρήγορα προς οτιδήποτε άλλο χρειάζεται να αναδευτεί. Η ενέργεια της ζωής αναζητά γρήγορο μετασχηματισμό.

Αν μπορούμε να βλέπουμε τη ζωή μ’ αυτόν τον τρόπο χωρίς να προσκολλούμαστε σε τίποτα, η ζωή απλά έρχεται και φεύγει. Όταν συντρίμμια κυλούν μέσα στη μικρή μας δίνη, αν η ροή είναι ομαλή και δυνατή, τα συντρίμμια περιστρέφονται για λίγο και στη συνέχεια ακολουθούν το δρόμο τους.

Ωστόσο, δεν ζούμε μ’ αυτόν τον τρόπο τις ζωές μας. Μη βλέποντας ότι είμαστε απλά μια δίνη μέσα στο ποτάμι του σύμπαντος, θεωρούμε τους εαυτούς μας ως χωριστές υπάρξεις και πρέπει να προστατέψουμε τα όρια μας. Η ίδια η αντίληψη «Αισθάνομαι πληγωμένος» εγκαθιστά ένα όριο, με το να φανερώνει ένα «Εγώ» που επιζητά να προστατευτεί. Κάθε φορά που σκουπίδια κυλούν μέσα στη δίνη μας, καταβάλουμε μεγάλες προσπάθειες να τα αποφύγουμε, να τα αποβάλλουμε, ή με κάποιο τρόπο να τα ελέγξουμε.

Το ενενήντα απ’ τα εκατό της τυπικής ανθρώπινης ζωής καταναλώνεται στην προσπάθεια να βάλουμε όρια γύρω από τη δίνη. Είμαστε συνεχώς σε επιφυλακή: «Αυτός μπορεί να με πληγώσει», «Αυτό μπορεί να πάει στραβά», «Δεν τον συμπαθώ έτσι κι αλλιώς». Πρόκειται για μια απόλυτα κακή χρήση της λειτουργίας της ζωής μας. Ωστόσο, το κάνουμε όλοι μας σε κάποιο βαθμό.

Οι οικονομικές ανησυχίες αντανακλούν την προσπάθεια μας να διατηρήσουμε σταθερά όρια. «Τι θα συμβεί αν η επένδυση μου δεν αποδώσει; Μπορεί να χάσω όλα μου τα χρήματα.» Δεν θέλουμε τίποτα να απειλήσει τα χρηματικά μας αποθέματα. Όλοι θεωρούμε ότι θα ήταν κάτι το τρομερό. Με το να είμαστε προστατευτικοί και αγχώδεις, προσκολλημένοι στα περιουσιακά μας στοιχεία, μπλοκάρουμε τις ζωές μας. Το νερό που θα έπρεπε να κυλά μέσα κι έξω, ώστε να μπορεί να προσφέρει, λιμνάζει. Μια δίνει που σηκώνει γύρω της ένα φράγμα και αποκόπτεται από το ποτάμι, λιμνάζει και χάνει τη ζωτικότητα της.

 Η Πρακτική έχει να κάνει με το να πάψουμε να είμαστε εγκλωβισμένοι στο ιδιαίτερο, και με το να το δούμε όπως πραγματικά είναι – ένα μέρος του όλου. Ωστόσο, ξοδεύουμε το μεγαλύτερο μέρος από τις ενέργειες μας δημιουργώντας νερό που λιμνάζει. Είναι η άμεση συνέπεια μιας ζωής γεμάτη φόβο. Ο φόβος υπάρχει γιατί η δίνη δεν κατανοεί αυτό που είναι – τίποτα άλλο από αυτό το ίδιο το ρέμα. Μέχρις ότου αποκτήσουμε μια υπόνοια αυτής της αλήθειας, όλες μας οι ενέργειες πάνε σε λάθος κατεύθυνση.

Δημιουργούμε πολλές περιοχές που λιμνάζουν, και οι οποίες προκαλούν μόλυνση και αρρώστια. Λίμνες που προσπαθούν να προστατευτούν βάζοντας γύρω τους φραγμούς, αρχίζουν να μαλώνουν μεταξύ τους. «Βρωμάς. Δεν μ’ αρέσεις.» Οι χώροι που λιμνάζουν προκαλούν πολλά προβλήματα. Η φρεσκάδα της ζωής χάνεται.

Η άσκηση Ζεν μας βοηθάει να δούμε πώς έχουμε δημιουργήσει το λίμνασμα στη ζωή μας. «Ήμουν πάντοτε τόσο θυμωμένος και δεν το παρατήρησα ποτέ;» Έτσι, η πρώτη μας ανακάλυψη κατά την άσκηση είναι να αναγνωρίσουμε το λίμνασμα μας, δημιουργημένο από τις εγωκεντρικές μας σκέψεις.

Τα μεγαλύτερα προβλήματα δημιουργούνται από στάσεις τις οποίες δεν μπορούμε να δούμε μέσα μας. Μη αναγνωρισμένη κατάθλιψη, φόβος και θυμός δημιουργούν ακαμψία. Όταν αναγνωρίζουμε την ακαμψία και το λίμνασμα, το νερό αρχίζει και πάλι να ρέει, λίγο-λίγο. Συνεπώς, το πιο ζωτικό κομμάτι της άσκησης μας είναι το να θέλουμε να είμαστε η ίδια η ζωή – που είναι απλά οι εισερχόμενες αισθητηριακές εντυπώσεις –, αυτή που δημιουργεί τη δίνη μας.

Με τα χρόνια, έχουμε εκπαιδεύσει τους εαυτούς μας να κάνουν ακριβώς το αντίθετο: να δημιουργούν περιοχές που λιμνάζουν. Πρόκειται για το λάθος κατόρθωμά μας. Μέσα απ’ αυτή τη συνεχή προσπάθεια προέρχονται όλα μας τα προβλήματα και ο χωρισμός μας από τη ζωή. Δεν ξέρουμε πώς να γινόμαστε φιλικοί, πώς να γινόμαστε το ποτάμι της ζωής. Μια δίνη με αμυντικά όρια που λιμνάζει δεν είναι κοντά σε τίποτα. Εγκλωβισμένοι στο εγωκεντρικό μας όνειρο, υποφέρουμε, όπως δηλώνει μία από τις καθημερινές μας υποσχέσεις στο Κέντρο Ζεν.

Η άσκηση συνίσταται στην αργή αντιστροφή αυτής της κατάστασης. Για τους περισσότερους μαθητές, η αντιστροφή αυτή είναι η εργασία μιας ζωής. Η αλλαγή είναι συχνά επώδυνη, ειδικά στην αρχή. Όταν έχουμε συνηθίσει στην αυστηρότητα και την ελεγχόμενη ακαμψία μιας αμυντικής ζωής, δεν θέλουμε να επιτρέψουμε καινούργια ρεύματα μέσ’ την συνείδηση μας, όσο ζωογόνα κι αν είναι πραγματικά.

Η αλήθεια είναι ότι δεν μας αρέσει και πολύ ο φρέσκος, δροσερός αέρας. Δεν μας αρέσει και πολύ το δροσερό νερό. Παίρνει πολύ καιρό μέχρις ότου μπορέσουμε να δούμε την αμυντικότητα μας και τον χειρισμό της ζωής στις καθημερινές μας δραστηριότητες. Η άσκηση μας βοηθάει να δούμε αυτούς τους ελιγμούς πιο καθαρά, και μια τέτοια αναγνώριση είναι πάντοτε δυσάρεστη.

Ωστόσο, είναι ουσιώδες να δούμε τι κάνουμε. Όσο περισσότερο ασκούμαστε, τόσο περισσότερο ικανοί γινόμαστε να αναγνωρίζουμε τα αμυντικά μας πρότυπα. Η όλη διαδικασία δεν είναι ποτέ εύκολη και ανώδυνη, και όσοι ελπίζουν να βρουν γρήγορα και εύκολα ένα μέρος για να ξεκουραστούν, δεν θα πρέπει να την επιχειρήσουν.

Να γιατί δεν αισθάνομαι και πολύ καλά με την διόγκωση του Κέντρου Ζεν. Πάρα πολλοί αναζητητές ψάχνουν για εύκολες, ανώδυνες λύσεις στις δυσκολίες τους. Προτιμώ ένα μικρότερο κέντρο, περιορισμένο σ’ αυτούς που είναι έτοιμοι και που θέλουν να κάνουν την εργασία.

Φυσικά, δεν προσδοκώ από τους αρχάριους αυτό που προσδοκώ από τους έμπειρους μαθητές. Όλοι μαθαίνουμε καθώς προχωρούμε. Ωστόσο, όσο μεγαλύτερο είναι το κέντρο τόσο πιο δύσκολο είναι να διατηρηθεί η διδασκαλία καθαρή και ακριβής. Δεν είναι σημαντικό πόσους μαθητές προσελκύουμε στο κέντρο. Αυτό που είναι σημαντικό είναι να συνεχίζουμε την δυνατή άσκηση. Έτσι, όλο και περισσότερο κάνω αυστηρή τη διδασκαλία. Εδώ δεν είναι το κατάλληλο μέρος για κάποιον που αναζητά μια ψεύτικη ειρήνη ή μακαριότητα ή κάποια άλλη ιδιαίτερη κατάσταση.

Εκείνο που παίρνουμε από την άσκηση μας είναι να είμαστε πιο συνειδητοί. Να είμαστε περισσότερο ζωντανοί. Να γνωρίζουμε τις βλαβερές μας τάσεις τόσο καλά ώστε να μην χρειάζεται να τις επιβάλουμε στους άλλους. Μαθαίνουμε ότι δεν είναι ποτέ εντάξει να φωνάζουμε στους άλλους απλά επειδή νοιώθουμε αναστατωμένοι.

Η πρακτική μάς βοηθάει να συνειδητοποιήσουμε σε ποια σημεία λιμνάζει η ζωή μας. Σε αντίθεση με βουνίσια ρέματα με καθαρά τρεχούμενα νερά, μπορεί να καταλήξουμε σε στασιμότητα μέσα από στάσεις της μορφής «Δεν μ’ αρέσει αυτό … Μου πλήγωσε τα αισθήματα», ή «Η ζωή μου είναι τόσο δύσκολη.» Στην πραγματικότητα δεν υπάρχει παρά η συνεχής ροή του νερού.

Αυτό που ονομάζουμε ζωή μας δεν είναι παρά μια μικρή λοξοδρόμηση, μια δίνη που εμφανίζεται και μετά από λίγο παύει να υπάρχει. Μερικές φορές οι λοξοδρομήσεις είναι μικρές και πολύ σύντομες: η ζωή στροβιλίζεται για ένα ή δύο χρόνια σε ένα μέρος και στη συνέχεια σβήνει. Οι άνθρωποι αναρωτιούνται γιατί μερικά μωρά πεθαίνουν. Ποιος ξέρει; Δεν ξέρουμε το γιατί. Είναι μέρος αυτής της ατέλειωτης ροής της ενέργειας. Όταν μπορούμε να ενωθούμε μαζί της, βρίσκουμε την ειρήνη. Όταν όλες μας οι προσπάθειες πάνε προς την άλλη κατεύθυνση, δεν έχουμε ειρήνη.

Ερ: Στις προσωπικές μας ζωές, είναι καλή ιδέα να επιλέγουμε μια συγκεκριμένη κατεύθυνση και να εστιάζουμε την προσοχή μας σ’ αυτή, ή είναι καλύτερα να παίρνουμε απλά τα πράγματα όπως έρχονται; Το να βάζουμε συγκεκριμένους στόχους μπορεί να μπλοκάρει τη ροή, δεν είναι έτσι;

Απ: Το πρόβλημα δεν βρίσκεται στο να έχουμε στόχους, αλλά στο πώς σχετιζόμαστε μαζί τους. Χρειάζεται να έχουμε κάποιους στόχους. Για παράδειγμα, οι γονείς βάζουν συνήθως κάποιους στόχους, όπως γίνεται με την εξασφάλιση της εκπαίδευσης των παιδιών τους. Άνθρωποι με φυσικά ταλέντα μπορεί να έχουν ως στόχο την ανάπτυξη τους. Δεν υπάρχει τίποτα το κακό σ’ αυτό. Το να έχεις στόχους είναι μέρος του να είσαι άνθρωπος. Εκείνο που δημιουργεί το πρόβλημα είναι ο τρόπος που το κάνουμε.

Ερ: Ο καλύτερος τρόπος είναι να έχεις στόχους αλλά να μην προσκολλάσαι στο τελικό αποτέλεσμα;

Απ: Σωστά. Κάνει κανείς εκείνο που απαιτείται για να πετύχει το στόχο του. Για παράδειγμα, όποιος επιζητά έναν τίτλο εκπαίδευσης χρειάζεται να εγγραφεί σε κάποιο εκπαιδευτικό πρόγραμμα και να κάνει μαθήματα. Το κλειδί είναι να συμβάλλει στην επίτευξη του στόχου κάνοντας πράγματα στο παρόν: κάνοντας αυτό, κάνοντας εκείνο, κάνοντας ό,τι είναι απαραίτητο, εδώ και τώρα. Κάποια στιγμή παίρνουμε το πτυχίο ή οτιδήποτε άλλο. Από την άλλη, αν μονάχα ονειρευόμαστε τον στόχο και παραμελούμε να δώσουμε προσοχή στο παρόν, είναι πολύ πιθανό να αποτύχουμε να προχωρήσουμε στη ζωή μας, και λιμνάζουμε.

Όποια επιλογή κι αν κάνουμε, το αποτέλεσμα θα μας εφοδιάσει με ένα μάθημα. Αν είμαστε προσεκτικοί και γεμάτοι επίγνωση, θα μάθουμε τι χρειάζεται να κάνουμε στη συνέχεια. Με αυτή την έννοια, δεν υπάρχει λάθος απόφαση. Τη στιγμή που παίρνουμε μιαν απόφαση, ερχόμαστε αντιμέτωποι με τον μελλοντικό μας δάσκαλο. Μπορεί να πάρουμε αποφάσεις που μας φέρνουν σε πολύ δυσάρεστη θέση. Μπορεί να λυπηθούμε γι’ αυτό που κάναμε – και μαθαίνουμε απ’ αυτό.

Για παράδειγμα, δεν υπάρχει ιδανικό πρόσωπο για να παντρευτούμε, ή ιδανικός τρόπος για να ζήσουμε τη ζωή μας. Τη στιγμή που παντρευόμαστε κάποιον αποκτούμε ένα σύνολο από καινούργιες ευκαιρίες για να μάθουμε, υλικό για την άσκηση μας. Αυτό ισχύει όχι μόνο για το γάμο, αλλά για κάθε σχέση. Όσο εργαζόμαστε με οτιδήποτε προκύπτει, το αποτέλεσμα θα είναι σχεδόν πάντοτε ικανοποιητικό και θα αξίζει.

Ερ: Όταν βάζω κάποιον στόχο για τον εαυτό μου έχω τη τάση να λειτουργώ μ’ έναν «γρήγορα προς τα εμπρός» τρόπο και να αγνοώ τη ροή του ποταμού.

Απ: Όταν η δίνη προσπαθεί να γίνει ανεξάρτητη από το ποτάμι, όπως ένας ανεμοστρόβιλος περιστρέφεται χωρίς έλεγχο, μπορεί να προκαλέσει πολλές ζημιές. Ακόμη κι όταν θεωρούμε τον στόχο ως μια μελλοντική κατάσταση που θέλουμε να πετύχουμε, ο πραγματικός στόχος είναι πάντοτε η ζωή αυτής της στιγμής, αυτής της στιγμής, αυτής της στιγμής. Δεν υπάρχει τρόπος να σπρώξουμε το ποτάμι στην άκρη. Ακόμη κι αν έχουμε δημιουργήσει μια περίφραξη γύρω μας που μας κάνει να λιμνάζουμε, κάτι θα συμβεί που δεν το έχουμε προεξοφλήσει. Ίσως κάποια φίλη με τα τέσσερα παιδιά της αποφασίζει να μας επισκεφτεί για μια εβδομάδα. Ή κάποιος πεθαίνει. Ή η δουλειά μας ξαφνικά αλλάζει. Η ζωή φαίνεται να μας εφοδιάζει με οτιδήποτε μπορεί να αναταράξει το λίμνασμα.

Ερ: Με βάση την αναλογία μεταξύ δίνης και ποταμού, ποια είναι η διαφορά μεταξύ ζωής και θανάτου;

Απ: Η δίνη είναι ένα στροβίλισμα, με ένα κέντρο γύρω από το οποίο περιδινείται το νερό. Καθώς η ζωή κάποιου συνεχίζεται, το κέντρο γίνεται σταδιακά όλο και πιο αδύνατο. Όταν αδυνατίζει αρκετά, απλώνεται και το νερό γίνεται και πάλι απλά μέρος του ποταμού.

Ερ: Απ’ αυτή την οπτική γωνία, δεν θα ήταν καλύτερο να είναι κανείς πάντοτε μέρος του ποταμού;

Απ: Είμαστε πάντοτε μέρος του ποταμού, είτε είμαστε μια δίνη είτε όχι. Δεν μπορούμε να αποφύγουμε να είμαστε μέρος του ποταμού. Δεν το ξέρουμε αυτό, ωστόσο, επειδή έχουμε μια ξεχωριστή μορφή και δεν βλέπουμε πέρα απ’ αυτή.

Ερ: Άρα, είναι ψευδαίσθηση ότι η ζωή είναι διαφορετική από τον θάνατο;

Απ: Αυτό είναι αλήθεια σε μιαν απόλυτη έννοια, παρ’ ότι από τη δική μας ανθρώπινη σκοπιά τα δυο είναι εντελώς ξεχωρισμένα. Σε διαφορετικά επίπεδα, το καθένα είναι αληθινό: δεν υπάρχει ζωή και θάνατος και υπάρχει ζωή και θάνατος. Όταν γνωρίζουμε μόνο το δεύτερο, προσκολλούμαστε στη ζωή και φοβόμαστε το θάνατο. Όταν τα βλέπουμε και τα δυο, το κεντρί του θανάτου αμβλύνεται σημαντικά.

Αν περιμένουμε αρκετά, κάθε δίνη τελικά εξομαλύνεται. Η αλλαγή είναι αναπόφευκτη. Έχοντας ζήσει στο San Diego για πολύ καιρό, έχω δει τους βράχους στο La Jolla για πολλά χρόνια. Αλλάζουν. Η ακτή που υπάρχει τώρα δεν είναι η ίδια με την ακτή που έβλεπα πριν τριάντα χρόνια. Το ίδιο συμβαίνει με τις δίνες. Κι αυτές αλλάζουν και τελικά γίνονται εντελώς αδύνατες. Κάτι παραδίνεται και το νερό ορμάει – και αυτό είναι μια χαρά.

Ερ: Όταν πεθαίνουμε, διατηρούμε κάτι απ’ αυτό που είμαστε ή χάνονται όλα;

Απ: Δεν πρόκειται να το απαντήσω αυτό. Η άσκηση σου θα σου δώσει κάποια ενόραση σ’ αυτό το ερώτημα.

Ερ: Μερικές φορές έχετε περιγράψει την ενέργεια της ζωής σαν την έμφυτη νοημοσύνη που είμαστε. Η νοημοσύνη αυτή έχει κάποια όρια;

Απ: Όχι. Η νοημοσύνη δεν είναι κάποιο πράγμα. Δεν είναι κάποιο πρόσωπο. Δεν έχει όρια. Τη στιγμή που δίνουμε σε κάτι όρια, το επανατοποθετούμε στην φαινομενική σφαίρα των πραγμάτων, όπως μια δίνη που βλέπει τον εαυτό της διαχωρισμένο από το ποτάμι.

Ερ: Μια άλλη από τις συνηθισμένες υποσχέσεις στο Κέντρο Ζεν μιλάει για ένα «απεριόριστο πεδίο ευεργεσίας.» Είναι το ίδιο με το ποτάμι, την έμφυτη νοημοσύνη που είμαστε;

Απ: Ναι. Η ανθρώπινη ζωή είναι απλά μια πρόσκαιρη μορφή που παίρνει αυτή η ενέργεια.

Ερ: Ωστόσο, στη ζωή μας χρειαζόμαστε να έχουμε όρια. Έχω μεγάλη δυσκολία να το συμβιβάσω αυτό με αυτό που λέτε.

Απ: Κάποια όρια ενυπάρχουν απλά σ’ αυτό που είμαστε. Για παράδειγμα, ο καθένας μας έχει περιορισμένο ποσό ενέργειας και χρόνου. Με αυτή την έννοια χρειάζεται να αναγνωρίζουμε τους περιορισμούς μας. Αυτό δεν σημαίνει ότι θα πρέπει να βάλουμε ψεύτικα, αμυντικά όρια που μπλοκάρουν τη ζωή μας. Ακόμη και ως μικρές δίνες, μπορούμε να αναγνωρίσουμε ότι είμαστε μέρος του ποταμού – και να μην λιμνάσουμε.

Joko Beck