ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ: Η καθοριστική σημασία της πόλης για τον άνθρωπο

Η ευδαιμονία είναι για τον άνθρωπο αποκλειστικά αυτοσκοπός. Τα υπόλοιπα αγαθά, τιμές και δόξα, πλούτη και ηδονές, εξουσία και δύναμη, όσο κι αν αξίζουν και καθ’ εαυτά, προς αυτήν σε τελευταία ανάλυση στοχεύουν. Η ευτυχία ειναι τέλεια, δεν της λείπει τίποτε. Και, όπως τονίζει ο Αριστοτέλης στα Ηθικά Μεγάλα, δεν είναι κατάσταση αλλά ενέργεια. Δεν αποτελεί τελματωμένη αδράνεια, παθητική νιρβάνα. Είναι οπωσδήποτε δυναμική, είναι σύνολο πράξεων και όχι μόνο γνώσεων, είναι ενεργητικός τρόπος πρόσληψης της πραγματικότητας. Η ευτυχία κρίνεται εν τέλει κάθε στιγμή στις σχέσεις του ανθρώπου με τους άλλους ανθρώπους και τα πράγματα, με το περιβάλλον και τον εαυτό του.

Για τον λόγο αυτόν η ανθρώπινη ευδαιμονία τίθεται ως εφικτός στόχος μόνο μεσα σε οργανωμένες κοινωνικές οντότητες, την οικογένεια και το χωριό, και μπορεί να επιτευχθεί πλήρως στην ανώτερη από αυτές, την πόλιν. Μέσα στην πολιτική κοινωνία μπορεί ο άνθρωπος να πραγματώνει την φύση του εκπτύσσοντας και ασκώντας ακριβώς το ιδιάζον της φύσης του : ασφαλώς να τρέφεται, να αυξάνεται και να αισθάνεται, πρωταρχικά όμως να ασκεί στην πράξη την λογική του ετερότητα.

Εξάλλου, η πολιτική κοινωνία μπορεί να εξασφαλίσει στο άτομο το ουσιαστικό περιεχόμενο της ευδαι μονίας, η οποία δίπλα στην αρετή εμπεριέχει επίσης την αυτάρκεια συνδυασμένη με την φιλία. Τόσο η αυτάρκεια όσο και η φιλία είναι δώρα της πόλης, διότι η πρώτη ταυτίζεται με την ικανοποίηση αναγκών της ανθρώπινης φύσης, που (κατά την αριστοτελική διδασκαλία) είναι πολιτική, ενώ η δεύτερη δίνει στον άνθρωπο δύο δυνατότητες απαραίτητες για να ευτυχήσει, τις δυνατότητες της ευεργεσίας και της αυτογνωσίας. Άρα, ο άνθρωπος που θέλει να είναι ευτυχισμένος δεν μπορεί να απαρνηθεί την πολιτική του φύση. Αυτήν οφείλει να πραγματώνει.

Η ΑΡΕΤΗ

Για την αριστοτελική ηθική και τα Ηθικά Μεγάλα η ευδαιμονία επιτυγχάνεται μέσα στο διαρκώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον της πολιτικής κοινότητας αποτελώντας συγκεκριμένο σύνολο ενεργών και έλλογων σχέσεων με τους συνανθρώπους και την πόλη. Οι σχέσεις αυτές του ενός συμπολίτη προς τους άλλους απαρτίζουν την ηθική αρετή ως παγιωμένη προσωπική του ιδιότητα (άλλου είδους σχέσεις απαρτίζουν την ηθική αστοχία, την κακία). Έτσι, η ευδαιμονία ορίζεται ως ” ψυχής ενέργεια κατ’ αρετήν τελείαν”. Ουσιαστικός πυρήνας της είναι η αρετή, έμπρακτη και ολοκληρωμένη. Η αρετή δεν είναι κατάσταση αλλά ιδιότητα που συνεπάγεται συγκεκριμένες ενέργειες και ταυτίζεται με αυτές. “Όταν επαινούμε την αρετή, την επαινούμε πάντα λόγω συγκεκριμένων πράξεων”. Η αρετή είναι το πριεχόμενο της ευδαιμονίας, διότι σώζει ακέραια την φύση του ανθρώπου στην κοινωνική της διάσταση, τον προστατεύει από κάθε είδους ατομοκεντρικό εγκλεισμό και ουσιώδη αλλοτρίωση. Η αρετή ως σύνολο ενεργειών είναι αξία πολιτική.

Είναι εκείνες οι σχέσεις με τους ανθρώπους και τα πράγματα που οδηγούν στην ευτυχία. Η αλήθεια της κρίνεται σε μεγάλο βαθμό εκ των υστέρων, εκ του (κοινωνικού) αποτελέσματος και δεν ταυτίζεται με την συμμόρφωση σε ένα αφηρημένο πλέγμα έξωθεν δεδομένων κανονιστικών διατάξεων. Υπηρετείται από τους νόμους της πόλεως, που επίσης στοχεύουν στην αυτάρκεια και την ευδαιμονία των πολιτών.

Και οι αληθινοί πολιτικοί αυτόν τον σκοπό έχουν: να κάνουν τους πολίτες αγαθούς και συνεπείς απέναντι στους νόμους. Όπως και να έχει πάντως, η αρετή είναι κατόρθωμα του προσώπου και της πόλεως σε οργανική σχέση.