Κυριακή 26 Μαΐου 2024

Οι (παράξενες) 10 εντολές του Σινά

Είναι πράγματι εξαιρετικά περίεργο, που για εκατονταετίες ολόκληρες, ορδές από χαρισματικούς και μορφωμένους ανθρώπους όλων των εποχών, φαίνεται να ικανοποιήθηκαν απόλυτα απ' τα όσα επί έναν ολόκληρο χρόνο φέρεται να έχει πει ο θεός του σύμπαντος κόσμου, στη θαυμαστή αυτή ευκαιρία που είχε να μορφώσει και να εκπαιδεύσει έναν λαό, τον εκλεκτό του μάλιστα λαό.

Με την πρώτη ματιά, η "θεϊκή" σοφία του Σινά και το πλήθος των εκεί εντολών, ούτε καν πλησιάζουν την εντελώς ανθρώπινη σοφία των μεσογειακών λαών της ίδιας εκείνης περιόδου ή και ακόμη προγενέστερης! Θυμηθείτε πως ένας ολόκληρος πολιτισμός, με άγνωστο σχεδόν το ύψος του τεχνολογικού και πνευματικού του μεγαλείου, ο Μινωικός πολιτισμός (Κνωσού κ.λ.π.) Είχε ήδη λήξει 300 και πλέον χρόνια πριν ο Μωυσής σκεφτεί ν' ανέβει στο θεϊκό βουνό του πεθερού του, για να βρει τρόπο διακυβέρνησης ενός νομαδικό-ποιμενικού και πρώην πάροικου μέχρι τότε λαού. Και για να θυμηθούμε μια πολύ ενδιαφέρουσα λεπτομέρεια πρέπει να αναφέρουμε την εντελώς παράλληλη εικόνα του βασιλιά Μίνωα που πρώτος αυτός εκατονταετίες πριν τον Μωυσή ανέβαινε κάθε εννιά χρόνια στην ιερή κορυφή της Ίδης, αρχαιότατο μινωικό κατοικητήριο του Δία, για να παραλάβει (ουσιαστικά απ’ τους ορεσίβιους σοφούς του Διός της Ίδης) τις εντολές του. (βλέπε Ελλ. μυθ. Ι. Κακριδή σελ.266 )

Γιατί όμως οι εντολές του Σινά μπορούν να θεωρηθούν θεϊκές προτάσεις ζωής, αφού επί έναν ολόκληρο χρόνο οι απ' ευθείας σχέσεις λαού και θεού δεν απέδωσαν τίποτε το ιδιαίτερο ή μεγαλειώδες ή το αναπάντεχα πρωτοποριακό, ώστε να θεωρηθούν προϊόν ουράνιας πνευματικότητας; Μήπως το "μη φονεύσεις, μη μοιχεύσεις, μη κλέψεις" τον πλησίον σου, δεν ήταν παιδαριωδώς αυτονόητα πολύ προτού ο Μωυσής διανοηθεί ευφυώς να τα αποδώσει σε ουράνια σοφία;

Φαντάζεστε ότι πρωτoτυπεί έστω και κατ' ελάχιστο ο "θεός" του Μωυσέως (Ο Γιαχβισμός, ήταν μια άλλη παγανιστική θρησκεία αντιγραμμένη από τους Αμωρίτες, Μηδιανίτες, Κενίτες και Αραβες Βεδουίνους ενός βάρβαρου, πολεμοχαρή, αιμοδιψή, τοπικού Θεού των ηφαιστείων της περιοχής Σάσου, αδιαμφισβήτητα αποδεδειγμένο και αποδεκτό από σχεδόν όλους τους ακαδημαϊκούς. Όποιος αμφιβάλει, ας διαβάσει στο διαδίκτυο "The Midianite and Kenite hypothesis") όταν παραγγέλνει: "Τίμα τον πατέρα σου και την μητέρα σου"; Δηλαδή; Οι άλλοι λαοί είχαν εντολή να κάνουν το αντίθετο; Ας θυμηθούμε χάριν συγκρίσεως, με πόση αξεπέραστη τρυφερότητα μιλά για τη μητέρα του Πηνελόπη ο Τηλέμαχος, ο γιος του ομηρικού ήρωα Οδυσσέα, ζητώντας απ' την βάγια (τροφό) του να ορκιστεί πως δεν θα αποκαλύψει στη μητέρα του την αναχώρησή του (για αναζήτηση πληροφοριών για τον πατέρα του) πριν η ίδια αντιληφθεί την απουσία του:

«Κι ο συνετός Τηλέμαχος απάντησε έτσι κι είπε:
Βάγια μου, κάμε υπομονή κι αυτή βουλή δεν είνα
χωρίς το θέλημα θεού. Μόν' έλα όρκο κάμε μου,
στη μάνα μου πως δε θα πεις γι' αυτά μήτε μια λέξη,
πριν έντεκα, πριν δώδεκα μερόνυχτα περάσουν
και με ζητήσει μόνη της, πως έφυγα αν ακούσει,
για να μην κλαίει και τ' όμορφο χαλνά το πρόσωπό της.
Έτσι είπε, κι άμωσε η γριά κι όρκο μεγάλο πήρε
»
Ομήρου Οδύσσεια β'  390

Είχε καμιά ανάγκη τέτοιας εντολής το αρχοντόπουλο αυτό της Ιθάκης που προσέχει ακόμα και την τρυφερή επιδερμίδα της μανούλας του; Παρ΄ όλο μάλιστα που γνωρίζει ότι την περιστοιχίζουν τόσοι μισητοί ερωτοχτυπημένοι μνηστήρες;

Ή μήπως είχε ανάγκη μιας τέτοιας εντολής ο ομηρικός ήρωας Αινείας, που έχοντας κερδίσει το δικαίωμα να πάρει μαζί του απ’ την κατεστραμμένη πατρίδα του Τροία, μόνο ό,τι πολυτιμότερο μπορούσε να σηκώσει στους ώμους του, αυτός φορτώνεται μόνο τον γέρο πατέρα του; Απολλόδωρος επιτομή 5, 21 - Παυσανίας 10, 26,1 - Διόδ, Σικελιώτης.

Σε προηγούμενο άρθρο, είχα υποσχεθεί λοιπόν, να πούμε λίγα παραπάνω λόγια για τις εντολές του Σινά και να που ήρθε η ώρα να κάνουμε κάποιες σκέψεις γύρω από τις υπερδιάσημες εντολές του Μωσαϊκού νόμου. Πριν όμως απ’ οτιδήποτε πρέπει να διευκρινίσουμε το κατά πόσον οι περιβόητες λίθινες πλάκες του νόμου γράφτηκαν πράγματι από το "δάκτυλο" του θεού. Ενδεικτική είναι η εντολή που δίδεται στο Μωυσή για τις δεύτερες πλάκες του νόμου που αντικατέστησαν τις δύο πρώτες που μέσα στα νεύρα του καταθρυμμάτισε ο Μωυσής χωρίς να λογαριάσει ότι ήταν αναντικατάστατα δώρα κατ’ ευθείαν από το θεϊκό δάκτυλο!

Να τι διαβάζουμε λοιπόν για τις τελικές πλάκες των εντολών: «Και είπεν ο Κύριος προς τον Μωυσήν, Κόψον (Ο΄λάξευσον) εις σεαυτόν δύο πλάκας λιθίνας καθώς τας πρώτας και θέλω γράψει επί των πλακών τους λόγους οίτινες ήσαν επί των πρώτων πλακών τας οποίας συνέτριψας... και έκοψε (ο Μωυσής) δύο πλάκας λιθίνας» Εξ. ΛΔ΄1,3

Αν οι πρώτες πλάκες ήταν θεϊκής κοπής, οι δεύτερες και οι τελικές ήταν από λιθοξόο του Μωυσέως και ασφαλώς κατά πολύ λιγότερο θεϊκές! Ο "παντοκράτορας θεός" του όρους, δεν ήθελε να επαναλάβει ολόκληρο το θαύμα των θεοδοτών πλακών και παραγγέλνει με πολλούς κόπους να ανεβάσει ο Μωυσής ψηλά στο όρος δύο λιθόπλακες δικής του κοπής! Όλα δείχνουν ό,τι ότι ψηλά στο βουνό δεν υπήρχαν άλλες έτοιμες κομμένες πλάκες.

Ας περάσουμε όμως στην ουσία και ας σχολιάσουμε λίγες γνωστές αλλά και άγνωστες εντολές για να φανεί ότι δεν έχουν απολύτως τίποτε το ιδιαίτερο ή θεϊκό, παρ’ όλο που έχουν υμνηθεί και θρησκευτικά ωραιοποιηθεί από τόσες πολλές γενεές πιστών. Απεναντίας θα δούμε λεπτομέρειες που θα προσδιορίσουν αβίαστα το χαμερπές ύφος και το είδος της σοφίας που κρύβουν.

ΔΕΣ
«Μη έχης άλλους θεούς πλην εμού» Δευτ. Ε΄7 λέει η πρώτη απ’ τις λεγόμενες δέκα σημαντικότερες θεϊκές εντολές.

Ακούγεται ήπιο και απλά προτρεπτικό, προς την κατεύθυνση της επικράτησης της κυρίαρχης εθνικής εβραϊκής θεότητας. Δεν είναι όμως έτσι, αφού ο ίδιος ο θεός αμέσως συνοδεύει την εντολή αυτή με την παρακάτω συντριπτική απειλή: «Ο θυσιάζων εις άλλους θεούς, θέλει εξολοθρευθή» Εξ.ΚΒ΄20 και επαναλαμβάνει την συγκεκριμένη απειλή ασταμάτητα, ώστε και ο τελευταίος να καταλάβει ότι η λατρεία του συγκεκριμένου θεού δεν είναι προαιρετική. Στο Δευτερονόμιο ΙΓ΄ μάλιστα λέει, πως αν στο μέλλον οποιαδήποτε εβραϊκή πόλη εμφανίσει κρούσματα λατρείας άλλου θεού, οι κάτοικοι αυτής της πόλης θα θανατωθούν όλοι μέχρι ενός!

Η λατρεία του Γιαχβέ δεν είναι αποτέλεσμα πειθούς και προτροπής. είναι σκληρές εντολές επί ποινής θανάτου! Η Βίβλος με τη μωσαϊκή της σοφία δεν διστάζει δε καθόλου να το ομολογήσει: 

«Μη λάβης το όνομα (Ιεχωβά ή Γιαχβέ) Κυρίου του θεού σου επί ματαίω διότι ο Κύριος δεν θέλει αθωώσει τον λαμβάνοντα το όνομα αυτού επί ματαίω». Δευτ. Ε΄11

Προσέξτε πόσο περίεργα το αποδίδουν οι Ο΄: «ου λήψη το όνομα Κυρίου του θεού σου επί ματαίω, ου γαρ μη καθαρίση (!) Κύριος ο θεός σου τον λαμβάνοντα το όνομα αυτού επί ματαίω» 
Η μετάφραση: Να μη ληφθεί το όνομα Κυρίου του θεού σου επί ματαίω, για να μη καθαρίσει ο θεός σου τον λαμβάνοντα το όνομα αυτού επί ματαίω !

Δεν πρέπει να απορείτε για την περίεργη έκφραση, φαίνεται απίστευτο ότι ένας θεός μπορεί να μιλά έτσι αλλά... είναι κάτι σαν θεολογική «αργκό»! Ένα παράδειγμα μάλιστα, ότι δεν παρανοήσαμε καθόλου το νόημα της απειλής για "καθάρισμα", μας δίνει ένα περιστατικό όπου κάποιος γιος Εβραίας από πατέρα Αιγύπτιο: «εβλασφήμησε (Ο΄ονομάτισε) το όνομα Κυρίου και κατηράσθη... και είπεν ο Κύριος... λιθοβολήσατε αυτόν με λίθους πάσα η συναγωγή...και είπεν ο Μωυσής...και ελιθοβόλησαν αυτόν καθώς είπεν ο Κύριος». Λευιτ.ΚΔ΄10-23 Η μωσαϊκή θρησκεία λοιπόν, είναι αποτέλεσμα στυγνού καταναγκασμού. Ο Γιαχβέ κέρδισε εκβιαστικά τον σεβασμό και τις αμοιβαίες υπηρεσίες ενός λαού, ποτέ όμως και την αυθόρμητη αγάπη του! Θεολογικά στέκει ακόμα... ή με σέβεσαι ή σε "καθαρίζω"!

Οι παντοειδείς ανήκουστοι εκβιασμοί λατρείας, με δέλεαρ την "ευλογία" απ’ τη μια και τις ατέλειωτες πικρές απειλές θανάτου, "κατάρας" και "πληγών" απ’ την άλλη, που κυριολεκτικά κατά εκατοντάδες έχουν καταχωρηθεί στα βιβλικά κείμενα, αποδεικνύουν ότι, στον λαό των Εβραίων, αυτή η λατρεία ήταν βάρβαρα υποχρεωτική.

Ένα μικρό μόνο παράδειγμα για το καθημερινό κυνήγι τρομοκρατίας και τον κατακλυσμό των δελεασμών που δεχόταν ο μέσος Εβραίος, θα βρείτε σε ολόκληρο το τρομακτικό ΚΗ΄ κεφάλαιο του Δευτερονομίου ή στο προηγούμενο άρθρο αυτής της σειράς, που θα βοηθήσει να δούμε αν πράγματι η αποδοχή της συγκεκριμένης θεότητας ήταν στην ελεύθερη προαίρεση του μέσου Εβραίου. Πρέπει να ξέρετε άλλωστε, ότι όπουδήποτε συναντάτε στη Βίβλο την έκφραση «εάν δεν με υπακούσεις»... αμέσως ακολουθούν τρομερές απειλές, που κανένα μυαλό ακόμα και το πιο διεστραμμένο δεν θα μπορούσε να φανταστεί!

Περισσότερες σκέψεις για την αξία των πρώτων αυτών εντολών θα κάνουμε σε ξεχωριστό κεφάλαιο με τίτλο «ο χρυσός μόσχος»

«Τίμα τον πατέρα σου και την μητέρα σου». Εξ Κ΄12, είναι η επόμενη εντολή.

Ακούγεται πάρα πολύ όμορφα! Μια προσεκτικότερη όμως μελέτη αποδεικνύει ότι ούτε αυτή η φαινομενικά εντελώς αγαθή εντολή, είναι απαλλαγμένη από δουλωτικές σκοπιμότητες. Δεν είναι μια απλή αγαθή προτροπή, αλλά ακόμα μια βαρύτατη και απόλυτη υποχρέωση, με αυστηρότατες κυρώσεις παράλειψης. Διότι: «Όστις κακολογεί τον πατέρα αυτού η την μητέρα αυτού θέλει εξάπαντος θανατωθεί». Εξ.ΚΑ΄17 Είναι σαφές, πως ούτε εδώ έχουμε έναν υπέρτατο νου, που πασχίζει να αναβαθμίσει την κοινωνία του Σινά με νόμους θεϊκής χάρης διαφώτισης και προτροπής, αλλά σκληρή επιβολή κανόνων συμπεριφοράς.

Η αγάπη προς τους γονείς, δεν θα έπρεπε καθόλου να εντέλλεται. Είναι αυτονόητο αίσθημα σε όλες της φυλές του πλανήτη. Οι Έλληνες στους οποίους ποτέ δεν καταδέχτηκε μια θεϊκή ματιά ο θεός του Μωυσή, είχαν το αίσθημα της αγάπης προς τους γονείς εξαιρετικά εκλεπτυσμένο. Θυμηθείτε μόνο τον τρυφερό τρόπο με τον οποίο μιλά στην μητέρα του Πηνελόπη ο γιος του Οδυσσέα ο Τηλέμαχος, χωρίς φυσικά να τον έχει υποχρεώσει κανείς με απειλές!

Γιατί όμως, κάτι τόσο αυτονόητο όσο η τιμή προς τους γονείς, υψώνεται σε υποχρέωση, επί ποινή θανάτου; Απλούστατα, ο Μωυσής, δε νοιάζεται όπως οι καλοπροαίρετοι πιστοί βιάζονται να συμπεράνουν, για την κοινωνική αναβάθμιση, την οικογενειακή αρμονία και γενικότερα για οικογενειακές αξίες, αλλά για την επιστράτευση των ισχυρών οικογενειακών δεσμών, στην υπηρεσία της θεοκρατικής του δεσποτείας. Ο Μωυσής χρειάζεται ένα έθνος σφιχτοδεμένο σαν γροθιά.

Κατά νου δεν έχει παρά μόνο τον δύσκολο τελικό του στόχο, την κατάκτηση της Χαναάν και το σύνολο των εντολών του συνοδεύεται από σαφείς επεξηγηματικές διευκρινήσεις, που δεν αφήνουν περιθώρια αγαθότερων ερμηνειών. Κάθε πολίτης του έθνους του, είναι αυστηρά ιεραρχημένος και οφείλει, επί ποινή θανάτου, απόλυτη υποταγή σε θεόδοτες εξουσίες. Μοναδική του πρόθεση, είναι το δέσιμο ενός λαού με όλους τους πιθανούς πολύμορφους εξουσιαστικούς μηχανισμούς. Κάθε άλλη ερμηνεία είναι τόσο καλοπροαίρετη που καταντά παιδική θεολογία.

Ο Μωυσής, δεν ψάχνει τρόπους να διασφαλίσει τις τιμές προς τους γονείς και να αναβαθμίσει το οικογενειακό αίσθημα. Δεν θέλει προοδευτικά κοινωνικά σχήματα, αλλά ατόφια λειτουργική υποταγή: «Εάν τις έχη υιόν πεισματώδη και απειθή, και δεν υπακούη... ο πατήρ αυτού και η μήτηρ αυτού θέλουσι πιάσει [Ο΄συλλάβει[1](!)] αυτόν και θέλουσιν φέρει αυτόν προς τους πρεσβυτέρους... και πάντες οι άνθρωποι της πόλεως θέλουσι λιθοβολήσει αυτόν με λίθους και θέλει αποθάνει...» !!! Δευτ. ΚΑ΄18-21

Και η συγκαταβατικότερη θεολογική εκτίμηση, δεν δείχνει τίποτα το θεϊκό στις παραπάνω εντολές. Η αγάπη προς τους γονείς υπάρχει έμφυτα. Ο σεβασμός όμως και οι τιμές προς αυτούς δεν νομοθετούνται, πολύ δε περισσότερο δεν εκβιάζονται, απλά αποδίδονται στους αξιαγάπητους γονείς ή στην καλύτερη περίπτωση... κερδίζονται!

Από την ίδια την υπερβολή λοιπόν του νομοθέτη, (γονείς που συλλαμβάνουν προς λιθοβολισμό τα ανυπάκουα παιδιά τους) διακρίνουμε όχι θεϊκή μέριμνα, αλλά την ανάγκη να υποτάξει τις νέες γενεές στους περιορισμένους ορίζοντες των γονέων τους. Οι νέοι, που από την φύση τους προορίζονται να ξεπερνούν τους γονικούς περιορισμούς και τους συμβιβασμούς της προηγούμενης γενιάς, με το πρόσχημα της απονομής τιμών, καθηλώνονται επί ποινής θανάτου αναγκαστικά στα όρια της γονικής σοφίας. Σήμερα όλοι γνωρίζουν, ότι οι πρώτες φυσιολογικές νίκες του παιδιού, είναι μέσα στο ίδιο το οικογενειακό περιβάλλον, όταν αυτό προσπαθεί να διαφοροποιηθεί δυναμικά και να ξεπεράσει τους στυγνούς κανόνες ζωής των υποταγμένων γονέων, που λόγω ηλικίας και συνήθειας στην υποταγή, συνθλίβουν ασυναίσθητα και τα παιδιά τους στην ίδια καθηλωμένη δική τους συμπεριφορά.

Ο γονικός ορίζοντας πρέπει να ξεπεραστεί, αφού στην καλύτερη περίπτωση, προορίζεται να γίνει το στέρεο βάθρο για τους νέους διευρυμένους ορίζοντες των παιδιών. Σήμερα, ενημερωμένοι γονείς περιμένουν με κρυφή χαρά την φυσιολογική αυτή οικογενειακή διαπάλη, που εξασφαλίζει στα παιδιά τους την αναγκαία αίσθηση ανεξαρτησίας και τα πρώτα ψυχικά εφόδια για την απαραίτητη δυναμική αυτονομία, που αυτονόητα έχει στοιχεία γονικής υπέρβασης και φυσικά, στοιχεία αμφισβητήσεων και ανυπακοής.

Αυτά όμως, δεν φαίνεται να τα γνωρίζει ο τότε θεός του Σινά και γι΄ αυτό με πολύ διορατικότητα, "δένει" επί ποινή θανάτου τα παιδιά στο άρμα των υποταγμένων γονέων τους. Έτσι, αν υποτάξουμε στα κοινωνικά μας πιστεύω τους κουρασμένους απ’ το μόχθο γονείς, και υποχρεώσουμε τα παιδιά τους σε αναντίρρητη υποταγή θα μας χαρίσουν αυτομάτως υποταγμένα παιδιά. Αν μάλιστα με "θεϊκή" εντολή τους δώσουμε και το πικρό μαστίγιο της απόλυτης κηδεμονίας, (τον επικρεμάμενο κίνδυνο λιθοβολισμού) τότε η πίστη και οι συμβιβασμοί των γονέων, θα γίνουν η σίγουρη κληρονομιά των παιδιών τους.

Με την εξασφάλιση του οφειλομένου σεβασμού-υποταγής στους γονείς και κατ’ επέκταση σε δάσκαλους, ιερείς, «νονούς» και κηδεμόνες πάσης φύσεως, ο κοινωνικός ιστός γίνεται ένα τέλειο πλέγμα καθήλωσης των νεότερων γενεών και οι οικογένειες, το τέλειο εργαστήρι αναπαραγωγής εύχρηστης υποταγμένης λαϊκής μάζας.

Πολύ αργότερα η εντολή υποταγής των τέκνων, -χωρίς να την αναιρεί- θα αλλάξει πολύ λίγο, αλλά με περισσότερη σαφήνεια θα παραγγέλνει ακόμα στα παιδιά: «τα τέκνα υπακούετε εις τους γονείς κατά πάντα διότι τούτο είναι ευάρεστον εις τον Κύριον.» Προς Κολοσσαείς. Γ΄20

Η Ελληνική βέβαια στάση, είναι απλή και ελευθερώνει το παιδί από την προσταγή της αγάπης. Το «Γονείς αιδού» του Σόλωνος, ή του Φλήμωνα: «γωνείς προ παντός εν τιμαίς έχειν», ή το του Ισοκράτους: «Τοιούτος γίγνου περί τους γονείς, οίους αν εύξεο περι σαυτόν γενέσθαι τους σαυτού παίδας» Ισοκράτης Α΄14 Δηλαδή: «Τέτοιος γίνε για τους γονείς σου όπως θέλεις να γίνουν για σένα τα παιδιά σου»! Ελευθερώνουν τους ορίζοντες της οικογενειακής αγάπης. Όχι λοιπόν τυφλή προσκόλληση στην πατρογονική παράδοση. Υποχρέωση των παιδιών, ήταν να ξεπερνούν τους γονείς ανοίγοντας νέους ορίζοντες φροντίδας και ενδιαφέροντος. Αυτή είναι εντολή σεβασμού προς τους γονείς κι όχι η ισοπεδωτική υποταγή κατά πάντα.

Αλλά και η γονική αγάπη και η φυσιολογική έγνοια για το μέλλον των παιδιών τους, δεν ξεφεύγει από τη μετατροπή της σε μοχλό εκβιαστικής προσκόλλησης, στην αποκλειστική λατρεία που ο Γιαχβέ προτείνει στους δούλους του τους εβραίους: «Μη έχεις άλλους θεούς... διότι εγώ ο Κύριος είμαι θεός ζηλότυπος, ανταποδίδω τας αμαρτίας των πατέρων επί τα τέκνα, έως τρίτης και τετάρτης γενεάς» Εξ.Κ΄ 5

Σε περίπτωση ελλειμματικής αφοσίωσης, οι κατάμαυροι εκβιασμοί πέφτουν όχι μόνο στους γονείς παραβάτες, αλλά και στους αθώους απόγονους! Η ωμή απειλή των απογόνων, του δύσμοιρου που θα τολμούσε να διαφοροποιηθεί στην απόλυτη θεοκρατία του Μωυσή είναι εκπληκτική! Η γονική αγάπη γίνεται αναίσχυντος μοχλός καθυπόταξης, αφού άγνωστα αντίποινα ζηλοτυπίας απειλούν τα παιδιά των ανυπότακτων γονέων! Αξιοσημείωτη δε παραμένει εδώ η επισήμανση, ότι μέχρι και τα τρισέγγονα του απειλούνται. Κάτι, που καταντά και για τους πλέον μακρόβιους, μια πραγματική, μια αληθινή ισόβια απειλή!

Βέβαια στο μυαλό του καλοπροαίρετου πιστού, η ερμηνεία του παραπάνω εδαφίου είναι μόνο η γνωστή θετική άποψη, ότι εδώ έχουμε την διατύπωση της γνωστής και αναγνωρισμένης αλήθειας, που θέλει τις συνέπειες των λαθεμένων γονικών επιλογών να κληροδοτούνται και να πλήττουν αναπόφευκτα τους απογόνους. Η καλοβαλμένη αυτή ερμηνεία δεν είναι παρά ακόμα ένας θεολογικός ερμηνευτικός άθλος. Αν ήσασταν όμως Ισραηλίτης εκείνης της μακρινής εποχής είστε σίγουρος ότι θα δίνατε και τότε αυτή την προχωρημένη επιστημονική ερμηνεία! ΄Η θα νιώθατε ατόφιο το βάρος της υποχρεωτικής λατρείας και την καθαρότατη απειλή των απογόνων σας; Στο κείμενο, φαίνεται καθαρά ότι η παραπάνω δήλωση δεν αναφέρεται παρά σε λατρευτικές παραβάσεις, που προκαλούν τις θεϊκές ζηλοτυπίες. Λατρευτικές είναι οι παρατυπίες (ανυπακοή δηλαδή) που ο ζηλότυπος θεός αποκαλεί αμαρτίες και δεν εννοεί να ξεχάσει έως τρίτης και τετάρτης γενεάς!

Αλλά τι ανάγκη επιχειρημάτων έχουμε για την βαριά υποχρεωτική λατρεία που επιβάλλει ο θεός του Μωυσή από αυτά που ο ίδιος ο λόγος του θεού εν αφθονία μας παρέχει; Θαυμάστε θεϊκό πνεύμα: «Εάν ο αδελφός σου, ο υιός της μητρός σου ή η θυγατηρ σου η γυνή του κόλπου σου ή ο φίλος σου όστις είναι η ψυχή σου σε παρακινήση κρυφίως, λέγων, Ας υπάγωμεν, και ας λατρεύσωμες άλλους θεούς, εκ των θεών των εθνών των πέριξ υμών... δεν θέλεις σπλαχνισθή, ουδέ θέλεις κρύψει αυτόν αλλά εξάπαντος θέλεις θανατώσει αυτόν η χειρ σου θέλει είσθε πρώτη έπ’ αυτόν δια να θανατώσει αυτόν και η χειρ παντός του λαού έπειτα. Και θέλουσει λιθοβολήσει , (γιό, θυγατέρα, καρδιακό φίλο, σύζυγο!) ώστε να αποθάνει... και πας ο λαός ακούσας θέλει φοβηθή» Δευτερ. ΙΓ΄6-10. Βλέπετε λεπτότητα χειρισμών και φιλική κουβέντα συνετισμού στους ελευθερόφρονες της πίστης; Αληθινά θεόπνευστη διευθετήση και προ πάντων ριζική θεραπεία των ετερόδοξων τάσεων!

Παρ’ όλα αυτά, τίποτα δεν φαίνεται να μας εμποδίζει, χιλιάδες χρόνια μετά όχι μόνο να μη διακρίνουμε ότι η θρησκεία του Σινά είναι μια ωμή ακραία επί ποινή μάλιστα θανάτου εκβιαστική λατρεία, αλλά να εξακολουθούμε να διδάσκουμε στα παιδιά μας ότι στους Μωσαϊκούς νόμους, υπάρχει ανεπανάληπτη μεστή σοφία, γραμμένη οπωσδήποτε από ουρανόπεμπτο δάκτυλον θεού! Αλήθεια, γιατί άραγε ένας παντοδύναμος αγαθός θεός, θα εκβίαζε με έναν τέτοιο φορτικό τρόπο, έναν λαό να υποταχθεί στη λατρεία του; Ποιές ασύλληπτες θεολογικές απεραντολογίες, κατάφεραν να δικαιολογήσουν έναν θεό, που αποσπά εκβιαστικά την λατρεία του αντί να την κερδίζει;

«Ου φονεύσης» (Δευτ.Ε΄17) είναι η επόμενη εντολή. 

Ακούγεται γεμάτη ιεροπρέπεια, αλλά ο σκοπός της είναι πολύ απλός: να διασφαλίσει μόνο την φυλετική ειρήνη. Το βιβλικό «Ου φονεύσεις», οπωσδήποτε δεν είναι μια γενική εντολή με καθολική ισχύ . Οπωσδήποτε δεν είναι η θεόπεμπτη αποκήρυξη γενικά του θανάτου από ανθρώπινο χέρι, και προ πάντων δεν είναι ο Ισραήλ, το έθνος των ειρηνοποιών που με την εντολή αυτή καλούνται να σηκώσουν το βάρος της γενικής αποχής από φόνο! Κάτι τέτοιο θα έκανε το έθνος του Ισραήλ ένα έθνος αληθινών αγίων! Αυτό θα ήταν τελείως αντίθετο με την ανάγκη εξεύρεσης γης, του νεοσύστατου αυτού έθνους και εντελώς καταστρεπτικό για τους πολύ συγκεκριμένους κατακτητικούς σκοπούς που απαιτούν ολοκληρωτική εξόντωση των λαών, που θα σταθούν μπροστά στην κατακτητική του κάθοδο. Τί σημαίνει λοιπόν τελικά το περίφημο βιβλικό: «Ου φονεύσης»;

Στη συνέχεια θα παρακολουθήσουμε ατέλειωτες και απίστευτα φονικές μάχες σε όλες τις άθλιες εκδοχές τους, ώστε η εντολή ''ου φονεύσεις'' θα αντηχεί σαν μια ανερμήνευτη εξωκόσμια παρωδία.


Πως λοιπόν μπορούμε να ερμηνεύσουμε αυτή την υπέροχη εντολή ενάντια στον φόνο, την παραμονή ακριβώς των δολο-φονικότερων μαχών της εβραϊκής ιστορίας; Πως είναι δυνατόν, να ετοιμάζεις μια ανελέητη επιδρομή κατάκτησης και να παραγγέλνεις με ουράνια αίγλη: «Ου φονεύσεις»;

Πολύ απλά, το "Ου φονεύσεις" του Σινά, δεν είναι αυτό που νομίζουμε. Ακούγεται σαν θεϊκή εντολή ευγενούς εξανθρωπισμού, αλλά δεν είναι τίποτε περισσότερο από ένα απλό παράγγελμα ειρηνικής φυλετικής συνύπαρξης. Σε καμία περίπτωση δεν νομοθετεί την γενικότερη έννοια του φόνου. Δεν είναι η απαρχή της συνειδητοποίησης της γενικής και καθολικής πράξης του φόνου και η ευγενής αναβάθμιση της αξίας της ανθρώπινης ζωής.

Το «Ου φονεύσεις» του Σινά, (Δευτ. Ε΄17) δεν ισχύει λοιπόν, παρά μόνο μέσα στην φυλετική ομάδα. Έξω απ’ αυτήν, οι εντολές δεν θυμίζουν καθόλου τη θεϊκή αυτή εντολή. Να τι λέει η ίδια η Βίβλος στην απέναντι ακριβώς σελίδα! (26 μόλις εδάφια παρακάτω απ’ το διάσημο "ου φονεύσεις"!): « Όταν ο Κύριος ο θεός σου σε φέρη εις την γην, εις την οποίαν υπάγεις δια να κληρονομήσης αυτήν, δια να δώση εις σε πόλεις μεγάλας και καλάς τας οποίας δεν έκτισας και οικίας πλήρεις αγαθών, τας οποίας δεν εγέμισας και φρέατα ηνοιγμένα, τα οιποία δεν ήνοιξας αμπελλώνας και ελαιώνας τους οποίους δεν εφύτευσας... Κύριον τον θεόν σου θέλεις φοβείσθαι... δια να εκδιώξει πάντας τους εχθρούς σου απ’ έμπροσθεν σου... και θέλω εκδιώξη έθνη πολλά απ’ έμπροσθεν σου... και σου παραδώση αυτούς έμπροσθεν σου, θέλεις πατάξει αυτούς, κατά κράτος θέλεις εξολοθρεύσει (Ο΄αφανίσει) αυτούς, δεν θέλεις δείξει έλεος προς αυτούς... δεν θέλεις συμπεθερεύει μετ΄ αυτών... ούτω (έτσι) θέλετε κάμει προς αυτούς... θέλετε καταστρέψει... συντρίψει... κατακόψει... καύσει εν πυρί... και δεν θέλει βάλει (ο Κύριος) επί σε ουδεμίαν των κακών νόσων της Αιγύπτου, τας οποίας γνωρίζεις (!!!), αλλά θέλει βάλει αυτάς (τας νόσους!) επί πάντας τους μισούντας σε. Καί θέλεις εξολοθρεύσει πάντα τα έθνη... δεν θέλεις σπλαχνισθή δι’ αυτούς.»!! Το ''ου φονεύσεις'' εξακολουθεί να είναι στην απέναντι ακριβώς σελίδα. (βλ, Δευτ.Σ΄10.&Ζ΄1-16) Βλέπετε εσείς πράγματι να χωράει εδώ πουθενά το "ου φονεύσεις";

Οι "ασθένειες" βέβαια της Αιγύπτου, προορίζονται να πέσουν: «επί πάντας τους μισούντας σε». Δεν είναι λοιπόν αυτό μια καλή δικαιολογία για την επιθετική πολεμική του Ισραήλ; Ποιός όμως μισεί τους Ισραηλίτες; Κανείς!

Αν όμως ως μίσος ορίσουμε... την δικαιολογημένη αμυντική διάθεση των λαών της Χαναάν απέναντι των εισβολέων Εβραίων, τότε καταλαβαίνουμε ότι οι οδυνηρές πληγές των κακών νόσων της Αιγύπτου, προορίζονται να γίνουν όπλα καθυπόταξης των αμυνόμενων Χαναναίων, που ασφαλώς δεν είχαν κανένα λόγο να μισούν τους εκλεκτούς του θεού, αν αυτοί δεν τους άρπαζαν τη γη και την ευημερία τους. Τους μισούσαν λοιπόν οι Χαναναίοι.... αλλιώς γιατί δεν τους παρέδιδαν την πατρίδα και την περιουσία τους; Τρελή "θεϊκή" σοφία!

Ο Φόνος λοιπόν κατά την ποινική νομοθεσία ορίζεται: «η εκ προμελέτης αποφασισμένη ανθρωποκτονία». Ο ίδιος ο βιβλικός "θεός", εμφατικότατος εδώ, προαναγγέλλει τη χρήση γνωστών απ’ την Αίγυπτο "πληγών" και προαποφασίζει μ’ αυτές την παντοειδή ανελέητη εξόντωση των ανύποπτων λαών της Χαναάν. Άλλωστε είναι και ο μόνος τρόπος εκδίωξης, εκτοπισμού, κατάσχεσης και αφανισμού των λαών της Χαναάν, απ’ τις παραδεισένιες πατρογονικές τους εστίες. Ο βιβλικός θεός είναι αναντίρρητα και με βάση τη δική του βιβλική εξιστόρηση, ο δολο-φονικότερος θεός όλων των εποχών κι όμως το "ου φονευσεις" αυτού του θεού είναι το διασημότερο! Τί ειρωνεία!

Είναι λοιπόν σαφές, ότι η εντολή "ου φονεύσεις" είναι μόνο για εσωτερική κατανάλωση και δεν ξεπερνά διόλου την εξασφάλιση της λειτουργικής φυλετικής ειρήνης. Κάτι που ήταν βεβαίως αυτονόητο χιλιάδες χρόνια πριν, σε όλους τους λαούς και της φυλές της γης. Ακόμα και στα κατώτερα ζώα, που κατά κανόνα ούτε αυτά, δεν φονεύουν μέλη της ίδιας φυλετικής ομάδος, χωρίς μάλιστα να τους το έχει γράψει κανένας σε λίθινες πλάκες! Άλλωστε, ο ίδιος αυτός θεός του Σινά, που πολλοί καυχώνται, ότι εδώ στιγματίζει αμείλικτα το γενικότερο αμάρτημα του φόνου, όχι μόνο φονεύει χωρίς λόγο ανυπεράσπιστους, αλλά και σχεδιάζει με κάθε λεπτομέρεια τον φόνο αθώων, δολο-φονώντας έτσι ασταμάτητα τους ανυποψίαστους λαούς, με την απλή δικαιολογία ότι είναι ειδωλολάτρες που κατέχουν τη γη που αυτός έταξε στους εκλεκτούς του και συνεπώς κάθε είδους φόνος αλλά και δόλος επιτρέπεται. Απόδειξη δε περίτρανη γι’ αυτό, είναι ολόκληρη η ιστορία αυτού του έθνους, όπως οι ίδιοι μας την παρέδωσαν στη Βίβλο τους, όπου ο φόνος στις χειρότερες μάλιστα εκδοχές του, είναι πάντοτε ο κύριος πρωταγωνιστής, και η πρώτιστη αναγκαιότητα. Το βιβλικό λοιπόν «Ου φονεύσης» σήμαινε απλά: μην αλληλοσκοτώνεστε και τίποτε μα τίποτε πέραν αυτού.

Ακριβώς στο ίδιο πνεύμα ο διάσημος Ασσυριολόγος και ανασκαφέας της Βαβυλώνας Friedrich Delitzsch επισημαίνοντας απ’ τις αρχές του αιώνος την αντίφαση των μωσαϊκών νόμων και χαρακτηρίζοντας την νομοθεσία της Παλαιάς Διαθήκης ως: «καθαρά ανθρώπινης προέλευσης» (αναρωτιέται) «πως θα τολμούσε κάποιος να ισχυριστεί, ότι ο τρεις φορές άγιος θεός, που με τα ίδια του τα δάχτυλα λάξευσε στην λίθινη πλάκα το ‘‘ου φονεύσεις’‘, καθιέρωσε την ίδια στιγμή την εκδίκηση που ως σήμερα σαν κατάρα βαραίνει τους λαούς της Ανατολής, ενώ ο Χαμουραμπί (Νομοθέτης προγενέστερος του Μωυσέως που θα εξετάσουμε και σε άλλο άρθρο) είχε ήδη εξαφανίσει τα ίχνη της (εκδίκησης) σχεδόν εντελώς...» «Βαβυλώνα» σελ 212 Ο ίδιος ο Friedrich Delitzsch έγραφε: «η θρησκεία δεν υπήρξε ποτέ αποτέλεσμα της επιστήμης αλλά το ξεχείλισμα της καρδιάς» Μύθοι της Μεσοποταμίας σελ. 18

Τα ίδια ακριβώς αληθεύουν και για τις επόμενες εντολές: 

«Ου κλέψεις... Ου μοιχεύσεις... Ου ψευδομαρτυρήσεις... Ου επιθυμήσεις τα του πλησίον σου», που τονίζουν την ανάγκη εύρυθμης και ομαλής φυλετικής συνύπαρξης. Δεν πρέπει δε να ξεχνάμε ότι "ο πλησίον" κατά τη Βίβλο, είναι πάντα και μόνο, ο ομοεθνής και ομοϊδεάτης και ο συνεργός.

Αλίμονο, στα σχέδια του Μωυσή αν στην έννοια του «πλησίον» περιλαμβάνοντο οι γύρω φυλές και τα έθνη! Τότε όλες οι παραπάνω εντολές θα ήταν θαυμάσια αφετηρία για ειρηνοποιές σχέσεις και τίμια συνύπαρξη! Η ιστορία του λαού Ισραήλ, θα ήταν ιστορία ειρηνοποιών και ανεπανάληπτης αγαθότητας, που όμως δεν θα τους εξασφάλιζε ποτέ την μαχητικότητα των κατακτητών.

Έτσι όλα τα «Ου» τα «Μη» και τα βιβλικά "πρέπει", αρχίζουν και τελειώνουν στην φυλετική ομάδα και ποτέ μα ποτέ, δεν περιλαμβάνουν τους ετερόφυλους.

Ένα τελικό παράδειγμα έπ’ αυτού είναι το: 

«Μη επιθυμήσεις τα του πλησίον σου» Δευτ.Ε΄21 

Διότι για τους ετερόφυλους, εκ των πραγμάτων φαίνεται πως ισχύει ουσιαστικά εντελώς αντίστροφα: Να επιθυμείς τα (του ετερόφυλου) πλησίον σου. Σ’ αυτή μάλιστα την κατεύθυνση τους προτρέπει να σκέφτονται επίμονα ο ίδιος τους ο θεός. Η συστηματική καλλιέργεια της επιθυμίας των περιουσιών και της γης των αλλοφύλων είναι το καλύτερο και αποδοτικότερο σύνθημα εισβολής στη γη της επαγγελίας. Οι επαναλαμβανόμενες υποσχέσεις για μια ξένη γη "όπου ρέει γάλα και μέλι" δεν είναι σαφέστατη προτροπή πόθου της ξένης περιούσιας και του ξένου μόχθου; Διότι όπως είπαμε, καμία γη δεν ρέει από μόνη της, ούτε γάλα, ούτε μέλι.

Όταν συνεχώς υπόσχεσαι ότι θα τους δώσεις, πόλεις που άλλοι τις έχτισαν και σπίτια που άλλοι τα γέμισαν με αγαθά και πηγάδια και αγρούς και κτήματα που είναι ξένα. Δευτ. Σ΄11 πως είναι δυνατόν να ισχυρίζεσαι ταυτόχρονα ότι είσαι υπέρ του: «Ου κλέψεις» και αληθινός υποστηρικτής του: «Μη επιθυμήσεις τα του πλησίον σου»; Ή ακόμα, πού χωράει το πολυθρύλητο: «αγάπα τον πλησίον σου ως εαυτόν»;

Δεν είναι δυνατόν λοιπόν, οι άνθρωποι που έκαναν σκοπό της ζωής τους την απόκτηση της γης και της περιουσίας των άλλων και έγραψαν από καταβολής κόσμου της μελανότερες σελίδες αρπαγής και κατάσχεσης, ταυτόχρονα να καταχωρούνται στην ιστορία σαν οι εφευρέτες του γενικού και καθολικού σεβασμού προς τον πλησίον!

Όλα αυτά είναι αγαθοφανείς εντολές, που σταματούν οριακά στην προώθηση της φυλετικής ειρήνης και εξασφαλίζουν στον νομοθέτη Μωυσή την καλύτερη δυνατή ένωση του λαού του σε μια γροθιά, που προορίζεται να συντρίψει κάθε έννοια σεβασμού προς την ανθρώπινη ζωή και να εξαφανίσει κάθε αίσθηση ιδιοκτησίας, καλής γειτονίας και ανθρωπισμού προς τους "αλλόθρησκους" των εθνών.

Από την άποψη αυτή η νομοθετική προσπάθεια του Μωυσή, δεν διέφερε από όσες προηγήθηκαν στην προϊστορία αυτού του μεσοποτάμιου λαού.

Από διασωσμένα μεσοποτάμια κείμενα, πάνω σε τρεις πήλινους κώνους από τις μεταρρυθμίσεις του 2000 π. Χ. γνωρίζουμε ότι όλες οι νομοθετικές απόπειρες «αποσκοπούσαν στην εξάλειψη κοινωνικών και οικονομικών κακών και την διαφύλαξη της δημόσιας ασφάλειας» («Βαβυλώνα» σελ 212) Νόμοι λοιπόν για στοιχειώδη εσωτερική τάξη. Όχι αρχές ικανές να γεννήσουν αμοιβαίο σεβασμό μεταξύ των λαών και πολιτισμό.

Υπάρχουν όμως και άλλες εντολές, που πολύ εύκολα μπορούν να μας βοηθήσουν να αντιληφθούμε το εντελώς ανθρώπινο ύφος των Μωσαϊκών νόμων και να ψηλαφίσουμε τις συγκεκριμένες σκοπιμότητες που τις επέβαλαν. Αλλά νομίζω ότι αν τις σχολιάσουμε θα ξεφεύγαμε από τους ειδικότερους στόχους αυτού του άρθρου.

Πρέπει λοιπόν να τονιστεί ότι τίποτε απολύτως δεν μας πείθει για οποιαδήποτε συμμετοχή υπέρτατης διάνοιας στους νόμους, τις αρχές και τη θεοσοφία του Σινά. Αν πράγματι κάτι τέτοιο είχε συμβεί, οι νόμοι του Σινά θα ευωδίαζαν αναλλοίωτη σοφία και θα ήταν ένα άψογο δείγμα κοινωνικών νόμων, που όχι μόνο θα ξεχώριζαν από τον πρωτογονισμό και την βάρβαρη απλοποίηση των κοινωνικών ρυθμίσεων της εποχής, αλλά θα ήταν ένα αξεπέραστο κοινωνικό μοντέλο, που καμία υστερότερη ευφυής μετατροπή δεν θα μπορούσε να το βελτιώσει.

Αντί αυτού όμως, έχουμε τις πρωτόγονες κυριολεκτικά αυτές κοινωνικές ρυθμίσεις, που επαναλαμβάνουν τα αυτονόητα, περιορίζουν το αγαθό στα όρια της κοινωνικής ομάδος, έχουν περίεργες αποκλίσεις απ΄ την αρχική αγαθή ιδέα και τελικά μόνο βελτίωση μπορούν να δεχτούν. Απλούστατα, οι νόμοι του Σινά αν συνεκτιμηθούν πολύ δύσκολα θα σταθούν ακόμα και στο κατώτερο δυνατό όριο θετικής νομοθετικής απόπειρας. Απουσιάζει οποιαδήποτε υποψία μεγαλείου, που θα μας έβαζε σε δικαιολογημένες σκέψεις θεϊκής καταγωγής. Επιτέλους οι νόμοι του Σινά μυρίζουν έντονα εποχιακή σοφία και εξουσιαστικές σκοπιμότητες και όχι το λεπτό άρωμα οποιασδήποτε εξαιρετικής θεϊκής σοφίας.

Πράγματι οι νόμοι του Σινά, σε απόλυτη συμφωνία με το νομοθετικό πνεύμα της εποχής, θέλουν όλα περίπου τα βαριά παραπτώματα να τιμωρούνται με θάνατο. Η υπερβολική αυτή αυστηρότητα είναι το κατ’ εξοχήν χαρακτηριστικό της εποχής εκείνης και δείχνει πρωτογονισμό, απλοϊκότητα και όχι θεϊκή (ουράνια!) νομοθετική σοφία.

Για κάποιον μη Εβραίο, όλα αυτά είναι μυθολογία πολύ κατώτερη από τις αντίστοιχες μυθολογίες των λαών της περιοχής και τίποτα άλλο. Είναι σαν να λέμε σε σχέση με τα προαναφερθέντα, ότι ο Ηρακλής μίλησε με την θεά Αθηνά και του έδωσε κανόνες συμπεριφοράς για τους Έλληνες, ή τους υποσχέθηκε ότι κάποτε οι απόγονοί τους θα καταλάβουν την Τροία.

Δυστυχώς, οι χριστιανοί πήραν τον μύθο από το βιβλίο αυτό στα σοβαρά και το βιβλίο το θεώρησαν ιερό. Ακόμα πιο δυστυχώς όμως, η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία στην προσπάθεια ομογενοποίησής της, βρήκε τον μονοθεϊσμό του Χριστιανισμού σαν καλή δικαιολογία, ώστε η αναφορά σε έναν θεό στον ουρανό, να αντιστοιχεί εύκολα σε έναν μονάρχη -αυτοκράτορα στην Γη- και επιβλήθηκε έτσι μέσω του φασιστικού υποχρεωτικού νηπιοβαπτισμού και του υποχρεωτικού εκχριστιανισμού από τον Ιουστινιανό τον 6ο αιώνα, σαν καθολικά θεόπνευστο, σαν ιερό βιβλίο για όλους, και οι δοξασίες του σαν η μοναδική αλήθεια.
-------------------------
[1] Μόνο ο Α. Χομεϊνί εξακολουθούσε μέχρι πρόσφατα να συμφωνεί με την παραπάνω μωσαϊκή σοφία, κάνοντας μάνες να καταδίδουν στο καθεστώς του τα ίδια τους τα παιδιά. Μια συγκεκριμένη ''μάνα'' του Χομεϊνικού καθεστώτος συγκλόνισε έτσι ολόκληρη την ανθρωπότητα αφού μπροστά στο φακό της τηλεόρασης, αποχαιρετούσε άκαρδα το παιδί της ακριβώς πριν το εκτελεστικό απόσπασμα, επιμένοντας, ότι δίκαια έπρεπε να πεθάνει, αφού δεν έδωσε πίστη και υποταγή στη θεοκρατική εξουσία του ιρανικού καθεστώτος!

1 σχόλιο :

  1. ΕΙΝΑΙ ΣΥΝΗΘΗΣ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΑ ΓΡΑΠΤΑ ΝΑ ΑΝΤΙΚΑΤΟΠΤΡΙΖΟΥΝ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ ΣΑΝ ΚΑΘΡΕΦΤΗΣ ΜΙΑΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΟΜΑΔΑΣ . ΒΛΕΠΕΙΣ ΔΗΛΑΔΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ , ΤΡΑΓΩΔΙΕΣ , ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΕΣ ΑΝΑΛΥΣΕΙΣ , ΗΘΙΚΑ ΠΕΖΟΓΡΑΦΗΜΑΤΑ , ΕΠΗ , ΙΑΤΡΙΚΑ ΒΙΒΛΙΑ , ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΕΣ ΑΝΑΖΗΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΑ ΒΑΖΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΛΛΗ ΜΕΡΙΑ ΤΗΣ ΖΥΓΑΡΙΑΣ ΔΕΚΑ ΛΑΞΕΥΜΕΝΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΠΕΡΙΤΜΗΜΕΝΩΝ ΓΙΔΟΒΟΣΚΩΝ ΚΑΙ ΚΑΝΕΙ Ο ΚΑΘΕΝΑΣ ΤΗΝ ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΤΟΥ.

    ΑπάντησηΔιαγραφή