Μύθοι περιβάλλουν τα όρη Όλυμπος, Άθως, Πιέρια.Ο Όλυμπος είναι ο τόπος διεξαγωγής της Τιτανομαχίας*, κατ’ εξοχήν συνδεδεμένος με τον Ήφαιστο** και τις Μούσες***, και βέβαια η κατοικία των θεών. Η ιερότητά του θεωρείται δεδομένη ήδη από τον Όμηρο και απεικονίζεται στις μετακινήσεις των θεών. Η Ήρα, λ.χ., ξεκίνησε από τον Όλυμπο, για να ενωθεί ερωτικά με τον Δία στο όρος Ίδα ακολουθώντας μια υπαρκτή διαδρομή που σημαδεύεται από ιερούς γνωστούς τόπους: την Πιερία των Μουσών και των Θεών, την Ημαθία της Ήρας, τον Άθωνα του Δία και των Νυμφών, τη Λήμνο του Ήφαιστου.
Μια πιθανή ερμηνεία για την ιερότητα του Ολύμπου προτείνει ο Μ. Ανδρόνικος: «δεν είναι καθόλου παράλογη η υπόθεση πως σ’ αυτή την περιοχή έζησαν [τα πρώτα ελληνικά φύλα] ένα μακρύ διάστημα, προτού ο κύριος όγκος τους προχωρήσει στις νοτιότερες περιοχές» (Ανδρόνικος, 1988, 8). Πάντως, οι πάνω του Ολύμπου περιοχές υπήρξαν σύμμαχοι των Τρώων, όπως επέβαλλαν τα οικονομικά τους συμφέροντα (Μακεδονίας****).
--------------------------------
*Τιτανομαχία
i. Κι οι δυο πλευρές φανέρωναν της δύναμης και των χεριών τουςΌταν οι Ολύμπιοι νίκησαν τους Τιτάνες, οι Μούσες τραγούδησαν ένα τραγούδι –θεωρείται το αρχαιότερο άσμα τους–, για να γιορτάσουν τη γέννηση ενός νέου κόσμου.
κατορθώματα κι ο πόντος ο απέραντος ολόγυρα φοβερά αντηχούσε,
αντιβοούσε δυνατά η γη και στέναζε μαζί κι ο ουρανός ο ευρύς
καθώς σειόταν, κι απ’ τα θεμέλια τιναζόταν ο ψηλός ο Όλυμπος
απ’ την ορμή των αθανάτων, και των ποδιών η δόνηση ισχυρή
στο νεφελώδη Τάρταρο έφτανε και η βοή η οξεία
από την άφατη την καταδίωξη κι από τις δυνατές ριξιές.
[…]
Ο Δίας πια το μένος του δεν συγκρατούσε,
μα γέμισαν τα στήθη του ευθύς με ορμή και όλη του τη δύναμη φανέρωσε.
Κι εξίσου από τον ουρανό και από τον Όλυμπο
προχώραγε και άστραφτε συνέχεια, και οι κεραυνοί
ευθύς μαζί με τη βροντή και με την αστραπή πετούσαν
από το στιβαρό του χέρι, την ιερή στριφογυρνώντας φλόγα
απανωτοί. (Ησίοδος, Θεογονία 677-684, 687-695)
ii. […] ο Δίας σήκωσε πόλεμο εναντίον του Κρόνου και των Τιτάνων. Πολεμούσαν ήδη δέκα χρόνια, όταν η Γη προφήτεψε στον Δία ότι θα νικήσει, αν έχει μαζί του συμμάχους τους Κύκλωπες που ήταν φυλακισμένοι στον Τάρταρο. Οι Κύκλωπες τότε χάρισαν στον Δία τη βροντή και την αστραπή και τον κεραυνό, στον Πλούτωνα δερμάτινη περικεφαλαία και στον Ποσειδώνα την τρίαινα· έτσι οπλισμένοι, νίκησαν τους Τιτάνες, τους έκλεισαν στον Τάρταρο και έβαλαν τους Εκατόγχειρες να τους φυλούν. Αυτοί μοιράστηκαν με κλήρο την εξουσία, και έτυχε στον Δία η κυριαρχία του ουρανού, στον Ποσειδώνα της θάλασσας, στον Πλούτωνα του Άδη. (Απολλόδωρος 1.2.1.)
Τιτανομαχία και Γιγαντομαχία υπηρετούν την ιδέα της διαμόρφωσης του κόσμου μέσα από συγκρουόμενες φυσικές δυνάμεις, χωρίς όμως να αποκλείεται –κάθε άλλο μάλιστα– μια περισσότερο ιστορική ερμηνεία: η σύγκρουση γηγενών κατοίκων με λαούς που μετακινούνται και διεκδικούν με τη βία την εγκατάσταση σε τόπους ήδη κατοικημένους, και ο σταδιακός «εξελληνισμός» των περιοχών.
**Ήφαιστος
i. Σύμφωνα με τον Όμηρο ο Δίας ήταν ο πατέρας του Ήφαιστου. Άλλες όμως πηγές παραδίδουν ότι η θεά, ανταγωνιζόμενη τον σύζυγό της για την παρθενογένεση της Αθηνάς, συνέλαβε τον Ήφαιστο μόνη της, βλέποντάς τον όμως κουτσό και παραμορφωμένο τον έρριξε από τις κορυφές του Ολύμπου, την κατοικία που μοιραζόταν με τον Δία, αμέσως μετά τη γέννησή του, επειδή ντρεπόταν για την άσχημη εμφάνισή του. Ο θεός σώθηκε από την Τιτανίδα Ευρυνόμη και τη Νηρηίδα Θέτιδα, που τον φρόντισαν για εννιά χρόνια. Ο θεός της φωτιάς και των μετάλλων έφτιαξε το πρώτο του σιδηρουργείο στον βυθό του Αιγαίου, σφυρηλατώντας εκπληκτικά αντικείμενα για τις δύο θεές. Η Ήρα, ζηλεύοντας τα κοσμήματα της Θέτιδας, ρωτούσε επίμονα τη Νηρηίδα για την προέλευσή τους. Όταν αποκαλύφθηκε η αλήθεια, η Ήρα πήρε τον Ήφαιστο στον Όλυμπο, όπου του διέθεσε ένα σιδηρουργείο με είκοσι φυσερά και την Αφροδίτη ως σύζυγο. Σύμφωνα όμως με μια μη ομηρική εκδοχή, ο θεός έστειλε στην Ήρα ως δώρο έναν εκθαμβωτικό θρόνο, αλλά μόλις η θεά κάθισε σε αυτόν παγιδεύτηκε από αόρατα δεσμά. Αναγκάστηκε να ζητήσει τη βοήθεια του γιου της για να ελευθερωθεί. Ο θεϊκός γιος αρνήθηκε, μέχρι που μεσολάβησε ο Διόνυσος, ο οποίος, μεθυσμένο, τον ανέβασε στον Όλυμπο.
ii. Στον Όλυμπο ο Ήφαιστος ενώθηκε με τα δεσμά του γάμου με την Αφροδίτη. Στον ίδιο αυτό τόπο ο Άρης, ενώ βρισκόταν στην αγκαλιά της Αφροδίτης πάνω στην κλίνη του Ήφαιστου, έγινε αντιληπτός από αυτόν και γελοιοποιήθηκε ενώπιον των Ολυμπίων, καθώς τύλιξε τους εραστές σε ένα λεπτό χρυσό δίχτυ.
iii. Εδώ ο Ήφαιστος, ύστερα από παράκληση της Θέτιδας, σφυρηλάτησε καινούρια όπλα για τον Αχιλλέα, για να μπορέσει εκείνος να πάρει μέρος στη μάχη και να εκδικηθεί τον θάνατο του Πάτροκλου (Ιλιάδα, Σ 134-137). Σε σχόλιο στις Ωδές του Πινδάρου αναφέρεται ότι ο Ήφαιστος συμφώνησε να φτιάξει τα νέα όπλα του Αχιλλέα με αντάλλαγμα τα κάλλη της Θέτιδας. Η θεά αρχικά έδειξε να δέχεται, ύστερα όμως φόρεσε τα όπλα, πήρε την ασπίδα και το σπαθί και άρχισε να τρέχει με όλη της τη δύναμη, αφήνοντας πίσω τον Ήφαιστο. Εκείνος την πλήγωσε πετώντας της ένας σφυρί. Η θεά έτρεξε στη Φθία, για να γιατρευτεί, στον τόπο που ονομάζεται Θετίδειο.
iv. Εδώ, πάλι, στον Όλυμπο, ο Δίας κρέμασε την Ήρα από τον ουράνιο θόλο με χρυσές αλυσίδες δένοντάς της τα πόδια σε δυο αμόνια, επειδή εκείνη είχε προκαλέσει θύελλα, με σκοπό να βουλιάξει το πλοίο του Ηρακλή, καθώς ο ήρωας επέστρεφε από την Τροία. Ο Ήφαιστος έτρεξε να βοηθήσει τη μητέρα του και τότε ο Δίας τον ξανάριξε από τις κορυφές του Ολύμπου στη Λήμνο.
***Μούσες
1. Σύμφωνα με τον Παυσανία (9.29.1-2) οι γιοι του Αλωέα, Ώτος και Εφιάλτης, «πρώτοι θυσίασαν στις Μούσες πάνω στον Ελικώνα κι ονόμασαν το βουνό αυτό ιερό των Μουσών». Όμως «νόμισαν ότι οι Μούσες ήταν τρεις και τις ονόμασαν Μελέτη, Μνήμη και Αοιδή. Άλλοι λένε ότι αργότερα ο Πίερος ο Μακεδών, απ’ τον οποίο πήρε το όνομα το όρος της Μακεδονίας, ήρθε στις Θεσπιές και όρισε εννέα Μούσες και τους έδωσε τα σημερινά γνωστά ονόματα. Ο Πίερος τα όρισε έτσι είτε γιατί του φάνηκε ότι έτσι είναι σοφότερα είτε από κάποιο χρησμό είτε γιατί έτσι τα έμαθε από κανένα Θράκα. Γιατί οι Θράκες από παλιά φημίζονταν ως οι εξυπνότεροι από τους Μακεδόνες και ιδιαίτερα δεν αμελούσαν τόσο τα θεία».
2. Ο Οβίδιος, ο Αντωνίνος Λιβεράλης και ο Μυθογράφος του Βατικανού αποτελούν μια ακόμη πολύτιμη πηγή για το θέμα. Παραδίδουν τα εξής: Στον Ελικώνα οι Μούσες προκλήθηκαν σε μουσικό αγώνα από τις κόρες του Πίερου, βασιλιά της Πιερίας και της Πέλλας, τις Πιερίδες (Μυθογράφος του Βατικανού) ή Ημαθίδες λόγω της καταγωγής τους από την περιοχή νότια του Αξιού και της Παιονίας, βόρεια της Πιερίας, που εκτεινόταν από τον Αλιάκμονα ως τον Όλυμπο (Οβ., Μετ., 5ο βιβλίο, Αντ. Λιβ.). Ο μουσικός αγώνας ανάμεσα στους δύο χορούς, των αθάνατων Μουσών και των θνητών Πιερίδων ή Ημαθίδων, έληξε φυσικά με τη νίκη των Μουσών, οι οποίες μεταμόρφωσαν τις θνητές κόρες σε πτηνά και εξασφάλισαν την παρουσία τους στις περιοχές όπου αμφισβητήθηκε η δύναμή τους.
3. Ο Στράβων (9.2.25) τοποθετεί τον ναό των Μουσών, την Ιπποκρήνη και το σπήλαιο των Λειβηθρίδων Νυμφών σε μια χαμηλότερη κορυφή του Ελικώνα, που ονομαζόταν Λειβήθριον παραπέμποντας στα Λείβηθρα της Πιερίας, στενά συνδεδεμένα με τις Μούσες και τον Ορφέα: «Κάπου σαράντα στάδια από την Κορώνεια απέχει το Λιβήθριο, στο οποίο υπάρχουν αγάλματα των Μουσών και των Νυμφών, των λεγομένων Λιβηθρίων. Υπάρχουν επίσης πηγές, η μία ονομάζεται Λιβηθριάς και η άλλη Πέτρα, που μοιάζουν με μαστούς γυναικών, απ’ τους οποίους αναβλύζει νερό σαν γάλα» (Παυσ. 9.34.4).
****Μακεδονία
Η Μακεδονία οφείλει το όνομά της στον επώνυμο ήρωα Μακεδόνα, τον οποίο γενεαλογικοί μύθοι διαφόρων μυθογράφων συνδέουν με ποικίλους θεούς και ήρωες. Θεωρείται:
α) Αυτόχθονας.
β) Γιος του Δία και της Θυίας, κόρης του βασιλιά της Θεσσαλίας Δευκαλίωνα, ο οποίος έχτισε στο Δίον ένας από τους πρώτους βωμούς του Ολυμπίου Διός μετά τον μεγάλο κατακλυσμό της αρχαιότητας (μαρτυρείται σε πάπυρο του 1ου αι. μ.Χ. με γενεαλογίες). Η Θυία ήταν αδελφή του Έλληνα, επομένως τα παιδιά της, ο Μάγνης και ο Μακεδών, κάτοικοι της Πιερίας και του Ολύμπου αντίστοιχα, ήταν ξαδέλφια με τους γιους του Έλληνα, τον Δώρο, τον Ξούθο και τον Αίολο.
γ) Ένας από τους δέκα γιους του βασιλιά της Μαγνησίας Αιόλου, γιου του Έλληνα, αδελφού του Δώρου και του Ξούθου και γενάρχη των Αιολέων. Η παράδοση αυτή απηχεί την ιδέα ότι οι Μακεδόνες ήταν τμήμα των Αιολέων, μιας από τις διαιρέσεις των Ελλήνων.
δ) Γιος του Λυκάονα από την Αρκαδία, γιου του Πελασγού.
ε) Γιος και σύντροφος του θεού Όσιρη, τον οποίο ο πατέρας του έκανε βασιλιά της Μακεδονίας, όταν κατέκτησε τον κόσμο. Σε αυτή την ύστερη εκδοχή της εποχής του συγκρητισμού είναι και αδελφός του Άνουβη· ντυμένος με θώρακα από δέρμα λύκου, φοράει το κεφάλι του ζώου αυτού ως μάσκα στο πρόσωπό του.
Οι παραδόσεις αυτές, λοιπόν, δείχνουν ότι ο Μακεδόνας είτε είναι αυτόχθονας είτε με καταγωγή από Έλληνες της Νότιας Ελλάδας, την Αρκαδία, και τη Θεσσαλία. Η επιχειρηματολογία αυτή υπήρχε ήδη από τον Ησίοδο και δεν ήταν ύστερο δημιούργημα της ελληνιστικής περιόδου.
Υπάρχει, βέβαια, και η άποψη ότι οι Μακεδόνες δεν ήταν εξ ολοκλήρου ελληνικό φύλο αλλά συγγενικό με αυτά, γιατί κατάγονταν από τα εξαδέλφια του Έλληνα (παράδοση β’)· ή ότι Μακεδόνες, τουλάχιστον η αριστοκρατία τους, είχε εξελληνιστεί. Επισημαίνουμε, πάντως, ότι αντίστοιχη επιχειρηματολογία για τους Μάγνητες, ότι δηλαδή ήταν ένα ξένο ή συγγενικό προς τους νότιους Έλληνες φύλο λόγω καταγωγής, δεν έχει διατυπωθεί. Μια πιθανή εξήγηση για τις θέσεις αυτές μπορεί να συναχθεί από την παρατήρηση του χάρτη του Τρωικού πολέμου, όπου φαίνεται καθαρά ότι οι πάνω του Ολύμπου περιοχές υπήρξαν σύμμαχοι των Τρώων, όπως επέβαλλαν τα οικονομικά τους συμφέροντα.
Όσο για την παράδοση της καταγωγής και της συγγένειάς του με τους Αιγυπτίους Όσιρι και Άνουβη, αυτή δικαιολογείται από την εισδοχή στον μακεδονικό χώρο της λατρείας αιγύπτιων θεών.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου