ΡΗΤΟΡΙΚΗ: ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ - Ὀλυνθιακὸς β΄ (2) (1-10)

[1] Ἐπὶ πολλῶν μὲν ἄν τις ἰδεῖν, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, δοκεῖ μοι τὴν παρὰ τῶν θεῶν εὔνοιαν φανερὰν γιγνομένην τῇ πόλει, οὐχ ἥκιστα δ᾽ ἐν τοῖς παροῦσι πράγμασι· τὸ γὰρ τοὺς πολεμήσοντας Φιλίππῳ γεγενῆσθαι καὶ χώραν ὅμορον καὶ δύναμίν τινα κεκτημένους, καὶ τὸ μέγιστον ἁπάντων, τὴν ὑπὲρ τοῦ πολέμου γνώμην τοιαύτην ἔχοντας ὥστε τὰς πρὸς ἐκεῖνον διαλλαγὰς πρῶτον μὲν ἀπίστους, εἶτα τῆς ἑαυτῶν πατρίδος νομίζειν ἀνάστασιν, δαιμονίᾳ τινὶ καὶ θείᾳ παντάπασιν ἔοικεν εὐεργεσίᾳ.

[2] δεῖ τοίνυν, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, τοῦτ᾽ ἤδη σκοπεῖν αὐτούς, ὅπως μὴ χείρους περὶ ἡμᾶς αὐτοὺς εἶναι δόξομεν τῶν ὑπαρχόντων, ὡς ἔστι τῶν αἰσχρῶν, μᾶλλον δὲ τῶν αἰσχίστων, μὴ μόνον πόλεων καὶ τόπων ὧν ἦμέν ποτε κύριοι φαίνεσθαι προϊεμένους, ἀλλὰ καὶ τῶν ὑπὸ τῆς τύχης παρασκευασθέντων συμμάχων καὶ καιρῶν.

[3] Τὸ μὲν οὖν, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, τὴν Φιλίππου ῥώμην διεξιέναι καὶ διὰ τούτων τῶν λόγων προτρέπειν τὰ δέοντα ποιεῖν ὑμᾶς, οὐχὶ καλῶς ἔχειν ἡγοῦμαι. διὰ τί; ὅτι μοι δοκεῖ πάνθ᾽ ὅσ᾽ ἂν εἴποι τις ὑπὲρ τούτων, ἐκείνῳ μὲν ἔχειν φιλοτιμίαν, ἡμῖν δ᾽ οὐχὶ καλῶς πεπρᾶχθαι. ὁ μὲν γὰρ ὅσῳ πλείον᾽ ὑπὲρ τὴν ἀξίαν πεποίηκε τὴν αὑτοῦ, τοσούτῳ θαυμαστότερος παρὰ πᾶσι νομίζεται· ὑμεῖς δ᾽ ὅσῳ χεῖρον ἢ προσῆκε κέχρησθε τοῖς πράγμασι, τοσούτῳ πλείον᾽ αἰσχύνην ὠφλήκατε.

[4] ταῦτα μὲν οὖν παραλείψω. καὶ γὰρ εἰ μετ᾽ ἀληθείας τις, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, σκοποῖτο, ἐνθένδ᾽ ἂν αὐτὸν ἴδοι μέγαν γεγενημένον, οὐχὶ παρ᾽ αὑτοῦ. ὧν οὖν ἐκεῖνος μὲν ὀφείλει τοῖς ὑπὲρ αὐτοῦ πεπολιτευμένοις χάριν, ὑμῖν δὲ δίκην προσήκει λαβεῖν, τούτων οὐχὶ νῦν ὁρῶ τὸν καιρὸν τοῦ λέγειν· ἃ δὲ καὶ χωρὶς τούτων ἔνι, καὶ βέλτιόν ἐστιν ἀκηκοέναι πάντας ὑμᾶς, καὶ μεγάλ᾽, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, κατ᾽ ἐκείνου φαίνοιτ᾽ ἂν ὀνείδη βουλομένοις ὀρθῶς δοκιμάζειν, ταῦτ᾽ εἰπεῖν πειράσομαι.

[5] Τὸ μὲν οὖν ἐπίορκον κἄπιστον καλεῖν ἄνευ τοῦ τὰ πεπραγμένα δεικνύναι λοιδορίαν εἶναί τις ἂν φήσειε κενὴν δικαίως· τὸ δὲ πάνθ᾽ ὅσα πώποτ᾽ ἔπραξε διεξιόντα ἐφ᾽ ἅπασι τούτοις ἐλέγχειν, καὶ βραχέος λόγου συμβαίνει δεῖσθαι, καὶ δυοῖν ἕνεχ᾽ ἡγοῦμαι συμφέρειν εἰρῆσθαι, τοῦ τ᾽ ἐκεῖνον, ὅπερ καὶ ἀληθὲς ὑπάρχει, φαῦλον φαίνεσθαι, καὶ τοὺς ὑπερεκπεπληγμένους ὡς ἄμαχόν τινα τὸν Φίλιππον ἰδεῖν ὅτι πάντα διεξελήλυθεν οἷς πρότερον παρακρουόμενος μέγας ηὐξήθη, καὶ πρὸς αὐτὴν ἥκει τὴν τελευτὴν τὰ πράγματ᾽ αὐτῷ.

[6] ἐγὼ γάρ, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, σφόδρ᾽ ἂν ἡγούμην καὶ αὐτὸς φοβερὸν τὸν Φίλιππον καὶ θαυμαστόν, εἰ τὰ δίκαια πράττονθ᾽ ἑώρων ηὐξημένον· νῦν δὲ θεωρῶν καὶ σκοπῶν εὑρίσκω τὴν μὲν ἡμετέραν εὐήθειαν τὸ κατ᾽ ἀρχάς, ὅτ᾽ Ὀλυνθίους ἀπήλαυνόν τινες ἐνθένδε βουλομένους ὑμῖν διαλεχθῆναι, τῷ τὴν Ἀμφίπολιν φάσκειν παραδώσειν καὶ τὸ θρυλούμενόν ποτ᾽ ἀπόρρητον ἐκεῖνο κατασκευάσαι, τούτῳ προσαγαγόμενον,

[7] τὴν δ᾽ Ὀλυνθίων φιλίαν μετὰ ταῦτα τῷ Ποτείδαιαν οὖσαν ὑμετέραν ἐξελεῖν καὶ τοὺς μὲν πρότερον συμμάχους [ὑμᾶς] ἀδικῆσαι, παραδοῦναι δ᾽ ἐκείνοις, Θετταλοὺς δὲ νῦν τὰ τελευταῖα τῷ Μαγνησίαν παραδώσειν ὑποσχέσθαι καὶ τὸν Φωκικὸν πόλεμον πολεμήσειν ὑπὲρ αὐτῶν ἀναδέξασθαι. ὅλως δ᾽ οὐδεὶς ἔστιν ὅντιν᾽ οὐ πεφενάκικ᾽ ἐκεῖνος τῶν αὐτῷ χρησαμένων· τὴν γὰρ ἑκάστων ἄνοιαν ἀεὶ τῶν ἀγνοούντων αὐτὸν ἐξαπατῶν καὶ προσλαμβάνων οὕτως ηὐξήθη.

[8] ὥσπερ οὖν διὰ τούτων ἤρθη μέγας, ἡνίχ᾽ ἕκαστοι συμφέρον αὐτὸν ἑαυτοῖς ᾤοντό τι πράξειν, οὕτως ὀφείλει διὰ τῶν αὐτῶν τούτων καὶ καθαιρεθῆναι πάλιν, ἐπειδὴ πάνθ᾽ εἵνεχ᾽ ἑαυτοῦ ποιῶν ἐξελήλεγκται. καιροῦ μὲν δή, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, πρὸς τοῦτο πάρεστι Φιλίππῳ τὰ πράγματα· ἢ παρελθών τις ἐμοί, μᾶλλον δ᾽ ὑμῖν δειξάτω, ἢ ὡς οὐκ ἀληθῆ ταῦτ᾽ ἐγὼ λέγω, ἢ ὡς οἱ τὰ πρῶτ᾽ ἐξηπατημένοι τὰ λοιπὰ πιστεύσουσιν, ἢ ὡς οἱ παρὰ τὴν αὑτῶν ἀξίαν δεδουλωμένοι [Θετταλοὶ] νῦν οὐκ ἂν ἐλεύθεροι γένοιντ᾽ ἄσμενοι.

[9] Καὶ μὴν εἴ τις ὑμῶν ταῦτα μὲν οὕτως ἔχειν ἡγεῖται, οἴεται δὲ βίᾳ καθέξειν αὐτὸν τὰ πράγματα τῷ τὰ χωρία καὶ λιμένας καὶ τὰ τοιαῦτα προειληφέναι, οὐκ ὀρθῶς οἴεται. ὅταν μὲν γὰρ ὑπ᾽ εὐνοίας τὰ πράγματα συστῇ καὶ πᾶσι ταὐτὰ συμφέρῃ τοῖς μετέχουσι τοῦ πολέμου, καὶ συμπονεῖν καὶ φέρειν τὰς συμφορὰς καὶ μένειν ἐθέλουσιν ἅνθρωποι· ὅταν δ᾽ ἐκ πλεονεξίας καὶ πονηρίας τις ὥσπερ οὗτος ἰσχύσῃ, ἡ πρώτη πρόφασις καὶ μικρὸν πταῖσμα ἅπαντ᾽ ἀνεχαίτισε καὶ διέλυσεν.

[10] οὐ γὰρ ἔστιν, οὐκ ἔστιν, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, ἀδικοῦντα κἀπιορκοῦντα καὶ ψευδόμενον δύναμιν βεβαίαν κτήσασθαι, ἀλλὰ τὰ τοιαῦτ᾽ εἰς μὲν ἅπαξ καὶ βραχὺν χρόνον ἀντέχει, καὶ σφόδρα γ᾽ ἤνθησ᾽ ἐπὶ ταῖς ἐλπίσιν, ἂν τύχῃ, τῷ χρόνῳ δὲ φωρᾶται καὶ περὶ αὑτὰ καταρρεῖ. ὥσπερ γὰρ οἰκίας, οἶμαι, καὶ πλοίου καὶ τῶν ἄλλων τῶν τοιούτων τὰ κάτωθεν ἰσχυρότατ᾽ εἶναι δεῖ, οὕτω καὶ τῶν πράξεων τὰς ἀρχὰς καὶ τὰς ὑποθέσεις ἀληθεῖς καὶ δικαίας εἶναι προσήκει. τοῦτο δ᾽ οὐκ ἔνι νῦν ἐν τοῖς πεπραγμένοις Φιλίππῳ.

***
ΠΡΟΟΙΜΙΟ (§§ 1-2)
[1] Αθηναίοι, σε πολλές περιπτώσεις νομίζω πως θα μπορούσε κάποιος να δει να γίνεται φανερή η εύνοια των θεών προς την πόλη, όχι λιγότερο όμως στη σημερινή περίπτωση. Το ότι δηλαδή έχουν βρεθεί αυτοί που θα πολεμήσουν τον Φίλιππο και διαθέτουν χώρα γειτονική προς αυτόν και έχουν κάποια σημαντική δύναμη, και το σπουδαιότερο απ᾽ όλα, έχουν τέτοια γνώμη για τον πόλεμο, ώστε κάθε προσπάθεια συμφιλίωσης με εκείνον να τη θεωρούν κατά πρώτον αναξιόπιστη και έπειτα καταστροφή της πατρίδας τους, αυτό μοιάζει πέρα για πέρα με κάποιαν υπερφυσική και θεϊκή ευεργεσία.

[2] Τώρα λοιπόν, Αθηναίοι, ένα πράγμα πρέπει να προσέξουμε, πώς δεν θα φανούμε ότι είμαστε κατώτεροι των περιστάσεων όσον αφορά τη συμπεριφορά μας. Γιατί είναι ντροπή, μάλλον η πιο μεγάλη ντροπή να φαινόμαστε ότι εγκαταλείπουμε όχι μόνο πόλεις και οχυρά μέρη που κάποτε εξουσιάζαμε αλλά και συμμάχους και ευκαιρίες που μας πρόσφερε η τύχη.

ΔΙΗΓΗΣΗ (§§ 3-10)
[3] Επομένως, το να σας περιγράψω λεπτομερώς, Αθηναίοι, τη δύναμη του Φιλίππου και με τα επιχειρήματά αυτά να σας προτρέψω να κάνετε το χρέος σας, νομίζω ότι αυτό δεν είναι σωστό. Για ποιό λόγο; Γιατί φρονώ ότι όλα όσα μπορεί να πει κανείς γι᾽ αυτά, για κείνον βέβαια είναι τιμή, από μας όμως όλα αυτά έχουν αντιμετωπισθεί κακώς! Γιατί αυτός όσο περισσότερα έχει κατορθώσει πάνω από την αξία του, τόσο θαυμαστότερος θεωρείται από όλους· ενώ εσείς όσο χειρότερα από ό,τι έπρεπε έχετε χειριστεί τα πράγματα, τόσο μεγαλύτερη καταισχύνη έχετε επισύρει εναντίον σας.

[4] Γι᾽ αυτό, αυτά θα τα παραλείψω. Γιατί, αν εξετάσει κανείς, Αθηναίοι, τα πράγματα αντικειμενικά, θα διαπιστώσει ότι αυτός έχει γίνει μεγάλος χάρη σε σας, όχι από μόνος του (: με την αξία του). Για όσα λοιπόν εκείνος χρωστάει χάρη σ᾽ αυτούς που έχουν πολιτευθεί για λογαριασμό του, ενώ εσείς για τα ίδια πράγματα πρέπει να τους τιμωρήσετε, δε βλέπω να είναι τώρα η κατάλληλη στιγμή να μιλήσω γι᾽ αυτά. Όσα όμως ανεξάρτητα από αυτά μπορώ να πω και είναι ωφελιμότερο να τα ακούσετε όλοι σας και που είναι δυνατόν, Αθηναίοι, να παρουσιαστούν σε όσους βέβαια θέλουν να κρίνουν σωστά, ως καταισχύνη εναντίον του, αυτά θα προσπαθήσω να εκθέσω.

[5] Το να τον αποκαλώ λοιπόν επίορκο και αναξιόπιστο, χωρίς παράλληλα να παρουσιάζω τις πράξεις του, δίκαια θα έλεγε κανείς ότι πρόκειται για κακολογία χωρίς αντίκρισμα. Το να εκθέσω όμως λεπτομερώς όλα όσα έχει κάνει ώς τώρα ο Φίλιππος και να τον ξεσκεπάσω για όλα αυτά, και λίγα λόγια χρειάζονται και για δυο λόγους νομίζω πως συμφέρει να λεχθεί: πρώτον για να φανεί εκείνος, πράγμα που είναι και η αλήθεια, φαύλος και δεύτερον για να δουν οι τρομοκρατημένοι, που θεωρούν τον Φίλιππο σαν κάτι ακαταμάχητο, ότι έχει εξαντλήσει όλα εκείνα τα μέσα με τα οποία εξαπατώντας στο παρελθόν αύξησε τη δύναμή του και έγινε μεγάλος, και ότι τα πράγματα γι᾽ αυτόν έχουν φτάσει πια στο τέλος τους.

[6] Και εγώ ο ίδιος, Αθηναίοι, θα θεωρούσα τον Φίλιππο πάρα πολύ φοβερό και αξιοθαύμαστο, αν τον έβλεπα να έχει αυξηθεί ενεργώντας δίκαια. Τώρα όμως παρατηρώντας και κρίνοντας τα πράγματα διαπιστώνω ότι στην αρχή, όταν κάποιοι από μας έδιωχναν τους Ολυνθίους που ήθελαν να μας συμβουλευτούν, αιτία ήταν η δική μας αφέλεια, γιατί μας εξαπάτησε με τη διαβεβαίωση ότι θα μας παραδώσει την Αμφίπολη και με το να επινοήσει το περιβόητο εκείνο μυστικό σύμφωνο.

[7] Ύστερα από αυτά, χάρη της φιλίας των Ολυνθίων πήρε την Ποτίδαια που ήταν δική σας και την παρέδωσε σ᾽ εκείνους· κι έτσι αδίκησε εσάς, τους πρώην συμμάχους του. Εξάλλου τώρα πρόσφατα εξαπάτησε τους Θεσσαλούς με το να τους υποσχεθεί ότι θα τους παραδώσει τη Μαγνησία και θα αναλάβει να διεξαγάγει για λογαριασμό τους τον Φωκικό πόλεμο. Και γενικά δεν υπάρχει κανένας απ᾽ όσους είχαν δοσοληψίες μαζί του που να μην τον εξαπάτησε. Με το να εκμεταλλεύεται δηλαδή πάντοτε την ανοησία όσων δεν τον γνώριζαν και με το να τους παίρνει με το μέρος του, έτσι έγινε ο Φίλιππος μεγάλος και τρανός.

[8] Γι᾽ αυτό, όπως ακριβώς αυτοί τον έκαναν μεγάλο και τρανό, όταν ο καθένας τους νόμιζε ότι αυτός ενεργεί προς το συμφέρον τους, έτσι οφείλουν οι ίδιοι αυτοί πάλι να τον γκρεμίσουν, αφού έχει αποδειχτεί ότι όλα τα έκανε για τον εαυτό του. Σ᾽ αυτό το κρίσιμο σημείο, Αθηναίοι, έχουν φτάσει για τον Φίλιππο σήμερα τα πράγματα· αν δεν με πιστεύετε, ας ανεβεί κάποιος στο βήμα και ας αποδείξει σ᾽ εμένα, αλλά μάλλον σε σας ή ότι δεν είναι αλήθεια αυτά που λέω ή ότι, όσοι ξεγελάστηκαν στην αρχή, θα συνεχίσουν και στο μέλλον να του έχουν εμπιστοσύνη ή ότι [οι Θεσσαλοί], που άδικα υποδουλώθηκαν, δεν θα ήταν ευχαριστημένοι να ξαναγίνουν τώρα ελεύθεροι.

[9] Επίσης αν κάποιος από σας νομίζει ότι έτσι έχουν τα πράγματα, αλλά φαντάζεται ότι ο Φίλιππος θα συγκρατήσει με τη βία την κατάσταση, επειδή έχει προκαταλάβει τις οχυρές θέσεις, τα λιμάνια και τα παρόμοια, δεν σκέφτεται σωστά. Γιατί, όταν δημιουργηθεί ένας συνασπισμός με καλές προθέσεις και συμπίπτουν τα συμφέροντα όλων όσοι μετέχουν στο πόλεμο, τότε οι άνθρωποι είναι διατεθειμένοι και να συμμερίζονται τους μόχθους και να υποφέρουν τις συμφορές και σταθεροί να είναι στον αγώνα. Όταν όμως κάποιος γίνει ισχυρός παρακινημένος από κατακτητική διάθεση και πονηριά, όπως ακριβώς αυτός, τότε η πρώτη αφορμή και το παραμικρό λάθος ανατρέπει (: αποτινάζει) τα πάντα και τα διαλύει.

[10] Γιατί δεν είναι δυνατόν, Αθηναίοι, όχι δεν είναι δυνατόν, ένας άνθρωπος που αδικεί, που επιορκεί και ψεύδεται, να αποκτήσει σταθερή δύναμη· για μια φορά και για λίγο καιρό μια τέτοια δύναμη αντέχει· αν μάλιστα η τύχη τη βοηθήσει, δημιουργώντας ελπίδες φουντώνει· αλλά με τον καιρό ξεσκεπάζεται και όλα καταρρέουν γύρω της. Όπως ακριβώς δηλαδή τα θεμέλια ενός σπιτιού, ενός πλοίου και κάθε άλλης παρόμοιας κατασκευής πρέπει κατά τη γνώμη μου να είναι πάρα πολύ γερά, έτσι και η αφετηρία και η βάση των πολιτικών πράξεων επιβάλλεται να είναι ειλικρινείς και δίκαιες. Κάτι τέτοιο όμως δεν υπάρχει σήμερα στις πολιτικές ενέργειες του Φιλίππου.