ΘΟΥΚ 2.65.1–2.65.13
(ΘΟΥΚ 2.59.1–2.65.13: Το "κύκνειο άσμα" του Περικλή – Η προσωπικότητά του)
Αποτίμηση της πολιτικής του Περικλή – Σκιαγράφηση της προσωπικότητάς του
[2.65.1] Τοιαῦτα ὁ Περικλῆς λέγων ἐπειρᾶτο τοὺς Ἀθηναίους τῆς
τε ἐς αὑτὸν ὀργῆς παραλύειν καὶ ἀπὸ τῶν παρόντων δεινῶν
ἀπάγειν τὴν γνώμην. [2.65.2] οἱ δὲ δημοσίᾳ μὲν τοῖς λόγοις ἀνε-
πείθοντο καὶ οὔτε πρὸς τοὺς Λακεδαιμονίους ἔτι ἔπεμπον ἔς
τε τὸν πόλεμον μᾶλλον ὥρμηντο, ἰδίᾳ δὲ τοῖς παθήμασιν
ἐλυποῦντο, ὁ μὲν δῆμος ὅτι ἀπ’ ἐλασσόνων ὁρμώμενος
ἐστέρητο καὶ τούτων, οἱ δὲ δυνατοὶ καλὰ κτήματα κατὰ
τὴν χώραν οἰκοδομίαις τε καὶ πολυτελέσι κατασκευαῖς ἀπο-
λωλεκότες, τὸ δὲ μέγιστον, πόλεμον ἀντ’ εἰρήνης ἔχοντες.
[2.65.3] οὐ μέντοι πρότερόν γε οἱ ξύμπαντες ἐπαύσαντο ἐν ὀργῇ
ἔχοντες αὐτὸν πρὶν ἐζημίωσαν χρήμασιν. [2.65.4] ὕστερον δ’ αὖθις
οὐ πολλῷ, ὅπερ φιλεῖ ὅμιλος ποιεῖν, στρατηγὸν εἵλοντο καὶ
πάντα τὰ πράγματα ἐπέτρεψαν, ὧν μὲν περὶ τὰ οἰκεῖα
ἕκαστος ἤλγει ἀμβλύτεροι ἤδη ὄντες, ὧν δὲ ἡ ξύμπασα
πόλις προσεδεῖτο πλείστου ἄξιον νομίζοντες εἶναι. [2.65.5] ὅσον
τε γὰρ χρόνον προὔστη τῆς πόλεως ἐν τῇ εἰρήνῃ, μετρίως
ἐξηγεῖτο καὶ ἀσφαλῶς διεφύλαξεν αὐτήν, καὶ ἐγένετο ἐπ’
ἐκείνου μεγίστη, ἐπειδή τε ὁ πόλεμος κατέστη, ὁ δὲ
φαίνεται καὶ ἐν τούτῳ προγνοὺς τὴν δύναμιν. [2.65.6] ἐπεβίω δὲ
δύο ἔτη καὶ ἓξ μῆνας· καὶ ἐπειδὴ ἀπέθανεν, ἐπὶ πλέον ἔτι
ἐγνώσθη ἡ πρόνοια αὐτοῦ ἡ ἐς τὸν πόλεμον. [2.65.7] ὁ μὲν γὰρ
ἡσυχάζοντάς τε καὶ τὸ ναυτικὸν θεραπεύοντας καὶ ἀρχὴν μὴ
ἐπικτωμένους ἐν τῷ πολέμῳ μηδὲ τῇ πόλει κινδυνεύοντας ἔφη
περιέσεσθαι· οἱ δὲ ταῦτά τε πάντα ἐς τοὐναντίον ἔπραξαν
καὶ ἄλλα ἔξω τοῦ πολέμου δοκοῦντα εἶναι κατὰ τὰς ἰδίας
φιλοτιμίας καὶ ἴδια κέρδη κακῶς ἔς τε σφᾶς αὐτοὺς καὶ
τοὺς ξυμμάχους ἐπολίτευσαν, ἃ κατορθούμενα μὲν τοῖς ἰδιώ-
ταις τιμὴ καὶ ὠφελία μᾶλλον ἦν, σφαλέντα δὲ τῇ πόλει ἐς
τὸν πόλεμον βλάβη καθίστατο. [2.65.8] αἴτιον δ’ ἦν ὅτι ἐκεῖνος
μὲν δυνατὸς ὢν τῷ τε ἀξιώματι καὶ τῇ γνώμῃ χρημάτων
τε διαφανῶς ἀδωρότατος γενόμενος κατεῖχε τὸ πλῆθος ἐλευ-
θέρως, καὶ οὐκ ἤγετο μᾶλλον ὑπ’ αὐτοῦ ἢ αὐτὸς ἦγε, διὰ τὸ
μὴ κτώμενος ἐξ οὐ προσηκόντων τὴν δύναμιν πρὸς ἡδονήν τι
λέγειν, ἀλλ’ ἔχων ἐπ’ ἀξιώσει καὶ πρὸς ὀργήν τι ἀντειπεῖν.
[2.65.9] ὁπότε γοῦν αἴσθοιτό τι αὐτοὺς παρὰ καιρὸν ὕβρει θαρσοῦντας,
λέγων κατέπλησσεν ἐπὶ τὸ φοβεῖσθαι, καὶ δεδιότας αὖ ἀλό-
γως ἀντικαθίστη πάλιν ἐπὶ τὸ θαρσεῖν. ἐγίγνετό τε λόγῳ
μὲν δημοκρατία, ἔργῳ δὲ ὑπὸ τοῦ πρώτου ἀνδρὸς ἀρχή. [2.65.10] οἱ
δὲ ὕστερον ἴσοι μᾶλλον αὐτοὶ πρὸς ἀλλήλους ὄντες καὶ
ὀρεγόμενοι τοῦ πρῶτος ἕκαστος γίγνεσθαι ἐτράποντο καθ’
ἡδονὰς τῷ δήμῳ καὶ τὰ πράγματα ἐνδιδόναι. [2.65.11] ἐξ ὧν ἄλλα
τε πολλά, ὡς ἐν μεγάλῃ πόλει καὶ ἀρχὴν ἐχούσῃ, ἡμαρτήθη
καὶ ὁ ἐς Σικελίαν πλοῦς, ὃς οὐ τοσοῦτον γνώμης ἁμάρτημα
ἦν πρὸς οὓς ἐπῇσαν, ὅσον οἱ ἐκπέμψαντες οὐ τὰ πρόσφορα
τοῖς οἰχομένοις ἐπιγιγνώσκοντες, ἀλλὰ κατὰ τὰς ἰδίας δια-
βολὰς περὶ τῆς τοῦ δήμου προστασίας τά τε ἐν τῷ στρατο-
πέδῳ ἀμβλύτερα ἐποίουν καὶ τὰ περὶ τὴν πόλιν πρῶτον ἐν
ἀλλήλοις ἐταράχθησαν. [2.65.12] σφαλέντες δὲ ἐν Σικελίᾳ ἄλλῃ τε
παρασκευῇ καὶ τοῦ ναυτικοῦ τῷ πλέονι μορίῳ καὶ κατὰ τὴν
πόλιν ἤδη ἐν στάσει ὄντες ὅμως †τρία† μὲν ἔτη ἀντεῖχον
τοῖς τε πρότερον ὑπάρχουσι πολεμίοις καὶ τοῖς ἀπὸ Σικελίας
μετ’ αὐτῶν, καὶ τῶν ξυμμάχων ἔτι τοῖς πλέοσιν ἀφεστηκόσι,
Κύρῳ τε ὕστερον βασιλέως παιδὶ προσγενομένῳ, ὃς παρεῖχε
χρήματα Πελοποννησίοις ἐς τὸ ναυτικόν, καὶ οὐ πρότερον
ἐνέδοσαν ἢ αὐτοὶ ἐν σφίσι κατὰ τὰς ἰδίας διαφορὰς περι-
πεσόντες ἐσφάλησαν. [2.65.13] τοσοῦτον τῷ Περικλεῖ ἐπερίσσευσε
τότε ἀφ’ ὧν αὐτὸς προέγνω καὶ πάνυ ἂν ῥᾳδίως περιγενέσθαι
τὴν πόλιν Πελοποννησίων αὐτῶν τῷ πολέμῳ.
[2.65.1] Τοιαῦτα ὁ Περικλῆς λέγων ἐπειρᾶτο τοὺς Ἀθηναίους τῆς
τε ἐς αὑτὸν ὀργῆς παραλύειν καὶ ἀπὸ τῶν παρόντων δεινῶν
ἀπάγειν τὴν γνώμην. [2.65.2] οἱ δὲ δημοσίᾳ μὲν τοῖς λόγοις ἀνε-
πείθοντο καὶ οὔτε πρὸς τοὺς Λακεδαιμονίους ἔτι ἔπεμπον ἔς
τε τὸν πόλεμον μᾶλλον ὥρμηντο, ἰδίᾳ δὲ τοῖς παθήμασιν
ἐλυποῦντο, ὁ μὲν δῆμος ὅτι ἀπ’ ἐλασσόνων ὁρμώμενος
ἐστέρητο καὶ τούτων, οἱ δὲ δυνατοὶ καλὰ κτήματα κατὰ
τὴν χώραν οἰκοδομίαις τε καὶ πολυτελέσι κατασκευαῖς ἀπο-
λωλεκότες, τὸ δὲ μέγιστον, πόλεμον ἀντ’ εἰρήνης ἔχοντες.
[2.65.3] οὐ μέντοι πρότερόν γε οἱ ξύμπαντες ἐπαύσαντο ἐν ὀργῇ
ἔχοντες αὐτὸν πρὶν ἐζημίωσαν χρήμασιν. [2.65.4] ὕστερον δ’ αὖθις
οὐ πολλῷ, ὅπερ φιλεῖ ὅμιλος ποιεῖν, στρατηγὸν εἵλοντο καὶ
πάντα τὰ πράγματα ἐπέτρεψαν, ὧν μὲν περὶ τὰ οἰκεῖα
ἕκαστος ἤλγει ἀμβλύτεροι ἤδη ὄντες, ὧν δὲ ἡ ξύμπασα
πόλις προσεδεῖτο πλείστου ἄξιον νομίζοντες εἶναι. [2.65.5] ὅσον
τε γὰρ χρόνον προὔστη τῆς πόλεως ἐν τῇ εἰρήνῃ, μετρίως
ἐξηγεῖτο καὶ ἀσφαλῶς διεφύλαξεν αὐτήν, καὶ ἐγένετο ἐπ’
ἐκείνου μεγίστη, ἐπειδή τε ὁ πόλεμος κατέστη, ὁ δὲ
φαίνεται καὶ ἐν τούτῳ προγνοὺς τὴν δύναμιν. [2.65.6] ἐπεβίω δὲ
δύο ἔτη καὶ ἓξ μῆνας· καὶ ἐπειδὴ ἀπέθανεν, ἐπὶ πλέον ἔτι
ἐγνώσθη ἡ πρόνοια αὐτοῦ ἡ ἐς τὸν πόλεμον. [2.65.7] ὁ μὲν γὰρ
ἡσυχάζοντάς τε καὶ τὸ ναυτικὸν θεραπεύοντας καὶ ἀρχὴν μὴ
ἐπικτωμένους ἐν τῷ πολέμῳ μηδὲ τῇ πόλει κινδυνεύοντας ἔφη
περιέσεσθαι· οἱ δὲ ταῦτά τε πάντα ἐς τοὐναντίον ἔπραξαν
καὶ ἄλλα ἔξω τοῦ πολέμου δοκοῦντα εἶναι κατὰ τὰς ἰδίας
φιλοτιμίας καὶ ἴδια κέρδη κακῶς ἔς τε σφᾶς αὐτοὺς καὶ
τοὺς ξυμμάχους ἐπολίτευσαν, ἃ κατορθούμενα μὲν τοῖς ἰδιώ-
ταις τιμὴ καὶ ὠφελία μᾶλλον ἦν, σφαλέντα δὲ τῇ πόλει ἐς
τὸν πόλεμον βλάβη καθίστατο. [2.65.8] αἴτιον δ’ ἦν ὅτι ἐκεῖνος
μὲν δυνατὸς ὢν τῷ τε ἀξιώματι καὶ τῇ γνώμῃ χρημάτων
τε διαφανῶς ἀδωρότατος γενόμενος κατεῖχε τὸ πλῆθος ἐλευ-
θέρως, καὶ οὐκ ἤγετο μᾶλλον ὑπ’ αὐτοῦ ἢ αὐτὸς ἦγε, διὰ τὸ
μὴ κτώμενος ἐξ οὐ προσηκόντων τὴν δύναμιν πρὸς ἡδονήν τι
λέγειν, ἀλλ’ ἔχων ἐπ’ ἀξιώσει καὶ πρὸς ὀργήν τι ἀντειπεῖν.
[2.65.9] ὁπότε γοῦν αἴσθοιτό τι αὐτοὺς παρὰ καιρὸν ὕβρει θαρσοῦντας,
λέγων κατέπλησσεν ἐπὶ τὸ φοβεῖσθαι, καὶ δεδιότας αὖ ἀλό-
γως ἀντικαθίστη πάλιν ἐπὶ τὸ θαρσεῖν. ἐγίγνετό τε λόγῳ
μὲν δημοκρατία, ἔργῳ δὲ ὑπὸ τοῦ πρώτου ἀνδρὸς ἀρχή. [2.65.10] οἱ
δὲ ὕστερον ἴσοι μᾶλλον αὐτοὶ πρὸς ἀλλήλους ὄντες καὶ
ὀρεγόμενοι τοῦ πρῶτος ἕκαστος γίγνεσθαι ἐτράποντο καθ’
ἡδονὰς τῷ δήμῳ καὶ τὰ πράγματα ἐνδιδόναι. [2.65.11] ἐξ ὧν ἄλλα
τε πολλά, ὡς ἐν μεγάλῃ πόλει καὶ ἀρχὴν ἐχούσῃ, ἡμαρτήθη
καὶ ὁ ἐς Σικελίαν πλοῦς, ὃς οὐ τοσοῦτον γνώμης ἁμάρτημα
ἦν πρὸς οὓς ἐπῇσαν, ὅσον οἱ ἐκπέμψαντες οὐ τὰ πρόσφορα
τοῖς οἰχομένοις ἐπιγιγνώσκοντες, ἀλλὰ κατὰ τὰς ἰδίας δια-
βολὰς περὶ τῆς τοῦ δήμου προστασίας τά τε ἐν τῷ στρατο-
πέδῳ ἀμβλύτερα ἐποίουν καὶ τὰ περὶ τὴν πόλιν πρῶτον ἐν
ἀλλήλοις ἐταράχθησαν. [2.65.12] σφαλέντες δὲ ἐν Σικελίᾳ ἄλλῃ τε
παρασκευῇ καὶ τοῦ ναυτικοῦ τῷ πλέονι μορίῳ καὶ κατὰ τὴν
πόλιν ἤδη ἐν στάσει ὄντες ὅμως †τρία† μὲν ἔτη ἀντεῖχον
τοῖς τε πρότερον ὑπάρχουσι πολεμίοις καὶ τοῖς ἀπὸ Σικελίας
μετ’ αὐτῶν, καὶ τῶν ξυμμάχων ἔτι τοῖς πλέοσιν ἀφεστηκόσι,
Κύρῳ τε ὕστερον βασιλέως παιδὶ προσγενομένῳ, ὃς παρεῖχε
χρήματα Πελοποννησίοις ἐς τὸ ναυτικόν, καὶ οὐ πρότερον
ἐνέδοσαν ἢ αὐτοὶ ἐν σφίσι κατὰ τὰς ἰδίας διαφορὰς περι-
πεσόντες ἐσφάλησαν. [2.65.13] τοσοῦτον τῷ Περικλεῖ ἐπερίσσευσε
τότε ἀφ’ ὧν αὐτὸς προέγνω καὶ πάνυ ἂν ῥᾳδίως περιγενέσθαι
τὴν πόλιν Πελοποννησίων αὐτῶν τῷ πολέμῳ.
***
[2.65.1] Με τέτοια λόγια πάσκιζε λοιπόν ο Περικλής να κάνει τους Αθηναίους να χαλαρώσουν την αγανάχτηση που του είχαν και να ξεδώσει ο νους τους από τα βάσανα που τους τυραννούσαν τον καιρό εκείνο. [2.65.2] Κι όσο βέβαια για τα δημόσια πράματα, άλλαξαν αυτοί γνώμη και δεν ξανάστειλαν μηνύματα στους Λακεδαιμονίους για συνθηκολόγηση, και για τον πόλεμο έδειχναν μεγαλύτερη προθυμία· αλλά όσο για την ιδιωτική τους ζωή, βαρυγκομούσαν πάντα για όσα πάθαιναν· οι φτωχοί, που στηρίζονταν σε μικρότερη οικονομική βάση, γιατί την έχαναν κι αυτήν, κ' οι πλούσιοι πάλι αγαναχτούσαν γιατί είχανε χάσει ωραία υποστατικά στην έξοχη, με μεγαλόπρεπα χτίρια και πολυτελείς εγκαταστάσεις, και το χειρότερο, γιατί είχαν πόλεμο αντί για ειρήνη. [2.65.3] Στ' αλήθεια δεν καταλάγιασε ο θυμός του πλήθους ενάντια στον Περικλή, παρά μόνον αφού τον τιμώρησαν με βαρύ πρόστιμο. [2.65.4] Αλλά αργότερα, και πριν περάσει πολύς καιρός, καθώς το συνειθίζει το πλήθος, τον έβγαλαν πάλι στρατηγό και του έδωσαν όλη την εξουσία στις δημόσιες υποθέσεις, γιατί είχε πια στομώσει ο πόνος τους γι' αυτά που υπόφερε ο καθένας στην οικογενειακή του ζωή· κι όσο για τις ανάγκες που είχε η πολιτεία, όλη μαζί, τον ενόμιζαν παράξιο απ' όλους. [2.65.5] Γιατί όσον καιρό κυβερνούσε αυτός στην πολιτεία και ήταν ειρήνη, την οδηγούσε με μετριοπάθεια και τη διαφέντευε με ασφάλεια· και δυνάμωσε η πολιτεία με την αρχηγία του περισσότερο παρά ποτέ· κι όταν πάλι ήρθε ο πόλεμος, φάνηκε ξεκάθαρα πως αυτός είχε προβλέψει καλύτερα την αντοχή της. [2.65.6] Κ' έζησε ο Περικλής δυόμισυ χρόνια ακόμα, (από τότε που άρχισε ο πόλεμος). Κι όταν πέθανε, κατάλαβαν ακόμα καλύτερα πόσο γνωστικά είχε προβλέψει την εξέλιξη του πολέμου. [2.65.7] Τους έλεγε δηλαδή συχνά πως αν έμεναν σταθεροί και δεν έβγαιναν να δώσουνε μάχη και φρόντιζαν το ναυτικό τους, κι αν δε ζητούσαν να ξαπλώσουν ακόμα περισσότερο την ηγεμονία τους κατά το διάστημα του πολέμου, και δεν έριχναν σε κίντυνο την ίδια την πολιτεία, θα βγαίνανε νικητές· αυτοί όμως έκαναν σε όλα ακριβώς το αντίθετο, και κυνηγώντας άλλες επιτυχίες που φαίνονταν άσχετες με τον πόλεμο, από προσωπικές φιλοδοξίες και γι' ατομικά κέρδη, ακολούθησαν ολέθρια πολιτική και για τους εαυτούς τους και για τους συμμάχους· γιατί κι αν τα πετύχαιναν όσα επιδίωκαν, θ' αποχτούσαν βέβαια μερικοί τιμές και ωφέλη, αν όμως έχαναν, θα πάθαινε μεγάλη ζημιά η δύναμη της πολιτείας όλη μαζί σχετικά με τον πόλεμο. [2.65.8] Η αιτία ήταν πως εκείνος, επειδή είχε μεγάλη επιρροή από το αξίωμά του και την ισχυρή του διάνοια, και ήταν φως φανερό σε όλους πως δεν μπορούσε να διαφθαρεί με χρήματα, συγκρατούσε το πλήθος χωρίς να τους αφαιρέσει την ελευθερία τους, και δεν άφηνε να τον παρασύρουν αυτοί, παρά τους οδηγούσε ο ίδιος, επειδή δεν κέρδιζε τη δύναμή του με άπρεπα μέσα και με ρητορεία που κολάκευε τις ορμές τους, αλλά μπορούσε, από την μεγάλη εκτίμηση που του είχαν να τους εναντιωθεί και να προκαλέσει και την οργή τους ακόμα. [2.65.9] Όταν λοιπόν καταλάβαινε πως παραγίνονταν τολμηροί από ανίερη περηφάνεια ενώ η περίσταση δεν ήταν κατάλληλη, τους χτυπούσε με τα λόγια και τους έκανε να φοβούνται, κι όποτε πάλι τους έβλεπε παραφοβισμένους χωρίς λόγο, τους ξανάδινε το θάρρος τους. Έτσι, στον καιρό του ονομαζόταν το πολίτευμα δημοκρατία, στ' αλήθεια όμως εξουσίαζε ο ανώτερος άντρας απ' όλους. [2.65.10] Οι κατοπινοί του όμως, που ήταν λίγο–πολύ ίσοι ο ένας με τον άλλον, κι ο καθένας λαχταρούσε να γίνει πρώτος, το 'ριξαν στον ανταγωνισμό των υποχωρήσεων προς τις ορέξεις του δήμου για άμεσες απολαύσεις, και του παρέδωσαν την πρωτοβουλία ως για τα δημόσια συμφέροντα. [2.65.11] Κι από τούτο έγιναν πολλά σφάλματα, όπως ήταν επόμενο σε μεγάλο κράτος, που είχε και ηγεμονία έξω από τα σύνορά του· και η εκστρατεία στη Σικελία, που ήταν όχι τόσο σφαλερή απόφαση από κακή αποτίμηση της δύναμης εκείνων που πήγαιναν να χτυπήσουν, όσο γιατί αυτοί που την έστειλαν, δεν εξακολούθησαν να νοιάζονται για το τι χρειαζόταν το εκστρατευτικό σώμα, αλλά ραδιουργούσαν για να προωθήσει ο καθένας την ηγετική του θέση στο εσωτερικό, στόμωσαν τη δύναμη του στρατού να χτυπήσει τον εχτρό, και στο εσωτερικό φανερώθηκε τότε για πρώτη φορά εμφύλια διάσταση. [2.65.12] Και μετά την καταστροφή στη Σικελία, όπου χάθηκε και η ένοπλη δύναμη και το μεγαλύτερο μέρος του ναυτικού, κ' ενώ βρίσκονταν πια σε αναταραχή και στασίαζαν μέσα στην πολιτεία, όμως κράτησαν αλλά δέκα χρόνια, όχι μόνο αντίκρυ στους εχτρούς που είχαν προτήτερα, αλλά και σ' εκείνους που ήρθαν να τους βοηθήσουν από τη Σικελία, κι ακόμα ενάντια στους περισσότερους συμμάχους τους, που είχαν αποστατήσει, και στον Κύρο, το γιο του Μεγάλου Βασιλιά που προστέθηκε αργότερα στους εχτρούς τους και χρηματοδοτούσε τους Πελοποννησίους για να φτιάξουνε στόλο, και δεν παραδόθηκαν ως ότου αυτοί οι ίδιοι στράφηκαν ο ένας ενάντια στον άλλον και χάθηκαν από τη διχόνοιά τους. [2.65.13] Τόσο ξεπέρασε η πραγματικότητα και τις προβλέψεις ακόμα του Περικλή, ότι πολύ εύκολα θα υπερίσχυε η πολιτεία σε πόλεμο μόνο με τους Πελοποννησίους.
[2.65.1] Με τέτοια λόγια πάσκιζε λοιπόν ο Περικλής να κάνει τους Αθηναίους να χαλαρώσουν την αγανάχτηση που του είχαν και να ξεδώσει ο νους τους από τα βάσανα που τους τυραννούσαν τον καιρό εκείνο. [2.65.2] Κι όσο βέβαια για τα δημόσια πράματα, άλλαξαν αυτοί γνώμη και δεν ξανάστειλαν μηνύματα στους Λακεδαιμονίους για συνθηκολόγηση, και για τον πόλεμο έδειχναν μεγαλύτερη προθυμία· αλλά όσο για την ιδιωτική τους ζωή, βαρυγκομούσαν πάντα για όσα πάθαιναν· οι φτωχοί, που στηρίζονταν σε μικρότερη οικονομική βάση, γιατί την έχαναν κι αυτήν, κ' οι πλούσιοι πάλι αγαναχτούσαν γιατί είχανε χάσει ωραία υποστατικά στην έξοχη, με μεγαλόπρεπα χτίρια και πολυτελείς εγκαταστάσεις, και το χειρότερο, γιατί είχαν πόλεμο αντί για ειρήνη. [2.65.3] Στ' αλήθεια δεν καταλάγιασε ο θυμός του πλήθους ενάντια στον Περικλή, παρά μόνον αφού τον τιμώρησαν με βαρύ πρόστιμο. [2.65.4] Αλλά αργότερα, και πριν περάσει πολύς καιρός, καθώς το συνειθίζει το πλήθος, τον έβγαλαν πάλι στρατηγό και του έδωσαν όλη την εξουσία στις δημόσιες υποθέσεις, γιατί είχε πια στομώσει ο πόνος τους γι' αυτά που υπόφερε ο καθένας στην οικογενειακή του ζωή· κι όσο για τις ανάγκες που είχε η πολιτεία, όλη μαζί, τον ενόμιζαν παράξιο απ' όλους. [2.65.5] Γιατί όσον καιρό κυβερνούσε αυτός στην πολιτεία και ήταν ειρήνη, την οδηγούσε με μετριοπάθεια και τη διαφέντευε με ασφάλεια· και δυνάμωσε η πολιτεία με την αρχηγία του περισσότερο παρά ποτέ· κι όταν πάλι ήρθε ο πόλεμος, φάνηκε ξεκάθαρα πως αυτός είχε προβλέψει καλύτερα την αντοχή της. [2.65.6] Κ' έζησε ο Περικλής δυόμισυ χρόνια ακόμα, (από τότε που άρχισε ο πόλεμος). Κι όταν πέθανε, κατάλαβαν ακόμα καλύτερα πόσο γνωστικά είχε προβλέψει την εξέλιξη του πολέμου. [2.65.7] Τους έλεγε δηλαδή συχνά πως αν έμεναν σταθεροί και δεν έβγαιναν να δώσουνε μάχη και φρόντιζαν το ναυτικό τους, κι αν δε ζητούσαν να ξαπλώσουν ακόμα περισσότερο την ηγεμονία τους κατά το διάστημα του πολέμου, και δεν έριχναν σε κίντυνο την ίδια την πολιτεία, θα βγαίνανε νικητές· αυτοί όμως έκαναν σε όλα ακριβώς το αντίθετο, και κυνηγώντας άλλες επιτυχίες που φαίνονταν άσχετες με τον πόλεμο, από προσωπικές φιλοδοξίες και γι' ατομικά κέρδη, ακολούθησαν ολέθρια πολιτική και για τους εαυτούς τους και για τους συμμάχους· γιατί κι αν τα πετύχαιναν όσα επιδίωκαν, θ' αποχτούσαν βέβαια μερικοί τιμές και ωφέλη, αν όμως έχαναν, θα πάθαινε μεγάλη ζημιά η δύναμη της πολιτείας όλη μαζί σχετικά με τον πόλεμο. [2.65.8] Η αιτία ήταν πως εκείνος, επειδή είχε μεγάλη επιρροή από το αξίωμά του και την ισχυρή του διάνοια, και ήταν φως φανερό σε όλους πως δεν μπορούσε να διαφθαρεί με χρήματα, συγκρατούσε το πλήθος χωρίς να τους αφαιρέσει την ελευθερία τους, και δεν άφηνε να τον παρασύρουν αυτοί, παρά τους οδηγούσε ο ίδιος, επειδή δεν κέρδιζε τη δύναμή του με άπρεπα μέσα και με ρητορεία που κολάκευε τις ορμές τους, αλλά μπορούσε, από την μεγάλη εκτίμηση που του είχαν να τους εναντιωθεί και να προκαλέσει και την οργή τους ακόμα. [2.65.9] Όταν λοιπόν καταλάβαινε πως παραγίνονταν τολμηροί από ανίερη περηφάνεια ενώ η περίσταση δεν ήταν κατάλληλη, τους χτυπούσε με τα λόγια και τους έκανε να φοβούνται, κι όποτε πάλι τους έβλεπε παραφοβισμένους χωρίς λόγο, τους ξανάδινε το θάρρος τους. Έτσι, στον καιρό του ονομαζόταν το πολίτευμα δημοκρατία, στ' αλήθεια όμως εξουσίαζε ο ανώτερος άντρας απ' όλους. [2.65.10] Οι κατοπινοί του όμως, που ήταν λίγο–πολύ ίσοι ο ένας με τον άλλον, κι ο καθένας λαχταρούσε να γίνει πρώτος, το 'ριξαν στον ανταγωνισμό των υποχωρήσεων προς τις ορέξεις του δήμου για άμεσες απολαύσεις, και του παρέδωσαν την πρωτοβουλία ως για τα δημόσια συμφέροντα. [2.65.11] Κι από τούτο έγιναν πολλά σφάλματα, όπως ήταν επόμενο σε μεγάλο κράτος, που είχε και ηγεμονία έξω από τα σύνορά του· και η εκστρατεία στη Σικελία, που ήταν όχι τόσο σφαλερή απόφαση από κακή αποτίμηση της δύναμης εκείνων που πήγαιναν να χτυπήσουν, όσο γιατί αυτοί που την έστειλαν, δεν εξακολούθησαν να νοιάζονται για το τι χρειαζόταν το εκστρατευτικό σώμα, αλλά ραδιουργούσαν για να προωθήσει ο καθένας την ηγετική του θέση στο εσωτερικό, στόμωσαν τη δύναμη του στρατού να χτυπήσει τον εχτρό, και στο εσωτερικό φανερώθηκε τότε για πρώτη φορά εμφύλια διάσταση. [2.65.12] Και μετά την καταστροφή στη Σικελία, όπου χάθηκε και η ένοπλη δύναμη και το μεγαλύτερο μέρος του ναυτικού, κ' ενώ βρίσκονταν πια σε αναταραχή και στασίαζαν μέσα στην πολιτεία, όμως κράτησαν αλλά δέκα χρόνια, όχι μόνο αντίκρυ στους εχτρούς που είχαν προτήτερα, αλλά και σ' εκείνους που ήρθαν να τους βοηθήσουν από τη Σικελία, κι ακόμα ενάντια στους περισσότερους συμμάχους τους, που είχαν αποστατήσει, και στον Κύρο, το γιο του Μεγάλου Βασιλιά που προστέθηκε αργότερα στους εχτρούς τους και χρηματοδοτούσε τους Πελοποννησίους για να φτιάξουνε στόλο, και δεν παραδόθηκαν ως ότου αυτοί οι ίδιοι στράφηκαν ο ένας ενάντια στον άλλον και χάθηκαν από τη διχόνοιά τους. [2.65.13] Τόσο ξεπέρασε η πραγματικότητα και τις προβλέψεις ακόμα του Περικλή, ότι πολύ εύκολα θα υπερίσχυε η πολιτεία σε πόλεμο μόνο με τους Πελοποννησίους.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου