Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας: ΜΑΓΙΣΣΕΣ ΚΑΙ ΜΑΓΟΙ, ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ο Δάντης, σαν άλλος Ηρακλής, Θησέας, Διόνυσος, επιχείρησε στη Θεία Κωμωδία ένα ταξίδι στον Άδη. Στην κόλαση είδε διάφορους αμαρτωλούς που τιμωρούνταν σκληρά, ανάμεσά τους μάγους και μάντεις της αρχαιότητας, τον Αμφιάραο, τον Τειρεσία, τη Μαντώ:

 

Ως έγειρα πιο χαμηλά την όψη, ξανάστροφος καθείς μου εφάνη, ω θάμα, / απ' το πηγούνι ως πα στο κορφοστήθι. / Κατάνεφρα γερτό το πρόσωπό τους, / κι αναγκαζόνταν να γυρνούν τα πίσω, / γιατί μπροστά να δούνε δε βολούσε. / … είδα τη θωριά του ανθρώπου / τόσο στριγρή, που των ματιών το κλάμα / το κωλομέρι μούσκευε σταλιώντας. (Κόλαση, Κ 10-24)

 

Όσο για τις μάγισσες:

 

Για δες τις στρίγγλες που βελόνι αφήκαν, / σαγίτα, αδράχτι, μάγισσες να γίνουν / και με βοτάνια και κουκλιά γητεύαν. (Κόλαση, Κ 121-123)

 

Αν δεχτούμε ότι Κίρκη και Μήδεια είναι μάγισσες, όπως διαβάζουμε σε μυθολογικά λεξικά, θα μπορούσαμε να τις βρούμε στον τέταρτο βόθρο του όγδοου κύκλου της Κολάσεως. Όμως δεν συμβαίνει αυτό. Αντίθετα, οι δύο ποιητές, ο Δάντης και ο Βιργίλιος, συναντούν στον πρώτο βόθρο τον Ιάσονα που για τη Μήδεια τυραννιέται. / μαζί του παν κι όσοι του μοιάζουν πλάνοι. Ο βόθρος αυτός είναι των αποπλανητών.
 

Τι σημαίνει όμως η λέξη μάγος, η οποία, ειρήσθω εν παρόδω, δεν υφίσταται στο θηλυκό;

 

Μάγος: Αυτός που ανήκει στη μηδική φυλή των μάγων (Ηροδ.1.101, Στράβ. 727). Ο εκ των ιερών και σοφών ανδρών των Περσών, οίτινες ηρμήνευον ονείρους (Ηρόδ. 7.37). Πας ο μετερχόμενος τον γόητα, μάγος, εντεύθεν, πλάνος, απατεών, ως το γόης.

Γόης < γοάω: Ο θρηνών, ο κραυγάζων, γογγύζων, και επομένως (εκ των γοερών φωνών εν αις εψάλλοντο αι μαγικαί επωδαί) μάγος, πλάνος, επωδός (Ηρόδ. 2.33., 4.105). Θαυματοποιός, ψεύστης, απατεών.

Γοητεία = μαγεία, μαγγανεία, απάτη (Πλ., Συμπ. 203Α, Πολιτ. 584Α)

Γοήτευμα = Μαγικό παίγνιο, μαγγανεία

Φαρμακεύς: ο δηλητηριάζων, μάγος (Σοφ. Τρ. 1140, Πλ. Συμπ. 203D). Φαρμακοποιός, ο παρασκευάζων και πωλών φάρμακα, φαρμακοπώλης (Αρετ. Χρον. Νουσ. Θεραπευτ. 2. 12) = φαρμακός. Αλλά φαρμακός είναι και ο θυόμενος ως ιλασμός ή αγνισμός άλλων (Αριστοφ., Βάτρ. 733). Αλλά επειδή χρησιμοποιούνταν φαύλοι άνθρωποι πήρε αρνητική σημασία, όπως και το κάθαρμα. Φαρμακή - η χύτρα ην ητοίμαζον τοις καθαίρουσιν τας πόλεις.

Φαρμακεστάτη γυναικών αποκαλείται η Μήδεια (Σούδα, Ιώσηπ. Ιουδ. Αρχ. 17.4.1)

 

Αδυνατώντας να ορίσουμε τι είναι η μαγεία, αποδεχόμαστε ως δεδομένο αυτό που διαβάζουμε για την ύπαρξη μαγισσών και μιας οικογένειας μάγων: Αιήτης, Μήδεια, Κίρκη, Εκάτη, αλλά και Καλυψώ (;) και Ελένη (;)