ΡΗΤΟΡΙΚΗ: ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ - Περὶ συντάξεως (1-10)

[1] Περὶ μὲν τοῦ παρόντος ἀργυρίου καὶ ὧν ἕνεκα τὴν ἐκκλησίαν ποιεῖσθ᾽, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, οὐδέτερόν μοι δοκεῖ τῶν χαλεπῶν εἶναι, οὔτ᾽ ἐπιτιμήσαντα τοῖς νέμουσι καὶ διδοῦσι τὰ κοινὰ εὐδοκιμῆσαι παρὰ τοῖς βλάπτεσθαι διὰ τούτων ἡγουμένοις τὴν πόλιν, οὔτε συνειπόντα καὶ παραινέσανθ᾽ ὡς δεῖ λαμβάνειν, χαρίσασθαι τοῖς σφόδρ᾽ ἐν χρείᾳ τοῦ λαβεῖν οὖσιν· οὐδέτεροι γὰρ πρὸς τὸ τῇ πόλει συμφέρον σκοποῦντες οὔτ᾽ ἐπαινοῦσιν οὔτε δυσχεραίνουσι τὸ πρᾶγμα, ἀλλ᾽ ὡς ἑκάτεροι χρείας καὶ περιουσίας ἔχουσιν.

[2] ἐγὼ δὲ τοῦτο μὲν οὔτ᾽ ἂν εἰσηγησαίμην, οὔτ᾽ ἂν ἀντείποιμ᾽ ὡς οὐ δεῖ λαμβάνειν· παραινῶ μέντοι σκοπεῖν καὶ λογίζεσθαι πρὸς ὑμᾶς αὐτοὺς ὅτι τἀργύριον μέν ἐστι τοῦθ᾽, ὑπὲρ οὗ βουλεύεσθε, μικρόν, τὸ δ᾽ ἔθος μέγα, ὃ γίγνεται μετὰ τούτου. εἰ μὲν οὖν μετὰ τοῦ πράττειν ἃ προσήκει καὶ τὸ λαμβάνειν κατασκευάσεσθε, οὐ μόνον οὐ βλάψετε, ἀλλὰ καὶ τὰ μέγιστ᾽ ὠφελήσετε τὴν πόλιν καὶ ὑμᾶς αὐτούς· εἰ δὲ τοῦ μὲν λαμβάνειν καὶ ἑορτὴ καὶ πᾶσ᾽ ἀρκέσει πρόφασις, τοῦ δ᾽ ἃ πρὸς τούτοις δεῖ ποιεῖν μηδὲ τοὺς λόγους ἀκούειν ἐθελήσετε, ὁρᾶτε μήποθ᾽, ἃ νῦν ὀρθῶς ἡγεῖσθε πράττειν, σφόδρ᾽ ἡμαρτηκέναι νομίσητε.

[3] ἐγὼ δέ φημι δεῖν (καί μοι μὴ θορυβήσητ᾽ ἐφ᾽ ᾧ μέλλω λέγειν, ἀλλ᾽ ἀκούσαντες κρίνατε), ὡς περὶ τοῦ λαβεῖν ἐκκλησίαν ἀπεδώκαμεν, οὕτω καὶ περὶ τοῦ συνταχθῆναι καὶ παρασκευασθῆναι τὰ πρὸς τὸν πόλεμον ἐκκλησίαν ἀποδοῦναι, καὶ παρασχεῖν ἕκαστον αὑτὸν μὴ μόνον ταῦτ᾽ ἀκούειν ἐθέλοντα, ἀλλὰ καὶ πράττειν βουλόμενον, ἵν᾽, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, τῶν ἀγαθῶν τὰς ἐλπίδας δι᾽ ὑμῶν αὐτῶν ἔχητε, καὶ μὴ τὸν δεῖνα μηδὲ τὸν δεῖνα πυνθάνησθε τί πράττει.

[4] καὶ τὰ μὲν προσιόντα τῇ πόλει πάντα, καὶ ἃ νῦν ἐκ τῶν ἰδίων παραναλίσκετ᾽ εἰς οὐδὲν δέον καὶ ὅσ᾽ ἐκ τῶν συμμάχων ὑπάρχει, λαμβάνειν ὑμᾶς φημὶ χρῆναι τὸ ἴσον ἕκαστον, τοὺς μὲν ἐν ἡλικίᾳ στρατιωτικόν, τοὺς δ᾽ ὑπὲρ τὸν κατάλογον ἐξεταστικὸν ἢ ὅπως ἄν τις ὀνομάσαι τοῦτο, στρατεύεσθαι δ᾽ αὐτοὺς καὶ μηδενὶ τούτου παραχωρεῖν,

[5] ἀλλὰ τὴν δύναμιν τῆς πόλεως οἰκείαν εἶναι, κατεσκευασμένην ἀπὸ τούτων, ἵν᾽ ἅμ᾽ εὐπορῆτε καὶ τὰ δέοντα ποιῆτε, καὶ τὸν στρατηγὸν ἡγεῖσθαι ταύτης, ἵν᾽ ὑμῖν, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, μὴ τοιαῦθ᾽ οἷάπερ νυνὶ συμβαίνῃ· τοὺς στρατηγοὺς κρίνετε, καὶ περίεσθ᾽ ὑμῖν ἐκ τῶν πραγμάτων «ὁ δεῖνα τοῦ δεῖνος τὸν δεῖν᾽ εἰσήγγειλεν,» ἄλλο δ᾽ οὐδέν.

[6] ἀλλὰ τί ὑμῖν γένηται; πρῶτον μὲν οἱ σύμμαχοι μὴ φρουραῖς, ἀλλὰ τῷ ταὐτὰ συμφέρειν ὑμῖν κἀκείνοις ὦσιν οἰκεῖοι, ἔπειθ᾽ οἱ στρατηγοὶ μὴ ξένους ἔχοντες τοὺς μὲν συμμάχους ἄγωσι καὶ φέρωσι, τοὺς δὲ πολεμίους μηδ᾽ ὁρῶσιν, ἀφ᾽ ὧν αἱ μὲν ὠφέλειαι τούτων εἰσὶν ἴδιαι, τὰ δὲ μίση καὶ τὰ ἐγκλήματα ἐφ᾽ ὅλην ἔρχεται τὴν πόλιν, ἀλλὰ πολίτας τοὺς ἀκολουθοῦντας ἔχοντες τοὺς ἐχθρούς, ἃ νῦν τοὺς φίλους, ποιῶσιν.

[7] χωρὶς δὲ τούτων πολλὰ τῶν πραγμάτων τὴν ὑμετέραν ποθεῖ παρουσίαν, καὶ ἄνευ τοῦ πρὸς τοὺς οἰκείους πολέμους οἰκείᾳ χρῆσθαι δυνάμει συμφέρειν, καὶ πρὸς τἄλλα πράγματ᾽ ἀναγκαῖόν ἐστιν. εἰ μὲν γὰρ ἡσυχίαν ἔχειν ὑμῖν ἀπέχρη καὶ μηδὲν τῶν Ἑλληνικῶν περιεργάζεσθαι ὅπως ἔχει, ἄλλος ἂν ἦν λόγος·

[8] νῦν δὲ πρωτεύειν μὲν ὑμεῖς ἀξιοῦτε καὶ τὰ δίκαι᾽ ὁρίζειν τοῖς ἄλλοις, τὴν δὲ ταῦτ᾽ ἐφορεύσουσαν καὶ φυλάξουσαν δύναμιν οὔτε κατεσκεύασθ᾽ οὔτε κατασκευάζεσθε, ἀλλ᾽ ἐπὶ πολλῆς μὲν ἡσυχίας καὶ ἐρημίας ὑμῶν ὁ Μυτιληναίων δῆμος καταλέλυται, ἐπὶ πολλῆς δ᾽ ἡσυχίας ὁ Ῥοδίων, ἐχθρός γ᾽ ὢν ἡμῖν, φαίη τις ἄν· ἀλλὰ μείζω χρὴ νομίζειν, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, τὴν πρὸς τὰς ὀλιγαρχίας ὑπὲρ αὐτῆς τῆς προαιρέσεως ἔχθραν, ἢ τὴν πρὸς τοὺς δήμους ὑπὲρ ὧν ποτ᾽ ἂν ᾖ.

[9] ἀλλ᾽ ἵν᾽ ἐκεῖσ᾽ ἐπανέλθω, φημὶ δεῖν ὑμᾶς συντετάχθαι, καὶ τὴν αὐτὴν τοῦ τε λαβεῖν καὶ τοῦ ποιεῖν ἃ προσήκει σύνταξιν εἶναι. διελέχθην δ᾽ ὑμῖν περὶ τούτων καὶ πρότερον, καὶ διεξῆλθον ὡς ἂν συνταχθείητε, οἵ θ᾽ ὁπλῖται καὶ οἱ ἱππεῖς καὶ ὅσοι τούτων ἐκτός ἐστε, καὶ εὐπορία τις ἂν ἅπασι γένοιτο κοινή.

[10] ὃ δέ μοι πλείστην ἀθυμίαν παρέσχεν ἁπάντων, ἐρῶ πρὸς ὑμᾶς καὶ οὐκ ἀποκρύψομαι, ὅτι πολλῶν καὶ μεγάλων καὶ καλῶν ὄντων τούτων ἁπάντων, τῶν μὲν ἄλλων οὐδενὸς οὐδεὶς μέμνηται, τοῖν δυοῖν δ᾽ ὀβολοῖν ἅπαντες. καίτοι τοὺς μὲν οὐκ ἔστι πλείονος ἢ δυοῖν ὀβολοῖν ἀξίους εἶναι, τἄλλα δὲ μετὰ τούτων ὧν εἶπον τῶν βασιλέως ἄξι᾽ ἐστὶ χρημάτων, πόλιν τοσούτους ὁπλίτας ἔχουσαν καὶ τριήρεις καὶ ἵππους καὶ χρημάτων πρόσοδον συντετάχθαι καὶ παρεσκευάσθαι.

***
[1] Σχετικά με το υπό συζήτηση χρηματικό ποσό και για τα θέματα για τα οποία έχετε συγκαλέσει τη συνέλευση του λαού, Αθηναίοι, δεν μου φαίνεται πως είναι δύσκολος ούτε ο ένας ούτε ο άλλος τρόπος αντιμετώπισης· ούτε δηλαδή επικρίνοντας αυτούς που καθορίζουν και μοιράζουν το δημόσιο χρήμα, βλέπω δυσκολία να κερδίσω την επιδοκιμασία αυτών που θεωρούν ότι βλάπτεται η πόλη με το σύστημα αυτό, ούτε πάλι, συνηγορώντας και προτρέποντας ότι πρέπει να παίρνουν το επίδομα αυτό, δυσκολεύομαι να ικανοποιήσω όσους βρίσκονται σε πολύ μεγάλη ανάγκη να το πάρουν. Γιατί καμιά από τις κοινωνικές αυτές ομάδες δεν αποβλέπει στο συμφέρον της πόλης, όταν επιδοκιμάζει ή δυσανασχετεί (: διαμαρτύρεται) για το σύστημα, αλλά μιλάει η καθεμιά ανάλογα με τις ανάγκες ή την καλή οικονομική της κατάσταση.

[2] Εγώ προσωπικά ούτε θα πρότεινα αυτό το σύστημα επιδομάτων ούτε και θα ήμουν αντίθετος στο δικαίωμά τους να τα παίρνουν. Σας παροτρύνω όμως να εξετάσετε και να αναλογισθείτε ότι, ενώ το χρηματικό αυτό ποσό για το οποίο συζητείτε είναι ασήμαντο, η συνήθεια που θα καθιερωθεί είναι σοβαρό θέμα. Αν λοιπόν οργανώσετε την ανάληψη των επιδομάτων συνδέοντάς την με την εκτέλεση των καθηκόντων, όχι μόνο δεν πρόκειται να βλάψετε αλλά και θα ωφελήσετε τα μέγιστα την πόλη και τον εαυτό σας· αν όμως κάποια γιορτή ή οποιαδήποτε πρόφαση είναι αρκετή ώστε να παίρνετε το επίδομα, και αρνηθείτε να ακούσετε ακόμη και τις προτάσεις που αφορούν στις υποχρεώσεις, τις οποίες συνεπάγεται η ανάληψη των επιδομάτων, προσέξτε μήπως κάποτε φτάσετε στο σημείο να παραδεχτείτε ότι, οι ενέργειες που θεωρείτε τώρα σωστές, ήταν ένα ολέθριο λάθος.

[3] Η γνώμη μου λοιπόν είναι πως πρέπει (και μη φωνασκείτε γι᾽ αυτό που πρόκειται να πω, αλλά να κρίνετε, αφού με ακούσετε), όπως αφιερώσαμε μια συνέλευση για την ανάληψη του επιδόματος, κατά τον ίδιο τρόπο να αφιερώσουμε άλλη μια συνέλευση για την οργάνωση και την προετοιμασία για πόλεμο, και ο καθένας να φανεί όχι μόνο πρόθυμος να ακούει αυτά αλλά και να θελήσει να δράσει, για να μπορείτε να στηρίζεστε στον εαυτό σας για τις προσδοκίες των αγαθών και να μην ρωτάτε να μάθετε για τον έναν ή τον άλλον τι υπηρεσίες προσφέρει.

[4] Τα συνολικά έσοδα του κράτους μαζί με αυτά που σπαταλάτε παράλληλα από τους δικούς σας πόρους και τις συμμαχικές εισφορές, φρονώ ότι πρέπει όλοι εσείς να τα μοιράζεστε εξίσου όσοι: είναι σε στρατεύσιμη ηλικία ως μισθό για τη στρατιωτική τους θητεία, όσοι είναι έξω από τον κατάλογο στρατολογίας (: έχουν υπερβεί το όριο ηλικίας) ως αντιμισθία εποπτών ή όπως αλλιώς μπορεί να ονομάσει κανείς αυτό· έχετε υποχρέωση να υπηρετείτε στον στρατό οι ίδιοι προσωπικά και να μην εκχωρείτε το καθήκον αυτό σε κανέναν,

[5] αλλά οι ένοπλες δυνάμεις της πόλης πρέπει να είναι εθνικές, οργανωμένες με τα χρήματα αυτά, για να έχετε τους απαραίτητους πόρους και ταυτόχρονα να εκτελείτε το καθήκον σας· ακόμη πρέπει ο στρατηγός να είναι επικεφαλής αυτών των δυνάμεων, για να μην παρουσιάζονται σε σας, Αθηναίοι, τα ίδια ακριβώς φαινόμενα, όπως τώρα δα: προσάγετε τους στρατηγούς σας σε δίκη και το μόνο κέρδος σας από τις ενέργειες αυτές είναι ότι «ο τάδε, γιος του τάδε, κατάγγειλε τον τάδε» και τίποτε περισσότερο.

[6] Αλλά ποιο θα είναι για σας το αποτέλεσμα; Πρώτα πρώτα να μείνουν πιστοί οι σύμμαχοί σας όχι με αυστηρή επιτήρηση αλλά με τη δημιουργία κοινών συμφερόντων σε σας και σε εκείνους· έπειτα οι στρατηγοί σας να μην λεηλατούν τους συμμάχους σας με μισθοφόρους, χωρίς καν να έρθουν σε οπτική επαφή με τους εχθρούς, ενέργειες από τις οποίες οι ωφέλειες θα είναι προσωπικές, ενώ τα μίση και τα παράπονα των συμμάχων θα στρέφονται εξολοκλήρου εναντίον της πόλης, αλλά έχοντας Αθηναίους πολίτες υπό τις διαταγές τους να προξενούν στους εχθρούς όσα τώρα προξενούν στους φίλους.

[7] Πέρα όμως από αυτά, πολλές υποθέσεις απαιτούν τη δική σας παρουσία και εκτός του ότι συμφέρει να χρησιμοποιείτε στρατιωτική δύναμη από πολίτες Αθηναίους για τις πολεμικές συρράξεις της πόλης, αυτό είναι απαραίτητο και για τα άλλα γενικά ζητήματα. Γιατί, αν ήσασταν ευχαριστημένοι να είστε ήσυχοι και να μην ανησυχείτε καθόλου για το ποια εξέλιξη θα έχουν οι Ελληνικές υποθέσεις, αυτό θα ήταν διαφορετικό ζήτημα·

[8] τώρα όμως έχετε την αξίωση να έχετε την πρώτη θέση μεταξύ των Ελλήνων και να ορίζετε τα δικαιώματα των άλλων πόλεων· αλλά ούτε στο παρελθόν ούτε σήμερα έχετε ετοιμάσει τη δύναμη που θα εποπτεύσει και θα διασφαλίσει αυτήν την αξίωσή σας. Αντίθετα, με τη μεγάλη σας αδράνεια και την παντελή απουσία έχει καταλυθεί η δημοκρατία των Μυτιληναίων, με τη μεγάλη σας αδράνεια η δημοκρατία των Ροδίων. Εντάξει, θα έλεγε κάποιος, επειδή οι Ρόδιοι δημοκρατικοί ήταν εχθροί μας. Αλλά, Αθηναίοι, έχετε υποχρέωση να θεωρείτε μεγαλύτερη την έχθρα προς τις ολιγαρχίες για καθαρά ιδεολογικούς λόγους από την έχθρα προς τις δημοκρατίες για οποιοδήποτε τυχόν λόγο.

[9] Αλλά για να επανέλθω στο θέμα, υποστηρίζω ότι πρέπει να είστε οργανωμένοι και να υπάρχει ένα και το αυτό σύστημα και στην ανάληψη του επιδόματος και στην εκτέλεση του καθήκοντος. Μίλησα και στο παρελθόν σε σας γι᾽ αυτά και σας ανέπτυξα πώς θα οργανωθείτε, είτε υπηρετείτε στο πεζικό είτε στο ιππικό είτε σε κάποιο άλλο σώμα έξω από αυτά τα δύο, και πώς θα μπορούσε να εξασφαλιστεί αφθονία πόρων για όλους με το ίδιο σύστημα.

[10] Θα σας πω όμως και δεν θα αποκρύψω αυτό που περισσότερο από όλα μου προκάλεσε πάρα πολύ μεγάλη απογοήτευση· ενώ δηλαδή όλες αυτές οι πολλές προτάσεις ήταν σημαντικές και ωραίες, κανείς δεν θυμάται καμιά γενικά από αυτές, όλοι όμως θυμάστε τους δυο οβολούς. Και όμως οι δύο οβολοί δεν είναι δυνατό να αξίζουν περισσότερο από δυο οβολούς, αλλά οι άλλες μεταρρυθμίσεις μαζί με αυτά που εγώ πρότεινα αξίζουν όσο όλα τα χρήματα του Μεγάλου Βασιλιά, ότι δηλαδή μια πόλη που διαθέτει τόσους οπλίτες, τόσες τριήρεις, τόσο αξιόμαχο ιππικό και τόσα έσοδα χρημάτων πρέπει να είναι οργανωμένη και πανέτοιμη.