ΡΗΤΟΡΙΚΗ: ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ - Φίλιππος (56-67)

[56] Λοιπὸν δ᾽ ἂν ἦν ἡμῖν ἔτι περὶ τῆς πόλεως διαλεχθῆναι τῆς ἡμετέρας, εἰ μὴ προτέρα τῶν ἄλλων εὖ φρονήσασα τὴν εἰρήνην ἐπεποίητο. Νῦν δ᾽ αὐτὴν οἶμαι καὶ συναγωνιεῖσθαι τοῖς ὑπὸ σοῦ πραττομένοις, ἄλλως τε κἂν δυνηθῇ συνιδεῖν ὅτι ταῦτα διοικεῖς πρὸ τῆς ἐπὶ τὸν βάρβαρον στρατείας.

[57] Ὡς μὲν οὖν οὐκ ἀδύνατόν ἐστί σοι συστῆσαι τὰς πόλεις ταύτας, ἐκ τῶν εἰρημένων ἡγοῦμαί σοι γεγενῆσθαι φανερόν· ἔτι τοίνυν ὡς καὶ ῥᾳδίως ταῦτα πράξεις, ἐκ πολλῶν παραδειγμάτων οἶμαί σε γνῶναι ποιήσειν. Ἢν γὰρ φανῶσιν ἕτεροί τινες τῶν προγεγενημένων μὴ καλλίοσι μὲν μηδ᾽ ὁσιωτέροις ὧν ἡμεῖς συμβεβουλεύκαμεν ἐπιχειρήσαντες, μείζω δὲ καὶ δυσκολώτερα τούτων ἐπιτελέσαντες, τί λοιπὸν ἔσται τοῖς ἀντιλέγουσιν ὡς οὐ θᾶττον σὺ τὰ ῥᾴω πράξεις ἢ ᾽κεῖνοι τὰ χαλεπώτερα;

[58] Σκέψαι δὲ πρῶτον τὰ περὶ Ἀλκιβιάδην. Ἐκεῖνος γὰρ φυγὼν παρ᾽ ἡμῶν καὶ τοὺς ἄλλους ὁρῶν τοὺς πρὸ αὑτοῦ ταύτῃ τῇ συμφορᾷ κεχρημένους ἐπτηχότας διὰ τὸ μέγεθος τὸ τῆς πόλεως, οὐ τὴν αὐτὴν γνώμην ἔσχεν ἐκείνοις, ἀλλ᾽ οἰηθεὶς πειρατέον εἶναι βίᾳ κατελθεῖν προείλετο πολεμεῖν πρὸς αὐτήν.

[59] Καθ᾽ ἕκαστον μὲν οὖν τῶν τότε γενομένων εἴ τις λέγειν ἐπιχειρήσειεν, οὔτ᾽ ἂν διελθεῖν ἀκριβῶς δύναιτο, πρός τε τὸ παρὸν ἴσως ἂν ἐνοχλήσειεν· εἰς τοσαύτην δὲ ταραχὴν κατέστησεν οὐ μόνον τὴν πόλιν, ἀλλὰ καὶ Λακεδαιμονίους καὶ τοὺς ἄλλους Ἕλληνας, ὥσθ᾽ ἡμᾶς μὲν παθεῖν ἃ πάντες ἴσασιν, τοὺς δ᾽ ἄλλους τηλικούτοις κακοῖς περιπεσεῖν

[60] ὥστε μηδέπω νῦν ἐξιτήλους εἶναι τὰς συμφορὰς τὰς δι᾽ ἐκεῖνον τὸν πόλεμον ἐν ταῖς πόλεσιν ἐγγεγενημένας, Λακεδαιμονίους δὲ τοὺς τότε δόξαντας εὐτυχεῖν εἰς τὰς νῦν ἀτυχίας δι᾽ Ἀλκιβιάδην καθεστάναι· πεισθέντες γὰρ ὑπ᾽ αὐτοῦ τῆς κατὰ θάλατταν δυνάμεως ἐπιθυμῆσαι, καὶ τὴν κατὰ γῆν ἡγεμονίαν ἀπώλεσαν,

[61] ὥστ᾽ εἴ τις φαίη τότε τὴν ἀρχὴν αὐτοῖς γίγνεσθαι τῶν παρόντων κακῶν ὅτε τὴν ἀρχὴν τῆς θαλάττης ἐλάμβανον, οὐκ ἂν ἐξελεγχθείη ψευδόμενος. Ἐκεῖνος μὲν οὖν τηλικούτων κακῶν αἴτιος γενόμενος κατῆλθεν εἰς τὴν πόλιν, μεγάλης μὲν δόξης τυχὼν, οὐ μὴν ἐπαινούμενος ὑφ᾽ ἁπάντων. Κόνων δ᾽ οὐ πολλοῖς ἔτεσιν ὕστερον ἀντίστροφα τούτων ἔπραξεν.

[62] Ἀτυχήσας γὰρ ἐν τῇ ναυμαχίᾳ τῇ περὶ Ἑλλήσποντον οὐ δι᾽ αὐτὸν ἀλλὰ διὰ τοὺς συνάρχοντας οἴκαδε μὲν ἀφικέσθαι κατῃσχύνθη, πλεύσας δ᾽ εἰς Κύπρον χρόνον μέν τινα περὶ τὴν τῶν ἰδίων ἐπιμέλειαν διέτριβεν, αἰσθόμενος δ᾽ Ἀγησίλαον μετὰ πολλῆς δυνάμεως εἰς τὴν Ἀσίαν διαβεβηκότα καὶ πορθοῦντα τὴν χώραν οὕτω μεγ᾽ ἐφρόνησεν,

[63] ὥστ᾽ ἀφορμὴν οὐδεμίαν ἄλλην ἔχων πλὴν τὸ σῶμα καὶ τὴν διάνοιαν ἤλπισεν Λακεδαιμονίους καταπολεμήσειν ἄρχοντας τῶν Ἑλλήνων καὶ κατὰ γῆν καὶ κατὰ θάλατταν, καὶ ταῦτα πέμπων ὡς τοὺς βασιλέως στρατηγοὺς ὑπισχνεῖτο ποιήσειν. Καὶ τί δεῖ τὰ πλείω λέγειν; Συστάντος γὰρ αὐτῷ ναυτικοῦ περὶ Ῥόδον καὶ νικήσας τῇ ναυμαχίᾳ Λακεδαιμονίους μὲν ἐξέβαλεν ἐκ τῆς ἀρχῆς,

[64] τοὺς δ᾽ Ἕλληνας ἠλευθέρωσεν, οὐ μόνον δὲ τὰ τείχη τῆς πατρίδος ἀνώρθωσεν, ἀλλὰ καὶ τὴν πόλιν εἰς τὴν αὐτὴν δόξαν προήγαγεν ἐξ ἧσπερ ἐξέπεσεν. Καίτοι τίς ἂν προσεδόκησεν ὑπ᾽ ἀνδρὸς οὕτω ταπεινῶς πράξαντος ἀναστραφήσεσθαι τὰ τῆς Ἑλλάδος πράγματα καὶ τὰς μὲν ἀτιμωθήσεσθαι, τὰς δ᾽ ἐπιπολάσειν τῶν Ἑλληνίδων πόλεων;

[65] Διονύσιος τοίνυν —βούλομαι γὰρ ἐκ πολλῶν σε πεισθῆναι ῥᾳδίαν εἶναι τὴν πρᾶξιν ἐφ᾽ ἥν σε τυγχάνω παρακαλῶν— πολλοστὸς ὢν Συρακοσίων καὶ τῷ γένει καὶ τῇ δόξῃ καὶ τοῖς ἄλλοις ἅπασιν, ἐπιθυμήσας μοναρχίας ἀλόγως καὶ μανικῶς καὶ τολμήσας ἅπαντα πράττειν τὰ φέροντα πρὸς τὴν δύναμιν ταύτην, κατέσχε μὲν Συρακούσας, ἁπάσας δὲ τὰς ἐν Σικελίᾳ πόλεις, ὅσαι περ ἦσαν Ἑλληνίδες, κατεστρέψατο, τηλικαύτην δὲ δύναμιν περιεβάλετο καὶ πεζὴν καὶ ναυτικὴν ὅσην οὐδεὶς ἀνὴρ τῶν πρὸ ἐκείνου γενομένων.

[66] Ἔτι τοίνυν Κῦρος, ἵνα μνησθῶμεν καὶ περὶ τῶν βαρβάρων, ἐκτεθεὶς μὲν ὑπὸ τῆς μητρὸς εἰς τὴν ὁδὸν, ἀναιρεθεὶς δ᾽ ὑπὸ Περσίδος γυναικός, εἰς τοσαύτην ἦλθεν μεταβολὴν ὥσθ᾽ ἁπάσης τῆς Ἀσίας γενέσθαι δεσπότης.

[67] Ὅπου δ᾽ Ἀλκιβιάδης μὲν φυγὰς ὢν, Κόνων δὲ δεδυστυχηκὼς, Διονύσιος δ᾽ οὐκ ἔνδοξος ὢν, Κῦρος δ᾽ οὕτως οἰκτρᾶς αὐτῷ τῆς ἐξ ἀρχῆς γενέσεως ὑπαρξάσης, εἰς τοσοῦτον προῆλθον καὶ τηλικαῦτα διεπράξαντο, πῶς οὐ σέ γε χρὴ προσδοκᾶν, τὸν ἐκ τοιούτων μὲν γεγονότα, Μακεδονίας δὲ βασιλεύοντα, τοσούτων δὲ κύριον ὄντα, ῥᾳδίως τὰ προειρημένα συστήσειν;

***
Η κατάσταση των Αθηνών.
[56] Θα είχαμε βέβαια τώρα να μιλήσουμε για τη δικιά μας πόλη, αν φυσικά η ίδια δεν είχε τη φρόνηση πριν από τις άλλες πόλεις να κάνει την ειρήνη. Τώρα όμως νομίζω πως και εκείνη θα βοηθήσει αποτελεσματικά τις προσπάθειές σου, προπαντός αν θα μπορέσει έγκαιρα να αντιληφθεί ότι παίρνεις αυτά τα μέτρα ακριβώς για να οργανώσεις καλύτερα την εκστρατεία εναντίον των βαρβάρων.

Τα προηγούμενα κατορθώματα (Αλκιβιάδη-Κόνωνα-Διονυσίου-Κύρου).
[57] Ότι λοιπόν δεν είναι αδύνατο να οδηγήσεις στη συμφιλίωση τις παραπάνω πόλεις, νομίζω πως έγινε πια ολοφάνερο με όσα σου ανάφερα. Ότι όμως θα το πετύχεις και εύκολα, νομίζω πως θα σε κάνω να το παραδεχτείς με άφθονα παραδείγματα. Αν δηλαδή αποδειχθεί ότι υπάρχουν άνθρωποι από τους προγόνους μας που επιχείρησαν έργα, όχι βέβαια λαμπρότερα ή ιερότερα από αυτά που συμβουλεύω τώρα εγώ, οπωσδήποτε όμως σοβαρότερα και πολύ δυσκολότερα, τί επιχείρημα θα απομείνει σ᾽ αυτούς που φέρνουν αντιρρήσεις και επιμένουν ότι εσύ τα πιο εύκολα έργα δεν θα τα κάνεις γρηγορότερα από ό,τι εκείνοι τα πιο δύσκολα;

[58] Πρώτα-πρώτα σκέψου την περίπτωση του Αλκιβιάδη: Τον είχαμε εξορίσει εμείς, και έβλεπε και τους άλλους, που είχαν πέσει πριν στην ίδια συμφορά, ότι είχαν ζαρώσει τρέμοντας τη δύναμη της πόλης μας· παρ᾽ όλα αυτά δεν σκέφτηκε όπως αυτοί, αλλά, πιστεύοντας πως πρέπει να προσπαθήσει να επανέλθει με τη βία, προτίμησε τον πόλεμο μαζί της.

[59] Αν βέβαια κανένας επιχειρούσε να αναφέρει το καθετί που έγινε τότε λεπτομερειακά, δεν θα μπορούσε να εκθέσει τα γεγονότα με ακρίβεια και, τουλάχιστο προς το παρόν, ίσως θα ενοχλούσε. Οπωσδήποτε όμως τέτοια αναστάτωση προκάλεσε όχι μονάχα στη δικιά μας πόλη, αλλά και στους Σπαρτιάτες και σε όλους τους Έλληνες,

[60] ώστε εμείς βέβαια πάθαμε αυτά που ξέρουν όλοι, οι άλλοι πάλι έπεσαν σε τέτοιες συμφορές, που και τώρα ακόμα δεν έχουν εξαφανιστεί οι ολέθριες συνέπειες που έφερε ο ανόσιος εκείνος πόλεμος στις πόλεις. Αλλά και οι Σπαρτιάτες, που τότε φάνηκαν πως ήταν τυχεροί, έφτασαν στην τωρινή κατάντια τους από τον Αλκιβιάδη. Γιατί αυτός τους έπεισε να επιδιώξουν την κυριαρχία στη θάλασσα, και έτσι έχασαν και την ηγεμονία στη στεριά.

[61] Ώστε μπορεί κανείς με σιγουριά να υποστηρίξει, χωρίς τον κίνδυνο να πουν ότι γελάστηκε, πως ακριβώς τότε που σκέφτηκαν να επιδιώξουν την εξουσία στη θάλασσα, άρχισε και η σημερινή τους εξαθλίωση. Οπωσδήποτε όμως, εκείνος, που έγινε η αιτία για τέτοιες συμφορές ξαναγύρισε στην πόλη και βρήκε μεγάλες δόξες και τιμές, και ας μην τον επαινούσαν όλοι.

[62] Ο Κόνων πάλι, λίγα χρόνια αργότερα, έκαμε ακριβώς τα αντίθετα από αυτά: Ύστερα από την αποτυχία του στη ναυμαχία του Ελλησπόντου, αν και δεν έφταιγε αυτός, μα οι συνάρχοντές του, ντράπηκε να γυρίσει στην πατρίδα του· πήγε λοιπόν τότε στην Κύπρο και για ένα διάστημα ασχολήθηκε με τις προσωπικές τους υποθέσεις. Όταν όμως έμαθε ότι ο Αγησίλαος με αξιόλογο στρατό πέρασε στην Ασία και πολεμούσε εκεί με επιτυχία, ένιωσε μέσα του τέτοια ορμή, ώστε χωρίς κανένα εφόδιο,

[63] αν εξαιρέσεις το σώμα και το μυαλό του, πίστεψε πως θα νικήσει πολεμώντας τους Σπαρτιάτες, άρχοντες τότε των Ελλήνων στη θάλασσα και στη στεριά· έστειλε μάλιστα και προς τους στρατηγούς του βασιλιά υπόσχεση πως θα το κατορθώσει. Και τί να τα πολυλογώ; Αφού του συγκεντρώθηκε στη Ρόδο ναυτικό, νίκησε στη ναυμαχία, αφαίρεσε την εξουσία από τους Σπαρτιάτες και ελευθέρωσε τους Έλληνες·

[64] και όχι μονάχα της πατρίδας του τα τείχη ανοικοδόμησε, αλλά και την πόλη την ανέβασε ξανά στο επίπεδο από όπου είχε πέσει. Και όμως, ποιός θα το περίμενε ποτέ από άνθρωπο που είχε πέσει τόσο χαμηλά να ανατρέψει την κατάσταση της Ελλάδας, σε σημείο ώστε άλλες πόλεις να ταπεινωθούν και άλλες πάλι να ανεβούν από τον βυθό;

[65] Μα και ο Διονύσιος —θέλω με παραδείγματα πολλά να το πιστέψεις πως είναι εύκολη η επιχείρηση αυτή που συμβουλεύω— που ήταν τελείως άσημος μες στους Συρακοσίους, και στη γενιά και στην υπόληψη και σε όλα τα άλλα θέματα, είχε μια παράλογη και μανιακή επιθυμία να γίνει ο μονάρχης και τόλμησε το καθετί που θα μπορούσε να τον οδηγήσει στον σκοπό του· έτσι κατάχτησε τις Συρακούσες, υπόταξε όλες τις ελληνικές πόλεις της Σικελίας και απόχτησε δύναμη πεζική και ναυτική όση κανένας άνθρωπος πριν από αυτόν δεν είχε αποχτήσει.

[66] Και τελικά ο Κύρος —για να αναφέρουμε περιπτώσεις και από τους βαρβάρους— που η μάνα του τον πέταξε στον δρόμο και τον περισυμμάζεψε κάποια Περσίδα, ανέβηκε τόσο ψηλά που έγινε κυρίαρχος σε όλη την Ασία.

[67] Αφού λοιπόν ο Αλκιβιάδης ο εξόριστος, ο νικημένος Κόνων, ο Διονύσιος ο άσημος και ο Κύρος, που η αρχή της ζωής του στάθηκε τόσο άθλια, ανέβηκαν τόσο ψηλά και κατάφεραν τέτοια μεγάλα έργα, πώς δεν θα πρέπει εσύ να περιμένεις να πραγματοποιήσεις εύκολα αυτά που σου έχω πει, εσύ που έχεις μια λαμπρή καταγωγή, που κυβερνάς τους Μακεδόνες, που εξουσιάζεις τόσους υπηκόους;