Η Hθική του Άρθουρ Σοπενχάουερ

Πώς προσεγγίζει την μελέτη της ηθικής ένας απαισιόδοξος φιλόσοφος όπως ο Άρθουρ Σοπενχάουερ;

Πώς είναι δυνατόν να διαπιστωθεί τι είναι σωστό ή λάθος, ενώ υποθέτουμε ότι ο κόσμος είναι εγγενώς κακός;

Η ηθική, ή το σύνολο των αρχών του σωστού και του λάθους, είναι ένας από τους πυλώνες κάθε πολιτισμού, καθώς είναι εκείνο το βασικό στοιχείο που μας δίνει την δυνατότητα να ζούμε σωστά μαζί ως λειτουργική κοινωνία. Ωστόσο, πώς μπορούμε τελικά να διαπιστώσουμε τι είναι σωστό και τι λάθος;

Η περαιτέρω ανάλυση τέτοιων ερωτημάτων είναι ο στόχος της ηθικής, που ονομάζεται επίσης ηθική φιλοσοφία, ένας τομέας που περιλαμβάνει όλα τα ζητήματα που σχετίζονται με την ηθική και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε, τόσο ως άτομα όσο και ως κοινωνία, προκειμένου να ορίσουμε ένα δίκαιο και λειτουργικό σύνολο αρχών, που φιλοξενεί κάθε άτομο που υποβάλλεται σε αυτό με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Σε αυτό το άρθρο θα εξετάσουμε πώς ένας από τους πιο εξέχοντες Γερμανούς φιλοσόφους, ο Άρθουρ Σοπενχάουερ, προσέγγισε αυτό το πεδίο με έναν πολύ μοναδικό τρόπο και πώς μπορούν να απαντηθούν αυτά τα ερωτήματα μέσα από μια απαισιόδοξη κοσμοθεωρία.

Ο Άρθουρ Σοπενχάουερ και η Φιλοσοφία της Βούλησης

Ο Άρθουρ Σοπενχάουερ ήταν Γερμανός φιλόσοφος που ανέπτυξε ένα ανυπολόγιστης σημασίας έργο που επηρέασε την φιλοσοφική παράδοση στο σύνολό της. Εξαιρετικά επηρεασμένος από τον Ιμάνουελ Καντ και τον υπερβατικό ιδεαλισμό του, επαινώντας το μεγαλείο του Καντ σε πολλές πτυχές, ενώ παράλληλα άσκησε έντονη κριτική σε άλλες, ο Σοπενχάουερ δημιούργησε το εκτεταμένο σύστημα μεταφυσικής που περιγράφεται στο κύριο έργο του “The World as Will and Representation” και ορισμένες από τις αρχές της φιλοσοφίας του που υπάρχουν στο εν λόγω βιβλίο θα είναι αναπόσπαστο στοιχείο για να κατανοήσουμε σε βάθος την άποψή του για την ηθική.

Στο “The World as Will and Representation”, ο Schopenhauer υποστηρίζει ότι ο κόσμος που βιώνουμε, ο εμπειρικός κόσμος, δεν υπάρχει καθ’ εαυτός, αλλά μόνο ως αναπαράσταση που δημιουργείται από τα γνωστικά υποκείμενα όταν αλληλεπιδρούν μαζί του, και ότι το πράγμα-σε-τον-Εαυτό-του, ο αληθινός κόσμος, υπάρχει ως θέληση, μια τυφλή και άσκοπη κινητήρια δύναμη που απλώς θέλει. Η βούληση είναι η εσωτερική ουσία όλων όσων υπάρχουν.

Επομένως, διαπιστώνεται ότι όλα τα πράγματα υπάρχουν σε δύο ξεχωριστές σφαίρες: στην πραγματική τους μορφή ως βούληση και στην μορφή που τα βιώνουμε ως αναπαραστάσεις.

Αυτή η μεταφυσική προοπτική θυμίζει πολύ την Θεωρία των μορφών ή την Θεωρία των ιδεών του Πλάτωνα, αν σκεφτεί κανείς ότι τόσο ο Πλάτωνας όσο και ο Σοπενχάουερ υποθέτουν ότι ο κόσμος υπάρχει σε δύο ξεχωριστούς τρόπους, έναν που είναι πραγματικός και υπερβατικός και έναν που είναι απλώς εικόνα και εμπειρικός.

Ωστόσο, ο Σοπενχάουερ εξηγεί ότι μέσω του αισθητικού στοχασμού μπορούμε να ξεφύγουμε για λίγο από αυτόν τον κύκλο. Μόνο μέσω της αλληλεπίδρασής μας με τις διάφορες μορφές τέχνης είμαστε σε θέση να προσεγγίσουμε τον κόσμο και τα αντικείμενα μέσα σε αυτόν στην πιο αγνή τους μορφή, επιτρέποντάς μας να τα κατανοήσουμε καλύτερα.

Η ιδιοφυΐα, όπως αποκαλείται από τον συγγραφέα, είναι ένα άτομο που είναι σε θέση να μεταδώσει αυτή την εμπειρία σε άλλους ανθρώπους μέσω της δημιουργίας έργων τέχνης.

Όταν πρόκειται για την εσωτερική ουσία, η φύση της ανθρωπότητας δεν διαφέρει φυσικά. Οδηγούμαστε από την θέληση, θέλουμε διαρκώς, αυτή η θέληση είναι η πηγή του ανθρώπινου πόνου. Εφόσον θέλουμε διαρκώς πράγματα, αγωνιούμε επίσης διαρκώς, επειδή υπάρχουν πράγματα που θέλουμε αλλά δεν μπορούμε να έχουμε.

Δεν μπορούμε να έχουμε όλα όσα θέλουμε ταυτόχρονα, και, μόλις έχουμε αυτό που θέλουμε, δεν το θέλουμε πια.

Επίσης, στο βιβλίο The World as Will and Representation, στο βιβλίο IV, ο Σοπενχάουερ αρχίζει να διαμορφώνει το σύστημα ηθικής του. Παίρνοντας μια μάλλον μοναδική έμπνευση από τον Βουδισμό και τον Ινδουισμό, αυτή η προοπτική της ηθικής βασίζεται στην συμπόνια μέσω της άρνησης της βούλησης. Η βούληση είναι η πηγή του εγωισμού που υπάρχει σε κάθε ζωντανό ον και μόνο μέσω της άρνησης της βούλησης είμαστε σε θέση να υπερβούμε αυτόν τον εγωισμό και να αναπτύξουμε συμπόνια για τους άλλους, η οποία οδηγεί σε αποφάσεις και πράξεις που είναι ηθικές.

Μπορούμε να το καταλάβουμε αυτό ως μια απαισιόδοξη φιλοσοφία επειδή υποθέτει ότι η εσωτερική ουσία όλων των πραγμάτων είναι αυτό που αναπόφευκτα και συνεχώς μας φέρνει ταλαιπωρία.

Το να υπάρχεις σημαίνει να θέλεις και το να θέλεις σημαίνει να υποφέρεις.

Σχετικά με την ελευθερία της βούλησης

Για να αναλύσουμε περαιτέρω την ηθική του Άρθουρ Σοπενχάουερ, πρέπει να εξετάσουμε τα δύο βραβευμένα δοκίμιά του σχετικά με το θέμα, το πρώτο από τα οποία είναι για την ελευθερία της βούλησης. Σε αυτό το έργο, ο Σοπενχάουερ συζητά τα θέματα της αυτοσυνείδησης και της ελεύθερης βούλησης σύμφωνα με το μεταφυσικό σύστημα που καθιερώθηκε προηγουμένως στον Κόσμο ως Βούληση και Αναπαράσταση.

Ο Σοπενχάουερ ισχυρίζεται ότι είμαστε ελεύθεροι μόνο στην εσωτερική μας ουσία, την θέληση και μόλις υπάρχουμε ως παρατηρητής που αλληλεπιδρά με τον εμπειρικό κόσμο, απογυμνωνόμαστε εντελώς από την ελευθερία μας, γιατί δεν μπορούμε να ελέγξουμε την βούληση.

Το αίσθημα ότι είμαστε υπεύθυνοι για τις πράξεις μας δεν είναι ένδειξη ελευθερίας αλλά αποκλειστικά εμπειρική αναγκαιότητα. Μπορούμε να βιώσουμε το αληθινό συναίσθημα της ελευθερίας μόνο όποτε νιώθουμε την εσωτερική μας ύπαρξη, το πράγμα-κάθετο, την θέληση. Η αυτοσυνείδηση ​​μας επιτρέπει να κατανοήσουμε τις επιθυμίες και τα συναισθήματά μας, ωστόσο δεν μας δίνει την ελεύθερη βούληση να τα ελέγξουμε όπως θέλουμε.

Ωστόσο, οι άνθρωποι εξακολουθούν να θεωρούνται υπεύθυνοι για τις πράξεις τους, επειδή οι πράξεις μας είναι αποτέλεσμα αυτού που είμαστε, προϊόν της υπερβατικής ελεύθερης βούλησής μας που, αν και εκτός ελέγχου μας, μας κάνει αυτό που είμαστε. Οι ενέργειές μας είναι προϊόν αυτού που είμαστε και επομένως αποτελούν ευθύνη μας.

Στη βάση της ηθικής

Το δεύτερο σημαντικό έργο του Άρθουρ Σοπενχάουερ πάνω στο θέμα της ηθικής είναι το Περί της βάσεως της ηθικής. Το δοκίμιο αυτό είναι σε μεγάλο βαθμό μια κριτική του συστήματος ηθικής του Καντ και η ανάπτυξη του συστήματος του Σοπενχάουερ ως, σύμφωνα με τον συγγραφέα, καλύτερης εναλλακτικής λύσης. Η φιλοσοφία του Σοπενχάουερ θεωρείται από τον συγγραφέα ως μια μορφή συνέχειας των γραπτών του Καντ και η ηθική του δεν αποτελεί εξαίρεση.

Ο Σοπενχάουερ επισημαίνει ένα θεμελιώδες σφάλμα στην ηθική του Καντ: Την έννοια της ηθικής.

Σύμφωνα με τον Καντ, η ηθική οικοδομείται γύρω από την ανησυχία για τους καθιερωμένους νόμους και για τις συνέπειες των πράξεών μας, αποτελώντας επομένως ένα σύστημα που βασίζεται στην ορθολογική κατανόηση του κόσμου. Μπορούμε να καταλάβουμε ότι οι πράξεις που βασίζονται γύρω από την ανησυχία για τους νόμους και τις συνέπειες είναι, σύμφωνα με τον Σοπενχάουερ, εγωιστικές και δογματικές, επειδή παρακινούνται από το άτομο με στόχο να λάβει ανταμοιβές ή να αποφύγει τιμωρίες.

Η εναλλακτική λύση που παρουσιάζει ο Σοπενχάουερ είναι ότι η αληθινή ηθική βασίζεται στην συμπόνια. Είμαστε από την φύση μας εγωιστές, αφού η ίδια μας η φύση είναι να θέλουμε, επομένως ο μόνος τρόπος για να επιτύχουμε την ηθική, η οποία μπορεί να γίνει κατανοητή ως η μέριμνα για την ευημερία των άλλων στις πράξεις μας, είναι το αυθόρμητο φαινόμενο της συμπόνιας, η πράξη του να αισθανόμαστε τον πόνο ενός άλλου ανθρώπου και να ενεργούμε με σκοπό να τον μειώσουμε ή να τον αποτρέψουμε.

Η εσωτερική ουσία κάθε ανθρώπου είναι αυτό που εγγενώς του φέρνει ταλαιπωρία, που σημαίνει ότι είμαστε σε θέση να συσχετίσουμε τα δεινά των άλλων με τα δικά μας.

Μέσω αυτής της ικανότητας μπορούμε πραγματικά να θέλουμε να βοηθήσουμε τους άλλους και να μην τους προκαλέσουμε περαιτέρω βλάβη και αυτή είναι η ουσία της ηθικής.

Άρθουρ Σοπενχάουερ: Η ηθική της συμπόνιας σε μια απαισιόδοξη φιλοσοφία

Αφού αναλύσουμε όλα τα θεμελιώδη στοιχεία της ηθικής του Σοπενχάουερ, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι η εστίασή του στην συμπόνια είναι μια πολύ ειλικρινής προσέγγιση της ηθικής. Υποθέτει ότι ο μόνος τρόπος για να ληφθούν αληθινά ηθικές αποφάσεις είναι να θελήσετε να λάβετε αυτές τις αποφάσεις και όχι να πειστείτε σε αυτό από παράγοντες που είναι εξωτερικοί προς το άτομο.

Είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον πώς μια απαισιόδοξη φιλοσοφία μπορεί να γεννήσει μια τόσο υγιεινή προοπτική για την ηθική, και, ταυτόχρονα, μια απολύτως λογική συνέπεια των βασικών πτυχών της φιλοσοφίας του.

Η κατανόηση του εγγενούς μας πόνου συνεπάγεται επίσης την κατανόηση της εγγενούς μας ικανότητας να είμαστε συμπονετικοί. Το να αναγνωρίσουμε τον εγωισμό ως την ρίζα της αγωνίας μας σημαίνει να αναγνωρίσουμε ότι ο καλύτερος δρόμος για να ακολουθήσουμε είναι ο δρόμος της ανιδιοτέλειας. Η οπτική του Σοπενχάουερ για την ηθική δεν στοχεύει στην θέσπιση αυστηρών κανόνων ή νόμων με τους οποίους θα πρέπει να ζουν οι άνθρωποι, επειδή η ηθική πρέπει να επικεντρώνεται στην σκέψη για την ευημερία των άλλων και οι νόμοι επικεντρώνονται στην διατήρηση της ευημερίας μας και στο να μην βλάπτουμε τους άλλους, διότι αυτό θα έθετε σε κίνδυνο την δική μας ευημερία.

Στο έργο του Σοπενχάουερ μπορούμε να παρατηρήσουμε σαφώς τις επιρροές της ανατολικής παράδοσης. Εισήχθη στην Ασιατική κουλτούρα κατά την διάρκεια της θητείας του στην Βαϊμάρη και εισήγαγε πολλές πτυχές της εν λόγω κουλτούρας στο έργο του, δηλαδή τον Βουδισμό και τον Ινδουισμό, φτάνοντας στο σημείο να θεωρεί τον Βουδισμό ως την καλύτερη θρησκεία. Η πιο σημαντική πτυχή που πήρε ο Σοπενχάουερ από αυτές τις θρησκείες ήταν οι έννοιες της άρνησης των επιθυμιών και του ασκητισμού ως κορυφαίας μορφής αυτοβελτίωσης.

Είναι πολύ καλός λόγος που η προσέγγιση του Σοπενχάουερ στην ηθική άσκησε μεγάλη επιρροή στο έργο διάσημων συγγραφέων από πολλούς τομείς της γνώσης όπως ο Φρίντριχ Νίτσε, ο Έρβιν Σρέντινγκερ, ο Σίγκμουντ Φρόιντ, ο Άλμπερτ Αϊνστάιν, μεταξύ πολλών άλλων, και αυτό γιατί εξακολουθεί να είναι αφετηρία για εξαιρετικά επίκαιρες συζητήσεις ακόμη και μετά από δύο αιώνες.