Επιτάφιος του Περικλή (Απόσπασμα)

Ο Περικλέους Επιτάφιος ή Επιτάφιος του Περικλή είναι το απόσπασμα από το έργο «Ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου» του αρχαίου Αθηναίου ιστορικού Θουκυδίδη στο οποίο παρατίθεται ο λόγος που ο Περικλής εκφώνησε το 430 π.Χ. για τους πρώτους νεκρούς του Πελοποννησιακού πολέμου. 
 
Αντίθετα, πριν εγκωμιάσω τους άνδρες που κείτονται εδώ νεκροί, θα ήθελα να κάνω μια αναφορά στις αρχές που μας οδήγησαν ως εδώ και στους θεσμούς, και στα άλλα χαρακτηριστικά στα οποία οφείλουμε το μεγαλείο μας. Θεωρώ ότι αυτή τη στιγμή δεν θα ήταν απρεπές να πω λίγες λέξεις σχετικά με αυτά τα ζητήματα, και το ακροατήριο, τόσο οι Αθηναίοι όσο και οι ξένοι, καλό θα ήταν να τις ακούσει προσεκτικά.  

Έχουμε ένα σύστημα διακυβέρνησης που δεν αντιγράφει τους νόμους των γειτονικών μας κρατών• εμείς μάλλον λειτουργούμε ως παράδειγμα για τους άλλους παρά τους μιμούμαστε. Το πολίτευμα αυτό λέγεται δημοκρατία γιατί ασκείται εκ μέρους των πολλών και όχι των ολίγων. Όλοι είναι ίσοι απέναντι στον νόμο σε θέματα που αφορούν διαφορές μεταξύ πολιτών. Σε ό,τι αφορά δε την προσωπική φήμη, όποιος κερδίζει την εκτίμηση για κάποιον λόγο μπορεί να καταλάβει δημόσια αξιώματα – όχι με κλήρο αλλά λόγω της αξίας του. Και σε ό,τι αφορά τη φτώχεια, οποιοσδήποτε είναι σε θέση να υπηρετήσει την πόλη του δεν κωλύεται από την ταπεινή του κατάσταση να το πράξει. Διάγουμε τον δημόσιο βίο μας με ανοιχτό πνεύμα και γι’ αυτό δεν αντιμετωπίζουμε ο ένας τον άλλο με καχυποψία στα ζητήματα της καθημερινότητας. Δεν θυμώνουμε με τους γείτονες που ενεργούν με τον δικό τους τρόπο• ούτε τον κοιτάζουμε με το ύφος του ενοχλημένου, που είναι μεν απόλυτα αβλαβές αλλά εξίσου δυσάρεστο. Αν και διάγουμε τον ιδιωτικό βίο μας χωρίς να προσβάλλουμε ο ένας τον άλλο, δεν παρανομούμε στα δημόσια πράγματα, γιατί νιώθουμε δέος απέναντι στους άρχοντες και στους νόμους – ειδικά στους νόμους που υπάρχουν για να προστατεύουν θύματα και σε όσους νόμους, αν και άγραφοι, είναι γνωστό ότι προκαλούν ομολογουμένως ντροπή εάν παραβιαστούν.

Αποζητούμε την ομορφιά χωρίς υπερβολή και καλλιεργούμε τη σοφία χωρίς να γινόμαστε μαλθακοί. Θεωρούμε ότι ο πλούτος μας είναι ένα μέσο για δράση και όχι λόγος κομπορρημοσύνης. Κανείς δεν θεωρεί την ίδια τη φτώχεια κάτι το επαίσχυντο – πραγματικά επαίσχυντο είναι να μην κάνει κάποιος βήματα για να την αποφύγει. 
 
Επίσης, φροντίζουμε να κρίνουμε ορθά τα θέματα της πόλης -ή τουλάχιστον να λαμβάνουμε σωστές αποφάσεις για αυτά- από μόνοι μας, γιατί δεν θεωρούμε τη συζήτηση εμπόδιο στη δράση, αλλά πιστεύουμε ότι είναι χειρότερο να δρούμε εσπευσμένα χωρίς το προνόμιο να ενημερωνόμαστε προηγουμένως με τον λόγο. Επίσης, είμαστε μοναδικοί στο γεγονός ότι προσπαθούμε να είμαστε ταυτόχρονα τολμηροί αλλά και να συλλογιζόμαστε σχετικά με όσα πρόκειται να πράξουμε– σε άλλους τόπους η τόλμη είναι αποτέλεσμα άγνοιας, ή η υπερβολική ανάλυση οδηγεί στον δισταγμό απέναντι στην ανάληψη δράσης. Όσοι κατανοούν πλήρως τη διαφορά μεταξύ του τι οφείλουμε να φοβόμαστε και τι να απολαμβάνουμε και εξαιτίας αυτού δεν αποφεύγουν τον κίνδυνο, δικαίως πρέπει να θεωρήσουμε πως έχουν την πιο δυνατή ψυχή. 
 
Η προσέγγισή μας σχετικά με την αρετή είναι επίσης αντίθετη από πολλών άλλων ανθρώπων. Συνάπτουμε φιλίες όχι ευεργετούμενοι από αυτούς αλλά ευεργετώντας τους. Κατά κοινή ομολογία, όσο μεγαλύτερη είναι η ευεργεσία, τόσο πιο σταθερός είναι ο φίλος, γιατί η καλοσύνη που επέδειξε σημαίνει ότι διατηρεί το δικαίωμα στην ευγνωμοσύνη του άλλου. Αντίθετα, ο παραλήπτης είναι συνήθως λιγότερο ενθουσιώδης, καθώς γνωρίζει ότι δεν πρόκειται στην πραγματικότητα για μια χάρη που οφείλει να ανταποδώσει αλλά για μια υποχρέωση οφειλόμενη από εκείνον. Παρ όλα αυτά, εμείς είμαστε ο μόνος λαός που βοηθά άφοβα τους άλλους όχι τόσο από προσωπικό συμφέρον αλλά με πίστη στην ελευθερία μας.
Συνοψίζοντας, εννοώ ότι η πόλη στο σύνολό της είναι ένα διδακτικό πρότυπο για την Ελλάδα και, σε ατομικό επίπεδο, νομίζω ότι ένας άνδρας από όλους εμάς θα αποδεικνυόταν αυτάρκης σχεδόν από κάθε άποψη και, μάλιστα, με μια ευέλικτη γοητεία.  
 
ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ, ΠΕΡΙ ΠΟΛΕΜΟΥ