Αρχές Σύνταξης της Αρχαιοελληνικής Γλώσσας: 11. ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΕΣ ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

(i) Είδη υποθετικών λόγων

§11.46. Με βάση το κριτήριο που μόλις μνημονεύθηκε έξι κύρια είδη υποθετικών λόγων διακρίνονται στην ΑΕ:

Στο πρώτο είδος ο ομιλητής εκλαμβάνει, όπως συχνά λέγεται, την υπόθεση ως κάτι "πραγματικό" για να συνάψει με αυτήν ένα συμπέρασμα, απέχει ωστόσο από οποιαδήποτε απόφανση για το εάν όντως η υπόθεση είναι πραγματική (βλ. την Σημείωση που ακολουθεί αμέσως παρακάτω).

• Η υπόθεση εκφέρεται στην περίπτωση αυτή με εἰ και οριστική οποιουδήποτε χρόνου.

• Η απόδοση εκφέρεται με οποιαδήποτε έγκλιση, ανάλογα με το συμπέρασμα που καταλήγει ο ομιλητής από την προκείμενη υπόθεση. Τα ίδιο ισχύει και για την μετάφραση στα ΝΕ. Ως τύπος αυτού του πρώτου είδους και της μετάφρασής του μπορεί να χρησιμοποιηθεί η πρόταση:

εἰ + οριστική οποιουδήποτε χρόνου → οπαιαδήποτε έγκλισηεἰ τοῦτο ποιεῖς [ποιήσεις, ἐποίησας κ.λπ.], τὴν πόλιν βλάπτεις [βλάψεις, ἔβλαψας]

αν πραγματικά το κάνεις [θα το κάνεις, το έκανες κ.λπ.] αυτό, τότε βλάπτεις [θα βλάψεις, έβλαψες] την πόλη.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Το είδος αυτό ονομάζεται συνήθως "το πραγματικό" ή λέγεται ότι "εκφράζει το πραγματικό". Εάν αυτό σημαίνει ότι το περιεχόμενο της "πρότασης" ή της "υπόθεσης" είναι κάτι πραγματικό, ένα γεγονός, τότε η προηγούμενη ονομασία και ο τρόπος έκφρασης ("το πραγματικό", "εκφράζει το πραγματικό") δεν είναι και τόσο εύστοχα. Στο είδος αυτό δεν υπάρχει καμιά, θετική ή αρνητική, απόφανση για την σχέση της "υπόθεσης" με την πραγματικότητα, η οποία σχέση αφήνεται απροσδιόριστη. Ως πραγματική παρουσιάζεται εδώ μόνο η συνάφεια προκείμενης και συμπεράσματος ή "πρότασης/υπόθεσης" και "απόδοσης". Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα:

ΕΥΡ απ. 5 εἰ θεοί τι δρῶσιν αἰσχρόν, οὐκ εἰσὶν θεοί || εάν οι θεοί κάνουν κάτι ανήθικο, δεν είναι θεοί.

Το απόσπασμα αυτό δεν ισχυρίζεται ούτε ότι οι θεοί κάνουν πραγματικά κάτι ανήθικο, ούτε ότι δεν είναι θεοί. Πραγματικό είναι εδώ μόνο το ότι εάν ισχύει η "υπόθεση" (εἰ θεοί τι δρῶσιν αἰσχρόν), τότε ισχύει και η απόδοση. Αυτό είναι άλλωστε και το νόημα του εἰ που ουσιαστικά σημαίνει "εάν αληθεύει ότι …".

§11.47. Στο πρώτο αυτό είδος υποθετικού λόγου μπορούν να διακριθούν ως προς την απόδοση οι εξής υποκατηγορίες:

• Η απόδοση εκφέρεται κατά κανόνα, όπως και η υπόθεση, με οριστική οποιουδήποτε χρόνου, και παρουσιάζεται έτσι ως κάτι βέβαιο, πραγματικό, αντικειμενικό:

ΘΟΥΚ 3.65.2 εἰ μὲν ἡμεῖς αὐτοὶ πρός τε τὴν πόλιν ἐλθόντες ἐμαχόμεθα καὶ τὴν γῆν ἐδῃοῦμεν ὡς πολέμιοι, ἀδικοῦμεν∙ εἰ δὲ ἄνδρες ὑμῶν […] ἐπεκαλέσαντο ἑκόντες, τί ἀδικοῦμεν; || αν είχαμε έρθει από μόνοι μας και πολεμούσαμε την πολιτεία σας και καταστρέφαμε τη γη σας σαν εχθροί, τότε διαπράττουμε αδίκημα∙ αν όμως μας καλέσανε αυτόβουλα δικοί σας άνθρωποι, σε τι διαπράττουμε αδικία;

ΞΕΝ ΚΑναβ 2.1.19 εἰ μὲν τῶν μυρίων ἐλπίδων μία τις ὑμῖν ἐστι σωθῆναι πολεμοῦντας βασιλεῖ, συμβουλεύω μὴ παραδιδόναι τὰ ὅπλα· εἰ δέ τοι μηδεμία σωτηρίας ἐστὶν ἐλπὶς ἄκοντος βασιλέως, συμβουλεύω σῴζεσθαι ὑμῖν ὅπῃ δυνατόν || αν από τις άπειρες ελπίδες υπάρχει για σας πραγματικά έστω και μία να σωθείτε πολεμώντας τον βασιλιά, σας συμβουλεύω να μην παραδώσετε τα όπλα∙ αν όμως δεν υπάρχει καμιά ελπίδα σωτηρίας χωρίς τη θέληση του βασιλιά, σας συμβουλεύω να προσπαθήσετε να σωθείτε με οποιονδήποτε τρόπο μπορείτε.

• Ενδέχεται, πάλι, να εκφέρεται με προστακτική:

ΞΕΝ ΚΑναβ 5.4.7 εἰ ἡμᾶς ἀφήσετε, σκέψασθε πόθεν αὖθις ἂν τοσαύτην δύναμιν λάβοιτε σύμμαχον || αν δεν συνάψετε συμμαχία με μας, αναλογιστείτε από πού θα μπορούσατε να αποκτήσετε πάλι μια τόσο μεγάλη δύναμη ως σύμμαχο.

ΠΛ Συμπ 217b εἰ ψεύδομαι, Σώκρατες, ἐ ξέλεγχε || Σωκράτη, αν δεν λέω την αλήθεια, διάψευσέ με.

ΞΕΝ ΚΠαιδ 8.7.17 εἴ τις οὖν ὑμῶν ἢ δεξιᾶς βούλεται τῆς ἐμῆς ἅψασθαι ἢ ὄμμα τοὐμὸν ζῶντος ἔτι προσιδεῖν ἐθέλει, προσίτω·Αν λοιπόν κανένας από σας ή θέλει να πιάσει το δεξί μου χέρι ή να με δει στο πρόσωπο, όσο ακόμη είμαι ζωντανός, ας έρθει κοντά μου.

• Η απόδοση εκφέρεται πολύ συχνά με δυνητική ευκτική (ευκτική που συνοδεύεται από το ἄν), όταν πρόκειται να παρουσιαστεί ως κάτι αβέβαιο, αμφίβολο, ενδεχόμενο, πιθανό. Σε σύγκριση με την διατύπωση σε οριστική ενεστώτα ή μέλλοντα, η οποία είναι ένας πιο άμεσος και ακατέργαστος τρόπος έκφρασης, η δυνητική ευκτική συχνά χρησιμοποιείται, εξαιτίας ακριβώς της αμφισημίας της, για να προσδώσει μια υπαινικτική, μετριασμένη και εκλεπτυσμένη χροιά στον λόγο:

ΠΛ Απολ 25b πολλὴ γὰρ ἄν τις εὐδαιμονία εἴη περὶ τους νέους εἰ εἷς μὲν μόνος αὐτοὺς διαφθείρει, οἱ δ' ἄλλοι ὠφελοῦσιν || οι νέοι θα ήταν πολύ τυχεροί αν ένας μόνο τους κάνει κακό, ενώ όλοι οι άλλοι τους ωφελούν.

ΠΛ Θεαιτ 171b οὐκοῦν τὴν αὑτοῦ ἂν ψευδῆ συγχωροῖ, εἰ τὴν τῶν ἡγουμένων αὐτὸν ψεύδεσθαι ὁμολογεῖ ἀληθῆ εἶναι; || επομένως θα παραδεχόταν την στρεβλότητα της άποψής του, εάν αναγνωρίζει ότι είναι ορθή η γνώμη εκείνων που πιστεύουν ότι πλανιέται;

ΠΛ Φαιδρ 242e εἰ ἔστιν, ὥσπερ οὖν ἔστι, θεὸς ἤ τι θεῖον ὁ Ἔρως, οὐδὲν ἂν κακὸν εἴη || αν λοιπόν είναι, όπως βέβαια είναι, ο Έρωτας θεός ή κάτι θεϊκό, τότε δεν μπορεί να είναι κάτι κακό.

ΛΥΣ 13.94 καὶ οὕτως ἂν δεινότατα πάντων πάθοιεν, εἰ […] οὗτοι ὁμόψηφοι κατ' ἐκείνων τῶν ἀνδρῶν τοῖς τριάκοντα γενήσονται || έτσι, μπορεί να πάθουν τα χειρότερα αν […] εκείνοι ψηφίσουν όπως και οι Τριάκοντα εναντίον εκείνων των ανδρών.

Σπανιότερα ενδέχεται στην απόδοση να χρησιμοποιούνται:

• "υποτακτική της ενθάρρυνσης":

ΣΟΦ Φιλ 526 ἀλλ' εἰ δοκεῖ, πλέωμεν, ὁρμάσθω [Φιλοκτήτης] ταχύς || αλλά αν νομίζεις, ας ξεκινήσουμε, και γρήγορα ας ετοιμαστεί [ο Φιλοκτήτης].

ΣΟΦ Φιλ 645 ἀλλ' εἰ δοκεῖ, χωρῶμεν || όμως αν έχεις αυτή τη γνώμη, ας πάμε.

ΠΛ Φαιδ 78b ὅθεν δὲ ἀπελίπομεν ἐπανέλθωμεν, εἴ σοι ἡδομένῳ ἐστίν || ας επανέλθουμε όμως στο σημείο που αφήσαμε τη συζήτηση, αν έχεις την ευχαρίστηση.

• "ευχετική ευκτική":

ΟΜ Οδ 4.193 εἴ τι που ἔστι, πίθοιό μοι || αν επιτρέπεται, άκου τη γνώμη μου.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Όταν τόσο στην υπόθεση όσο και στην απόδοση του πρώτου είδους υπάρχει μέλλοντας (δηλ. έχουμε το σχήμα εἰ + οριστική μέλλοντα → οριστική μέλλοντα), ο υποθετικός λόγος δηλώνει το πραγματικό στο μέλλον, πρόκειται δηλ. για το πραγματικό με σημασία προσδοκωμένου. Παραδείγματα:

ΕΥΡ απ. 5 εἰ μὴ καθέξεις γλῶσσαν, ἔσται σοι κακά || αν δεν μαζέψεις τη γλώσσα σου, θα σου συμβούν κακά.

§11.48. Στο δεύτερο είδος του υποθετικού λόγου ο ομιλητής παρουσιάζει το περιεχόμενο της υπόθεσης ως κάτι "μη πραγματικό", ως κάτι, δηλαδή, που δεν μπορεί ή δεν θα μπορούσε να γίνει, καθώς βρίσκεται σε αντίθεση προς ό,τι πραγματικά συμβαίνει ή συνέβη. Η απόδοση δηλώνει ποιο θα ήταν το αποτέλεσμα εάν θα γινόταν ή είχε γίνει πραγματικότητα η υπόθεση.

• Η υπόθεση εκφέρεται εδώ με εἰ και οριστική ιστορικού χρόνου.

• Η απόδοση εκφέρεται κατά κανόνα με οριστική ιστορικού χρόνου που συνοδεύεται από το ἄν, δηλαδή με δυνητική οριστική. Στα ΝΕ η υπόθεση μεταφράζεται με παρατατικό ή, εάν υπάρχει στο πρωτότυπο, με οριστική υπερσυντέλικου, η απόδοση με "θα" και παρατατικό (ή υπερσυντέλικο). Ο τύπος εδώ είναι ο εξής:

εἰ + οριστική ιστορικού χρόνου → δυνητική οριστικήεἰ τοῦτο ἐποίεις [ἐποίησας κ.λπ.], τὴν πόλιν ἂν ἔβλαπτες [ ἔβλαψας]

αν [θα] το έκανες [το είχες κάνει] αυτό, θα έβλαπτες [θα είχες βλάψει] την πόλη [υπονοείται: "όμως δεν θα το κάνεις και επομένως δεν την βλάπτεις" ή: "όμως δεν το έκανες και επομένως δεν την έβλαψες].

§11.49. Ως προς την απόδοση μπορούν και εδώ να διακριθούν και εδώ διάφορες υποκατηγορίες:

• Ενδέχεται οι ρηματικές ενέργειες να ανήκουν στο παρελθόν, η ισχύς, δηλαδή, του ρηματικού περιεχομένου να περιορίζεται σ' αυτό. Παραδείγματα:

ΞΕΝ Απομν 1.1.5 τίς οὐκ ἂν ὁμολογήσειεν αὐτὸν [Σωκράτη] βούλεσθαι μήτ' ἠλίθιον μήτ' ἀλαζόνα φαίνεσθαι τοῖς συνοῦσιν; ἐδόκει δ' ἂν ἀμφότερα ταῦτα, εἰ προαγορεύων ὡς ὑπὸ θεοῦ φαινόμενα καὶ ψευδόμενος ἐφαίνετο. δῆλον οὖν ὅτι οὐκ ἂν προέλεγεν, εἰ μὴ ἐπίστευεν ἀληθεύσειν || ποιος δεν θα παραδεχόταν ότι ο Σωκράτης δεν ήθελε να φαίνεται στους φίλους του ούτε ηλίθιος ούτε αλαζόνας∙ θα έδινε την εντύπωση ότι είχε και τα δύο αυτά χαρακτηριστικά, εάν προέλεγε κάτι ως φανερωμένο από τον θεό και κατόπιν αποδεικνυόταν ότι έλεγε ψέμματα∙ είναι λοιπόν πρόδηλο ότι δεν θα προέλεγε τίποτα αν δεν ήταν πεπεισμένος πως θα επαληθευόταν.

ΛΥΣ 13.90 εἰ μὲν οὖν οὗτος μὲν ἐν ἄστει, ἡμεῖς δ' ἐν Πειραιεῖ ἦμεν, εἶχον ἄν τινα λόγον αὐτῷ αἱ συνθῆκαι· νῦν δὲ οὗτος ἐν Πειραιεῖ ἦν || αν βέβαια αυτός ήταν στην πόλη και εμείς στον Πειραιά, θα μπορούσε να επικαλεστεί τις συμφωνίες· αλλά όμως αυτός ήταν στον Πειραιά [με το "νῦν δὲ…" εισάγεται η μετάβαση στην υφιστάμενη πραγματικότητα].

ΑΝΔΟΚ 3.2 εἰ μὲν οὖν μηδεπώποτε πρότερον ὁ δῆμος ὁ [τῶν] Ἀθηναίων εἰρήνην ἐποιήσατο πρὸς Λακεδαιμονίους, εἰκότως ἂν ἐφοβούμεθα αὐτὸ διά τε τὴν ἀπειρίαν τοῦ ἔργου διά τε τὴν ἐκείνων ἀπιστίαν· ὅπου δὲ πολλάκις ἤδη πρότερον εἰρήνην ἐποιήσασθε δημοκρατούμενοι, πῶς οὐκ εἰκὸς ὑμᾶς πρῶτον ἐκεῖνα σκέψασθαι τὰ τότε γενόμενα; || αν βέβαια ποτέ στο παρελθόν η Αθηναϊκή Δημοκρατία δεν είχε συνάψει ειρήνη με τους Λακεδαιμονίους, εύλογα θα φοβόμασταν και εξαιτίας της απειρίας μας στο έργο αυτό και επειδή εκείνοι δεν τηρούν τα συμφωνημένα. Εφόσον όμως πολλές φορές ήδη στο παρελθόν συνάψατε ειρήνη έχοντας δημοκρατία, πώς να μην είναι εύλογο να αναλογιστείτε πρώτα εκείνα που συνέβησαν τότε;

• Ενδέχεται οι παρελθούσες ρηματικές ενέργειες, είτε και της εξαρτημένης και της κύριας πρότασης είτε μόνο της μιας από τις δύο, να συνδέονται με το παρόν του ομιλητή, καθώς επεκτείνονται κατά κάποιον τρόπο μέχρι αυτό. Τις πιο πολλές φορές χρησιμοποιείται εδώ ο παρατατικός ή ο ισοδύναμος υπερσυντέλικος, σπανιότερα ο αόριστος. Παραδείγματα:

ΣΟΦ Αντ 755 εἰ μὴ πατὴρ ἦσθ', εἶπον ἄν σ' οὐκ εὖ φρονεῖν || αν δεν ήσουν πατέρας μου θα έλεγα δεν είσαι στα καλά σου.

ΞΕΝ Απομν 4.3.3 [φῶς] εἰ μὴ εἴχομεν, ὅμοιοι τοῖς τυφλοῖς ἂν ἦμεν || αν δεν είχαμε φως, θα ήμασταν όμοιοι με τους τυφλούς.

ΛΥΣ 24.11 εἰ ἐκεκτήμην οὐσίαν, ἐπ' ἀστράβης ἂν ὠχούμην, ἀλλ' οὐκ ἐπὶ τοὺς ἀλλοτρίους ἵππους ἀνέβαινον· νυνὶ δ' ἐπειδὴ τοιοῦτον οὐ δύναμαι κτήσασθαι, τοῖς ἀλλοτρίοις ἵπποις ἀναγκάζομαι χρῆσθαι πολλάκις || αν είχα περιουσία, θα ίππευα σε άλογο με σαμάρι πολυτελείας και δε θα ανέβαινα σε ξένα άλογα· επειδή όμως δεν μπορώ να αγοράσω τέτοιο, αναγκάζομαι πολλές φορές να χρησιμοποιώ τα ξένα άλογα.

§11.50. Όταν στην απόδοση χρησιμοποιείται απρόσωπο ρήμα ή απρόσωπη έκφραση (π.χ. ἔδει, ἐχρῆν, ἐνῆν, ἔπρεπε, προσῆκε, δίκαιον ἦν, ἄξιον ἦν, ἀναγκαῖον ἦν, οἷον τ' ἦν, εἰκός ἦν κ.λπ.), είναι δυνατόν να παραλείπεται το δυνητικό ἄν.

ΙΣΟΚΡ 4.170 ἐχρῆνγὰρ αὐτούς, εἴπερ ἦσαν ἄξιοι τῆς παρούσης δόξης, ἁπάντων ἀφεμένους τῶν ἄλλων περὶ τοῦ πολέμου τοῦ πρὸς τοὺς βαρβάρους εἰσηγεῖσθαι καὶ συμβουλεύειν || έπρεπε, δηλαδή, αυτοί, αν άξιζαν πραγματικά τη φήμη που έχουν τώρα, αφήνοντας κατά μέρος κάθε άλλο ζήτημα, να υποβάλλουν τις προτάσεις και να προσφέρουν τις συμβουλές τους μονάχα για τον πόλεμο εναντίον των βαρβάρων.

Πρβ., ωστόσο, ΔΗΜ πρ 1.1-3 εἰ μὲν οὖν εἶχεν καλῶς τὰ πράγματα, οὐδὲν ἂν ἔδει συμβουλεύειν || Αν, βέβαια, πήγαιναν καλά τα πράγματα, καθόλου δεν θα χρειαζόταν να σας δίνω συμβουλές.

• Παράλειψη του δυνητικού ἄν έχουμε και στις παρακάτω συνεκφορές: ἐκινδύνευσε, ἔμελλον, ἐβουλόμην +απαρέμφατο.

ΘΟΥΚ 3.74.2καὶ ἡ πόλις ἐκινδύνευσε πᾶσα διαφθαρῆναι, εἰ ἄνεμος ἐπεγένετο τῇ φλογὶ ἐπίφορος ἐς αὐτήν || και η πόλη θα κινδύνευε να καταστραφεί ολόκληρη, αν σηκωνόταν άνεμος με κατεύθυνση προς αυτή.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ 1: Ενίοτε στον Όμηρο η απόδοση εκφέρεται με ευκτική και ἄν [κεν]:

ΟΜ Ιλ 2.80-83 εἰ μέν τις τὸν ὄνειρον Ἀχαιῶν ἄλλος ἔνισπε, ψεῦδός κεν φαῖμεν καὶ νοσφιζοίμεθα μᾶλλον· νῦν δ' ἴδεν ὃς μέγ' ἄριστος Ἀχαιῶν εὔχεται εἶναι || αν έλεγε κάποιος άλλος από τους Αχαιούς αυτό το όνειρο, θα το λέγαμε απάτη και θα προτιμούσαμε να το αγνοήσουμε· μα τώρα το είδε αυτός που υπερηφανεύεται πως είναι ο κατά πολύ ανώτερος ανάμεσα στους Αχαιούς.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ 2: Κατ' εξαίρεση μόνο χρησιμοποιείται στην απόδοση η απλή οριστική αρκτικού χρόνου, πράγμα που οφείλεται σε ρητορικούς λόγους ή στην έλλειψη της πραγματικής απόδοσης:

ΕΥΡ Ελ 1106-1106 εἰ δ' ἦσθα μετρία, τἄλλα γ' ἡδίστη θεῶν πέφυκας ἀνθρώποισιν || αν ήξερες μόνο το μέτρο να κρατήσεις, θα ήσουν η πιο καλή από τους θεούς για τους ανθρώπους.

ΔΗΜ 53.17 τηρήσας με ἀνιόντα ἐκ Πειραιῶς ὀψὲ περὶ τὰς λιθοτομίας παίει τε πὺξ καὶ ἁρπάζει μέσον καὶ ὠθεῖ με εἰς τὰς λιθοτομίας, εἰ μη τινες προσιόντες, βοῶντος μου ἀκούσαντες, παρεγένοντο καὶ ἐβοήθησαν || αφού με παραφύλαξε κοντά στα λατομεία όταν επέστρεφα αργά από τον Πειραιά, [ο Νικόστρατος] με χτυπάει με τη γροθιά του και αρπάζοντάς με από τη μέση με σπρώχνει προς τα λατομεία [και θα με στρίμωχνε εκεί μέσα], αν μερικοί περαστικοί, ακούγοντάς με να φωνάζω, δεν έσπευδαν να με βοηθήσουν.

§11.51. Το τρίτο είδος του υποθετικού λόγου χρησιμοποιείται όταν το περιεχόμενο της υπόθεσης πρόκειται να παρουσιαστεί ως κάτι το οποίο, ανάλογα με τις περιστάσεις ή την εμπειρία του ομιλούντος, μπορεί ή πρέπει να προσδοκά κανείς ("το προσδοκώμενο").

• Η υπόθεση εκφέρεται στο είδος αυτό με το ἐὰν (= εἰ ἄν "αν ενδεχομένως"), ἄν, ἤν (ποιητ. εἴ κε, εἴ κεν) και υποτακτική.

• Η απόδοση εκφέρεται κατά κανόνα σε οριστική μέλλοντα ή με κάποια έκφραση που έχει σημασία μέλλοντα. Ως τύπος αυτής της περίπτωσης και της μετάφρασής της μπορεί να θεωρηθεί ο εξής:

ἐὰν + υποτακτική → οριστική μέλλοντα ή μελλοντική έκφρασηἐὰν τοῦτο ποιῇς [ποιήσῃς], τὴν πόλιν βλάψεις

αν [θα] το κάνεις αυτό, θα βλάψεις την πόλη.

Πιο αναλυτικά για την απόδοση και τους τρόπους εκφοράς της ισχύουν τα εξής:

§11.52. Όταν η προσδοκία που εκφράζει η υπόθεση αναφέρεται ειδικά σε κάτιμελλοντικό, τότε η απόδοση εκφέρεται:

• Κατά κανόνα με οριστική μέλλοντα:

ΞΕΝ ΚΑναβ 1.4.14 ἄνδρες, ἐάν μοι πεισθῆτε, οὔτε κινδυνεύσαντες οὔτε πονήσαντες τῶν ἄλλων πλέον προτιμήσεσθε στρατιωτῶν ὑπὸ Κύρου || στρατιώτες, αν ακούσετε τη συμβουλή μου, τότε ο Κύρος θα σας εκτιμήσει περισσότερο από τους άλλους στρατιώτες, χωρίς να κινδυνεύσετε και χωρίς να κοπιάσετε περισσότερο από αυτούς.

ΠΛ Γοργ 455d τί ἡμῖν, ὦ Γοργία, ἔσται, ἐάν σοι συνῶμεν; τι θα μας συμβεί, Γοργία, αν συναναστραφούμε μαζί σου;

ΠΛ Λαχ 201c ἥξω παρὰ σὲ αὔριον, ἐὰν θεὸς ἐθέλῃ || θα έρθω αύριο σε σένα, αν το θέλει ο θεός.

• Με διάφορες μελλοντικές εκφράσεις. Πιο συγκεκριμένα:

• με εγκλίσεις επιθυμίας, δηλ. προστακτική, υποτακτική, ευχετική ευκτική:

ΞΕΝ ΚΠαιδ 3.2.13 ἢν μὲν πόλεμον αἱρῆσθε, μηκέτι ἥκετε δεῦρο ἄνευ ὅπλων, εἰ σωφρονεῖτε∙ ἢν δὲ εἰρήνης δοκῆτε δεῖσθαι, ἄνευ ὅπλων ἥκετε || αν προτιμάτε τον πόλεμο, να μην έρχεστε πλέον εδώ χωρίς όπλα, εφόσον είστε γνωστικοί∙ αν πάλι πιστεύετε ότι έχετε ανάγκη την ειρήνη, να έρχεστε άοπλοι.

ΠΛ Πολ 358b Ἴθι δή, ἔφη, ἄκουσον καὶ ἐμοῦ, ἐάν σοι ἔτι ταὐτὰ δοκῇ || εμπρός, λοιπόν, είπε, άκουσε και εμένα, αν έχεις ακόμη την ίδια γνώμη.

ΠΛ Τιμ 29c ἐὰν οὖν, ὦ Σώκρατες, πολλὰ πολλῶν πέρι, θεῶν καὶ τῆς τοῦ παντὸς γενέσεως, μὴ δυνατοὶ γιγνώμεθα πάντῃ πάντως αὐτοὺς ἑαυτοῖς ὁμολογουμένους λόγους καὶ ἀπηκριβωμένους ἀποδοῦναι, μὴ θαυμάσῃς || αν, λοιπόν, Σωκράτη, δεν καταφέρουμε να διατυπώσουμε απολύτως συνεπείς από κάθε πλευρά και ακριβείς συλλογισμούς για πολλά και ποικίλα ζητήματα ―για τους θεούς και τη γέννηση του σύμπαντος―, μην εκπλαγείς.

ΑΡΙΣΤΟΦ Βατ 586-588 Ἀλλ' ἤν σε τοῦ λοιποῦ ποτ' ἀφέλωμαι χρόνου͵ πρόρριζος αὐτός͵ ἡ γυνή͵ τὰ παιδία͵ κάκιστ' ἀπολοίμην || αλλά αν σου τα αφαιρέσω κάποτε στο μέλλον, να αφανιστώ με τον χειρότερο τρόπο ο ίδιος, αλλά κι η γυναίκα και τα παιδιά μου.

• με δυνητική ευκτική:

ΞΕΝ Απολ 6 ἂν δὲ αἰσθάνωμαι χείρων γιγνόμενος καὶ καταμέμφωμαι ἐμαυτόν, πῶς ἄν […] ἐγὼ ἔτι ἂν ἡδέως βιοτεύοιμι; || αν πάλι αισθάνομαι ότι γίνομαι χειρότερος και τα βάζω διαρκώς με τον εαυτό μου, πως θα μπορούσα πια να χαίρομαι τη ζωή;

ΠΛ Μενεξ 239c ἐὰν ἡμεῖς ἐπιχειρῶμεν τὰ αὐτὰ λόγῳ ψιλῷ κοσμεῖν, τάχ' ἂν δεύτεροι φαινοίμεθα || αν εγώ επιχειρήσω να εγκωμιάσω τα ίδια έργα με τον γυμνό πεζό λόγο, θα μπορούσα να φανώ κατώτερος.

• με απρόσωπο ρήμα + τελικό απαρέμφατο:

ΞΕΝ ΚΑναβ 1.7.7 ἢν δ' ἡμεῖς νικήσωμεν, ἡμᾶς δεῖ τοὺς ἡμετέρους φίλους τούτων ἐγκρατεῖς ποιῆσαι || αν, όμως, νικήσουμε εμείς, πρέπει να καταστήσουμε τους δικούς μας φίλους κυρίους τους [ενν. των χωρών αυτών].

• με μελλοντικό ενεστώτα:

ΠΛ Πολ 473d ἐὰνμή […] ἢ οἱ φιλόσοφοι βασιλεύσωσιν ἐν ταῖς πόλεσιν ἢ οἱ βασιλῆς τε νῦν λεγόμενοι καὶ δυνάσται φιλοσοφήσωσι γνησίως τε καὶ ἱκανῶς, καὶ τοῦτο εἰς ταὐτὸν συμπέσῃ, δύναμίς τε πολιτικὴ καὶ φιλοσοφία, τῶν δὲ νῦν πορευομένων χωρὶς ἐφ' ἑκάτερον αἱ πολλαὶ φύσεις ἐξ ἀνάγκης ἀποκλεισθῶσιν, οὐκ ἔστι κακῶν παῦλα […] ταῖς πόλεσι || αν δεν συμβεί ή να κυβερνήσουν στις πολιτείες οι φιλόσοφοι ή να φιλοσοφήσουν γνήσια και σε βάθος αυτοί που τώρα τους αποκαλούν βασιλιάδες και κυρίαρχους της εξουσίας και έτσι αυτά τα δύο, πολιτική εξουσία και φιλοσοφία, συμπέσουν, και αν δεν αποκλειστούν με κάποιο εξαναγκαστικό μέσο από αυτές τις δύο οι πολλές φύσεις που προσεγγίζουν τώρα την καθεμιά τους, δεν θα έχουν τέλος οι συμφορές για τις πολιτείες.

ΕΥΡ Ανδρ 381 ἢν θανῇς σύ, παῖς ὅδ' ἐκφεύγει μόρον || αν πεθάνεις εσύ, το παιδί αυτό θα γλυτώσει τον θάνατο.

• με ρηματικά επίθετα (-τέος, -τὸς + ἐστί):

ΑΡΙΣΤ ΗΝικ 1165b13-14 ἐὰν δ' ἀποδέχηται ὡς ἀγαθόν, γένηται δὲ μοχθηρὸς καὶ δοκῇ, ἆρ' ἔτι φιλητέον; || αν, όμως, προσφέρει κανείς τη φιλία του σε κάποιον που θεώρησε έντιμο, στη συνέχεια , ωστόσο, εκείνος αποδειχτεί πανούργος, πρέπει να εξακολουθήσει να τον αγαπά;

• με απαρέμφατο του σκοπού:

ΘΟΥΚ 1.44.1 ἐπιμαχίαν δ' ἐποιήσαντο τῇ ἀλλήλων βοηθεῖν, ἐάν τις ἐπὶ Κέρκυραν ἴῃ ἢ Ἀθήνας ἢ τοὺς τούτων ξυμμάχους. σύναψαν αμυντική συμμαχία, για να βοηθούν η μία πόλη την άλλη, εάν κάποιος έκανε επίθεση ενάντια στην Κέρκυρα, την Αθήνα ή τους συμμάχους καθεμιάς.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Η υποτακτική που χρησιμοποιείται στην υπόθεση είναι η υποτακτική με σημασία μέλλοντα ("προορατική υποτακτική"). Το ἐὰν με υποτακτική ενεστώτα συγγενεύει με το εἰ και οριστική μέλλοντα, γι' αυτό άλλωστε οι δύο τρόποι έκφρασης ενδέχεται να χρησιμοποιούνται εναλλακτικά στην ίδια συνάφεια του λόγου, όπως π.χ.:

ΗΡΟΔ 1.71 τοῦτον μὲν δή, εἰ νικήσεις, τι σφέας ἀπαιρήσεαι, τοῖσί γε μὴ ἔστι μηδέν; τοῦτο δε, ἢν νικηθῇς μάθε ὅσα ἀγαθἀ ἀποβαλέεις || αν λοιπόν τους νικήσεις, τι έχεις να πάρεις από αυτούς, οι οποίοι δεν έχουν τίποτα; αν όμως, αντίθετα, νικηθείς, αναλογίσου πόσα αγαθά θα χάσεις.

Η διαφορά μεταξύ των δύο εκφορών έγκειται στο εξής: Κατά την χρήση του εἰ με οριστική μέλλοντα, ο ομιλητής διατυπώνει τον υποθετικό λόγο ως μια καθαρά λογική αλληλουχία προτάσεων, παρουσιάζει αυτό που δηλώνει η υπόθεση ως κάτι που θα συμβεί σίγουρα (ή ως μια απειλή ή προειδοποίηση). Χρησιμοποιώντας το ἐὰν και υποτακτική, αντίθετα, τονίζεται η προσδοκία του ομιλητή για την πραγματοποίηση αυτού που δηλώνεται στην υποθετική πρόταση.

§11.53. Το τέταρτο είδος υποθετικών λόγων χρησιμοποιείται όταν η προσδοκία η οποία εκφράζεται στην υποθετική πρόταση, αναφέρεταισε κάτι που ισχύει παντού και πάντοτε, δηλαδή "καθολικά" (δηλώνεται, δηλαδή, "το αορίστως επαναλαμβανόμενο στο παρόν και το μέλλον", με την έννοια του: "κάθε φορά που").

• Η υπόθεση σε αυτό το είδος εκφέρεται με το ἐὰν (= εἰ ἄν "αν ενδεχομένως"), ἄν, ἤν (ποιητ. εἴ κε, εἴ κεν) και υποτακτική.

• Η απόδοση εκφέρεται κατά κανόνα με ενεστώτα οριστικής, ενώ αρκετές φορές με γνωμικό αόριστο. Τύπος:

ἐάν + υποτακτική → οριστική ενεστώτα (ή γνωμικός αόριστος)ἐάν τις τοῦτο ποιῇ [ποιήσῃ], χαίρουσιν οἱ θεοί

εάν [= κάθε φορά που, πάντοτε όταν] το κάνει κανείς αυτό, χαίρονται οι θεοί.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Πιο συγκεκριμένα, η υπόθεση στο τέταρτο είδος των υποθετικών λόγων εκφέρεται με:

• υποτακτική του ενεστώτα, όταν η ενέργεια της κύριας πρότασης (δηλ. της απόδοσης) είναι ταυτόχρονη με την ενέργεια της εξαρτημένης πρότασης (δηλ. της υπόθεσης),

• υποτακτική του αορίστου, όταν η ενέργεια της κύριας πρότασης (δηλ. της απόδοσης) προηγείται από την ενέργεια της εξαρτημένης πρότασης (δηλ. της υπόθεσης).

ΣΟΦ Φιλ 1321-1323 σὺ δ' ἠγρίωσαι, κοὔτε σύμβουλον δέχῃ, ἐάν τε νουθετῇ τις εὐνοίᾳ λέγων, στυγεῖς || εσύ όμως είσαι αγριεμένος και δεν δέχεσαι συμβουλή, και αν [= και κάθε φορά που, πάντοτε όταν] σε συμβουλεύει κανείς θέλοντας το καλό σου, τον μισείς.

ΕΥΡ Αλκ 671-672 ἢν δ' ἐγγὺς ἔλθῃ θάνατος, οὐδεὶς βούλεται θνῄσκειν || αν πλησιάσει ο θάνατος, κανείς δεν θέλει να πεθάνει.

§11.54. Η απόδοση ενός υποθετικού λόγου που δηλώνει αόριστη επανάληψη στο παρόν ή στο μέλλον μπορεί να εκφέρεται:

• Κατά κανόνα, με οριστική αρκτικού χρόνου, συνήθως ενεστώτα:

ΠΛ Πρωτ 322d καὶ διὰ ταῦτα οἵ τε ἄλλοι καὶ Ἀθηναῖοι, ὅταν μὲν περὶ ἀρετῆς τεκτονικῆς ᾖ λόγος ἢ ἄλλης τινὸς δημιουργικῆς, ὀλίγοις οἴονται μετεῖναι συμβουλῆς, καὶ ἐάν τις ἐκτὸς ὢν τῶν ὀλίγων συμβουλεύῃ, οὐκ ἀνέχονται || και γι' αυτούς τους λόγους και οι άλλοι και οι Αθηναίοι, όταν η συζήτηση αφορά την οικοδομική τέχνη ή κάποια άλλη τεχνική δραστηριότητα, πιστεύουν ότι λίγοι έχουν τη δυνατότητα να συμβουλεύουν και, εάν κάποιος εκτός από αυτούς τους λίγους, επιχειρεί να τους προσφέρει τις συμβουλές του, δεν του επιτρέπουν.

ΑΡΙΣΤΟΦ Εκκλ 176-178 ὁρῶ γὰρ αὐτὴν [τὴν πόλιν] προστάταισι χρωμένην ἀεὶ πονηροῖς. κἄν τις ἡμέραν μίαν χρηστὸς γένηται, δέκα πονηρὸς γίγνεται || γιατί βλέπω αυτή την πολιτεία να κυβερνιέται από διεφθαρμένους ηγεμόνες∙ και αν κάποιος γίνει μια μέρα έντιμος, τις δέκα γίνεται απατεώνας.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Πολύ σπάνια μπορεί να χρησιμοποιείται στην απόδοση και ένας παρακείμενος που ισοδυναμεί με ενεστώτα, π.χ.:

ΔΗΜ 11.11 ἔτι δὲ τῶν μὲν πολλῶν ἐὰν ἁμάρτῃτις, ζημίας κατὰ τὴν ἀξίαν εἴληφεν· οἱ δ' ὅταν μάλιστα κατορθώσωσι, τότε μάλιστα σκορακίζονται καὶ προπηλακίζονται παρὰ τὸ προσῆκον || και αν κάποιος από τους απλούς στρατιώτες σφάλει, έχει την τιμωρία που του αξίζει· εκείνοι [=οι αξιωματούχοι], αντιθέτως, όταν πετύχουν κάποιο σημαντικό κατόρθωμα, τότε κυρίως υβρίζονται και προπηλακίζονται, παρόλο που δεν τους αξίζει.

• Σπανιότερα με γνωμικό αόριστο.

ΞΕΝ ΚΠαιδ 1.2.2 ἢν δέ τις τούτων τι παραβαίνῃ͵ ζημίαν αὐτοῖς ἐπέθεσαν || κι αν κάποιος υποπέσει σε κάποιο από αυτά τα αδικήματα, τιμωρείται.

§11.55. Το πέμπτο είδος υποθετικών λόγων χρησιμοποιείται όταν ο ομιλητής θέλει να παρουσιάσει την υπόθεση ως μιαν απλή σκέψη του ("απλή σκέψη του λέγοντος"), ως μια αυθαίρετη, αλλά λογικά δυνατή εικασία ή πιθανολογία για κάτι παροντικό ή μελλοντικό, το οποίο ενδέχεται εξίσου να πραγματοποιηθεί ή να μη πραγματοποιηθεί.

• Η υπόθεση σε αυτό το είδος υποθετικών λόγων εκφέρεται με εἰ και ευκτική.

• Η απόδοση εκφέρεται κατά κανόνα με ευκτική που συνοδεύεται από το ἄν, δηλαδή με δυνητική ευκτική, για να δηλώσει ποιο θα ήταν το αποτέλεσμα αν η υπόθεση επαληθευόταν και γινόταν πραγματικότητα. Αρκετές φορές, ωστόσο, στην απόδοση χρησιμοποιείται η οριστική ενός αρκτικού χρόνου. Στη μετάφραση της υπόθεσης αυτού του είδους χρησιμοποιείται συνήθως ο παρατατικός, ενώ η δυνητική ευκτική της απόδοσης μεταφράζεται με τον συνήθη τρόπο (θα +παρατατικός, μπορεί να…. κλπ). Ο τύπος αυτού του υποθετικού λόγου είναι ο εξής:

εἰ + ευκτική → δυνητική ευκτική (ή οριστική αρκτικού χρόνου)εἰ τοῦτο ποιοίης [ποιήσειας], τὴν πόλιν ἂν βλάπτοις [βλάψειας]

αν το έκανες αυτό [πράγμα που θα μπορούσα να το σκεφτώ], θα έβλαπτες την πόλη.

§11.56. Με βάση την εκφορά της απόδοσης μπορεί και εδώ να διακριθούν οι εξής υποκατηγορίες:

• Η απόδοση εκφράζεται κατά κανόνα με δυνητική ευκτική, παρουσιάζοντας έτσι και το συμπέρασμα της υπόθεσης ως κάτι που η πραγματικότητά του δεν έχει κριθεί ακόμη, δηλαδή ως μια απλή δυνατότητα:

ΘΟΥΚ 1.70.9 εἴ τις αὐτοὺς ξυνελὼν φαίη πεφυκέναι ἐπὶ τῷ μήτε αὐτοὺς ἔχειν ἡσυχίαν μήτε τοὺς ἄλλους ἀνθρώπους ἐᾶν, ὀρθῶς ἂν εἴποι || αν έλεγε κανείς γι' αυτούς με μια κουβέντα ότι γεννήθηκαν για να μην κάθονται ούτε οι ίδιοι ήσυχα ούτε να αφήνουν τους άλλους ήσυχους, θα μιλούσε σωστά.

ΞΕΝ Κ Αναβ 5.6.9 ὡς δ' αὔτως καὶ ὁ Παρθένιος ἄβατος· ἐφ' ὃν ἔλθοιτε ἄν, εἰ τὸν Ἅλυν διαβαίητε || και ο Παρθένιος ποταμός είναι επίσης αδιάβατος, στον οποίον μπορείτε να φτάσετε, αν διαβείτε τον Άλυ.

ΠΛ Γοργ 469c εἰ ἀναγκαῖον εἴη ἀδικεῖν ἢ ἀδικεῖσθαι, ἑλοίμην ἂν μᾶλλον ἀδικεῖσθαι ἢ ἀδικεῖν || αν ήταν αναπόφευκτο να αδικώ ή να αδικούμαι θα προτιμούσα περισσότερο να αδικούμαι παρά να αδικώ.

ΛΥΣ 31.31 σχέτλιον δ' ἂν εἴη, εἰ οὗτος μὲν ἅπαντας τοὺς πολίτας περὶ οὐδενὸς ἡγήσατο, ὑμεῖς δὲ τοῦτον ἕνα ὄντα μὴ ἀποδοκιμάσαιτε || θα ήταν θλιβερό, αν εσείς δεν αποδοκιμάσετε αυτόν, που, ενώ ήταν ένας μόνο, περιφρόνησε πλήρως ολόκληρο το σώμα των πολιτών

ΙΣΟΚΡ 2.8 εἰ τις τοὺς κρατοῦντας τοῦ πλήθους ἐπ' ἀρετὴν προτρέψειεν, ἀμφοτέρους ἂν ὀνήσειε, καὶ τοὺς τὰς δυναστείας ἔχοντας καὶ τοὺς ὑπ' αὐτοῖς ὄντας || αν κανείς προέτρεπε αυτούς που έχουν την εξουσία πάνω στο πλήθος να ακολουθήσουν την αρετή, θα ωφελούσε και τους δύο, και εκείνους που κατέχουν την εξουσία και τους υπηκόους τους.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ 1 Στις περιπτώσεις όπου οι αττικοί συγγραφείς χρησιμοποιούν εἰ με δυνητική ευκτική, η υπόθεση εμπεριέχει ταυτόχρονα και μιαν απόφανση (κρίση). Ο ομιλητής με τη χρήση του ἄν υποδηλώνει ότι η υπόθεση ενδέχεται υπό ορισμένες συνθήκες να γίνει πραγματικότητα, δεν την παρουσιάζει δηλαδή ως μιαν απλή σκέψη (χωρίς οποιανδήποτε αναφορά στην πραγματικότητα) (όταν πρόκειται για απλή σκέψη η πρόταση εκφέρεται με απλή ευκτική (χωρίς το ἄν).

ΠΛ Μεν 98b εἴπερ τι ἄλλο φαίην ἂν εἰδέναι - ὀλίγα δ' ἂν φαίην - ἓν δ' οὖν καὶ τοῦτο ἐκείνων θείην ἂν ὧν οἶδα || αν ισχυρίζομαι [όπως μπορεί να γίνεται] ότι ξέρω ορισμένα πράγματα ―και τούτα δεν είναι και τόσα πολλά― τότε αυτό προπαντός θα συγκατάλεγα σε αυτά που γνωρίζω.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ 2: Ο Ηρόδοτος μπορεί να χρησιμοποιεί το είδος αυτό του υποθετικού λόγου και για μια εικασία που αναφέρεται στο παρελθόν:

ΗΡΟΔ 7.214 εἰδείη μὲν γὰρ ἂν καὶ ἐὼν μὴ Μηλιεὺς ταύτην τὴν ἀτραπὸν Ὀνήτης, εἰ τῇ χώρῃ πολλὰ ὡμιληκὼς εἴη || βέβαια ο Ονήτης θα μπορούσε, και ας μην ήταν από τη Μαλίδα, να γνωρίζει αυτό το μονοπάτι εάν σύχναζε σε τούτα τα μέρη.

• Αρκετές φορές η απόδοση εκφέρεται με οριστική αρκτικού χρόνου. Αυτό συμβαίνει όταν στην αβέβαιη και ανοικτή ως προς την έκβασή της υπόθεση αντιπαρατίθεται η απόδοση ως κάτι βέβαιο και οριστικό:

ΗΡΟΔ 1.32 οὐ γάρ τι ὁ μέγας πλούσιος μᾶλλον τοῦ ἐπ' ἡμέρην ἔχοντος ὀλβιώτερός ἐστι, εἰ μη οἱ τύχη ἐπίσποιτο πάντα καλὰ ἔχοντα εὖ τελευτῆσαι τὸν βίον || γιατί βέβαια δεν είναι πιο ευτυχισμένος ο πολύ πλούσιος από εκείνον που έχει τον επιούσιο, εκτός και αν του μείνει η τύχη πιστή και ολοκληρώσει τη ζωή του διατηρώντας όλα τα αγαθά.

ΘΟΥΚ 1.121.4 εἰ δ' ἀντίσχοιεν, μελετήσομεν καὶ ἡμεῖς ἐν πλέονι χρόνῳ τὰ ναυτικά || αν πάλι αντέξουν, θα ασκηθούμε και εμείς περισσότερο χρόνο στις θαλάσσιες πολεμικές επιχειρήσεις.

§11.57. Το έκτο είδος υποθετικών λόγων δείχνει ότι κάτι επαναλαμβανόταν στο παρελθόν (κατά απεριόριστο αριθμό επαναλήψεων), δηλώνει δηλαδή αόριστη επανάληψη στο παρελθόν:

• η υπόθεση σε αυτήν την περίπτωση εκφέρεται με εἰ και ευκτική ("ευκτική επαναληπτική"), ενώ

• η απόδοση με οριστική ιστορικού χρόνου, κατά κανόνα με παρατατικό, σπανιότερα με αόριστο. Εάν πρόκειται για μια ενέργεια που επαναλαμβάνεται κάτω από ορισμένες συνθήκες, τότε ο παρατατικός ή αόριστος συνοδεύεται από το ἄν.

Στο συγκεκριμένο είδος υποθετικών λόγων η υπόθεση μπορεί να αποδίδεται στα ΝΕ με το "όσες φορές", "σε περίπτωση που", "κάθε φορά που", "αν" και οριστική παρατατικού, ενώ η απόδοση με οριστική παρατατικού. Ο τύπος αυτού του υποθετικού λόγου είναι ο εξής:

εἰ + ευκτική → οριστική παρατατικού (σπάνια με το ἄν) ή αορίστου (συνήθως με το ἄν)εἰ τοῦτο ποιοίης [ποιήσειας], τὴν πόλιν ἔβλαπτες [ἔβλαψας ἄν]

κάθε φορά που έκανες αυτό, έβλαπτες την πόλη.

ΘΟΥΚ 7.79.5 εἰμὲν ἐπίοιεν οἱ Ἀθηναῖοι, ὑπεχώρουν [οἱ Συρακόσιοι], εἰ δ' ἀναχωροῖεν, ἐπέκειντο κάθε φορά που οι Αθηναίοι επιχειρούσαν να επιτεθούν, οι Συρακούσιοι υποχωρούσαν, στην περίπτωση, όμως, που εκείνοι ξεκινούσαν να φύγουν, έπεφταν επάνω τους.

ΞΕΝ Αγησ 1.21 πολλάκις δὲ ὁπότε μεταστρατοπεδεύοιτο, εἰ αἴσθοιτο καταλελειμμένα παιδάρια μικρὰ ἐμπόρων, ἃ πολλοὶ ἐπώλουν διὰ τὸ νομίζειν μὴ δύνασθαι ἂν φέρειν αὐτὰ καὶ τρέφειν, ἐπεμέλετο καὶ τούτων και αρκετές φορές, όταν άλλαζαν συνέχεια στρατόπεδο, κάθε φορά που έπεφτε στην αντίληψή του ότι οι έμποροι είχαν εγκαταλείψει μικρά παιδιά, τα οποία πολλοί δοκίμαζαν να τα πουλήσουν γιατί πίστευαν ότι δεν θα μπορούσαν να τα κουβαλούν και να τα ταΐζουν, μεριμνούσε και γι' αυτά.

ΞΕΝ ΚΑναβ 2.3.11 εἴ τις αὐτῷ δοκείη τῶν πρὸς τοῦτο τεταγμένων βλακεύειν, ἐκλεγόμενος τὸν ἐπιτήδειον ἔπαισεν ἄν || αν του φαινόταν ότι κάποιος από αυτούς στους οποίους είχε ανατεθεί τούτο το έργο έκανε ανοησίες, αφού διάλεγε τον κατάλληλο, τον χτυπούσε.

ΕΥΡ Εκ 1165-1167 εἰ μὲν πρόσωπον ἐξανισταίην ἐμόν, κόμης κατεῖχον, εἰ δὲ κινοίην χέρας, πλήθει γυναικῶν οὐδὲν ἤνυον τάλας || όσες φορές προσπαθούσα να σηκώσω το κεφάλι μου, με άρπαζαν από τα μαλλιά, αν, πάλι, κουνούσα τα χέρια, δεν κατόρθωνα, η δύστυχη, τίποτα για το πλήθος των γυναικών.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Κάποιοι θεωρούν ότι το εἰ + ευκτική στο συγκεκριμένο είδος υποθετικών λόγων αντικαθιστά στην περίπτωση εξάρτησης από ιστορικό χρόνο, το "καθολικευτικό" ή "γενικευτικό" ἐάν + υποτακτική, που χρησιμοποιείται μόνο για το παρόν και το μέλλον. Θεωρούν, μάλιστα, ότι ο χαρακτηρισμός της ευκτικής αυτής ως επαναληπτικής δεν είναι τόσο εύστοχος, καθώς η έννοια της επανάληψης δεν ενυπάρχει στην ευκτική, αλλά προκύπτει από το ρήμα της κύριας πρότασης και την ολότητα των συμφραζομένων του υποθετικού λόγου. Η ευκτική, αντίθετα, παρουσιάζει την ενέργεια που δηλώνει, σύμφωνα με την αρχική δυνητική της φύση, μόνο ως κάτι που μπορεί να συμβεί, ως απλή δυνατότητα. Η σημασία του εἰ με ευκτική προσεγγίζει τη σημασία του ὅτε και ὁπότε, γι'αυτό και οι δύο τρόποι έκφρασης μπορούν να εναλλάσσονται, όπως π.χ.:

ΕΥΡ Ικ 897-898 χὡπότ' εὖ πράσσοι πόλις, ἔχαιρε, λυπρῶς δ' ἔφερεν, εἴ τι δυστυχοῖ όποτε πήγαινε καλά η πόλη, χαιρόταν, ενώ εάν την έβρισκαν συμφορές, στεναχωριόταν.