Μπέρτραντ Ράσσελ: Ο θάνατος του φόβου

"Ένας καλός κόσμος χρειάζεται γνώση, καλοσύνη και θάρρος. Δεν του χρειάζεται νοσταλγία για το παρελθόν, ούτε δέσμευση του ελεύθερου νου με λόγια που πρόσφεραν πριν από αιώνες οι αγράμματοι άνθρωποι. Χρειάζεται αφοβία ο ελεύθερος νους. Χρειάζεται Ελπίδα για το μέλλον, όχι στροφή προς ένα νεκρό παρελθόν. Ένα παρελθόν, που είμαστε βέβαιοι ότι θα ξεπεράσει το μέλλον!”

Ο φόβος είναι συγγενής της σκληρότητας.
Και δεν είναι παράξενο πως η θρησκεία και ο φόβος συμβαδίζουν πάντοτε”

Ο Μπέρτραντ Ράσσελ, σε μια σειρά δοκιμίων που συγκεντρώνονται στο βιβλίο Μετά την Γνώση μας προσφέρει την νηφάλια ματιά της ανθρωπιστικής επιστήμης, αποκαθηλώνοντας όλα τα συμπαντικά μυστήρια που μας τυραννούν, κρατώντας μας στο ζοφερό σκοτάδι. Αποδομεί με την χρήση της ανόθευτης λογικής, την Θεού αυτάπατη καθώς και όλες τις εκφάνσεις της θρησκείας, που μόνο κακό προκάλεσαν και προκαλούν στην ανθρωπότητα΄’.

Ο άνθρωπος είναι ένα λογικό ζώο – έτσι, τουλάχιστον μας λένε. Σε όλη την μακρυά μου ζωή, έψαξα με προσοχή να βρω μια απόδειξη αυτού του ισχυρισμού, ως τώρα δεν είχα την τύχη να τη βρω, παρ΄όλο που την έψαχνα σε πολλές χώρες σκορπισμένες και στις τέσσερις άκρες της Γης!”

"Δεν νομίζω πως ο πραγματικός λόγος που οι άνθρωποι αποδέχονται την θρησκεία έχει κάποια σχέση με την λογική επιχειρηματολογία". (σελ 31).

Ο νομπελίστας φιλόσοφος απλώνει το απαλό του χέρι στον κόσμο, χαράσσει το μονοπάτι της λογικής και απελευθέρωσης από τα κάγκελα και δεσμά των "επουράνιων" αφεντάδων. Κοιτώντας στα ψηλά, ψάχνοντας κατοικίες στα άστρα, τα άτομα ξέχασαν να γιορτάσουν της χαράς την Γη. Μες στο κυκεώνα των αιώνων θρησκευτικής πειθαρχικής καθοδήγησης, η συμπεριφορά τους δεν επέδειξε καμία ουσιαστική αλλαγή.

Με δαιμονικά ειρωνικό τρόπο λέει:

"Συχνά μου λένε ότι είναι κακό να τα βάζει κανένας με την θρησκεία γιατί η θρησκεία κάνει τους ανθρώπους ενάρετους. Έτσι μου λένε. Εγώ δεν το βλέπω!''

Οξύς, ειλικρινής, καυστικός μπήγει το μαχαίρι μέχρι το κόκκαλο για χάρη της υγείας των ανθρώπων.

'Η θρησκεία νομίζω πως στηρίζεται βασικά στο φόβο! Είναι εν μέρει ο φόβος του αγνώστου και εν μέρει η επιθυμία να αισθάνεται κανείς πως έχει ένα μεγαλύτερο αδερφό που θα του παραστέκεται σε όλες τις φροντίδες και τις διαμάχες" γράφει χαρακτηριστικά.

Την ίδια σκέψη συναντάμε σε ουκ ολίγους στοχαστές, από τον Επίκουρο μέχρι τον Ντοστογιέφσκι, στους αδερφούς Καραμαζόφ και συγκεκριμένα στα λόγια του Μεγάλου Ιεροεξεταστή:

"Εμείς διορθώνουμε το λάθος του και το θεμελιώνουμε στο θαύμα το μυστήριο και το κύρος” όσο και στο ”Μέλλον της Αυταπάτης ” του Σίγκμουντ Φρόιντ

 
”Η θρησκεία βασίζεται πάνω στην ανθρώπινη αδυναμία και άγνοια. Στον φόβο του αγνώστου, ο άνθρωπος αντιτάσσει ένα παιδαριώδες αίτημα, την επιθυμία της παρουσίας του πατέρα. Στη θρησκεία ικανοποιείται αυτό το αίτημα· αυτό όμως γίνεται μόνο στη σφαίρα της φαντασίας και μ’ αυτήν την έννοια η θρησκεία είναι μια αυταπάτη, μια φανταστική εκπλήρωση της επιθυμίας”.

Όπως προείπαμε, το μόνο θεμιτό εργαλείο, όπλο, πυξίδα μας, σύμφωνα με τον Ράσσελ, είναι η Λογική. Με αυτή θα γκρεμίσει τις πιο βαθιές θέσεις περί θρησκείας και Θεού. Το σκοτάδι του φόβου πρόκειται να σκορπιστεί. Ας ξεκινήσουμε:

Α) Το επιχείρημα της πρώτης αιτίας:

Το απλούστατο ίσως και το μοναδικό ευνόητο επιχείρημα είναι της πρώτης αιτίας. Με την ντετερμινιστική αυτή άποψη καταλήγουμε στο ύπαρξη της Πρώτης Αιτίας που ονομάσαμε Θεό. Δηλαδή το σύμπαν αποτελείται από μια ατέρμονη αλυσίδα με κρίκους αιτίας και αποτελέσματος. Μόλις φτάσουμε στην αρχής της δηλαδή το τέλος της, βλέπουμε λόγου των συνόρων του νου, μια Αιτία που ονομάζουμε αναπόδραστα Θεό επειδή αδυνατούμε να την συλλάβουμε. Το επιχείρημα καταρρίπτεται με τον Εξής τρόπο σκέψης.

Αν αναρωτηθούμε ποιος μας έφτιαξε θα ρωτήσουμε και ποιος έφτιαξε το Θεό; Αν κάθε τι έχει μια αιτία τότε πρέπει και ο θεός να έχει μια αιτία. Αν όμως ο Θεός δεν μπορεί να έχει μια αιτία τότε μπορεί και ο κόσμος το ίδιο …Είναι ακριβώς το ίδιο με την άποψη των Ινδών που υποστηρίζουν ότι ο Κόσμος στηρίζεται σ έναν ελέφαντα και αυτός σε μια χελώνα… Κι όταν τους ρωτήσεις ΄΄Τι βρίσκεται κάτω από την χελώνα;” αποφεύγουν την απάντηση.

Β) Το επιχείρημα του φυσικού Νόμου: 

Σύμφωνα με την άποψη αυτή, οι φυσικοί νόμοι αποτελούν έκφραση της Παντοδυναμίας του Κυρίου. Ειναι η γλώσσα του. Την άποψη αυτή την βρίσκουμε από τον Πυθαγόρα μέχρι τον Σπινόζα και τον Νεύτωνα που θεωρούσε ότι, ΄΄ο Θεός έδωσε εντολή οι πλανήτες να κινούνται κατα τέτοιο τρόπο γύρω από τον Ήλιο αγνοώντας τον Νόμο της Βαρύτητας ” Ο Ράσσελ όμως δεν πτοείται μπροστά σε αυτό το ερώτημα που στάθηκε φραγμό στην σκέψη πολλών μεγαθηρίων σοφίας. 

”Τώρα βλέπουμε πολλά πράγματα που νομίζαμε άλλοτε ότι ήταν φυσικοί νόμοι είναι στην πραγματικότητα ανθρώπινες συμβατότητες. Από την άλλη μεριά όταν εξετάζετε τι μπορούν να κάνουν τα άτομα, βρίσκετε πως αυτά υποτάσσονται πολύ λιγότερο στους φυσικούς νόμους απ’όσο πιστεύει ο κόσμος, και οι νόμοι στους οποίους καταλήγετε είναι απλοί στατιστικοί όροι, ‘'όπως ακριβώς εκείνα που προκύπτουν από τυχαία γεγονότα. Υπάρχει, καθώς ξέρετε ο νόμος που λέει ότι πως αν ρίξετε ζάρια θα φέρετε εξάρες μια φορά στις τριάντα έξι ρίψεις. Ωστόσο δεν θεωρούμε πάντοτε τον κανόνα ως απόδειξη, πως η πτώση των ζαριών υποτάσσεται σε οποιαδήποτε σκοπιμότητα΄΄. (σελ 20)

 
Γ) Το επιχείρημα της σκοπιμότητας: 

Σύμφωνα με την κρατούσα θέση δικαιολόγησης του κόσμου και του Όντος κάθε τι είναι βαλμένο στο κόσμο για να υπηρετεί ένα σκοπό. θέση που ερείδεται από τον Αριστοτέλη, μορφή τυφλής αυθεντίας κατά τον σκοταδισμό του Μεσσαίωνα. Το επιχείρημα καταρρίπτεται συθέμελα με σαρκαστικό και διόλου άλογο τρόπο.

"Μερικές φορές το επιχείρημα παίρνει παράξενη μορφή. Λόγου χάρη λένε πως τα κουνέλια έχουν άσπρες βούλες για να τα σημαδεύουν καλύτερα οι κυνηγοί ή όπως διατύπωσε ειρωνικά ο Βολταίρος έχουμε την μύτη για να στηρίζονται τα γυαλιά μας ΄Η ανακάλυψη του Δαρβίνου έρριψε φως απελευθερώνοντας μας από την τύραννο άγνοια. Καταλαβαίνουμε ότι τα ζώντα πλάσματα προσαρμοσμένα στο περιβάλλον, ”Δεν είναι το περιβάλλον που έχει φτιαχτεί έτσι ,ώστε να είναι κατάλληλο γι' αυτά, αλλά οι ζωντανοί οργανισμοί εξελίχθηκαν έτσι ώστε να είναι κατάλληλοι για το περιβάλλον τους, με βάση την προσαρμοστεί''.

Τέλος, είναι να απορεί κανείς με τους ανθρώπους που τόσο αφελώς πιστεύουν στην σκοπιμότητα. Με οξύ και χιουμοριστικό συνάμα τρόπο λέει: Απορεί κανείς που οι άνθρωποι πιστεύουν ότι ο κόσμος, με όλα τα ελαττώματα που περιλαμβάνει, είναι ο καλύτερος που μπορούσε να δημιουργήσει μέσα σε εκατομμύρια χρόνια ένα παντοδύναμο και παντογνωστικό Όν. Εγώ πάντως δεν μπορώ να το πιστέψω!”.(σελ 22)

Δ) Ηθικά επιχειρήματα υπέρ της Θεότητας:

”Τα αισθήματα μας για το καλό και το κακό είναι, όπως το κάθε τι γύρω μας, φυσικά γεγονότα που αναπτύχθηκαν στο αγώνα για τη ύπαρξη και δεν έχουν ούτε θεική ούτε υπερφυσική προέλευση”.

Στην ενότητα αυτή ο Άγγλος μαθηματικός και φιλόσοφος ασκεί δριμεία κριτική στην ανάσταση της πεπτωκυίας θεολογίας του 18 αιώνα των Γερμανών Ιδεαλιστών .με κύρια μορφή τον Καντ. Η πρόζα στην εν λόγω ενότητα είναι απαράμιλλη. Ο Κάντ …στα διανοητικά ζητήματα ήταν σκεπτικιστής όμως στα ηθικά πίστευε στις αρχές που είχε διαμορφώσει από τον Κόρφο της Μητέρας του. Αυτό αποδεικνύει ό,τι τόσο πολύ τονίζουν οι ψυχαναλυτές: Την απείρως ισχυρότερη επιβολή που ασκούν επάνω μας οι πρώιμοι συνειρμοί, σε σύγκριση με τους μεταγενέστερους.

Στο δια ταύτα, Το επιχείρημα του είναι: ΄΄Να μη λες ότι δεν υπάρχει καλό και κακό, αν δεν υπήρχε ο Θεός”.

Ο Ράσσελ δεν προσπαθεί να αποδομήσει το διάτρητο, παιδαριώδες επιχείρημα μη εμπειρικής λογικής του Καντ. Η πλάνη του Καλού και του Κακού είναι προιόν φόβου της δυτικής θρησκείας. Σε πρώτο επίπεδο την απάντηση μας την δίνει η ίδια η ιστορία και η διαλεκτική κριτική μέσα σε αυτήν. Η πλάνη περί απόλυτων καταστάσεων καλού-κακού, δίκαιου-άδικου κλπ, έχει πολλά χρόνια πριν τον Χριστιανισμό εξαλειφθεί τόσο στην Ανατολική φιλοσοφία με τον Βουδισμό και Ταοισμό όσο και στην Αρχαία Ελλάδα των σοφιστών (π.χ Πρωταγόρας). Η μετα-σωκρατική εποχή επανέφερε το ειδεχθές ψέμα περί δογματικότητας εννοιών.

Με εκκωφαντικό τρόπο, το επιχείρημα καταρρίπτεται στα όρια της λογικής, Αν είστε βέβαιος ότι υπάρχει διαφορά μεταξύ καλού και κακού σας ρωτώ: Η διαφορά αυτή είναι ή δεν είναι έργο του Θεού. Αν οφείλεται στο Θεό, τότε δεν υπάρχει διαφορά ανάμεσα στο Καλό και το Κακό, και ο ισχυρισμός πως ο Θεός είναι καλός χάνει κάθε νόημα. Αν πάλι πείτε ότι ο Θεός είναι καλός, τότε είστε υποχρεωμένοι να πείτε έχουν κάποιο νόημα ανεξαρτήτως της θελήσεως του Θεού γιατί τα έργα του είναι ΚΑΛΆ και όχι ΚΑΚΆ ανεξάρτητα από το γεγονός πως αυτός τα έκανε.

Τελικά, η μόνη δικαιολογία είναι ότι ο Διάβολος έκανε τον κόσμο όταν αυτός δεν έβλεπε.

Ε) Το επιχείρημα αποκατάστασης της δικαιοσύνης/ανάγκη για μεταθανάτια ζωή:

Στο παρόν επιχείρημα θα συρράψω τις πανομοιότυπες θέσεις επιχειρηματολογίας του Ράσσελ για την επιθυμία δικαιοσύνης και αθανασίας που ΄ναι ένα και αυτό. ”Τι προκαλεί άραγε την επιθυμία για ανάσταση; ” Το αίσθημα φόβου του θανάτου. Οι άνθρωποι φοβούνται το θάνατο και δημιούργησαν έναν μακάριο κόσμο που θα χαριστεί στις ενάρετες ψυχές. Η θέση αυτή συναντάται σχεδόν σε όλες της θρησκείες, είτε με την ιδέα της μετεμψύχωσης των Βουδιστών και Αιγυπτίων, είτε στην αρχαία Ελλάδα με τα Ηλύσια Πεδία και τον Άδη για τους αγνούς και τους Αμαρτωλούς αντίστοιχα. Αν κοιτάξουμε την ζωή γύρω μας, είμαστε σίγουροι πως θα αποκαρδιωθούμε λόγω της αδικίας που μαστίζει, κυρίως τους αγνούς και δίκαιους την Γη. Επομένως πρέπει να υπάρχει ένας άλλος κόσμος που αυτή θα αποκατασταθεί. ”Παράξενο επιχείρημα΄΄λέει ο Ράσσελ. Μπορεί να γνωρίζουμε μόνο το Δικό μας Σύμπαν, όμως αυτό αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα και για τα άλλα. Αν υπάρχει αδικία εδώ πιθανώς θα υπάρχει και στα άλλα.Το παράδειγμα του είναι συγκλονιστικό:

΄΄Υποθέστε ότι ανοίγατε ένα κιβώτιο με πορτοκάλια και βρίσκατε την επάνω σειρά χαλασμένη''. Δεν θα λέγατε βέβαια ΄΄Τα από κάτω πορτοκάλια πρέπει να είναι καλά για να αποκατασταθεί η ισοζυγία΄΄ Θα λέγατε ότι ολόκληρη η αποστολή είναι χαλασμένη. Το ίδιο πιθανώς να συμβαίνει και με το Σύμπαν. Η πίστη στην μελλοθάνατη ζωή δεν βασίζεται στα ορθολογικά επιχειρήματα αλλά σε συγκινήσεις.

Η σημαντικότερη από τις συγκινήσεις είναι ο φόβος του θανάτου που είναι ενστικτώδης και βιολογικά χρήσιμος. (σελ 85)

Ο διαχωρισμός Ύλης και Πνεύματος είναι μία από τις μεγαλύτερες πλάνες της παγκόσμιας Ιστορίας.

”Ο άνθρωπος είναι μέρος της Φύσης και όχι κάτι που έρχεται σε αντίθεση μαζί της. Οι σκέψεις και οι σωματικές του κινήσεις ακολουθούν τους ίδιους νόμους με τις κινήσεις των αστεριών και των ατόμων. Επίσης δεν μπορούμε να υποθέσουμε πως η σκέψη ενός ατόμου ζει και ύστερα απο το σωματικό του Θάνατο, αφού αυτός αποδιοργανώνει τον εγκέφαλο του και διασκορπίζει την ενέργεια του που χρησιμοποιούσε στους εγκεφαλικούς αγωγούς΄΄.

Η επιστήμη δεν μας αφήνει να αμφιβάλουμε. Παρά τις προσπάθειες η ιατρική και η βιολογία μας έχουν παραδώσει ακλόνητες αποδείξεις περι τούτου. Δεν ζούμε στην εποχή του Μεσσαίωνα που θεωρείτο βλάσφημη η ανατομία ούτε στην αρχαία Κίνα που ο πειραματισμός σε νεκρά σώματα ήταν μιαρή πράξη. Όταν ένας Δυτικός γιατρός κλήθηκε από τους Κινέζους, για να τους διδάξει την ιατρική ζήτησε ένα πτώμα. Οι ανώτεροι αρνήθηκαν να του το παρέχουν αλλά στην θέση του θα έβαζαν, όπως πρότειναν, οποιοδήποτε ζωντανό εγκληματία!

Όπως λέει: ΄΄Αν δεν μας φόβιζε ο θάνατος δεν θα υπήρχε ποτέ μελλοθάνατη ζωή΄΄. (σελ 42)

Δύο ακόμα θέματα που θα μας απασχολήσουν είναι η ζωή του Χριστού όχι σαν ιστορικό πρόσωπο αλλά όπως αυτό σκιαγραφείται μέσα στα Ιερά Βιβλία όσο και η Βάναυση ηθική του, που δεν στηρίζεται, τόσο στην αγάπη, όσο στην ιδέα της αιώνιας τιμωρίας. Η τελευταία είναι η πηγή δυστυχίας της ανθρωπότητα γεννώντας κάθε είδος δεισιδαιμονίας και φρενοβλάβειας.

Α) Ζωή του Χριστού

Νομίζω πως υπάρχει ένα σοβαρό ελάττωμα στην ηθική του Χριστού.
Και αυτό είναι ότι πίστευε στην Κόλαση.

Πολλοί άθρησκοι και άθεοι αφήνουν ακηλίδωτο το πρόσωπο του καταδικάζοντας Εκκλησία και Πατέρες για την χάλκευση του. Όμως ο Ράσσελ με ευφυές, κωμικό τρόπο το χαράσσει με το νυστέρι κριτικής του. Όπως βλέπουμε το λάθος του Ιησού ήταν, ότι ενέπνευσε το φόβο και τον τρόμο της κόλασης. Μπορεί να θεωρείται ανθρωπιστής όμως φράσεις όμως ΄΄Εσείς, όφεις, γενιά έχιδνας πως θα ξεφύγετε την καταδίκη σας, την κόλαση΄΄ ή παρακάτω ”Ο Υιός των Ανθρώπων θα στείλει τους Αγγέλους και αυτοί θα περιμαζέψουν όλα τα σκύβαλα και τους άδικους και θα τους ρίξουν στο Πυρ το εξώτερο” μας εγείρουν την αμφισβήτηση. Τα λόγια μιλούν από μόνα τους. Δεν χρειάζεται περαιτέρω ανάλυση, μόνο γόνιμος στοχασμός και αμφισβήτηση. Ο Χριστός ήταν κατώτερος και του Βούδα και του Σωκράτη. Ζάρωσε το ποίμνιο με τον φόβο της κόλασης. Η ιστορία με την συκιά που επειδή δεν έδινε καρπούς την καταράστηκε και μαράθηκε είναι ένα άλλο περίεργο παράδειγμα.

”Ο Χριστός των Ευαγγελίων πρέπει σίγουρα να θεωρηθεί σαν εν μέρει υπεύθυνος γι' αυτή την σκληρότητα”. (σελ 30)

Τέλος, όσο αφορά τον αλτρουιστικό πνεύμα των εντολών, οφείλουμε να παραδεχτούμε την μη εφαρμογή τους. Πέρα του ότι συγκρούονται με την ανθρώπινη φύση όταν αυτή οριοθετηθεί στους κόλπους της ψυχολογίας, είναι μη εφαρμοστέες, ακόμα και κάτω από το πιο δεσποτικό καθεστώς Όλοι παραδέχονται πως ο Χριστός ήταν ο πιο καλός και πιο σοφός απο τους ανθρώπους. Εγώ δεν το παραδέχομαι! (σελ 26)

΄'Μην αντιστέκεστε στο κακό και σ αυτόν που θα ραπίσει την αριστερή παρεία, πρόσφερε και την δεξια΄' λέει ο Χριστός. Δηλαδή πρέπει σαν αγαθός να φας το ξύλο της αρκούδας. Ποιος άραγε θα το αντέξει;

΄΄Μην κρίνετε ίνα μη κριθήτε΄΄

 Δεν νομίζω πως η αρχή αυτή εφαρμόζεται σε πολλά δικαστήρια χριστιανικών χωρών.

''Αν θέλεις να είσαι τέλειος πήγαινε και πούλησε ότι έχεις και δεν έχεις΄΄
Δεν είναι σίγουρα δυνατό και δη στο σήμερα.

Εξάλλου, τέτοιες προτροπές διακηρύχθηκαν πολλά χρόνια πριν την Γέννηση του στην Ανατολή απο τον Λάο Τσε και τον Βούδα. Γιατί να είναι αυτός πιο σοφός!

Β) Ηθική/Πρόοδος/Δεισιδαιμονία

 
Η ηθική προκύπτει από την σύγκρουση των επιθυμιών μας.
Οι ηθικοί κανόνες δεν έχουν παρά επίδραση στην επιθυμία μας.

Η εκκλησία διατήρησε την ηθική ως μόνο οχυρό υπεράσπισης των συμφερόντων εξουσίας. και όχι ως μόνο χαλινάρι στο ζωώδες εγώ μας που. ”Είναι η μόνη μέθοδος να ζουν σε μια κοινότητα παρά την σύγκρουση επιθυμιών τους''. (σελ 55) Όμως, είναι αιτία δυσαρέσκειας και δυσπεψία μας απέναντι στην ζωή. Γιατί η ηθική σύγκρουση πολλές φορές φέρει πόνο και καταστροφή.

Φερειπείν: μια κοπέλα παντρεύεται έναν συφιλιδικό (επιχείρημα Ρασσελ) Η Καθολική Εκκλησία απαγορεύει το διαζύγιο. Τι γίνεται σε αυτήν την περίπτωση. Η κοπέλα κινδυνεύει θανάσιμα να κολλήσει όσο και τα παιδιά που μέλλει να γεννηθούν. Ένα ακόμα ηχηρό παράδειγμα είναι το παρακάτω αίροντας κάθε αμφιβολία μεταξύ ανθρωπιάς και ηθικής; Μια γυναίκα έχει γεννήσει 8 παιδιά. Ο γιατρός της λέει πως αν γεννήσει πρόκειται να πεθάνει. Η εκκλησία είναι κάθετη στην αποβολή. Η γυναίκα ακούγοντας την υφιστάμενη ηθική οδηγείται στο θάνατο! Αρκετά ηθικό. Η δικαιολογία: Το ήθελε ο Θεός ή αυτός αποφασίζει. Η λογική και η ανθρωπιά αυτοκτόνησαν! Όσο καιρό οι κληρικοί θα υποθάλπουν την σκληρότητα και θα καταδικάζουν την αθώα απόλαυση, μονάχα βλάβη θα προκαλούν οι φρουροί της ηθικής. (Σελ 60)

Εκείνοι που θα έχουν τα δηλητηριώδη αέρια του μέλλοντας θα θεσπίσουν την συνεπώς θα είναι αθάνατη. (σελ 88)

Κάθε Ιδέα-αρωγός του ανθρώπου συγκρούστηκε με την Θρησκεία. Από τον Κοπέρνικο και τον Γαλιλαίο μέχρι τον Βενιαμίν Φραγκλίνο που εφηύρε το αλεξικέραυνο σώζοντας χιλιάδες ζωές, οι θεοκρατικοί ηγέτες ήταν κάθετα αντίθετοι. Στην τελευταία περίπτωση, μάλιστα, θεωρούσαν ότι οι άνθρωποι ήσαν βλάσφημοι καθώς εμπόδιζαν την θεία Δίκη της τιμωρίας του Όντος. Όταν πάλι, ετοιμάζονταν να πετάξει το πρώτο αερόστατο, ένας ιερέας έπεισε τον εφευρέτη να ακυρώσουν την πτήση καθώς αυτή θα ξεδιάλυνε, το μέχρι τότε παραμύθι των απρόσιτων από τους θνητούς, ουρανών. Επιστήμη και Θρησκεία είναι δυο τιτάνες που πάντα συγκρούονται. Καιρός για επιλογή!

”Ό άνθρωπος είναι ένα εύπιστο ζώο και πρέπει να πιστεύει σε κάθετι. Αν του λείπουν οι λογικές αιτίες που θα βασίζουν την πίστη του ΑΡΚΕΊΤΑΙ ΚΑΙ ΣΤΙΣ ΠΑΡΆΛΟΓΕΣ ”(σελ 133)

Αυτή είναι ίσως η πιο συγκλονιστική φράση του βιβλίου. Περικλείει ένα σημαντικό και τεράστιο κομμάτι τις ανθρώπινης ιδιομορφίας. Όταν στερεύει η λογική το ρίχνει σε δεισιδαιμονίες και προλήψεις, όπως η Παρασκευή ή ο αριθμός. Τέτοιες προλήψεις ρύθμιζαν ενέργειες στρατηγών και ναυτικών παλαιότερα οδηγώντας σε επιζήμια για το λαό αποτελέσματα. Άλλοτε πάλι προκαλούν άκρατο γέλιο, όπως οι ιεροκήρυκες, που την περίοδο της ποταπαγόρευσης έβαζαν ουίσκι και όχι κρασί στην Θεία Μετάληψη. Όμως, τις περισσότερες φορές ήσαν αποτρόπαιες, καταστροφικές, ειδεχθείς. Επειδή βιβλίο και ιστορία βρίθουν τέτοιων παραδειγμάτων θα αναφέρω μόνο ένα,αρκετά ανατριχιαστικό που πάγωσε το αίμα μου διαβάζοντας το:

Όταν οι Ρωμαίοι κέρδισαν τους Καρχηδόνιους νόμισαν πως η ατυχία χρωστιέται στην χαλάρωση ,που είχε αρχίσει να διαφαίνεται στην λατρεία του Μολώχ. Ο Μολώχ ήθελε να του θυσιάζουν μικρά αριστοκρατικής καταγωγής παιδιά. Οι ευγενείς τα αντικατέστησαν με παιδιά πληβείων. Αυτό εξόργισε το Θεό και προκάλεσε την ήττα ώστε την περίοδο του πολέμου ακόμα και τα αριστοκρατικά παιδιά ρίχνονταν στις φλόγες”. (σελ 144-145)

Ο Ράσσελ δεν ασπάζεται ένα χομπσιανό σύστημα σύγκρουσης των ατόμων χωρίς οδηγό ή ένα κάτοπτρο της ιδέας περι ελευθεριότητας του Ντε Σάντ. Απεναντίας έχει μόνη θρησκεία και Θεό, τον άνθρωπο. Με δάδα την υγιή Λογική θέλει να τον σώσει από τα τέρατα και τους μπαμπούλες του σκότους, του φόβου και της άγνοιας!

΄Όλοι οι ηθικοί κανόνες πρέπει να κρίνονται με την εξέταση αν τείνουν να πραγματοποιήσουν τους σκοπούς που επιδιώκουν. Τι δουλειά έχει η ευτυχία με την ηθική… Σκοπός της ηθικής, είναι να κάνει τον άνθρωπο ευτυχισμένο! Καλή ζωή είναι αυτή που εμπνέεται από την αγάπη και καθοδηγείται από τη Γνώση!