ΑΡΡΙΑΝΟΣ - Ἀλεξάνδρου Ἀνάβασις (5.16.1-5.17.7)

[5.16.1] Αὕτη μὲν ἡ Πώρου τάξις ἦν. Ἀλέξανδρος δὲ ὡς ἤδη καθεώρα τοὺς Ἰνδοὺς ἐκτασσομένους, ἐπέστησε τοὺς ἱππέας τοῦ πρόσω, ὡς ἀναλαμβάνειν τῶν πεζῶν τοὺς ἀεὶ προσάγοντας. ὡς δὲ καὶ ἡ φάλαγξ αὐτῷ δρόμῳ συνάψασα ὁμοῦ ἤδη ἦν, ὁ δὲ οὐκ εὐθὺς ἐκτάξας ἐπῆγεν, ὡς μὴ καματηρούς τε καὶ πνευστιῶντας ἀκμῆσι παραδοῦναι τοῖς βαρβάροις, ἀλλὰ ἐς κύκλους παριππεύων ἀνέπαυε τοὺς πεζοὺς ἔστε καταστῆναι αὐτοῖς τὸν θυμόν. [5.16.2] ὡς δὲ τὴν τάξιν κατεῖδε τῶν Ἰνδῶν, κατὰ μέσον μέν, ἵνα οἱ ἐλέφαντες προεβέβληντο καὶ πυκνὴ ἡ φάλαγξ κατὰ τὰ διαλείποντα αὐτῶν ἐπετέτακτο, οὐκ ἔγνω προάγειν, αὐτὰ ἐκεῖνα ὀκνήσας ἅπερ ὁ Πῶρος τῷ λογισμῷ ξυνθεὶς ταύτῃ ἔταξεν· ἀλλὰ αὐτὸς μὲν ἅτε ἱπποκρατῶν τὴν πολλὴν τῆς ἵππου ἀναλαβὼν ἐπὶ τὸ εὐώνυμον κέρας τῶν πολεμίων παρήλαυνεν, ὡς ταύτῃ ἐπιθησόμενος. [5.16.3] Κοῖνον δὲ πέμπει ὡς ἐπὶ τὸ δεξιόν, τὴν Δημητρίου καὶ τὴν αὑτοῦ ἔχοντα ἱππαρχίαν, κελεύσας, ἐπειδὰν τὸ κατὰ σφᾶς στῖφος τῶν ἱππέων ἰδόντες οἱ βάρβαροι ἀντιπαριππεύωσιν, αὐτὸν κατόπιν ἔχεσθαι αὐτῶν· τῶν πεζῶν δὲ τὴν φάλαγγα Σελεύκῳ καὶ Ἀντιγένει καὶ Ταύρωνι προσέταξεν ἄγειν, μὴ πρόσθεν δὲ ἅπτεσθαι τοῦ ἔργου πρὶν ὑπὸ τῆς ἵππου τῆς ἀμφ᾽ αὑτὸν τεταραγμένην τήν τε φάλαγγα τῶν πεζῶν καὶ τοὺς ἱππέας κατίδωσιν.

[5.16.4] Ἤδη τε ἐντὸς βέλους ἐγίγνετο καὶ ἐφῆκεν ἐπὶ τὸ κέρας τὸ εὐώνυμον τῶν Ἰνδῶν τοὺς ἱπποτοξότας, ὄντας ἐς χιλίους, ὡς ταράξαι τοὺς ταύτῃ ἐφεστηκότας τῶν πολεμίων τῇ πυκνότητί τε τῶν τοξευμάτων καὶ τῶν ἵππων τῇ ἐπελάσει. καὶ αὐτὸς δὲ τοὺς ἑταίρους ἔχων τοὺς ἱππέας παρήλαυνεν ὀξέως ἐπὶ τὸ εὐώνυμον τῶν βαρβάρων, κατὰ κέρας ἔτι τεταραγμένοις ἐμβαλεῖν σπουδὴν ποιούμενος, πρὶν ἐπὶ φάλαγγος ἐκταθῆναι αὐτοῖς τὴν ἵππον.
[5.17.1] Ἐν τούτῳ δὲ οἵ τε Ἰνδοὶ τοὺς ἱππέας πάντοθεν ξυναλίσαντες παρίππευον Ἀλεξάνδρῳ ἀντιπαρεξάγοντες τῇ ἐλάσει, καὶ οἱ περὶ Κοῖνον, ὡς παρήγγελτο, κατόπιν αὐτοῖς ἐπεφαίνοντο. ταῦτα ξυνιδόντες οἱ Ἰνδοὶ ἀμφίστομον ἠναγκάσθησαν ποιῆσαι τὴν τάξιν τῆς ἵππου, τὴν μὲν ὡς ἐπ᾽ Ἀλέξανδρον τὴν πολλήν τε καὶ κρατίστην, οἱ δὲ ἐπὶ Κοῖνόν τε καὶ τοὺς ἅμα τούτῳ ἐπέστρεφον. [5.17.2] τοῦτό τε οὖν εὐθὺς ἐτάραξε τὰς τάξεις τε καὶ τὰς γνώμας τῶν Ἰνδῶν καὶ Ἀλέξανδρος ἰδὼν τὸν καιρὸν ἐν αὐτῇ τῇ ἐπὶ θάτερα ἐπιστροφῇ τῆς ἵππου ἐπιτίθεται τοῖς καθ᾽ αὑτόν, ὥστε οὐδὲ τὴν ἐμβολὴν ἐδέξαντο τῶν ἀμφ᾽ Ἀλέξανδρον ἱππέων οἱ Ἰνδοί, ἀλλὰ κατηρ[ρ]άχθησαν ὥσπερ εἰς τεῖχός τι φίλιον τοὺς ἐλέφαντας. [5.17.3] καὶ ἐν τούτῳ οἱ ἐπιστάται τῶν ἐλεφάντων ἀντεπῆγον τῇ ἵππῳ τὰ θηρία, καὶ ἡ φάλαγξ αὐτὴ τῶν Μακεδόνων ἀντεπῄει πρὸς τοὺς ἐλέφαντας, ἔς τε τοὺς ἐπιβάτας αὐτῶν ἀκοντίζοντες καὶ αὐτὰ τὰ θηρία περισταδὸν πάντοθεν βάλλοντες. καὶ ἦν τὸ ἔργον οὐδενὶ τῶν πρόσθεν ἀγώνων ἐοικός· τά τε γὰρ θηρία ἐπεκθέοντα ἐς τὰς τάξεις τῶν πεζῶν, ὅπῃ ἐπιστρέψειεν, ἐκεράϊζε καίπερ πυκνὴν οὖσαν τὴν τῶν Μακεδόνων φάλαγγα, καὶ οἱ ἱππεῖς οἱ τῶν Ἰνδῶν τοῖς πεζοῖς ἰδόντες ξυνεστηκὸς τὸ ἔργον ἐπιστρέψαντες αὖθις καὶ αὐτοὶ ἐπήλαυνον τῇ ἵππῳ. [5.17.4] ὡς δὲ πάλιν ἐκράτησαν αὐτῶν οἱ ἀμφ᾽ Ἀλέξανδρον τῇ τε ῥώμῃ καὶ τῇ ἐμπειρίᾳ πολὺ προέχοντες, ὡς ‹ἐπὶ› τοὺς ἐλέφαντας αὖθις κατειλήθησαν. καὶ ἐν τούτῳ πᾶσα ἡ ἵππος Ἀλεξάνδρῳ ἐς μίαν ἴλην ἤδη ξυνηγμένη, οὐκ ἐκ παραγγέλματος, ἀλλὰ ἐν τῷ ἀγῶνι αὐτῷ ἐς τήνδε τὴν τάξιν καταστᾶσα, ὅπῃ προσπέσοι τῶν Ἰνδῶν ταῖς τάξεσι, ξὺν πολλῷ φόνῳ ἀπελύοντο. [5.17.5] καὶ ἐς στενὸν ἤδη κατειλημ[μ]ένων τῶν θηρίων οὐ μείω πρὸς αὐτῶν οἱ φίλιοι ἤπερ οἱ πολέμιοι ἐβλάπτοντο ἐν ταῖς ἐπιστροφαῖς τε καὶ τοῖς ὠθισμοῖς καταπατούμενοι. τῶν τε οὖν ἱππέων, οἷα δὴ ἐν στενῷ περὶ τοὺς ἐλέφαντας εἰλουμένων, πολὺς φόνος ἐγίγνετο καὶ οἱ ἡγεμόνες τῶν ἐλεφάντων οἱ πολλοὶ κατηκοντισμένοι ἦσαν, καὶ αὐτοὶ οἱ ἐλέφαντες τὰ μὲν τιτρωσκόμενοι, τὰ δὲ ὑπό τε τῶν πόνων καὶ ἐρημίᾳ ἡγεμόνων οὐκέτι διακεκριμένοι ἐν τῇ μάχῃ ἦσαν, [5.17.6] ἀλλ᾽ οἷα δὴ ὑπὸ τοῦ κακοῦ ἔκφρονες φιλίοις τε ὁμοῦ καὶ πολεμίοις προσφερόμενοι πάντα τρόπον ἐξώθουν τε καὶ κατεπάτουν καὶ κατέκαινον. ἀλλ᾽ οἱ μὲν Μακεδόνες, ἅτε ἐν εὐρυχωρίᾳ τε καὶ κατὰ γνώμην τὴν σφῶν προσφερόμενοι τοῖς θηρίοις, ὅπῃ μὲν ἐπιφέροιντο εἶκον, ἀποστραφέντων δὲ εἴχοντο ἐσακοντίζοντες· οἱ δὲ Ἰνδοὶ ἐν αὐτοῖς ἀναστρεφόμενοι τὰ πλείω ἤδη πρὸς ἐκείνων ἐβλάπτοντο. [5.17.7] ὡς δὲ καματηρά τε ἦν τὰ θηρία καὶ οὐκέτι αὐτοῖς ἐρρωμέναι αἱ ἐκδρομαὶ ἐγίγνοντο, ἀλλὰ συριγμῷ μόνον διαχρώμενα ὥσπερ αἱ πρύμναν κρουόμεναι νῆες ἐπὶ πόδα ὑπεχώρουν, αὐτὸς μὲν Ἀλέξανδρος περιβάλλει ἐν κύκλῳ τὴν ἵππον τῇ πάσῃ τάξει, τοὺς πεζοὺς δὲ ξυνασπίσαντας ὡς ἐς πυκνοτάτην ξύγκλεισιν ἐπάγειν τὴν φάλαγγα ἐσήμηνε. καὶ οὕτως οἱ μὲν ἱππεῖς τῶν Ἰνδῶν πλὴν ὀλίγων κατεκόπησαν ἐν τῷ ἔργῳ· ἐκόπτοντο δὲ καὶ οἱ πεζοὶ πανταχόθεν ἤδη προσκειμένων σφίσι τῶν Μακεδόνων. καὶ ἐν τούτῳ ἵνα διέσχεν ἡ ἵππος ἡ Ἀλεξάνδρου ἐς φυγὴν πάντες ἐπεστράφησαν.

***

[5.16.1] Αυτή ήταν η παράταξη του Πώρου. Ο Αλέξανδρος επειδή έβλεπε ότι οι Ινδοί είχαν αρχίσει να παρατάσσονται, σταμάτησε την προέλαση του ιππικού και περίμενε τους πεζούς του που συνεχώς κατέφθαναν. Και όταν τροχάδην ενώθηκε μαζί του και η φάλαγγα του πεζικού, δεν την οδήγησε αμέσως κατά του εχθρού παρατάσσοντάς την για μάχη, έτσι ώστε να μην παραδώσει κουρασμένους και λαχανιασμένους τους άνδρες του στους βαρβάρους που ήταν ξεκούραστοι. Επιχειρούσε, λοιπόν, κυκλικές κινήσεις του ιππικού και προσπαθούσε να ξεκουράσει τους πεζούς, έως ότου συνέλθουν από την κόπωση. [5.16.2] Αφού όμως παρατήρησε προσεχτικά την παράταξη των Ινδών, αποφάσισε να μην προχωρήσει κατά του εχθρικού κέντρου, όπου είχαν παραταχθεί μπροστά οι ελέφαντες και πίσω από αυτούς είχε τοποθετηθεί η φάλαγγα των πεζών σε πυκνό σχηματισμό στα κενά διαστήματα των ελεφάντων, επειδή φοβήθηκε αυτά ακριβώς που έλαβε υπόψη του ο Πώρος και παρέταξε τον στρατό του κατ᾽ αυτόν τον τρόπο. Και επειδή υπερτερούσε ο ίδιος στο ιππικό, παρέλαβε το μεγαλύτερο μέρος των ιππέων του και άρχισε να προχωρεί κατά της αριστερής πτέρυγας των εχθρών, με σκοπό να τους επιτεθεί από εκεί.
[5.16.3] Απέστειλε τον Κοίνο στη δεξιά πτέρυγα με την ιππαρχία του Δημητρίου και τη δική του και τον διέταξε να επιτεθεί από τα νώτα κατά των βαρβάρων, μόλις οι τελευταίοι αντιληφθούν ότι είναι απέναντί τους το πλήθος των ιππέων του Αλεξάνδρου και επιχειρήσουν να επιτεθούν με το ιππικό τους. Διέταξε τον Σέλευκο, τον Αντιγένη και τον Ταύρωνα να αναλάβουν την αρχηγία της φάλαγγας του πεζικού και να μην εμπλακούν στη μάχη, πριν αντιληφθούν ότι το ιππικό του Αλεξάνδρου έχει προκαλέσει σύγχυση στη φάλαγγα των πεζών και στους ιππείς του Πώρου.
[5.16.4] Πλησίαζε πια σε απόσταση όπου έφθαναν τα βέλη και εξαπέλυσε τους ιπποτοξότες του, που ήταν περίπου χίλιοι, εναντίον της αριστερής πτέρυγας των Ινδών, ώστε να προκαλέσει σύγχυση στους εχθρούς που είχαν παραταχθεί εκεί, με την πυκνότητα των βελών και με τις επιθέσεις των ιππέων του. Ο ίδιος ο Αλέξανδρος προχωρούσε γρήγορα με το ιππικό των εταίρων εναντίον της αριστερής πτέρυγας των βαρβάρων, επειδή βιαζόταν να τους επιτεθεί, όσο ακόμη αυτοί ήταν σε σύγχυση συνταγμένοι κατά βάθος και πριν το ιππικό τους προλάβει να αναπτυχθεί κατά μέτωπο.
[5.17.1] Στο μεταξύ οι Ινδοί συγκέντρωσαν από όλα τα μέρη τους ιππείς τους και άρχισαν να κινούνται παράλληλα προς τους ιππείς του Αλεξάνδρου προσπαθώντας να αντιμετωπίσουν τις επιθέσεις τους. Εμφανίζονται τότε στα νώτα των βαρβάρων οι άνδρες του Κοίνου, σύμφωνα με τη διαταγή που είχαν λάβει. Όταν παρατήρησαν αυτά οι Ινδοί, αναγκάσθηκαν να μεταβάλουν την παράταξη του ιππικού τους σε δύο μέτωπα: το ένα που ήταν το μεγαλύτερο και το ισχυρότερο το έστρεψαν κατά του Αλεξάνδρου και το άλλο κατά του Κοίνου και των ανδρών που ήταν μαζί του. [5.17.2] Τούτο προκάλεσε αμέσως σύγχυση στις γραμμές και στο φρόνημα των Ινδών. Ο Αλέξανδρος είδε την ευκαιρία και επιτέθηκε κατά των απέναντί του Ινδών τη στιγμή ακριβώς που το ιππικό τους μετέβαλλε την παράταξή του σε διπλό μέτωπο, με αποτέλεσμα οι Ινδοί ούτε καν να προβάλουν αντίσταση στην επίθεση των ιππέων του Αλεξάνδρου, αλλά να υποχωρήσουν προς τους ελέφαντες, σαν σε φιλικό τείχος. [5.17.3] Στο μεταξύ οι οδηγοί των ελεφάντων άρχισαν να οδηγούν τα θηρία κατά του ιππικού του Αλεξάνδρου, ενώ η ίδια η μακεδονική φάλαγγα εφορμούσε εναντίον των ελεφάντων χτυπώντας με ακόντια τους οδηγούς τους και ρίχνοντας βέλη από όλες τις μεριές κατά των ίδιων των θηρίων και σχηματίζοντας κύκλο ολόγυρά τους. Αυτό που γινόταν δεν έμοιαζε με κανένα προηγούμενο αγώνα. Γιατί και τα θηρία εφορμούσαν στα τάγματα των πεζών και σε όποιο μέρος στρέφονταν, το διασπούσαν, αν και η μακεδονική φάλαγγα ήταν πυκνή, και οι ιππείς των Ινδών, όταν είδαν ότι οι πεζοί είχαν εμπλακεί στη μάχη, γύρισαν πάλι πίσω και επιτέθηκαν και αυτοί κατά του ιππικού του Αλεξάνδρου. [5.17.4] Επειδή όμως πάλι τους νίκησαν οι άνδρες του Αλεξάνδρου που υπερτερούσαν κατά πολύ σε σωματική δύναμη και εμπειρία, συνωστίσθηκαν και πάλι προς τους ελέφαντες. Και τότε όλο το ιππικό του Αλεξάνδρου, όχι μετά από παράγγελμα, αλλά από την ίδια τη μάχη ενωμένο σε σχηματισμό ίλης, σε όποιο μέρος των ινδικών ταγμάτων εφορμούσε, προκαλούσε μεγάλες απώλειες και αποχωρούσε. [5.17.5] Τα θηρία, επειδή είχαν περιορισθεί σε στενό πλέον χώρο, προξενούσαν στους δικούς τους όχι μικρότερες απώλειες από ό,τι στους εχθρούς, όπως τους καταπατούσαν με τις στροφές και τα σπρωξίματά τους. Σκοτώνονταν, λοιπόν, πολλοί ιππείς των Ινδών, επειδή συνωστίζονταν σε στενό πράγματι χώρο γύρω από τους ελέφαντες. Και οι περισσότεροι οδηγοί των ελεφάντων είχαν χτυπηθεί με ακόντια, όπως και οι ίδιοι οι ελέφαντες, οι οποίοι τραυματισμένοι, καταπονημένοι και χωρίς οδηγούς δεν διατηρούσαν πλέον δικό τους ξεχωριστό σχηματισμό στη μάχη, [5.17.6] αλλά, σαν να είχαν τρελαθεί από τα τραύματα και την έλλειψη οδηγών, ενεργούσαν αδιάκριτα επιθέσεις σε φίλους και εχθρούς και με κάθε τρόπο έσπρωχναν και καταπατούσαν και σκότωναν. Οι Μακεδόνες όμως επειδή και ευρύ χώρο είχαν και όταν ήθελαν ενεργούσαν επιθέσεις κατά των θηρίων, υποχωρούσαν όπου τα θηρία εφορμούσαν και όταν εκείνα στρέφονταν προς τα πίσω, τα ακολουθούσαν από κοντά και έριχναν εναντίον τους ακόντια, ενώ οι Ινδοί, που υποχωρούσαν ανάμεσα στους ελέφαντες, βλάπτονταν από αυτούς ακόμη περισσότερο.
[5.17.7] Τα θηρία, κουρασμένα, δεν έκαναν πλέον ορμητικές επιθέσεις, αλλά άρχισαν σιγά σιγά να υποχωρούν με συριγμούς σαν να ήταν πλοία που αποχωρούσαν. Τότε ο ίδιος ο Αλέξανδρος περικύκλωσε με το ιππικό του όλη την εχθρική παράταξη και έδωσε σήμα στους πεζούς του να ενώσουν τις ασπίδες τους, ώστε να επιτύχουν την πιο πυκνή συγκέντρωση και να κινήσουν τη φάλαγγα κατά του εχθρού. Με αυτόν τον τρόπο οι ιππείς των Ινδών, εκτός από λίγους, αποδεκατίσθηκαν κατά τη μάχη, ενώ συγχρόνως εξοντώνονταν και οι πεζοί τους στρατιώτες, επειδή οι Μακεδόνες εφορμούσαν πλέον από όλες τις μεριές. Εκείνη τη στιγμή σχηματίσθηκε ένα κενό στο ιππικό του Αλεξάνδρου, προς το οποίο στράφηκαν όλοι οι Ινδοί και διέφυγαν.