ΠΥΓΜΑΛΙΩΝ
(το άγαλμα κόρη)
Ο Πυγμαλίωνας ήταν βασιλιάς της Κύπρου που ερωτεύτηκε άγαλμα γυναίκας από ελεφαντόδοντο. Κατά άλλους, γλύπτης του αγάλματος ήταν ο ίδιος. Και όπως ο Νάρκισσος ερωτεύτηκε τον εικόνα του, ο Πυγμαλίων ερωτεύτηκε το δημιούργημα των χεριών του. Σε γιορτή της Αφροδίτης, και παθιασμένος με το άγαλμά του, ζήτησε από τη θεά μια γυναίκα που να έχει τη μορφή του αγάλματός του. Γυρνώντας στο σπίτι βρήκε το άγαλμα ζωντανό*. Παντρεύτηκε αυτή τη γυναίκα και απέκτησαν μια κόρη, την Πάφο ή τη Μεθάρμη, κι εκείνη τον Κινύρα που εισήγαγε τη λατρεία της Αφροδίτης στο νησί.
Ο μύθος του Πυγμαλίωνα παραδίδεται μόνο από τον Οβίδιο, φαίνεται όμως ότι στηρίζεται σε μιαν άλλη κυπριακή εκδοχή, όπου ο βασιλιάς της Κύπρου ερωτεύεται το λατρευτικό άγαλμα της Αφροδίτης**. Κάποτε το λατρευτικό άγαλμα θεωρείται πως είναι η Γαλάτεια, ενώ ο Γκαίτε το ονόμασε Ελίζα. Είτε έτσι είτε αλλιώς, ο μύθος του Πυγμαλίωνα αξιοποιήθηκε από μεταγενέστερους συγγραφείς «πολλαχώς», για να δειχθεί είτε η ανηθικότητα των θεών των εθνικών είτε ότι η τέχνη εξαπατά*** μιμούμενη την πραγματικότητα πειστικά.
Ο μύθος του Πυγμαλίωνα, όπως και του Νάρκισσου, χρησιμοποιήθηκε ως αφορμή και πρόσχημα για να συζητείται το θέμα αν η τέχνη είναι μίμηση της πραγματικότητας και της φύσης, αν η τέχνη έχει αξία ως μίμηση ή αν θα πρέπει να ανατραπεί η ιεράρχηση Φύση-Τέχνη, δηλαδή η προτεραιότητα της Φύσης έναντι της Τέχνης· και ακόμη, η σχέση του καλλιτέχνη με το καλλιτέχνημά του, του δημιουργού με το δημιούργημά του, της ανωτερότητας, του ιδεατού έναντι του πραγματικού, του πραγματικού έναντι του φανταστικού κτλ. Φυσικά εμπλέκονται και ζητήματα φύλου, καθώς ο Πυγμαλίων στέκεται απαξιωτικά απέναντι στο γυναικείο φύλο και το κατασκευάζει κατά το δοκούν· πόσο μάλλον που ο οβιδιακός Πυγμαλίων υπήρξε μάρτυρας της ηθικής εξαχρείωσης**** των Προποιτίδων, των θυγατέρων του Προποιτού (αμφισβήτησαν τη θεϊκή υπόσταση της Αφροδίτης και αυτή τις μεταμόρφωσε σε πέτρες, αφού πρώτα τις ανέδειξε σε αρχετυπικές πόρνες).
---------------------------
*Η φιλντισένια κόρη. Σώμα και ήθος
Γυρνώντας σπίτι [ο Πυγμαλίων από τη γιορτή της Αφροδίτης] γύρεψε μεμιάς
το φιλντισένιο άγαλμα της κόρης·
έσκυψε και της έδωσε φιλί - σαν να 'χε πάρει θέρμη το κορμί της.
Τη φίλησε και δεύτερη φορά, ψαύοντας με τα χέρια του το στέρνο.
Στην ψαύση ήταν τώρα μαλακό το φίλντισι, δεν είχε πια σκληράδα
και δέχτηκε τα δάχτυλά του εντός, σαν Υμηττού κερί που μαλακώνει
όταν το βρει του ήλιου η ζεστασιά, και δουλεμένο με το χέρι παίρνει
κάθε μορφή και σχήμα χτηστικό που του 'δωσαν τα δάχτυλα του πλάστη.
«Μην είναι ό,τι νιώθω απατηλό;» κατάπληκτος χαίρεται [ο Πυγμαλίων] κι αμφιβάλλει,
και με τα δυο του χέρια ερωτικά θωπεύει τη γλυπτή - πάλι και πάλι.
Ναι, ήτανε κορμί αληθινό, ναι, νιώθει στην αφή του χτύπο φλέβας,
κι ο λογισμός του τρέχει στη θεά [Αφροδίτη] ευγνωμοσύνη δείχνοντας και σέβας.
Ναι, νιώθει το φιλί αληθινό, γυναίκας από σάρκα κι από αίμα,
ζεστά γυναίκας χείλη, όχι πια της τέχνης του το φιλντισένιο ψέμα.
Κοκκίνισε η κόρη στο φιλί και σήκωσε δειλά την κεφαλή της -
βλέπει ψηλά το φως του ουρανού κι αντάμα με το φως τον εραστή της.
(Οβ., Μεταμορφώσεις 10. 280-294)
**Πυγμαλίων και Αφροδίτη
Ὁ Κύπριος ὁ Πυγμαλίων ἐκεῖνος ἐλεφαντίνου ἠράσθη ἀγάλματος … Τὸ ἄγαλμα Ἀφροδίτης ἦν καὶ γυμνὴ ἦν … Νικᾶται ὁ Κύπριος Πυγμαλίων τῷ σχήματι καὶ συνέρχεται τῷ ἀγάλματι, καὶ τοῦτο Φιλοστέφανος ἱστορεῖ … ἐν τῷ Περὶ Κύπρῳ.
(Φιλοστέφανος, Fragmenta 13.1-6)
Οὕτως ὁ Κύπριος ὁ Πυγμαλίων ἐκεῖνος ἐλεφαντίνου ἠράσθη ἀγάλματος· τὸ ἄγαλμα Ἀφροδίτης ἦν καὶ γυμνὴ ἦν· νικᾶται ὁ Κύπριος τῷ σχήματι καὶ συνέρχεται τῷ ἀγάλματι, καὶ τοῦτο Φιλοστέφανος ἱστορεῖ· Ἀφροδίτη δὲ ἄλλη ἐν Κνίδῳ λίθος ἦν καὶ καλὴ ἦν, ἕτερος ἠράσθη ταύτης καὶ μίγνυται τῇ λίθῳ· Ποσίδιππος ἱστορεῖ, ὁ μὲν πρότερος ἐν τῷ περὶ Κύπρου, ὁ δὲ ἕτερος ἐν τῷ περὶ Κνίδου.
(Κλήμ. Αλεξ. Προτρ. 4.57.3.1)
Ο μύθος της λαγνείας του κύπριου βασιλιά ίσως αποτελεί αφήγηση της λατρευτικής πρακτικής της «ιεράς πορνείας» που εφαρμοζόταν σε περιοχές της Συρίας, της Κύπρου, της Μικράς Ασίας· ιερές δούλες κάποιας θεάς της γονιμότητας της Ανατολής έρχονταν σε τελετουργική επαφή με τους πιστούς.
***Πυγμαλίων: Η απάτη της τέχνης
Τοσοῦτον ἴσχυσεν ἀπατῆσαι τέχνη προαγωγὸς ἀνθρώποις ἐρωτικοῖς εἰς βάραθρον γενομένη. Δραστήριος μὲν ἡ δημιουργική, ἀλλ᾽ οὐχ οἵα τε ἀπατῆσαι λογικὸν οὐδὲ μὴν τοὺς κατὰ λόγον βεβιωκότας· ζωγραφίας μὲν γὰρ, δι᾽ ὁμοιότητα σκιαγραφίας περιστερᾶς, προσέπτησαν πελειάδες καὶ ἵπποις καλῶς γεγραμμέναις προσεχρεμέτισαν ἵπποι. Ἐρασθῆναι κόρην εἰκόνος λέγουσιν καὶ νέον καλὸν Κνιδίου ἀγάλματος, ἀλλ᾽ ἦσαν τῶν θεατῶν αἱ ὄψεις ἠπατημέναι ὑπὸ τῆς τέχνης. Οὐδὲ γὰρ ἂν θεᾷ τις συνεπλάκη, οὐδ᾽ ἂν νεκρᾷ τις συνετάφη, οὐδ᾽ ἂν ἠράσθη δαίμονος καὶ λίθου ἄνθρωπος σωφρονῶν. Ὑμᾶς δὲ ἄλλῃ γοητείᾳ ἀπατᾷ ἡ τέχνη, εἰ καὶ μὴ ἐπὶ τὸ ἐρᾶν προσάγουσα, ἀλλ᾽ ἐπὶ τὸ τιμᾶν καὶ προσκυνεῖν τά τε ἀγάλματα καὶ τὰς γραφάς. Ὁμοία γε ἡ ραφή· ἐπαινείσθω μὲν ἡ τέχνη, μὴ ἀπατάτω δὲ τὸν ἄνθρωπον ὡς ἀλήθεια. Ἕστηκεν ὁ ἵππος ἡσυχῇ, ἡ πελειὰς ἀτρεμής, ἀργὸν τὸ πτερόν, ἡ δὲ βοῦς ἡ Δαιδάλου ἡ ἐκ τοῦ ξύλου πεποιημένη ταῦρον εἷλεν ἄγριον καὶ κατηνάγκασεν τὸ θηρίον ἡ τέχνη πλανήσασα ἐρώσης ἐπιβῆναι γυναικός. Τοσοῦτον οἶστρον αἱ τέχναι κακοτεχνοῦσαι τοῖς ἀνοήτοις ἐνεποίησαν.
(Κλήμ. Αλεξ. Προτρ. 4.57.3.1-2)
****Προποιτίδες και Πυγμαλίων
Όλη η ζωή τους αίσχος και ντροπή· τις έβλεπε αυτές ο Πυγμαλίων
κι ένιωθε στην ψυχή του σιχαμό για τα μεγάλα βίτσια που απ' τη φύση
βαραίνουν τη γυναίκα, και γι' αυτό απάντρευτη περνούσε τη ζωή του,
κι ήτανε τώρα κάμποσος καιρός που ξάπλωνε ασυντρόφευτος στην κλίνη.
(Οβ., Μετ. 10. 243-247)
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου