ΡΗΤΟΡΙΚΗ: ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ - Ὀλυνθιακὸς β΄ (2) (14-31)

[14] Ὅλως μὲν γὰρ ἡ Μακεδονικὴ δύναμις καὶ ἀρχὴ ἐν μὲν προσθήκῃ μερίς ἐστί τις οὐ μικρά, οἷον ὑπῆρξέ ποθ᾽ ὑμῖν ἐπὶ Τιμοθέου πρὸς Ὀλυνθίους· πάλιν αὖ πρὸς Ποτείδαιαν Ὀλυνθίοις ἐφάνη τι τοῦτο συναμφότερον· νυνὶ δὲ Θετταλοῖς νοσοῦσι καὶ τεταραγμένοις ἐπὶ τὴν τυραννικὴν οἰκίαν ἐβοήθησεν· καὶ ὅποι τις ἄν, οἶμαι, προσθῇ κἂν μικρὰν δύναμιν, πάντ᾽ ὠφελεῖ· αὐτὴ δὲ καθ᾽ αὑτὴν ἀσθενὴς καὶ πολλῶν κακῶν ἐστι μεστή.

[15] καὶ γὰρ οὗτος ἅπασι τούτοις, οἷς ἄν τις μέγαν αὐτὸν ἡγήσαιτο, τοῖς πολέμοις καὶ ταῖς στρατείαις, ἔτ᾽ ἐπισφαλεστέραν ἢ ὑπῆρχε φύσει κατεσκεύακεν αὑτῷ. μὴ γὰρ οἴεσθ᾽, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, τοῖς αὐτοῖς Φίλιππόν τε χαίρειν καὶ τοὺς ἀρχομένους, ἀλλ᾽ ὁ μὲν δόξης ἐπιθυμεῖ καὶ τοῦτ᾽ ἐζήλωκε, καὶ προῄρηται πράττων καὶ κινδυνεύων, ἂν συμβῇ τι, παθεῖν, τὴν τοῦ διαπράξασθαι ταῦθ᾽ ἃ μηδεὶς πώποτ᾽ ἄλλος Μακεδόνων βασιλεὺς δόξαν ἀντὶ τοῦ ζῆν ἀσφαλῶς ᾑρημένος·

[16] τοῖς δὲ τῆς μὲν φιλοτιμίας τῆς ἀπὸ τούτων οὐ μέτεστι, κοπτόμενοι δ᾽ ἀεὶ ταῖς στρατείαις ταύταις ταῖς ἄνω κάτω λυποῦνται καὶ συνεχῶς ταλαιπωροῦσιν, οὔτ᾽ ἐπὶ τοῖς ἔργοις οὔτ᾽ ἐπὶ τοῖς αὑτῶν ἰδίοις ἐώμενοι διατρίβειν, οὔθ᾽ ὅσ᾽ ἂν ποιήσωσιν οὕτως ὅπως ἂν δύνωνται, ταῦτ᾽ ἔχοντες διαθέσθαι κεκλειμένων τῶν ἐμπορίων τῶν ἐν τῇ χώρᾳ διὰ τὸν πόλεμον.

[17] οἱ μὲν οὖν πολλοὶ Μακεδόνων πῶς ἔχουσι Φιλίππῳ, ἐκ τούτων ἄν τις σκέψαιτ᾽ οὐ χαλεπῶς· οἱ δὲ δὴ περὶ αὐτὸν ὄντες ξένοι καὶ πεζέταιροι δόξαν μὲν ἔχουσιν ὡς εἰσὶ θαυμαστοὶ καὶ συγκεκροτημένοι τὰ τοῦ πολέμου, ὡς δ᾽ ἐγὼ τῶν ἐν αὐτῇ τῇ χώρᾳ γεγενημένων τινὸς ἤκουον, ἀνδρὸς οὐδαμῶς οἵου τε ψεύδεσθαι, οὐδένων εἰσὶν βελτίους.

[18] εἰ μὲν γάρ τις ἀνήρ ἐστιν ἐν αὐτοῖς οἷος ἔμπειρος πολέμου καὶ ἀγώνων, τούτους μὲν φιλοτιμίᾳ πάντας ἀπωθεῖν αὐτὸν ἔφη, βουλόμενον πάνθ᾽ αὑτοῦ δοκεῖν εἶναι τἄργα (πρὸς γὰρ αὖ τοῖς ἄλλοις καὶ τὴν φιλοτιμίαν ἀνυπέρβλητον εἶναι)· εἰ δέ τις σώφρων ἢ δίκαιος ἄλλως, τὴν καθ᾽ ἡμέραν ἀκρασίαν τοῦ βίου καὶ μέθην καὶ κορδακισμοὺς οὐ δυνάμενος φέρειν, παρεῶσθαι καὶ ἐν οὐδενὸς εἶναι μέρει τὸν τοιοῦτον.

[19] λοιποὺς δὴ περὶ αὐτὸν εἶναι λῃστὰς καὶ κόλακας καὶ τοιούτους ἀνθρώπους οἵους μεθυσθέντας ὀρχεῖσθαι τοιαῦθ᾽ οἷ᾽ ἐγὼ νῦν ὀκνῶ πρὸς ὑμᾶς ὀνομάσαι. δῆλον δ᾽ ὅτι ταῦτ᾽ ἐστὶν ἀληθῆ· καὶ γὰρ οὓς ἐνθένδε πάντες ἀπήλαυνον ὡς πολὺ τῶν θαυματοποιῶν ἀσελγεστέρους ὄντας, Καλλίαν ἐκεῖνον τὸν δημόσιον καὶ τοιούτους ἀνθρώπους, μίμους γελοίων καὶ ποιητὰς αἰσχρῶν ᾀσμάτων, ὧν εἰς τοὺς συνόντας ποιοῦσιν εἵνεκα τοῦ γελασθῆναι, τούτους ἀγαπᾷ καὶ περὶ αὑτὸν ἔχει.

[20] καίτοι ταῦτα, καὶ εἰ μικρά τις ἡγεῖται, μεγάλ᾽, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, δείγματα τῆς ἐκείνου γνώμης καὶ κακοδαιμονίας ἐστὶ τοῖς εὖ φρονοῦσιν. ἀλλ᾽, οἶμαι, νῦν μὲν ἐπισκοτεῖ τούτοις τὸ κατορθοῦν· αἱ γὰρ εὐπραξίαι δειναὶ συγκρύψαι τὰ τοιαῦτ᾽ ὀνείδη· εἰ δέ τι πταίσει, τότ᾽ ἀκριβῶς αὐτοῦ ταῦτ᾽ ἐξετασθήσεται. δοκεῖ δ᾽ ἔμοιγ᾽, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, δείξειν οὐκ εἰς μακράν, ἂν οἵ τε θεοὶ θέλωσι καὶ ὑμεῖς βούλησθε.

[21] ὥσπερ γὰρ ἐν τοῖς σώμασιν, τέως μὲν ἂν ἐρρωμένος ᾖ τις, οὐδὲν ἐπαισθάνεται, ἐπὰν δ᾽ ἀρρώστημά τι συμβῇ, πάντα κινεῖται, κἂν ῥῆγμα κἂν στρέμμα κἂν ἄλλο τι τῶν ὑπαρχόντων σαθρὸν ᾖ, οὕτω καὶ τῶν πόλεων καὶ τῶν τυράννων, ἕως μὲν ἂν ἔξω πολεμῶσιν, ἀφανῆ τὰ κακὰ τοῖς πολλοῖς ἐστιν, ἐπειδὰν δ᾽ ὅμορος πόλεμος συμπλακῇ, πάντ᾽ ἐποίησεν ἔκδηλα.

[22] Εἰ δέ τις ὑμῶν, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, τὸν Φίλιππον εὐτυχοῦνθ᾽ ὁρῶν ταύτῃ φοβερὸν προσπολεμῆσαι νομίζει, σώφρονος μὲν ἀνθρώπου λογισμῷ χρῆται· μεγάλη γὰρ ῥοπή, μᾶλλον δὲ τὸ ὅλον ἡ τύχη παρὰ πάντ᾽ ἐστὶ τὰ τῶν ἀνθρώπων πράγματα· οὐ μὴν ἀλλ᾽ ἔγωγε, εἴ τις αἵρεσίν μοι δοίη, τὴν τῆς ἡμετέρας πόλεως τύχην ἂν ἑλοίμην, ἐθελόντων ἃ προσήκει ποιεῖν ὑμῶν αὐτῶν καὶ κατὰ μικρόν, ἢ τὴν ἐκείνου· πολὺ γὰρ πλείους ἀφορμὰς εἰς τὸ τὴν παρὰ τῶν θεῶν εὔνοιαν ἔχειν ὁρῶ ὑμῖν ἐνούσας ἢ ᾽κείνῳ.

[23] ἀλλ᾽, οἶμαι, καθήμεθ᾽ οὐδὲν ποιοῦντες· οὐκ ἔνι δ᾽ αὐτὸν ἀργοῦντ᾽ οὐδὲ τοῖς φίλοις ἐπιτάττειν ὑπὲρ αὑτοῦ τι ποιεῖν, μή τί γε δὴ τοῖς θεοῖς. οὐ δὴ θαυμαστόν ἐστιν, εἰ στρατευόμενος καὶ πονῶν ἐκεῖνος αὐτὸς καὶ παρὼν ἐφ᾽ ἅπασι καὶ μήτε καιρὸν μήθ᾽ ὥραν παραλείπων ἡμῶν μελλόντων καὶ ψηφιζομένων καὶ πυνθανομένων περιγίγνεται. οὐδὲ θαυμάζω τοῦτ᾽ ἐγώ· τοὐναντίον γὰρ ἂν ἦν θαυμαστόν, εἰ μηδὲν ποιοῦντες ἡμεῖς ὧν τοῖς πολεμοῦσι προσήκει τοῦ πάντα ποιοῦντος περιῆμεν.

[24] ἀλλ᾽ ἐκεῖνο θαυμάζω, εἰ Λακεδαιμονίοις μέν ποτ᾽, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, ὑπὲρ τῶν Ἑλληνικῶν δικαίων ἀντήρατε, καὶ πόλλ᾽ ἰδίᾳ πλεονεκτῆσαι πολλάκις ὑμῖν ἐξὸν οὐκ ἠθελήσατε, ἀλλ᾽ ἵν᾽ οἱ ἄλλοι τύχωσι τῶν δικαίων, τὰ ὑμέτερ᾽ αὐτῶν ἀνηλίσκετ᾽ εἰσφέροντες καὶ προυκινδυνεύετε στρατευόμενοι, νυνὶ δ᾽ ὀκνεῖτ᾽ ἐξιέναι καὶ μέλλετ᾽ εἰσφέρειν ὑπὲρ τῶν ὑμετέρων αὐτῶν κτημάτων, καὶ τοὺς μὲν ἄλλους σεσώκατε πολλάκις πάντας καὶ καθ᾽ ἕν᾽ αὐτῶν ἐν μέρει, τὰ δ᾽ ὑμέτερ᾽ αὐτῶν ἀπολωλεκότες κάθησθε.

[25] ταῦτα θαυμάζω, κἄτι πρὸς τούτοις, εἰ μηδεὶς ὑμῶν, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, δύναται λογίσασθαι πόσον πολεμεῖτε χρόνον Φιλίππῳ, καὶ τί ποιούντων ὑμῶν ὁ χρόνος διελήλυθεν οὗτος. ἴστε γὰρ δήπου τοῦθ᾽, ὅτι μελλόντων αὐτῶν, ἑτέρους τινὰς ἐλπιζόντων πράξειν, αἰτιωμένων ἀλλήλους, κρινόντων, πάλιν ἐλπιζόντων, σχεδὸν ταὔθ᾽ ἅπερ νυνὶ ποιούντων, ἅπας ὁ χρόνος διελήλυθεν.

[26] εἶθ᾽ οὕτως ἀγνωμόνως ἔχετ᾽, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, ὥστε δι᾽ ὧν ἐκ χρηστῶν φαῦλα τὰ πράγματα τῆς πόλεως γέγονεν, διὰ τούτων ἐλπίζετε τῶν αὐτῶν πράξεων ἐκ φαύλων αὐτὰ χρηστὰ γενήσεσθαι; ἀλλ᾽ οὔτ᾽ εὔλογον οὔτ᾽ ἔχον ἐστὶ φύσιν τοῦτό γε· πολὺ γὰρ ῥᾷον ἔχοντας φυλάττειν ἢ κτήσασθαι πάντα πέφυκεν. νῦν δ᾽ ὅ τι μὲν φυλάξομεν, οὐδέν ἐσθ᾽ ὑπὸ τοῦ πολέμου λοιπὸν τῶν πρότερον, κτήσασθαι δὲ δεῖ. αὐτῶν οὖν ἡμῶν ἔργον τοῦτ᾽ ἤδη.

[27] φημὶ δὴ δεῖν εἰσφέρειν χρήματα, αὐτοὺς ἐξιέναι προθύμως, μηδέν᾽ αἰτιᾶσθαι πρὶν ἂν τῶν πραγμάτων κρατήσητε, τηνικαῦτα δ᾽ ἀπ᾽ αὐτῶν τῶν ἔργων κρίναντας τοὺς μὲν ἀξίους ἐπαίνου τιμᾶν, τοὺς δ᾽ ἀδικοῦντας κολάζειν, τὰς προφάσεις δ᾽ ἀφελεῖν καὶ τὰ καθ᾽ ὑμᾶς ἐλλείμματα· οὐ γὰρ ἔστι πικρῶς ἐξετάσαι τί πέπρακται τοῖς ἄλλοις, ἂν μὴ παρ᾽ ὑμῶν αὐτῶν πρῶτον ὑπάρξῃ τὰ δέοντα.

[28] τίνος γὰρ εἵνεκ᾽, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, νομίζετε τοῦτον μὲν φεύγειν τὸν πόλεμον πάντας ὅσους ἂν ἐκπέμψητε στρατηγούς, ἰδίους δ᾽ εὑρίσκειν πολέμους, εἰ δεῖ τι τῶν ὄντων καὶ περὶ τῶν στρατηγῶν εἰπεῖν; ὅτι ἐνταῦθα μέν ἐστι τἆθλ᾽ ὑπὲρ ὧν ἐστιν ὁ πόλεμος ὑμέτερα (Ἀμφίπολίς γ᾽ ἂν ληφθῇ, παραχρῆμ᾽ ὑμεῖς κομιεῖσθε), οἱ δὲ κίνδυνοι τῶν ἐφεστηκότων ἴδιοι, μισθὸς δ᾽ οὐκ ἔστιν· ἐκεῖ δὲ κίνδυνοι μὲν ἐλάττους, τὰ δὲ λήμματα τῶν ἐφεστηκότων καὶ τῶν στρατιωτῶν, Λάμψακος, Σίγειον, τὰ πλοῖ᾽ ἃ συλῶσιν. ἐπ᾽ οὖν τὸ λυσιτελοῦν αὑτοῖς ἕκαστοι χωροῦσιν.

[29] ὑμεῖς δ᾽, ὅταν μὲν εἰς τὰ πράγματ᾽ ἀποβλέψητε φαύλως ἔχοντα, τοὺς ἐφεστηκότας κρίνετε, ὅταν δὲ δόντες λόγον τὰς ἀνάγκας ἀκούσητε ταύτας, ἀφίετε. περίεστι τοίνυν ὑμῖν ἀλλήλοις ἐρίζειν καὶ διεστάναι, τοῖς μὲν ταῦτα πεπεισμένοις, τοῖς δὲ ταῦτα, τὰ κοινὰ δ᾽ ἔχειν φαύλως. πρότερον μὲν γάρ, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, κατὰ συμμορίας εἰσεφέρετε, νυνὶ δὲ πολιτεύεσθε κατὰ συμμορίας. ῥήτωρ ἡγεμὼν ἑκατέρων, καὶ στρατηγὸς ὑπὸ τούτῳ καὶ οἱ βοησόμενοι, οἱ τριακόσιοι· οἱ δ᾽ ἄλλοι προσνενέμησθε οἱ μὲν ὡς τούτους, οἱ δ᾽ ὡς ἐκείνους.

[30] δεῖ δὴ ταῦτ᾽ ἐπανέντας καὶ ὑμῶν αὐτῶν ἔτι καὶ νῦν γενομένους κοινὸν καὶ τὸ βουλεύεσθαι καὶ τὸ λέγειν καὶ τὸ πράττειν ποιῆσαι. εἰ δὲ τοῖς μὲν ὥσπερ ἐκ τυραννίδος ὑμῶν ἐπιτάττειν ἀποδώσετε, τοῖς δ᾽ ἀναγκάζεσθαι τριηραρχεῖν, εἰσφέρειν, στρατεύεσθαι, τοῖς δὲ ψηφίζεσθαι κατὰ τούτων μόνον, ἄλλο δὲ μηδ᾽ ὁτιοῦν συμπονεῖν, οὐχὶ γενήσεται τῶν δεόντων ἡμῖν οὐδὲν ἐν καιρῷ· τὸ γὰρ ἠδικημένον ἀεὶ μέρος ἐλλείψει, εἶθ᾽ ὑμῖν τούτους κολάζειν ἀντὶ τῶν ἐχθρῶν ἐξέσται.

[31] λέγω δὴ κεφάλαιον, πάντας εἰσφέρειν ἀφ᾽ ὅσων ἕκαστος ἔχει τὸ ἴσον· πάντας ἐξιέναι κατὰ μέρος, ἕως ἂν ἅπαντες στρατεύσησθε· πᾶσι τοῖς παριοῦσι λόγον διδόναι, καὶ τὰ βέλτισθ᾽ ὧν ἂν ἀκούσηθ᾽ αἱρεῖσθαι, μὴ ἃν ὁ δεῖν᾽ ἢ ὁ δεῖν᾽ εἴπῃ. κἂν ταῦτα ποιῆτε, οὐ τὸν εἰπόντα μόνον παραχρῆμ᾽ ἐπαινέσεσθε, ἀλλὰ καὶ ὑμᾶς αὐτοὺς ὕστερον, βέλτιον τῶν ὅλων πραγμάτων ὑμῖν ἐχόντων.
***
ΠΙΣΤΕΙΣ (§§ 14-30)
[14] Γενικά λοιπόν η Μακεδονική δύναμη, στρατιωτική και πολιτική, ως προσθήκη δεν είναι κάτι το ευκαταφρόνητο, όπως για παράδειγμα όταν κάποτε υπό την στρατηγία του Τιμοθέου σάς βοήθησε εναντίον των Ολυνθίων· ύστερα πάλι αυτή η συμπαράταξη φάνηκε κάπως σημαντική για τους Ολυνθίους εναντίον της Ποτίδαιας· και πρόσφατα βοήθησε τους Θεσσαλούς, που βρίσκονταν σε εσωτερική πολιτική κρίση και αναταραχή, στον αγώνα τους εναντίον των τυράννων. Γενικά, νομίζω, όπου και αν προσθέσει κάποιος έστω και μια μικρή δύναμη, πάντα ωφελεί, η ίδια όμως από μόνη της η Μακεδονική δύναμη είναι ασθενής και γεμάτη πολλά μειονεκτήματα.

[15] Γιατί αυτός με όλα αυτά για τα οποία θα τον θεωρούσε κανείς μεγάλο, τους πολέμους και τις εκστρατείες, έχει καταντήσει τη δύναμή του ακόμη πιο επισφαλή από ό,τι εξαρχής ήταν από τη φύση της. Μη φαντάζεστε, Αθηναίοι, ότι με τα ίδια πράγματα χαίρονται ο Φίλιππος και οι υπήκοοί του· αυτός επιθυμεί δόξα και αυτή έχει γίνει το πάθος του και είναι αποφασισμένος δρώντας και κινδυνεύοντας και να πάθει κάτι γι᾽ αυτήν, αν χρειαστεί· γιατί, αντί να ζει με ασφάλεια, διάλεξε τη δόξα την οποία θα του εξασφαλίσει η πραγματοποίηση αυτών που κανένας ώς τώρα βασιλιάς των Μακεδόνων δεν έχει κατορθώσει.

[16] Αντίθετα, οι υπήκοοί του δεν μετέχουν στη δόξα αυτών των κατορθωμάτων και, καθώς είναι καταπονημένοι συνέχεια από τις γνωστές πάνω κάτω εκστρατείες, υποφέρουν και συνεχώς ταλαιπωρούνται· γιατί δεν τους αφήνει να ασχολούνται ούτε με τις δουλειές τους τις επαγγελματικές ούτε με τις οικογενειακές τους υποθέσεις, ούτε μπορούν να διαθέσουν όπως μπορούν τα προϊόντα τους, αφού εξαιτίας του πολέμου οι εμπορικοί σταθμοί της χώρας είναι αποκλεισμένοι.

[17] Ύστερα από αυτά λοιπόν δεν είναι δύσκολο να συμπεράνει κανείς από ποια συναισθήματα διακατέχονται προς τον Φίλιππο οι περισσότεροι από τους Μακεδόνες. Οι μισθοφόροι μάλιστα που τον περιστοιχίζουν καθώς και οι πεζέταιροι έχουν τη φήμη ότι είναι δήθεν αξιοθαύμαστοι και καλά ασκημένοι στην τέχνη του πολέμου. Όπως όμως άκουγα από κάποιον που έχει ζήσει στη χώρα αυτή, άνθρωπο που αποκλείεται να λέει ψέματα, δεν είναι καλύτεροι από κανέναν.

[18] Αν λοιπόν βρεθεί μεταξύ αυτών κάποιος έμπειρος πολέμου και αγώνων, μου έλεγε ότι ο Φίλιππος όλους αυτούς τους απομακρύνει από ματαιοδοξία, γιατί θέλει όλα να φαίνονται ότι είναι δικά του έργα (γιατί κοντά σε όλα τα άλλα και η ματαιοδοξία του δεν έχει όρια) αν πάλι υπάρχει κάποιος λογικός ή σε γενικές γραμμές δίκαιος, που δεν μπορεί να υποφέρει τα καθημερινά του όργια, τα μεθύσια και τους κορδακισμούς του, τον παραμερίζει και δεν τον έχει σε καμιά εκτίμηση.

[19] Οι υπόλοιποι οι περί αυτόν είναι ληστές και κόλακες και τέτοιοι άνθρωποι, που, όταν μεθύσουν, χορεύουν τέτοιους χορούς που εγώ αυτή τη στιγμή δεν τολμώ να προφέρω τα ονόματά τους μπροστά σας. Προφανώς αυτά είναι αληθινά. Γιατί όσους όλοι έδιωχναν από εδώ, πιο ακόλαστους και από τους ταχυδακτυλουργούς, εκείνον τον Καλλία τον περιβόητο δούλο, και άλλους τέτοιους ανθρώπους, γελωτοποιούς και ποιητές αισχρών ασμάτων, που τα συνθέτουν στις παρέες για να γελούν, τέτοιους ανθρώπους αγαπά και έχει γύρω του.

[20] Και όμως, και αν ακόμη κάποιος θεωρεί αυτά ασήμαντα, ωστόσο για τους φρόνιμους ανθρώπους είναι μεγάλες αποδείξεις της νοοτροπίας του και της ηθικής του κατάπτωσης. Αλλά, νομίζω, αυτά τώρα τα επισκιάζουν τα κατορθώματά του· γιατί οι επιτυχίες είναι φοβερές στο να συγκαλύπτουν τέτοιες ντροπές. Αν όμως θα έχει κάποιαν ατυχία, τότε αυτά του τα αίσχη θα αποκαλυφθούν με κάθε λεπτομέρεια. Και έχω τη γνώμη, Αθηναίοι, πως το πράγμα θα δείξει σύντομα, αν το θέλουν οι θεοί και εσείς το επιθυμείτε.

[21] Όπως ακριβώς δηλαδή στο ανθρώπινο σώμα, όσο καιρό κάποιος είναι γερός, δεν αισθάνεται κανένα ενόχλημα, αλλά όταν τον βρει κάποια αρρώστια, τότε εμφανίζονται όλα, κατάγματα, στραμπουλήγματα και οτιδήποτε άλλο είναι πειραγμένο, έτσι και με τις πόλεις και τους τυράννους, όσο καιρό κάνουν πολέμους έξω από τη χώρα τους, οι περισσότεροι δε βλέπουν τις αδυναμίες τους, όταν όμως ξεσπάσει πόλεμος στα σύνορά τους, τότε αυτός τα αποκαλύπτει όλα.

[22] Αν κάποιος από σας, Αθηναίοι, βλέποντας τον Φίλιππο να τον βοηθά η τύχη, πιστεύει ότι γι᾽ αυτό το λόγο είναι επικίνδυνο να τον πολεμήσει, σκέφτεται ως φρόνιμος άνθρωπος. Γιατί είναι μεγάλη η επιρροή της τύχης, μάλλον είναι το παν σε όλες τις εκφάνσεις της ανθρώπινης ζωής. Ωστόσο, εγώ τουλάχιστον, αν κάποιος μου έδινε δυνατότητα επιλογής, θα προτιμούσα την τύχη της πόλης μας παρά την τύχη εκείνου, εφόσον εσείς είστε διατεθειμένοι να κάνετε έστω και κατ᾽ ελάχιστον αυτά που πρέπει. Γιατί βλέπω ότι σε σας υπάρχουν πολύ περισσότεροι λόγοι από ό,τι σ᾽ εκείνον ώστε να έχετε την εύνοια των θεών.

[23] Αλλά, νομίζω, καθόμαστε χωρίς να κάνουμε τίποτε. Και όταν κάποιος δεν κινείται ο ίδιος, δεν μπορεί να ζητάει από τους φίλους να κάνουν κάτι για λογαριασμό του, πολύ λιγότερο βέβαια από τους θεούς. Δεν είναι λοιπόν παράξενο που, εκστρατεύοντας ο ίδιος προσωπικά και μοχθώντας και όντας πανταχού παρών, χωρίς να χάνει ευκαιρία ούτε στιγμή, υπερισχύει έναντι ημών, οι οποίοι αναβάλλουμε, βγάζουμε ψηφίσματα και συγκεντρώνουμε κάθε φορά πληροφορίες. Ούτε καν με εκπλήσσει αυτό. Το αντίθετο μάλιστα θα ήταν παράξενο, αν εμείς, χωρίς να κάνουμε τίποτε απ᾽ όσα επιβάλλεται σ᾽ αυτούς που πολεμούν, νικούσαμε αυτόν που κάνει τα πάντα.

[24] Αλλ᾽ εκείνο που με εκπλήσσει, Αθηναίοι, είναι ότι, ενώ κάποτε εξεγερθήκατε εναντίον των Λακεδαιμονίων χάρη των Ελληνικών δικαίων και που, ενώ πολλές φορές μπορούσατε ως πόλη να ωφεληθείτε πολλά, δεν το επιδιώξατε, αλλά, για να βρουν άλλοι το δίκιο τους, δαπανούσατε εισφέροντας από τα δικά σας χρήματα και πρώτοι αναλαμβάνατε επικίνδυνες εκστρατείες. Αντίθετα, τώρα διστάζετε να εξορμήσετε, και αποφεύγετε να πληρώσετε χρήματα για να ανακτήσετε τις δικές σας κτήσεις· και ενώ έχετε σώσει πολλές φορές τους άλλους, και όλους μαζί και τον καθένα χωριστά, τώρα αδρανείτε (: κάθεστε με σταυρωμένα χέρια), μόλο που έχετε χάσει δικές σας κτήσεις.

[25] Αυτά είναι λοιπόν που με εκπλήσσουν και επιπλέον το ότι κανείς σας, Αθηναίοι, δεν μπορεί να υπολογίσει πόσο καιρό πολεμάτε εναντίον του Φιλίππου και τί κάνατε όσο περνούσε ο καιρός αυτός. Το ξέρετε βέβαια ότι όλος ο καιρός έχει περάσει με αναβολές, με την ελπίδα πως κάποιοι άλλοι θα ενεργήσουν για σας, με κατηγορίες ο ένας για τον άλλον, ασχολούμενοι με δίκες, πάλι ελπίζοντας και κάνοντας σχεδόν τα ίδια ακριβώς που κάνετε και τώρα.

[26] Μα είστε τόσο απερίσκεπτοι, Αθηναίοι, ώστε να ελπίζετε ότι οι ενέργειες αυτές που οδήγησαν την πόλη από την ευημερία στον ξεπεσμό, οι ίδιες αυτές ενέργειες θα την οδηγήσουν ξανά από τον ξεπεσμό στην ευημερία; Αλλ᾽ αυτό ούτε λογικό είναι ούτε φυσιολογικό. Γιατί εκ φύσεως είναι πολύ πιο εύκολο να διατηρήσουν οι άνθρωποι κάθε πράγμα που το έχουν παρά να το αποκτήσουν από την αρχή. Τώρα όμως εξαιτίας του πολέμου δε μένει τίποτε από τις προηγούμενες κτήσεις που μπορούμε να φυλάξουμε· γι᾽ αυτό πρέπει να τ᾽ αποκτήσουμε. Και αυτό είναι δικό μας έργο πια.

[27] Φρονώ λοιπόν, ότι πρέπει να εισφέρετε χρήματα, να εκστρατεύσετε πρόθυμα οι ίδιοι, να μην κατηγορείτε κανέναν πριν γίνετε κύριοι της κατάστασης, και τότε, αφού κρίνετε τον καθένα από τα ίδια του τα έργα, να τιμήσετε τους άξιους επαίνου, να τιμωρήσετε τους άδικους και να βάλετε τέλος στις προφάσεις και στις παραλείψεις σας. Γιατί δεν μπορείτε να ελέγχετε με αυστηρότητα τί έχουν πράξει οι άλλοι, αν προηγουμένως δεν κάνετε εσείς αυτά που πρέπει.

[28] Ποιός νομίζετε πως είναι ο λόγος, Αθηναίοι, που όλοι οι στρατηγοί, όσους στείλατε, αποφεύγουν αυτόν τον πόλεμο, και βρίσκουν άλλους πολέμους για λογαριασμό τους, αν πρέπει να πει κανείς κάποιαν αλήθεια και για τους στρατηγούς μας; Ο λόγος είναι ότι στην προκειμένη περίπτωση οι ωφέλειες για τις οποίες διεξάγεται ο πόλεμος είναι δικές σας. Αν για παράδειγμα κυριευθεί η Αμφίπολη, εσείς αμέσως θα αποκομίσετε οφέλη, ενώ οι κίνδυνοι θα αφορούν προσωπικά τους στρατηγούς, αλλά απολαβή γι᾽ αυτούς καμιά δε θα υπάρχει. Αντίθετα, στους πολέμους που βρίσκουν οι στρατηγοί, οι κίνδυνοι είναι μικρότεροι, ενώ τα κέρδη θα είναι των στρατηγών και των στρατιωτών, η Λάμψακος, το Σίγειο, τα πλοία που ληστεύουν. Άρα ο καθένας προχωρεί προς τα εκεί που είναι το συμφέρον του.

[29] Εσείς όμως, όταν αποβλέψετε στην κακή κατάσταση των πραγμάτων, σέρνετε τους στρατηγούς στα δικαστήρια, αλλά, όταν τους επιτρέψετε να απολογηθούν και ακούσετε τις δυσκολίες που αντιμετώπισαν, τους αθωώνετε. Το κέρδος μας λοιπόν είναι να τρωγόμαστε μεταξύ μας και να διχογνωμούμε, γιατί οι μεν πιστεύουν αυτά, οι δε τα άλλα, και οι κοινές υποθέσεις να «πάνε κατά διαόλου». Γιατί στο παρελθόν εισφέρατε, Αθηναίοι, κατά ομάδες, τώρα πολιτεύεσθε κατά ομάδες (: αποβλέποντας σε κομματικά οφέλη). Στην κάθε ομάδα αρχηγός είναι ένας πολιτικός (: ρήτορας), ένας στρατηγός υπό τις διαταγές του και οι τριακόσιοι κράχτες. Οι υπόλοιποι είστε μοιρασμένοι, άλλοι με τούτους άλλοι με εκείνους.

[30] Αφού αφήσετε λοιπόν κατά μέρος αυτά και συνέλθετε, έστω και τώρα, πρέπει να αναλάβετε από κοινού και το σχεδιασμό και τις προτάσεις και την εκτέλεση αυτών. Αν όμως στους μεν επιτρέψετε να σας διατάζουν σαν απόλυτοι μονάρχες, τους δε υποχρεώνετε να τριηραρχούν, να εισφέρουν χρήματα και να εκστρατεύουν, άλλους πάλι επιτρέπετε μόνο να ψηφίζουν εναντίον αυτών, χωρίς οι ίδιοι να υπόκεινται στην παραμικρή θυσία, τίποτε από όσα πρέπει δεν πρόκειται να πετύχετε στην ώρα τους. Γιατί οι αδικημένοι πολίτες θα καθυστερούν συνεχώς στην εκπλήρωση των υποχρεώσεών τους· και τότε το μόνο που θα μπορείτε είναι να τιμωρείτε αυτούς «τους φουκαράδες» αντί για τους εχθρούς.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ (§ 31)
[31] Συνοψίζοντας λοιπόν προτείνω να εισφέρει ο καθένας σας ανάλογα με αυτά που έχει· να εκστρατεύετε όλοι με τη σειρά έως ότου υπηρετήσετε όλοι· να δίνετε το λόγο σε όλους τους ρήτορες και να επιλέγετε τα καλύτερα απ᾽ όσα θα ακούσετε, και όχι όσα θα πει ο ένας ή ο άλλος. Αν κάνετε αυτά, δε θα επαινέσετε μόνο τον ρήτορα εκείνης της στιγμής, αλλά αργότερα και τον ίδιο τον εαυτό σας, αφού η όλη κατάσταση θα έχει για σας βελτιωθεί.