Ίαμβος κατά γυναικών
Από τα σωζόμενα αποσπάσματα που δεν είναι γραμμένα σε δακτυλικό εξάμετρο και χρονολογούνται πριν από τον 5ο αι. ο "Ίαμβος κατά γυναικών" είναι το εκτενέστερο (118 ιαμβικοί τρίμετροι). Το ποίημα σώζεται σχεδόν ολόκληρο -έχουν χαθεί λίγοι στίχοι στο τέλος.
Ο ποιητής ξεκινά με τη δήλωση ότι εξ αρχής ο θεός έπλασε διαφορετικούς χαρακτήρες γυναικών (στ. 1-2). Το μέγιστο μέρος του ποιήματος (στ. 2-93) αφιερώνεται στην περιγραφή της γυναικογονίας από ζώα, που είναι θέμα παραδοσιακό, και από τα δύο στοιχεία, τη γη και τη θάλασσα, που οφείλεται μάλλον στον ίδιο τον Σημωνίδη. Με στερεότυπο τρόπο περιγράφονται συνολικά δέκα γυναίκες που έχουν προέλθει, κατά σειρά, από τη γουρούνα, την αλεπού, τη σκύλα, τη γη, τη θάλασσα, τη γαϊδούρα, τη νυφίτσα, τη φοράδα, τη μαϊμού και τη μέλισσα και που μοιράζονται τα βασικά χαρακτηριστικά των αντίστοιχων ζώων ή στοιχείων. Με εξαίρεση την τελευταία (μέλισσα), όλες χαρακτηρίζονται αρνητικά. Οι υπόλοιποι 25 στίχοι (94-118) περιέχουν επικρίσεις για τις γυναίκες συλλήβδην.
Ο "Ίαμβος κατά γυναικών", που εντάσσεται στην παράδοση του (δηκτικού) Ιάμβου και στο προσφιλές για τη λαϊκή ηθική και φιλοσοφία θέμα "ψόγος γυναικών", αποτελεί πολύτιμη μαρτυρία για τις αντιλήψεις -ακριβέστερα θα λέγαμε τις προκαταλήψεις- της αρχαϊκής εποχής για τις γυναίκες, όσο και αν κάποια στοιχεία υπερτονίζονται και παραμορφώνονται από τη χιουμοριστική διάθεση και τον γενικότερο στόχο του ποιήματος που φαίνεται ότι ήταν περισσότερο να τέρψει και λιγότερο να διδάξει.
Απόσπασμα 7, 27-42, 57-93
τὴν δ᾽ ἐκ θαλάσσης, ἣ δύ᾽ ἐν φρεσὶν νοεῖ·
τὴν μὲν γελᾷ τε καὶ γέγηθεν ἡμέρην·
ἐπαινέσει μιν ξεῖνος ἐν δόμοις ἰδών·
30 «οὐκ ἔστιν ἄλλη τῆσδε λωΐων γυνὴ
ἐν πᾶσιν ἀνθρώποισιν οὐδὲ καλλίων»·
τὴν δ᾽ οὐκ ἀνεκτὸς οὐδ᾽ ἐν ὀφθαλμοῖς ἰδεῖν
οὔτ᾽ ἄσσον ἐλθεῖν, ἀλλὰ μαίνεται τότε
ἄπλητον ὥσπερ ἀμφὶ τέκνοισιν κύων,
35 ἀμείλιχος δὲ πᾶσι κἀποθυμίη
ἐχθροῖσιν ἶσα καὶ φίλοισι γίνεται·
ὥσπερ θάλασσα πολλάκις μὲν ἀτρεμὴς
ἕστηκ᾽, ἀπήμων, χάρμα ναύτῃσιν μέγα,
θέρεος ἐν ὥρῃ, πολλάκις δὲ μαίνεται
40 βαρυκτύποισι κύμασιν φορεομένη.
ταύτῃ μάλιστ᾽ ἔοικε τοιαύτη γυνὴ
ὀργήν· φυὴν δὲ πόντος ἀλλοίην ἔχει.
ἣ δούλι᾽ ἔργα καὶ δύην περιτρέπει,
κοὔτ᾽ ἂν μύλης ψαύσειεν, οὔτε κόσκινον
60 ἄρειεν, οὔτε κόπρον ἐξ οἴκου βάλοι,
οὔτε πρὸς ἰπνὸν ἀσβόλην ἀλεομένη
ἵζοιτ᾽. ἀνάγκῃ δ᾽ ἄνδρα ποιεῖται φίλον·
λοῦται δὲ πάσης ἡμέρης ἄπο ῥύπον
δίς, ἄλλοτε τρίς, καὶ μύροις ἀλείφεται,
65 αἰεὶ δὲ χαίτην ἐκτενισμένην φορεῖ
βαθεῖαν, ἀνθέμοισιν ἐσκιασμένην.
καλὸν μὲν ὦν θέημα τοιαύτη γυνὴ
ἄλλοισι, τῷ δ᾽ ἔχοντι γίνεται κακόν,
ἢν μή τις ἢ τύραννος ἢ σκηπτοῦχος ᾖ,
70 ὅστις τοιούτοις θυμὸν ἀγλαΐζεται.
τὴν δ᾽ ἐκ πιθήκου· τοῦτο δὴ διακριδὸν
Ζεὺς ἀνδράσιν μέγιστον ὤπασεν κακόν.
αἴσχιστα μὲν πρόσωπα· τοιαύτη γυνὴ
εἶσιν δι᾽ ἄστεος πᾶσιν ἀνθρώποις γέλως·
75 ἐπ᾽ αὐχένα βραχεῖα· κινεῖται μόγις·
ἄπυγος, αὐτόκωλος. ἆ τάλας ἀνὴρ
ὅστις κακὸν τοιοῦτον ἀγκαλίζεται.
δήνεα δὲ πάντα καὶ τρόπους ἐπίσταται
ὥσπερ πίθηκος· οὐδέ οἱ γέλως μέλει·
80 οὐδ᾽ ἄν τιν᾽ εὖ ἔρξειεν, ἀλλὰ τοῦτ᾽ ὁρᾷ
καὶ τοῦτο πᾶσαν ἡμέρην βουλεύεται,
ὅκως τι κὠς μέγιστον ἔρξειεν κακόν.
τὴν δ᾽ ἐκ μελίσσης· τήν τις εὐτυχεῖ λαβών·
κείνῃ γὰρ οἴῃ μῶμος οὐ προσιζάνει,
85 θάλλει δ᾽ ὑπ᾽ αὐτῆς κἀπαέξεται βίος,
φίλη δὲ σὺν φιλέοντι γηράσκει πόσει
τεκοῦσα καλὸν κὠνομάκλυτον γένος.
κἀριπρεπὴς μὲν ἐν γυναιξὶ γίνεται
πάσῃσι, θείη δ᾽ ἀμφιδέδρομεν χάρις.
90 οὐδ᾽ ἐν γυναιξὶν ἥδεται καθημένη,
ὅκου λέγουσιν ἀφροδισίους λόγους.
τοίας γυναῖκας ἀνδράσιν χαρίζεται
Ζεὺς τὰς ἀρίστας καὶ πολυφραδεστάτας.
***
Την άλλη πάλι απ᾽ τη θάλασσα, δίβουλη.
Γελά τη μιαν ημέρα και λάμπει από χαρά·
Ο επισκέπτης του σπιτιού θα την παινέσει:
«Καλύτερη γυναίκα από τούτη στον κόσμο όλο30
δεν υπάρχει, καμιά δεν είναι ωραιότερη!»
Στα μάτια της την άλλη μέρα δεν θέλει να τον δει,
ούτε και να τον πλησιάσει. Μαίνεται τότε
απλησίαστη σαν σκύλα που φυλάσσει τα μικρά της.
Αμείλικτη σε όλους, με μούτρα ξινισμένα.35
Συμπεριφέρεται το ίδιο σε φίλους και σ᾽ εχθρούς.
Όπως κι η θάλασσα· πολλές φορές στέκεται
ακίνητη, κακό δεν κάνει, χαρά μεγάλη για τους ναυτικούς,
το καλοκαίρι. Πολλές φορές λυσσομανά,
βαρύκτυπα τα κύματα την παρασύρουν.40
Σ᾽ αυτήν τη θάλασσα μοιάζουν τέτοιας γυναίκας
τα αισθήματα. Το φυσικό του πόντου;- η αλλαγή!
Την άλλη γέννησε φοράδα παχουλή με χαίτη μακριά,
βαριές δουλειές και συγυρίσματα τα αποφεύγει.
Χειρόμυλο; Ούτε που θ᾽ άγγιζε. Κόσκινο; Ούτε θα σήκωνε ποτέ.
Από το σπίτι έξω δεν θα πετούσε τη βρομιά.60
Στο μαγειρείο; Ποτέ δεν θα καθόταν γιατί αποφεύγει
την καπνιά. Ανόρεχτα, με το στανιό τον άντρα της κάνει εραστή.
Πλένει ολάκερο το σώμα της την κάθε μέρα δυο,
άλλοτε τρεις φορές κι αλείφεται με μύρα,
πάντοτε τη χαίτη την έχει καλοχτενισμένη65
μακριά, κι είναι στεφανωμένη με λουλούδια.
Ωραίο είναι θέαμα γυναίκα σαν αυτή
στους άλλους, σ᾽ όποιον την έχει είναι συμφορά,
εκτός αν είναι τύραννος ή μεγιστάνας,
που ενδομύχως για αποκτήματα τέτοια καμαρώνει.70
Την άλλη από τη μαϊμού· ξεχωριστό τούτο
στους άντρες δώρισε ο Δίας απ᾽ όλα το χειρότερο κακό.
Στο πρόσωπο; - Τέρας ασχήμιας. Τέτοια γυναίκα
περνά μέσα από την πόλη κι όλοι χασκογελούν.
Λαιμός κοντός, είναι το βήμα ασταθές,75
λιπόσαρκος ο πισινός, ολόκληρη τέσσερα άκρα. Αλίμονό του
όποιος κρατά στην αγκαλιά του τέτοια συμφορά.
Όμως τεχνάσματα και πονηριές πολύ καλά όλα τα ξέρει,
γνήσια μαϊμού. Τι κι αν γελούν, ούτε την μέλει.
Ποτέ σε κάποιον δεν θα έκανε καλό. Αυτό μόνο έχει κατά νου80
όλη τη μέρα και τούτο μόνο μελετά,
το πώς θα κάνει ό,τι βαρύτερο κακό μπορεί.
Από την μέλισσα την άλλη· την παίρνεις κι ευτυχείς.
Μόνο σε κείνη το ψεγάδι κοντά της να καθήσει δεν μπορεί.
Φουντώνει και θ᾽ αυξάνεται χάρη σ᾽ αυτήν το βιος.85
Γερνά τ᾽ ανδρόγυνο και μένει η αγάπη αμοιβαία.
Έχει γεννήσει όμορφα παιδιά και έχουν όνομα καλό.
Ανάμεσα σε όλες τις γυναίκες ξεχωρίζει,
η χάρη που ολόκληρη την περιβάλλει είναι θεϊκή,
χαρά δεν νιώθει με τη συντροφιά των γυναικών90
που κάθονται και ανταλλάσσουν προστυχιές.
Ό ,τι καλύτερο κι ό ,τι πιο γνωστικό στους άντρες
έχει ο Δίας να δωρίσει είναι γυναίκες σαν κι αυτές.
Ο ποιητής ξεκινά με τη δήλωση ότι εξ αρχής ο θεός έπλασε διαφορετικούς χαρακτήρες γυναικών (στ. 1-2). Το μέγιστο μέρος του ποιήματος (στ. 2-93) αφιερώνεται στην περιγραφή της γυναικογονίας από ζώα, που είναι θέμα παραδοσιακό, και από τα δύο στοιχεία, τη γη και τη θάλασσα, που οφείλεται μάλλον στον ίδιο τον Σημωνίδη. Με στερεότυπο τρόπο περιγράφονται συνολικά δέκα γυναίκες που έχουν προέλθει, κατά σειρά, από τη γουρούνα, την αλεπού, τη σκύλα, τη γη, τη θάλασσα, τη γαϊδούρα, τη νυφίτσα, τη φοράδα, τη μαϊμού και τη μέλισσα και που μοιράζονται τα βασικά χαρακτηριστικά των αντίστοιχων ζώων ή στοιχείων. Με εξαίρεση την τελευταία (μέλισσα), όλες χαρακτηρίζονται αρνητικά. Οι υπόλοιποι 25 στίχοι (94-118) περιέχουν επικρίσεις για τις γυναίκες συλλήβδην.
Ο "Ίαμβος κατά γυναικών", που εντάσσεται στην παράδοση του (δηκτικού) Ιάμβου και στο προσφιλές για τη λαϊκή ηθική και φιλοσοφία θέμα "ψόγος γυναικών", αποτελεί πολύτιμη μαρτυρία για τις αντιλήψεις -ακριβέστερα θα λέγαμε τις προκαταλήψεις- της αρχαϊκής εποχής για τις γυναίκες, όσο και αν κάποια στοιχεία υπερτονίζονται και παραμορφώνονται από τη χιουμοριστική διάθεση και τον γενικότερο στόχο του ποιήματος που φαίνεται ότι ήταν περισσότερο να τέρψει και λιγότερο να διδάξει.
Απόσπασμα 7, 27-42, 57-93
τὴν δ᾽ ἐκ θαλάσσης, ἣ δύ᾽ ἐν φρεσὶν νοεῖ·
τὴν μὲν γελᾷ τε καὶ γέγηθεν ἡμέρην·
ἐπαινέσει μιν ξεῖνος ἐν δόμοις ἰδών·
30 «οὐκ ἔστιν ἄλλη τῆσδε λωΐων γυνὴ
ἐν πᾶσιν ἀνθρώποισιν οὐδὲ καλλίων»·
τὴν δ᾽ οὐκ ἀνεκτὸς οὐδ᾽ ἐν ὀφθαλμοῖς ἰδεῖν
οὔτ᾽ ἄσσον ἐλθεῖν, ἀλλὰ μαίνεται τότε
ἄπλητον ὥσπερ ἀμφὶ τέκνοισιν κύων,
35 ἀμείλιχος δὲ πᾶσι κἀποθυμίη
ἐχθροῖσιν ἶσα καὶ φίλοισι γίνεται·
ὥσπερ θάλασσα πολλάκις μὲν ἀτρεμὴς
ἕστηκ᾽, ἀπήμων, χάρμα ναύτῃσιν μέγα,
θέρεος ἐν ὥρῃ, πολλάκις δὲ μαίνεται
40 βαρυκτύποισι κύμασιν φορεομένη.
ταύτῃ μάλιστ᾽ ἔοικε τοιαύτη γυνὴ
ὀργήν· φυὴν δὲ πόντος ἀλλοίην ἔχει.
…
τὴν δ᾽ ἵππος ἁβρὴ χαιτέεσσ᾽ ἐγείνατο,ἣ δούλι᾽ ἔργα καὶ δύην περιτρέπει,
κοὔτ᾽ ἂν μύλης ψαύσειεν, οὔτε κόσκινον
60 ἄρειεν, οὔτε κόπρον ἐξ οἴκου βάλοι,
οὔτε πρὸς ἰπνὸν ἀσβόλην ἀλεομένη
ἵζοιτ᾽. ἀνάγκῃ δ᾽ ἄνδρα ποιεῖται φίλον·
λοῦται δὲ πάσης ἡμέρης ἄπο ῥύπον
δίς, ἄλλοτε τρίς, καὶ μύροις ἀλείφεται,
65 αἰεὶ δὲ χαίτην ἐκτενισμένην φορεῖ
βαθεῖαν, ἀνθέμοισιν ἐσκιασμένην.
καλὸν μὲν ὦν θέημα τοιαύτη γυνὴ
ἄλλοισι, τῷ δ᾽ ἔχοντι γίνεται κακόν,
ἢν μή τις ἢ τύραννος ἢ σκηπτοῦχος ᾖ,
70 ὅστις τοιούτοις θυμὸν ἀγλαΐζεται.
τὴν δ᾽ ἐκ πιθήκου· τοῦτο δὴ διακριδὸν
Ζεὺς ἀνδράσιν μέγιστον ὤπασεν κακόν.
αἴσχιστα μὲν πρόσωπα· τοιαύτη γυνὴ
εἶσιν δι᾽ ἄστεος πᾶσιν ἀνθρώποις γέλως·
75 ἐπ᾽ αὐχένα βραχεῖα· κινεῖται μόγις·
ἄπυγος, αὐτόκωλος. ἆ τάλας ἀνὴρ
ὅστις κακὸν τοιοῦτον ἀγκαλίζεται.
δήνεα δὲ πάντα καὶ τρόπους ἐπίσταται
ὥσπερ πίθηκος· οὐδέ οἱ γέλως μέλει·
80 οὐδ᾽ ἄν τιν᾽ εὖ ἔρξειεν, ἀλλὰ τοῦτ᾽ ὁρᾷ
καὶ τοῦτο πᾶσαν ἡμέρην βουλεύεται,
ὅκως τι κὠς μέγιστον ἔρξειεν κακόν.
τὴν δ᾽ ἐκ μελίσσης· τήν τις εὐτυχεῖ λαβών·
κείνῃ γὰρ οἴῃ μῶμος οὐ προσιζάνει,
85 θάλλει δ᾽ ὑπ᾽ αὐτῆς κἀπαέξεται βίος,
φίλη δὲ σὺν φιλέοντι γηράσκει πόσει
τεκοῦσα καλὸν κὠνομάκλυτον γένος.
κἀριπρεπὴς μὲν ἐν γυναιξὶ γίνεται
πάσῃσι, θείη δ᾽ ἀμφιδέδρομεν χάρις.
90 οὐδ᾽ ἐν γυναιξὶν ἥδεται καθημένη,
ὅκου λέγουσιν ἀφροδισίους λόγους.
τοίας γυναῖκας ἀνδράσιν χαρίζεται
Ζεὺς τὰς ἀρίστας καὶ πολυφραδεστάτας.
***
Την άλλη πάλι απ᾽ τη θάλασσα, δίβουλη.
Γελά τη μιαν ημέρα και λάμπει από χαρά·
Ο επισκέπτης του σπιτιού θα την παινέσει:
«Καλύτερη γυναίκα από τούτη στον κόσμο όλο30
δεν υπάρχει, καμιά δεν είναι ωραιότερη!»
Στα μάτια της την άλλη μέρα δεν θέλει να τον δει,
ούτε και να τον πλησιάσει. Μαίνεται τότε
απλησίαστη σαν σκύλα που φυλάσσει τα μικρά της.
Αμείλικτη σε όλους, με μούτρα ξινισμένα.35
Συμπεριφέρεται το ίδιο σε φίλους και σ᾽ εχθρούς.
Όπως κι η θάλασσα· πολλές φορές στέκεται
ακίνητη, κακό δεν κάνει, χαρά μεγάλη για τους ναυτικούς,
το καλοκαίρι. Πολλές φορές λυσσομανά,
βαρύκτυπα τα κύματα την παρασύρουν.40
Σ᾽ αυτήν τη θάλασσα μοιάζουν τέτοιας γυναίκας
τα αισθήματα. Το φυσικό του πόντου;- η αλλαγή!
...
Την άλλη γέννησε φοράδα παχουλή με χαίτη μακριά,
βαριές δουλειές και συγυρίσματα τα αποφεύγει.
Χειρόμυλο; Ούτε που θ᾽ άγγιζε. Κόσκινο; Ούτε θα σήκωνε ποτέ.
Από το σπίτι έξω δεν θα πετούσε τη βρομιά.60
Στο μαγειρείο; Ποτέ δεν θα καθόταν γιατί αποφεύγει
την καπνιά. Ανόρεχτα, με το στανιό τον άντρα της κάνει εραστή.
Πλένει ολάκερο το σώμα της την κάθε μέρα δυο,
άλλοτε τρεις φορές κι αλείφεται με μύρα,
πάντοτε τη χαίτη την έχει καλοχτενισμένη65
μακριά, κι είναι στεφανωμένη με λουλούδια.
Ωραίο είναι θέαμα γυναίκα σαν αυτή
στους άλλους, σ᾽ όποιον την έχει είναι συμφορά,
εκτός αν είναι τύραννος ή μεγιστάνας,
που ενδομύχως για αποκτήματα τέτοια καμαρώνει.70
Την άλλη από τη μαϊμού· ξεχωριστό τούτο
στους άντρες δώρισε ο Δίας απ᾽ όλα το χειρότερο κακό.
Στο πρόσωπο; - Τέρας ασχήμιας. Τέτοια γυναίκα
περνά μέσα από την πόλη κι όλοι χασκογελούν.
Λαιμός κοντός, είναι το βήμα ασταθές,75
λιπόσαρκος ο πισινός, ολόκληρη τέσσερα άκρα. Αλίμονό του
όποιος κρατά στην αγκαλιά του τέτοια συμφορά.
Όμως τεχνάσματα και πονηριές πολύ καλά όλα τα ξέρει,
γνήσια μαϊμού. Τι κι αν γελούν, ούτε την μέλει.
Ποτέ σε κάποιον δεν θα έκανε καλό. Αυτό μόνο έχει κατά νου80
όλη τη μέρα και τούτο μόνο μελετά,
το πώς θα κάνει ό,τι βαρύτερο κακό μπορεί.
Από την μέλισσα την άλλη· την παίρνεις κι ευτυχείς.
Μόνο σε κείνη το ψεγάδι κοντά της να καθήσει δεν μπορεί.
Φουντώνει και θ᾽ αυξάνεται χάρη σ᾽ αυτήν το βιος.85
Γερνά τ᾽ ανδρόγυνο και μένει η αγάπη αμοιβαία.
Έχει γεννήσει όμορφα παιδιά και έχουν όνομα καλό.
Ανάμεσα σε όλες τις γυναίκες ξεχωρίζει,
η χάρη που ολόκληρη την περιβάλλει είναι θεϊκή,
χαρά δεν νιώθει με τη συντροφιά των γυναικών90
που κάθονται και ανταλλάσσουν προστυχιές.
Ό ,τι καλύτερο κι ό ,τι πιο γνωστικό στους άντρες
έχει ο Δίας να δωρίσει είναι γυναίκες σαν κι αυτές.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου