«Το πνεύμα σου χρειάζεται να αλλάξεις, όχι τον ουρανό» -Seneca, Epistulae Morales ad Lucilium, 28.1Ένα μεγάλο μέρος της φιλοσοφικής παραγωγής του Σενέκα περιλαμβάνει την επιστολογραφία, τη συγγραφή δηλαδή φιλοσοφικών επιστολών. Δεν ήταν, ωστόσο, ο πρώτος που ακολούθησε αυτή τη μέθοδο φιλοσοφικής διδασκαλίας. Ήδη ο Επίκουρος (τον οποίο ο Σενέκας, παρότι Στωικός, συχνά μνημονεύει στις επιστολές του) ήταν συντάκτης φιλοσοφικών επιστολών. Η μεταξύ τους διαφορά βρίσκεται στον παραλήπτη. Σε αντίθεση με τον Επίκουρο, ο Σενέκας επιλέγει να απευθύνει τις επιστολές του μόνο σε έναν φίλο του, τον Γάιο Λουκίλιο τον Νεότερο. Το αν ο Λουκίλιος ήταν όντως παραλήπτης των επιστολών ή αν απλώς χρησιμοποιείται ως αφορμή για να παρουσιάσει τις απόψεις του ο Σενέκας είναι ένα ζήτημα που έχει απασχολήσει τους μελετητές, χωρίς, ωστόσο, να αναιρεί την (όχι μόνο φιλοσοφική αλλά και λογοτεχνική) αξία των επιστολών.
Ο Σενέκας ζει σε μια εποχή ανακατατάξεων. Οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες διαδέχονται ο ένας τον άλλον (Αύγουστος, Τιβέριος, Καλιγούλας, Κλαύδιος, Νέρων) ενσαρκώνοντας πρότυπα τα οποία ακολουθεί και ο λαός. Πλουτισμός, δόξα, τρυφηλότητα αποτελούν τις επικρατούσες αξίες και ο Σενέκας (δάσκαλος και σύμβουλος του Νέρωνος), που ανήκει στην αυτοκρατορική αυλή, γίνεται μάρτυρας της παρακμής της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Οι συνολικά 124 Ηθικές επιστολές του δεν έχουν άλλο σκοπό παρά να συμβουλεύσουν τον Λουκίλιο και ταυτόχρονα να τον οδηγήσουν στην ευτυχία με βάση την αρετή, όπως αυτή διαμορφώνεται από τη Στωική φιλοσοφία. Ο Σενέκας βλέπει την ενασχόληση με τη φιλοσοφία ως τη μόνη που μπορεί να «ξυπνήσει» τον άνθρωπο. Γράφει στην 53η επιστολή: «Η φιλοσοφία μόνο θα μας κινητοποιήσει, μόνη αυτή θα μας βγάλει από το βαρύ λήθαργο.»
Η φιλοσοφία των ταξιδιών είναι ένα ζήτημα που αναλύεται στην 28η επιστολή, καθώς αποτελούσαν μέσο αναψυχής. Γιατί ταξιδεύουμε; Τι αναζητάμε; Να επισκεφτούμε νέα μέρη και να ξεφύγουμε από την καθημερινότητα; Αν εναποθέσουμε όλες μας τις ελπίδες για μια αλλαγή μόνο επειδή αλλάξαμε τόπο, κανένα ταξίδι δεν θα είναι ευχάριστο. Γιατί θα μας υπενθυμίζει τον εαυτό μας, ό,τι πραγματικά είμαστε.
«Ποιο νέο μέρος μπορεί να σε ευχαριστήσει; Ποια [ευχαρίστηση] να γνωρίσεις πόλεις και τόπους; Αυτή η αναστάτωση αποβαίνει μάταιη. Αναρωτιέσαι γιατί αυτή η φυγή δεν σε ευχαριστεί; Φεύγεις με τον εαυτό σου. Το βάρος της ψυχής πρέπει να αφεθεί˙ δεν θα σου αρέσει κανένας τόπος, προτού το αφήσεις.» (Ep. 28.2)
Τα ταξίδια δεν προσφέρονται ως θεραπεία της ανικανοποίητης ζωής. Η φυγή από το είναι δεν μπορεί να αναπληρώσει το κενό που νιώθει κάποιος που δεν γνωρίζει τον εαυτό του. «Τα λάθη σου θα σε ακολουθούν όπου και να ταξιδέψεις» (28.1) λέει ο Σενέκας στον Λουκίλιο. Τα «τηλέφεια τραύματα» μπορούν να θεραπευτούν μόνο από αυτόν που τα προκάλεσε. Τότε όλα τα ταξίδια (και τα νοητικά) θα είναι ευχάριστα γιατί οι «αποσκευές» δεν είναι ασήκωτες. Αν ο Λουκίλιος αποβάλλει το βάρος της ψυχής, μπορεί να πραγματοποιήσει τα πιο εκλεκτά ταξίδια. Ο προορισμός δεν έχει πλέον σημασία:
«Και μόλις αυτό το κακό το αποβάλεις, κάθε αλλαγή τόπου θα γίνει ευχάριστη˙ ακόμα και στα πιο μακρινά μέρη να φτάσεις, σε οποιαδήποτε βαρβαρική ακτή και αν βρεθείς, για σένα αυτό, όπως και να είναι, θα είναι φιλόξενο. Γιατί περισσότερη σημασία έχεις εσύ παρά το μέρος, γι’ αυτό οφείλουμε να μη παγιδεύουμε την ψυχή μας σε κανέναν τόπο.» (Ep. 28.4)
Δεν αναζητούμε νέα μέρη στα ταξίδια αλλά τον εαυτό μας. Και αυτόν οφείλουμε να γνωρίσουμε πρώτα και καλύτερα από οτιδήποτε άλλο. Ο κοσμοπολιτισμός των Στωικών βρίσκει εφαρμογή αν κατανοήσουμε ποιοι είμαστε εμείς και οι άλλοι: «Ζήσε με αυτή την πίστη: Δεν γεννήθηκα για καμιά γωνιά του σύμπαντος. Όλος ο κόσμος είναι η πατρίδα μου.» (28.4)
Ο Σενέκας ζει σε μια εποχή ανακατατάξεων. Οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες διαδέχονται ο ένας τον άλλον (Αύγουστος, Τιβέριος, Καλιγούλας, Κλαύδιος, Νέρων) ενσαρκώνοντας πρότυπα τα οποία ακολουθεί και ο λαός. Πλουτισμός, δόξα, τρυφηλότητα αποτελούν τις επικρατούσες αξίες και ο Σενέκας (δάσκαλος και σύμβουλος του Νέρωνος), που ανήκει στην αυτοκρατορική αυλή, γίνεται μάρτυρας της παρακμής της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Οι συνολικά 124 Ηθικές επιστολές του δεν έχουν άλλο σκοπό παρά να συμβουλεύσουν τον Λουκίλιο και ταυτόχρονα να τον οδηγήσουν στην ευτυχία με βάση την αρετή, όπως αυτή διαμορφώνεται από τη Στωική φιλοσοφία. Ο Σενέκας βλέπει την ενασχόληση με τη φιλοσοφία ως τη μόνη που μπορεί να «ξυπνήσει» τον άνθρωπο. Γράφει στην 53η επιστολή: «Η φιλοσοφία μόνο θα μας κινητοποιήσει, μόνη αυτή θα μας βγάλει από το βαρύ λήθαργο.»
Η φιλοσοφία των ταξιδιών είναι ένα ζήτημα που αναλύεται στην 28η επιστολή, καθώς αποτελούσαν μέσο αναψυχής. Γιατί ταξιδεύουμε; Τι αναζητάμε; Να επισκεφτούμε νέα μέρη και να ξεφύγουμε από την καθημερινότητα; Αν εναποθέσουμε όλες μας τις ελπίδες για μια αλλαγή μόνο επειδή αλλάξαμε τόπο, κανένα ταξίδι δεν θα είναι ευχάριστο. Γιατί θα μας υπενθυμίζει τον εαυτό μας, ό,τι πραγματικά είμαστε.
«Ποιο νέο μέρος μπορεί να σε ευχαριστήσει; Ποια [ευχαρίστηση] να γνωρίσεις πόλεις και τόπους; Αυτή η αναστάτωση αποβαίνει μάταιη. Αναρωτιέσαι γιατί αυτή η φυγή δεν σε ευχαριστεί; Φεύγεις με τον εαυτό σου. Το βάρος της ψυχής πρέπει να αφεθεί˙ δεν θα σου αρέσει κανένας τόπος, προτού το αφήσεις.» (Ep. 28.2)
Τα ταξίδια δεν προσφέρονται ως θεραπεία της ανικανοποίητης ζωής. Η φυγή από το είναι δεν μπορεί να αναπληρώσει το κενό που νιώθει κάποιος που δεν γνωρίζει τον εαυτό του. «Τα λάθη σου θα σε ακολουθούν όπου και να ταξιδέψεις» (28.1) λέει ο Σενέκας στον Λουκίλιο. Τα «τηλέφεια τραύματα» μπορούν να θεραπευτούν μόνο από αυτόν που τα προκάλεσε. Τότε όλα τα ταξίδια (και τα νοητικά) θα είναι ευχάριστα γιατί οι «αποσκευές» δεν είναι ασήκωτες. Αν ο Λουκίλιος αποβάλλει το βάρος της ψυχής, μπορεί να πραγματοποιήσει τα πιο εκλεκτά ταξίδια. Ο προορισμός δεν έχει πλέον σημασία:
«Και μόλις αυτό το κακό το αποβάλεις, κάθε αλλαγή τόπου θα γίνει ευχάριστη˙ ακόμα και στα πιο μακρινά μέρη να φτάσεις, σε οποιαδήποτε βαρβαρική ακτή και αν βρεθείς, για σένα αυτό, όπως και να είναι, θα είναι φιλόξενο. Γιατί περισσότερη σημασία έχεις εσύ παρά το μέρος, γι’ αυτό οφείλουμε να μη παγιδεύουμε την ψυχή μας σε κανέναν τόπο.» (Ep. 28.4)
Δεν αναζητούμε νέα μέρη στα ταξίδια αλλά τον εαυτό μας. Και αυτόν οφείλουμε να γνωρίσουμε πρώτα και καλύτερα από οτιδήποτε άλλο. Ο κοσμοπολιτισμός των Στωικών βρίσκει εφαρμογή αν κατανοήσουμε ποιοι είμαστε εμείς και οι άλλοι: «Ζήσε με αυτή την πίστη: Δεν γεννήθηκα για καμιά γωνιά του σύμπαντος. Όλος ο κόσμος είναι η πατρίδα μου.» (28.4)
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου