Θέλοντας να γκρεμίσει τα θεμέλια του ωφελιμιστικού ηδονισμού, ώστε να αναθεωρήσουμε την έννοια της ηδονής ως σκοπού της ζωής, ο φιλόσοφος Robert Nozick μας καλεί να πάρουμε μέρος σε ένα νοητικό πείραμα:
«Υποθέστε ότι υπάρχει μία μηχανή εμπειρίας (experience machine) που σας δίνει όποια εμπειρία επιθυμείτε. Καταπληκτικοί νευροψυχολόγοι θα μπορούσαν να προσομοιώσουν τον εγκέφαλό σας με τέτοιον τρόπο, ώστε να αισθάνεστε ότι γράφετε ένα λογοτεχνικό αριστούργημα ή ότι κάνετε φίλους ή ότι διαβάζετε ένα ενδιαφέρον βιβλίο. Όλη αυτή την ώρα εσείς θα επιπλέετε σε μια δεξαμενή, με ηλεκτρόδια συνδεδεμένα στον εγκέφαλό σας. Θα συνδεόσασταν για όλη σας τη ζωή στη μηχανή, επαναπρογραμματίζοντας τις εμπειρίες της ζωής σας; Φυσικά, όσο είστε στη δεξαμενή δεν γνωρίζετε ότι βρίσκεστε εκεί. Πιστεύετε ότι όλα συμβαίνουν στην πραγματικότητα. Θα συνδεόσασταν;», Robert Nozick, Anarchy, State, and Utopia (N.Y.: Basic Books, 1974).
Ο Nozick για να καθησυχάσει τις ανησυχίες της απώλειας ενδιαφερουσών εμπειριών, μας επιτρέπει κάθε δύο χρόνια να επιλέγουμε τις επόμενες νέες εμπειρίες μας από μία αχανή εμπειριοθήκη. Μάλιστα, μας δίνει ένα διάστημα 10 λεπτών ή δέκα ωρών, τη διάρκεια του οποίου περνάμε εκτός δεξαμενής προκειμένου να αποφασίσουμε πώς θα βιώσουμε ευτυχισμένα τα επόμενα δύο χρόνια. Οι περισσότεροι όμως δεν θα συνδεόμασταν: «Τι έχει σημασία για εμάς πέρα από τις εμπειρίες μας; Πρώτον, θέλουμε να κάνουμε συγκεκριμένα πράγματα, και όχι μόνο να έχουμε την εμπειρία ότι τα κάναμε».
Οι εμπειρίες μας αναμφισβήτητα είναι μεγάλο μέρος της ευτυχίας μας. Γιατί τότε να μην επιλέξουμε τη μηχανή των εμπειριών; Ο Nozick προσθέτει ένα δεύτερο λόγο: «Ένας δεύτερος λόγος για να μην συνδεθούμε είναι ότι θέλουμε να είμαστε με συγκεκριμένο τρόπο, να είμαστε ένα συγκεκριμένο είδος ανθρώπου. Κάποιος που επιπλέει σε μία δεξαμενή είναι μια αόριστη σταγόνα. Δεν υπάρχει απάντηση στην ερώτηση τι είδους άτομο είναι κάποιος που έχει μείνει καιρό στη δεξαμενή. Είναι θαρραλέος, ευγενικός, πνευματώδης, τρυφερός; Δεν είναι απλώς ότι είναι δύσκολο να πούμε. Δεν υπάρχει κανένας τρόπος να είναι. Η σύνδεση στη μηχανή είναι ένα είδος αυτοκτονίας».
Θέλουμε απλώς να σπαταλήσουμε τον χρόνο μας βιώνοντας ευχάριστες εμπειρίες τις οποίες δεν ζήσαμε στην πραγματικότητα; Επιθυμούμε να ζούμε σε μια κατασκευασμένη ευτυχία;
«Τρίτον, η σύνδεση στη μηχανή της εμπειρίας μας περιορίζει σε μία κατασκευασμένη εμπειρία, σε έναν κόσμο που δεν είναι βαθύτερος ούτε πιο σημαντικός από εκείνον που μπορούν να κατασκευάσουν οι άνθρωποι. Δεν υπάρχει καμία πραγματική επαφή με καμία βαθύτερη πραγματικότητα, παρόλο που η εμπειρία της μπορεί να προσομοιωθεί».
Η ζωή όλων μας περιλαμβάνει ευχάριστα και δυσάρεστα γεγονότα. Ο Nozick παρακάμπτει τα δυσάρεστα για να μας αποδείξει το αυτονόητο. Ότι η ευτυχία δεν είναι μια κατάσταση αέναων απολαύσεων και ικανοποίησης της ματαιοδοξίας. Ό,τι αποτρέψει ή αναβάλλει την ευδαιμονία μας, θα οδηγήσει σε νέα μονοπάτια στη ζωή μας ανάλογα με τον χαρακτήρα που έχουμε διαμορφώσει. Για να προλάβει και αυτή την ένσταση ο Nozick προσθέτει την «μηχανή της μεταμόρφωσης», που μεταμορφώνει τον εαυτό μας σε οποιοδήποτε είδους άνθρωπο θέλουμε, και, αν και αυτό δεν είναι αρκετό, τη «μηχανή του αποτελέσματος» για να επιτυγχάνουμε το επιθυμητό αποτέλεσμα των δράσεών μας.
Ο Nozick μας προσφέρει απλόχερα την ευτυχία, προκειμένου να συνειδητοποιήσουμε ότι τελικά δεν θέλουμε απλώς να ευτυχούμε. Θέλουμε να ζούμε συνειδητά, γιατί: «Θα ήταν λοιπόν παράλογο για κάποιον να μην επιλέγει τη δική του ζωή, αλλά τη ζωή ενός άλλου». -Αριστοτέλης, Ηθικά Νικομάχεια, 1178a
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου