Ανθολόγιο Αττικής Πεζογραφίας

ΞΕΝΟΦΩΝ, ΚΥΡΟΥ ΠΑΙΔΕΙΑ

ΞΕΝ ΚΠαιδ 6.2.13–6.2.22

Προς τελική σύγκρουση με τους Ασσυρίους – Το ηθικό του στρατεύματος

Ο Κύρος αποφάσισε να συνεχίσει τον αγώνα εναντίον των Ασσυρίων και ενίσχυσε ακόμη περισσότερο τον στρατό του. Κατάσκοποι και αιχμάλωτοι του εχθρού πληροφορούσαν Πέρσες και Μήδους για τον τεράστιο όγκο στρατευμάτων που συγκέντρωναν οι Ασσύριοι, με αποτέλεσμα να κλονίζεται το ηθικό τους.

[6.2.13] Ὡς δὲ ᾔσθετο ὁ Κῦρος φόβον διαθέοντα ἐν τῇ στρατιᾷ,
συγκαλεῖ τούς τε ἄρχοντας τῶν στρατευμάτων καὶ πάντας
ὁπόσων ἀθυμούντων ἐδόκει βλάβη τις γίγνεσθαι καὶ προθυ-
μουμένων ὠφέλεια. προεῖπε δὲ τοῖς ὑπηρέταις, καὶ ἄλλος εἴ
τις βούλοιτο τῶν ὁπλοφόρων προσίστασθαι ἀκουσόμενος τῶν
λόγων, μὴ κωλύειν. ἐπεὶ δὲ συνῆλθον, ἔλεξε τοιάδε.

[6.2.14] Ἄνδρες σύμμαχοι, ἐγὼ τοίνυν ὑμᾶς συνεκάλεσα ἰδών
τινας ὑμῶν, ἐπεὶ αἱ ἀγγελίαι ἦλθον ἐκ τῶν πολεμίων, πάνυ
ἐοικότας πεφοβημένοις ἀνθρώποις. δοκεῖ γάρ μοι θαυμαστὸν
εἶναι εἴ τις ὑμῶν ὅτι μὲν οἱ πολέμιοι συλλέγονται δέδοικεν,
ὅτι δὲ ἡμεῖς πολὺ πλείους συνειλέγμεθα νῦν ἢ ὅτε ἐνικῶμεν
ἐκείνους, πολὺ δὲ ἄμεινον σὺν θεοῖς παρεσκευάσμεθα νῦν ἢ
πρόσθεν, ταῦτα δὲ ὁρῶντες οὐ θαρρεῖτε. [6.2.15] ὢ πρὸς θεῶν, ἔφη,
τί δῆτα ἂν ἐποιήσατε οἱ νῦν δεδοικότες, εἰ ἤγγελλόν τινες τὰ
παρ’ ἡμῖν νῦν ὄντα ταῦτα ἀντίπαλα ἡμῖν προσιόντα, καὶ
πρῶτον μὲν ἠκούετε, ἔφη, ὅτι οἱ πρότερον νικήσαντες ἡμᾶς
οὗτοι πάλιν ἔρχονται ἔχοντες ἐν ταῖς ψυχαῖς ἣν τότε νίκην
ἐκτήσαντο· ἔπειτα δὲ οἱ τότε ἐκκόψαντες τῶν τοξοτῶν καὶ
ἀκοντιστῶν τὰς ἀκροβολίσεις νῦν οὗτοι ἔρχονται καὶ ἄλλοι
ὅμοιοι τούτοις πολλαπλάσιοι· [6.2.16] ἔπειτα δὲ ὥσπερ οὗτοι ὁπλισά-
μενοι τοὺς πεζοὺς τότ’ ἐνίκων, νῦν οὕτω καὶ οἱ ἱππεῖς αὐτῶν
παρεσκευασμένοι πρὸς τοὺς ἱππέας προσέρχονται, καὶ τὰ μὲν
τόξα καὶ ἀκόντια ἀποδεδοκιμάκασι, παλτὸν δὲ ἓν ἰσχυρὸν
ἕκαστος λαβὼν προσελαύνειν διανενόηται ὡς ἐκ χειρὸς τὴν
μάχην ποιησόμενος· [6.2.17] ἔτι δὲ ἅρματα ἔρχεται, ἃ οὐχ οὕτως
ἑστήξει ὥσπερ πρόσθεν ἀπεστραμμένα ὥσπερ εἰς φυγήν,
ἀλλ’ οἵ τε ἵπποι εἰσὶ κατατεθωρακισμένοι οἱ ἐν τοῖς ἅρμασιν,
οἵ τε ἡνίοχοι ἐν πύργοις ἑστᾶσι ξυλίνοις τὰ ὑπερέχοντα
ἅπαντα συνεστεγασμένοι θώραξι καὶ κράνεσι, δρέπανά τε
σιδηρᾶ περὶ τοῖς ἄξοσι προσήρμοσται, ὡς ἐλῶντες καὶ οὗτοι
εὐθὺς εἰς τὰς τάξεις τῶν ἐναντίων· [6.2.18] πρὸς δ’ ἔτι κάμηλοι εἰσὶν
αὐτοῖς ἐφ’ ὧν προσελῶσιν, ὧν μίαν ἑκάστην ἑκατὸν ἵπποι
οὐκ ἂν ἀνάσχοιντο ἰδόντες· ἔτι δὲ πύργους προσίασιν ἔχοντες
ἀφ’ ὧν τοῖς μὲν ἑαυτῶν ἀρήξουσιν, ἡμᾶς δὲ βάλλοντες κωλύ-
σουσι τοῖς ἐν τῷ ἰσοπέδῳ μάχεσθαι· [6.2.19] εἰ δὴ ταῦτα ἀπήγγελλέ
τις ὑμῖν ἐν τοῖς πολεμίοις ὄντα, οἱ νῦν φοβούμενοι τί ἂν
ἐποιήσατε; ὁπότε ἀπαγγελλομένων ὑμῖν ὅτι Κροῖσος μὲν
ᾕρηται τῶν πολεμίων στρατηγός, ὃς τοσούτῳ Σύρων κακίων
ἐγένετο ὅσῳ Σύροι μὲν μάχῃ ἡττηθέντες ἔφυγον, Κροῖσος δὲ
ἰδὼν ἡττημένους ἀντὶ τοῦ ἀρήγειν τοῖς συμμάχοις φεύγων
ᾤχετο· [6.2.20] ἔπειτα δὲ διαγγέλλεται δήπου ὅτι αὐτοὶ μὲν οἱ
πολέμιοι οὐχ ἱκανοὶ ἡγοῦνται ὑμῖν εἶναι μάχεσθαι, ἄλλους
δὲ μισθοῦνται, ὡς ἄμεινον μαχουμένους ὑπὲρ σφῶν ἢ αὐτοί.
εἰ μέντοι τισὶ ταῦτα μὲν τοιαῦτα ὄντα δεινὰ δοκεῖ εἶναι, τὰ
δὲ ἡμέτερα φαῦλα, τούτους ἐγώ φημι χρῆναι, ὦ ἄνδρες,
ἀφεῖναι εἰς τοὺς ἐναντίους· πολὺ γὰρ ἐκεῖ ὄντες πλείω ἂν
ἡμᾶς ἢ παρόντες ὠφελοῖεν.

[6.2.21] Ἐπεὶ δὲ ταῦτα εἶπεν ὁ Κῦρος, ἀνέστη Χρυσάντας ὁ
Πέρσης καὶ ἔλεξεν ὧδε. Ὦ Κῦρε, μὴ θαύμαζε εἴ τινες
ἐσκυθρώπασαν ἀκούσαντες τῶν ἀγγελλομένων· οὐ γὰρ φο-
βηθέντες οὕτω διετέθησαν, ἀλλ’ ἀχθεσθέντες· ὥσπερ γε,
ἔφη, εἴ τινων βουλομένων τε καὶ οἰομένων ἤδη ἀριστήσειν
ἐξαγγελθείη τι ἔργον ὃ ἀνάγκη εἴη πρὸ τοῦ ἀρίστου ἐξεργά-
σασθαι, οὐδεὶς ἂν οἶμαι ἡσθείη ἀκούσας· οὕτω τοίνυν καὶ
ἡμεῖς ἤδη οἰόμενοι πλουτήσειν, ἐπεὶ ἠκούσαμεν ὅτι ἐστὶ
περίλοιπον ἔργον ὃ δεῖ ἐξεργάσασθαι, συνεσκυθρωπάσαμεν,
οὐ φοβούμενοι, ἀλλὰ πεποιῆσθαι ἂν ἤδη καὶ τοῦτο βουλό-
μενοι. [6.2.22] ἀλλὰ γὰρ ἐπειδὴ οὐ περὶ Συρίας μόνον ἀγωνιούμεθα,
ὅπου σῖτος πολὺς καὶ πρόβατά ἐστι καὶ φοίνικες οἱ καρπο-
φόροι, ἀλλὰ καὶ περὶ Λυδίας, ἔνθα πολὺς μὲν οἶνος, πολλὰ
δὲ σῦκα, πολὺ δὲ ἔλαιον, θάλαττα δὲ προσκλύζει καθ’ ἣν
πλείω ἔρχεται ἢ ὅσα τις ἑώρακεν ἀγαθά, ταῦτα, ἔφη,
ἐννοούμενοι οὐκέτι ἀχθόμεθα, ἀλλὰ θαρροῦμεν ὡς μάλιστα,
ἵνα θᾶττον καὶ τούτων τῶν Λυδίων ἀγαθῶν ἀπολαύωμεν.
ὁ μὲν οὕτως εἶπεν· οἱ δὲ σύμμαχοι πάντες ἥσθησάν τε τῷ
λόγῳ καὶ ἐπῄνεσαν.

***
Όταν ο Κύρος κατάλαβε πως ο στρατός του άρχισε να φοβάται, προσκαλεί τους αρχηγούς και όλους εκείνους που νόμιζε ότι η λιγοψυχία τους βλάπτει και η προθυμία τους ωφελεί. Και διέταξε τους υπηρέτες να μη εμποδίζουν εκείνους από τους στρατιώτες που επιθυμούσαν να παρευρίσκωνται εκεί για ν' ακούσουν τη συζήτηση. Όταν μαζεύτηκαν, ο Κύρος είπε τα εξής:

Σας προσκάλεσα, φίλοι σύμμαχοι, επειδή είδα ότι μερικοί από σας μοιάζετε με ανθρώπους φοβισμένους, αφότου λάβαμε τις πληροφορίες για τους εχθρούς μας. Γιατί μου φαίνεται περίεργο ότι μερικοί από σας φοβούνται που συναθροίζονται οι εχθροί, τώρα όμως πού εμείς είμαστε πολύ περισσότεροι, παρά όταν τους νικήσαμε, και που με τη βοήθεια των θεών έχομε παρασκευαστή πολύ καλύτερα από όσο ήμαστε πρωτύτερα, δεν έχετε θάρρος, μολονότι βλέπετε τις παρασκευές μας και το πλήθος του στρατού μας. Τι για όνομα των θεών θα εκάνατε, σεις που τώρα φοβάστε, αν μας πληροφορούσαν ότι αυτά που έχομε μεις τώρα έρχονται εναντίον μας, και πρώτα πρώτα εάν μαθαίνατε ότι αυτοί που πρωτύτερα μας νίκησαν, έρχονται πάλιν εναντίον μας έχοντας στο νου τους ποίαν τότε νίκην ενίκησαν. Ότι ακόμη εκείνοι που έτρεψαν εις φυγήν τους τοξότες και ακοντιστές έρχονται τώρα εναντίον μας, και πολλοί άλλοι όμοιοι με αυτούς∙ ύστερα ότι, όπως αυτοί ωπλισμένοι τότε νίκησαν τους πεζούς μας, τώρα και οι ιππείς των κατά τον ίδιο τρόπο ετοιμασμένοι έρχονται να χτυπήσουν το δικό μας ιππικό, και ότι πέταξαν τα τόξα και τα ακόντια, και κρατώντας καθένας ένα δυνατό κοντάρι σκέπτεται να ορμά για να πολεμήση από πολύ κοντά. Ακόμη αν μαθαίνατε ότι έρχονται άρματα που δε θα στέκουν έτσι όπως έστεκαν πρωτύτερα γυρισμένα και έτοιμα να φύγουν, αλλ' ότι και τα άλογα που σύρουν τα άρματα είναι σκεπασμένα με θώρακες από το κεφάλι έως την ουρά, και οι ηνίοχοι στέκουν σε ξύλινους πύργους και έχουν το μέρος του σώματός τους, που εξέχει από τους πύργους, σκεπασμένο με θώρακες και κράνη, και ότι έχουν προσαρμοστή στους άξονες σιδερένια δρέπανα, για να ορμήσουν κατ' ευθείαν στις τάξεις των εχθρών. Και ακόμη αν μαθαίνατε ότι οι εχθροί μας έχουν καμήλες, κάθονται απάνω σ' αυτές και ορμούν, και ότι κάθε μιαν απ' αυτές εκατό άλογα, όταν την ιδούν, δεν μπορούν να μη την φοβηθούν. Και ακόμη ότι έρχονται με πύργους, από τους οποίους θα μάχωνται βοηθώντας τους δικούς τους, και χτυπώντας μας θα μας εμποδίσουν να πολεμούμε εναντίον εκείνων που θα βρίσκωνται στην πεδιάδα. Αν λοιπόν κανείς μας πληροφορούσε ότι όλα αυτά τα έχουν οι εχθροί μας, τι θα εκάνατε όσοι τώρα φοβάστε; Τώρα σας αναγγέλλεται ότι ο Κροίσος έχει εκλεγή αρχιστράτηγος των εχθρών μας, που τόσο δειλότερος φάνηκε απ' τους Σύρους, όσο οι μεν Σύροι νικήθηκαν και έφυγαν, αυτός δε βλέποντας αυτούς νικημένους, αντί να βοηθήση τους συμμάχους του, το έβαλε στα πόδια. Έπειτα μαθαίνομε ότι οι εχθροί μας δεν νομίζουν πως είναι ικανοί να πολεμήσουν εναντίον μας, αλλ' ότι παίρνουν μισθοφόρους, επειδή φαντάζονται ότι οι μισθοφόροι θα πολεμήσουν γι' αυτούς καλύτερα παρά οι ίδιοι για τον εαυτό τους. Αν όμως σε μερικούς, μολονότι τέτοια είναι η κατάσταση των εχθρών, φαίνεται φοβερά, και η δική μας δύναμη τους φαίνεται μικρή, προτείνω, φίλοι μου, τούτους να τους αφήσωμε να πάνε στους εχθρούς μας, γιατί, αν βρίσκωνται στις τάξεις των εχθρών μας, περισσότερο θα μας ωφελήσουν, παρά αν μένουν κοντά μας.

Όταν ο Κύρος είπε αυτά, σηκώθηκε ο Πέρσης Χρυσάντας και είπε τα εξής: Μη απορής, Κύρε, αν μερικοί μελαγχόλησαν ακούοντας αυτές τις ειδήσεις∙ γιατί δεν μελαγχόλησαν από φόβο αλλά από λύπη∙ καθώς όταν, ενώ κανείς πεινά και φαντάζεται πως θα γευματίσει, του αναγγελθή πως είναι ανάγκη να εκτέλεση και κάποιο έργο προ του γεύματος, δεν θα ευχαριστηθή, νομίζω, ακούοντας αυτό, έτσι και μεις τώρα φανταζόμενοι ότι θα πλουτίσωμε, όταν μάθαμε πως υπολείπεται κάποιο έργο που πρέπει να το τελειώσωμε, μελαγχολήσαμε όχι από φόβο, αλλά γιατί θέλομε και τούτο να τελειώσωμε. Αλλά τώρα, επειδή δεν θα αγωνιστούμε μόνο περί Συρίας, όπου υπάρχει και στάρι πολύ, και πρόβατα, και φοίνικες καρποφόροι, αλλά και περί Λυδίας, όπου υπάρχει άφθονο κρασί, άφθονα σύκα, άφθονο λάδι, και την περιβρέχει θάλασσα, από όπου έρχονται περισσότερα αγαθά από όσα είδε ποτέ ο άνθρωπος, αυτά, είπε ο Χρυσάντας, σκεπτόμαστε και δεν στενοχωρούμαστε πλέον, αλλά έχομε πολύ θάρρος, για να απολαύσωμε γρήγορα και αυτά τα αγαθά της Λυδίας. Ο Χρυσάντας αυτά είπε, όλοι δε οι σύμμαχοι ευχαριστήθηκαν για τους λόγους του και τον επαίνεσαν.