Ανθολόγιο Αττικής Πεζογραφίας

ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ, ΙΣΤΟΡΙΑΙ

ΘΟΥΚ 1.66.1–1.71.7

Οι Κορίνθιοι στη Σπάρτη

Ο Θουκυδίδης εξέθεσε τα γεγονότα, που, κατά τη γνώμη του, αποτέλεσαν τις αφορμές του Πελοποννησιακού πολέμου: λίγο μετά την πρώτη αφορμή, τα "Κερκυραϊκά", οι Κορίνθιοι ήρθαν ξανά αντιμέτωποι με τους Αθηναίους, όταν επενέβησαν υπέρ της Ποτίδαιας, που είχε αποστατήσει από την αθηναϊκή συμμαχία. Και συνεχίζει:

[1.66.1] Τοῖς δ’ Ἀθηναίοις καὶ Πελοποννησίοις αἰτίαι μὲν αὗται
προὐγεγένηντο ἐς ἀλλήλους, τοῖς μὲν Κορινθίοις ὅτι τὴν
Ποτείδαιαν ἑαυτῶν οὖσαν ἀποικίαν καὶ ἄνδρας Κορινθίων
τε καὶ Πελοποννησίων ἐν αὐτῇ ὄντας ἐπολιόρκουν, τοῖς δὲ
Ἀθηναίοις ἐς τοὺς Πελοποννησίους ὅτι ἑαυτῶν τε πόλιν
ξυμμαχίδα καὶ φόρου ὑποτελῆ ἀπέστησαν, καὶ ἐλθόντες
σφίσιν ἀπὸ τοῦ προφανοῦς ἐμάχοντο μετὰ Ποτειδεατῶν.
οὐ μέντοι ὅ γε πόλεμός πω ξυνερρώγει, ἀλλ’ ἔτι ἀνοκωχὴ
ἦν· [1.67.1] ἰδίᾳ γὰρ ταῦτα οἱ Κορίνθιοι ἔπραξαν. πολιορκουμένης
δὲ τῆς Ποτειδαίας οὐχ ἡσύχαζον, ἀνδρῶν τε σφίσιν ἐνόντων
καὶ ἅμα περὶ τῷ χωρίῳ δεδιότες· παρεκάλουν τε εὐθὺς ἐς
τὴν Λακεδαίμονα τοὺς ξυμμάχους καὶ κατεβόων ἐλθόντες
τῶν Ἀθηναίων ὅτι σπονδάς τε λελυκότες εἶεν καὶ ἀδικοῖεν
τὴν Πελοπόννησον. [1.67.2] Αἰγινῆταί τε φανερῶς μὲν οὐ πρε-
σβευόμενοι, δεδιότες τοὺς Ἀθηναίους, κρύφα δὲ οὐχ ἥκιστα
μετ’ αὐτῶν ἐνῆγον τὸν πόλεμον, λέγοντες οὐκ εἶναι αὐτόνομοι
κατὰ τὰς σπονδάς. [1.67.3] οἱ δὲ Λακεδαιμόνιοι προσπαρακαλέ-
σαντες τῶν ξυμμάχων τε καὶ εἴ τίς τι ἄλλο ἔφη ἠδικῆσθαι
ὑπὸ Ἀθηναίων, ξύλλογον σφῶν αὐτῶν ποιήσαντες τὸν εἰω-
θότα λέγειν ἐκέλευον. [1.67.4] καὶ ἄλλοι τε παριόντες ἐγκλήματα
ἐποιοῦντο ὡς ἕκαστοι καὶ Μεγαρῆς, δηλοῦντες μὲν καὶ ἕτερα
οὐκ ὀλίγα διάφορα, μάλιστα δὲ λιμένων τε εἴργεσθαι τῶν
ἐν τῇ Ἀθηναίων ἀρχῇ καὶ τῆς Ἀττικῆς ἀγορᾶς παρὰ τὰς
σπονδάς. [1.67.5] παρελθόντες δὲ τελευταῖοι Κορίνθιοι καὶ τοὺς
ἄλλους ἐάσαντες πρῶτον παροξῦναι τοὺς Λακεδαιμονίους
ἐπεῖπον τοιάδε.

[1.68.1] «Τὸ πιστὸν ὑμᾶς, ὦ Λακεδαιμόνιοι, τῆς καθ’ ὑμᾶς αὐτοὺς
πολιτείας καὶ ὁμιλίας ἀπιστοτέρους ἐς τοὺς ἄλλους ἤν τι
λέγωμεν καθίστησιν· καὶ ἀπ’ αὐτοῦ σωφροσύνην μὲν ἔχετε,
ἀμαθίᾳ δὲ πλέονι πρὸς τὰ ἔξω πράγματα χρῆσθε. [1.68.2] πολλάκις
γὰρ προαγορευόντων ἡμῶν ἃ ἐμέλλομεν ὑπὸ Ἀθηναίων
βλάπτεσθαι, οὐ περὶ ὧν ἐδιδάσκομεν ἑκάστοτε τὴν μάθησιν
ἐποιεῖσθε, ἀλλὰ τῶν λεγόντων μᾶλλον ὑπενοεῖτε ὡς ἕνεκα
τῶν αὑτοῖς ἰδίᾳ διαφόρων λέγουσιν· καὶ δι’ αὐτὸ οὐ πρὶν
πάσχειν, ἀλλ’ ἐπειδὴ ἐν τῷ ἔργῳ ἐσμέν, τοὺς ξυμμάχους
τούσδε παρεκαλέσατε, ἐν οἷς προσήκει ἡμᾶς οὐχ ἥκιστα
εἰπεῖν, ὅσῳ καὶ μέγιστα ἐγκλήματα ἔχομεν ὑπὸ μὲν Ἀθη-
ναίων ὑβριζόμενοι, ὑπὸ δὲ ὑμῶν ἀμελούμενοι.

[1.68.3] «Καὶ εἰ μὲν ἀφανεῖς που ὄντες ἠδίκουν τὴν Ἑλλάδα,
διδασκαλίας ἂν ὡς οὐκ εἰδόσι προσέδει· νῦν δὲ τί δεῖ
μακρηγορεῖν, ὧν τοὺς μὲν δεδουλωμένους ὁρᾶτε, τοῖς δὲ
ἐπιβουλεύοντας αὐτούς, καὶ οὐχ ἥκιστα τοῖς ἡμετέροις ξυμ-
μάχοις, καὶ ἐκ πολλοῦ προπαρεσκευασμένους, εἴ ποτε ἄρα
πολεμήσονται; [1.68.4] οὐ γὰρ ἂν Κέρκυράν τε ὑπολαβόντες βίᾳ
ἡμῶν εἶχον καὶ Ποτείδαιαν ἐπολιόρκουν, ὧν τὸ μὲν ἐπι-
καιρότατον χωρίον πρὸς τὰ ἐπὶ Θρᾴκης ἀποχρῆσθαι, ἡ δὲ
ναυτικὸν ἂν μέγιστον παρέσχε Πελοποννησίοις. [1.69.1] καὶ τῶνδε
ὑμεῖς αἴτιοι, τό τε πρῶτον ἐάσαντες αὐτοὺς τὴν πόλιν μετὰ
τὰ Μηδικὰ κρατῦναι καὶ ὕστερον τὰ μακρὰ στῆσαι τείχη,
ἐς τόδε τε αἰεὶ ἀποστεροῦντες οὐ μόνον τοὺς ὑπ’ ἐκείνων
δεδουλωμένους ἐλευθερίας, ἀλλὰ καὶ τοὺς ὑμετέρους ἤδη
ξυμμάχους· οὐ γὰρ ὁ δουλωσάμενος, ἀλλ’ ὁ δυνάμενος μὲν
παῦσαι περιορῶν δὲ ἀληθέστερον αὐτὸ δρᾷ, εἴπερ καὶ τὴν
ἀξίωσιν τῆς ἀρετῆς ὡς ἐλευθερῶν τὴν Ἑλλάδα φέρεται.
[1.69.2] μόλις δὲ νῦν γε ξυνήλθομεν καὶ οὐδὲ νῦν ἐπὶ φανεροῖς.
χρῆν γὰρ οὐκ εἰ ἀδικούμεθα ἔτι σκοπεῖν, ἀλλὰ καθ’ ὅτι
ἀμυνούμεθα· οἱ γὰρ δρῶντες βεβουλευμένοι πρὸς οὐ διεγνω-
κότας ἤδη καὶ οὐ μέλλοντες ἐπέρχονται. [1.69.3] καὶ ἐπιστάμεθα
οἵᾳ ὁδῷ οἱ Ἀθηναῖοι καὶ ὅτι κατ’ ὀλίγον χωροῦσιν ἐπὶ τοὺς
πέλας. καὶ λανθάνειν μὲν οἰόμενοι διὰ τὸ ἀναίσθητον ὑμῶν
ἧσσον θαρσοῦσι, γνόντες δὲ εἰδότας περιορᾶν ἰσχυρῶς ἐγκεί-
σονται. [1.69.4] ἡσυχάζετε γάρ, μόνοι Ἑλλήνων, ὦ Λακεδαιμόνιοι,
οὐ τῇ δυνάμει τινά, ἀλλὰ τῇ μελλήσει ἀμυνόμενοι, καὶ μόνοι
οὐκ ἀρχομένην τὴν αὔξησιν τῶν ἐχθρῶν διπλασιουμένην δὲ
καταλύοντες. [1.69.5] καίτοι ἐλέγεσθε ἀσφαλεῖς εἶναι, ὧν ἄρα ὁ
λόγος τοῦ ἔργου ἐκράτει. τόν τε γὰρ Μῆδον αὐτοὶ ἴσμεν
ἐκ περάτων γῆς πρότερον ἐπὶ τὴν Πελοπόννησον ἐλθόντα ἢ
τὰ παρ’ ὑμῶν ἀξίως προαπαντῆσαι, καὶ νῦν τοὺς Ἀθηναίους
οὐχ ἑκάς, ὥσπερ ἐκεῖνον, ἀλλ’ ἐγγὺς ὄντας περιορᾶτε, καὶ
ἀντὶ τοῦ ἐπελθεῖν αὐτοὶ ἀμύνεσθαι βούλεσθε μᾶλλον ἐπι-
όντας, καὶ ἐς τύχας πρὸς πολλῷ δυνατωτέρους ἀγωνιζόμενοι
καταστῆναι, ἐπιστάμενοι καὶ τὸν βάρβαρον αὐτὸν περὶ αὑτῷ
τὰ πλείω σφαλέντα, καὶ πρὸς αὐτοὺς τοὺς Ἀθηναίους πολλὰ
ἡμᾶς ἤδη τοῖς ἁμαρτήμασιν αὐτῶν μᾶλλον ἢ τῇ ἀφ’ ὑμῶν
τιμωρίᾳ περιγεγενημένους, ἐπεὶ αἵ γε ὑμέτεραι ἐλπίδες ἤδη
τινάς που καὶ ἀπαρασκεύους διὰ τὸ πιστεῦσαι ἔφθειραν.
[1.69.6] καὶ μηδεὶς ὑμῶν ἐπ’ ἔχθρᾳ τὸ πλέον ἢ αἰτίᾳ νομίσῃ τάδε
λέγεσθαι· αἰτία μὲν γὰρ φίλων ἀνδρῶν ἐστὶν ἁμαρτανόντων,
κατηγορία δὲ ἐχθρῶν ἀδικησάντων.

[1.70.1] «Καὶ ἅμα, εἴπερ τινὲς καὶ ἄλλοι, ἄξιοι νομίζομεν εἶναι
τοῖς πέλας ψόγον ἐπενεγκεῖν, ἄλλως τε καὶ μεγάλων τῶν
διαφερόντων καθεστώτων, περὶ ὧν οὐκ αἰσθάνεσθαι ἡμῖν γε
δοκεῖτε, οὐδ’ ἐκλογίσασθαι πώποτε πρὸς οἵους ὑμῖν Ἀθη-
ναίους ὄντας καὶ ὅσον ὑμῶν καὶ ὡς πᾶν διαφέροντας ὁ
ἀγὼν ἔσται. [1.70.2] οἱ μέν γε νεωτεροποιοὶ καὶ ἐπινοῆσαι ὀξεῖς
καὶ ἐπιτελέσαι ἔργῳ ἃ ἂν γνῶσιν· ὑμεῖς δὲ τὰ ὑπάρχοντά
τε σῴζειν καὶ ἐπιγνῶναι μηδὲν καὶ ἔργῳ οὐδὲ τἀναγκαῖα
ἐξικέσθαι. [1.70.3] αὖθις δὲ οἱ μὲν καὶ παρὰ δύναμιν τολμηταὶ καὶ
παρὰ γνώμην κινδυνευταὶ καὶ ἐν τοῖς δεινοῖς εὐέλπιδες· τὸ
δὲ ὑμέτερον τῆς τε δυνάμεως ἐνδεᾶ πρᾶξαι τῆς τε γνώμης
μηδὲ τοῖς βεβαίοις πιστεῦσαι τῶν τε δεινῶν μηδέποτε οἴεσθαι
ἀπολυθήσεσθαι. [1.70.4] καὶ μὴν καὶ ἄοκνοι πρὸς ὑμᾶς μελλητὰς
καὶ ἀποδημηταὶ πρὸς ἐνδημοτάτους· οἴονται γὰρ οἱ μὲν τῇ
ἀπουσίᾳ ἄν τι κτᾶσθαι, ὑμεῖς δὲ τῷ ἐπελθεῖν καὶ τὰ ἑτοῖμα
ἂν βλάψαι. [1.70.5] κρατοῦντές τε τῶν ἐχθρῶν ἐπὶ πλεῖστον ἐξέρ-
χονται καὶ νικώμενοι ἐπ’ ἐλάχιστον ἀναπίπτουσιν. [1.70.6] ἔτι δὲ
τοῖς μὲν σώμασιν ἀλλοτριωτάτοις ὑπὲρ τῆς πόλεως χρῶνται,
τῇ δὲ γνώμῃ οἰκειοτάτῃ ἐς τὸ πράσσειν τι ὑπὲρ αὐτῆς. [1.70.7] καὶ
ἃ μὲν ἂν ἐπινοήσαντες μὴ ἐπεξέλθωσιν, οἰκείων στέρεσθαι
ἡγοῦνται, ἃ δ’ ἂν ἐπελθόντες κτήσωνται, ὀλίγα πρὸς τὰ
μέλλοντα τυχεῖν πράξαντες. ἢν δ’ ἄρα του καὶ πείρᾳ σφα-
λῶσιν, ἀντελπίσαντες ἄλλα ἐπλήρωσαν τὴν χρείαν· μόνοι
γὰρ ἔχουσί τε ὁμοίως καὶ ἐλπίζουσιν ἃ ἂν ἐπινοήσωσι διὰ
τὸ ταχεῖαν τὴν ἐπιχείρησιν ποιεῖσθαι ὧν ἂν γνῶσιν. [1.70.8] καὶ
ταῦτα μετὰ πόνων πάντα καὶ κινδύνων δι’ ὅλου τοῦ αἰῶνος
μοχθοῦσι, καὶ ἀπολαύουσιν ἐλάχιστα τῶν ὑπαρχόντων διὰ
τὸ αἰεὶ κτᾶσθαι καὶ μήτε ἑορτὴν ἄλλο τι ἡγεῖσθαι ἢ τὸ τὰ
δέοντα πρᾶξαι ξυμφοράν τε οὐχ ἧσσον ἡσυχίαν ἀπράγμονα
ἢ ἀσχολίαν ἐπίπονον· [1.70.9] ὥστε εἴ τις αὐτοὺς ξυνελὼν φαίη
πεφυκέναι ἐπὶ τῷ μήτε αὐτοὺς ἔχειν ἡσυχίαν μήτε τοὺς
ἄλλους ἀνθρώπους ἐᾶν, ὀρθῶς ἂν εἴποι.

[1.71.1] «Ταύτης μέντοι τοιαύτης ἀντικαθεστηκυίας πόλεως, ὦ Λακε-
δαιμόνιοι, διαμέλλετε καὶ οἴεσθε τὴν ἡσυχίαν οὐ τούτοις τῶν
ἀνθρώπων ἐπὶ πλεῖστον ἀρκεῖν οἳ ἂν τῇ μὲν παρασκευῇ δίκαια
πράσσωσι, τῇ δὲ γνώμῃ, ἢν ἀδικῶνται, δῆλοι ὦσι μὴ ἐπι-
τρέψοντες, ἀλλ’ ἐπὶ τῷ μὴ λυπεῖν τε τοὺς ἄλλους καὶ αὐτοὶ
ἀμυνόμενοι μὴ βλάπτεσθαι τὸ ἴσον νέμετε. [1.71.2] μόλις δ’ ἂν
πόλει ὁμοίᾳ παροικοῦντες ἐτυγχάνετε τούτου· νῦν δ’, ὅπερ
καὶ ἄρτι ἐδηλώσαμεν, ἀρχαιότροπα ὑμῶν τὰ ἐπιτηδεύματα
πρὸς αὐτούς ἐστιν. [1.71.3] ἀνάγκη δὲ ὥσπερ τέχνης αἰεὶ τὰ ἐπι-
γιγνόμενα κρατεῖν· καὶ ἡσυχαζούσῃ μὲν πόλει τὰ ἀκίνητα
νόμιμα ἄριστα, πρὸς πολλὰ δὲ ἀναγκαζομένοις ἰέναι πολλῆς
καὶ τῆς ἐπιτεχνήσεως δεῖ. δι’ ὅπερ καὶ τὰ τῶν Ἀθηναίων
ἀπὸ τῆς πολυπειρίας ἐπὶ πλέον ὑμῶν κεκαίνωται. [1.71.4] μέχρι
μὲν οὖν τοῦδε ὡρίσθω ὑμῶν ἡ βραδυτής· νῦν δὲ τοῖς τε
ἄλλοις καὶ Ποτειδεάταις, ὥσπερ ὑπεδέξασθε, βοηθήσατε
κατὰ τάχος ἐσβαλόντες ἐς τὴν Ἀττικήν, ἵνα μὴ ἄνδρας τε
φίλους καὶ ξυγγενεῖς τοῖς ἐχθίστοις προῆσθε καὶ ἡμᾶς τοὺς
ἄλλους ἀθυμίᾳ πρὸς ἑτέραν τινὰ ξυμμαχίαν τρέψητε. [1.71.5] δρῷμεν
δ’ ἂν ἄδικον οὐδὲν οὔτε πρὸς θεῶν τῶν ὁρκίων οὔτε πρὸς
ἀνθρώπων τῶν αἰσθανομένων· λύουσι γὰρ σπονδὰς οὐχ οἱ
δι’ ἐρημίαν ἄλλοις προσιόντες, ἀλλ’ οἱ μὴ βοηθοῦντες οἷς ἂν
ξυνομόσωσιν. [1.71.6] βουλομένων δὲ ὑμῶν προθύμων εἶναι μενοῦμεν·
οὔτε γὰρ ὅσια ἂν ποιοῖμεν μεταβαλλόμενοι οὔτε ξυνηθεστέ-
ρους ἂν ἄλλους εὕροιμεν. [1.71.7] πρὸς τάδε βουλεύεσθε εὖ καὶ τὴν
Πελοπόννησον πειρᾶσθε μὴ ἐλάσσω ἐξηγεῖσθαι ἢ οἱ πατέρες
ὑμῖν παρέδοσαν.

***
[1.66.1] Αυτές λοιπόν τις αιτίες για παράπονα είχαν ο ένας ενάντια στον άλλο, οι Αθηναίοι και οι Πελοποννήσιοι· οι Κορίνθιοι από τη μια μεριά κατηγορούσαν τους Αθηναίους ότι πολιορκούσαν την Ποτείδαια που ήταν δική τους αποικία και που σ' αυτήν κατοικούσαν Κορίνθιοι και άλλοι Πελοποννήσιοι, κι από την άλλη οι Αθηναίοι τους Κορινθίους πως παρέσυραν την Ποτείδαια, που ήταν συμμαχική τους πόλη και υπόχρεη σε φόρο, ν' αποστατήσει, και πήγαν κι αυτοί και τους πολέμησαν φανερά μαζί με τους Ποτειδαιάτες. Μ' όλον τούτο, δεν είχε ξεσπάσει ο πόλεμος με τα όλα του, αλλά ήταν ακόμα ανακωχή· [1.67.1] γιατί αυτά τα έκαμαν οι Κορίνθιοι με ιδιωτικό στράτευμα και χωρίς τη σύμπραξη των άλλων Πελοποννησίων.

Ενόσω όμως ήταν πολιορκημένη η Ποτείδαια, δεν μπορούσαν να μείνουν άπραχτοι, αφού και δικούς τους άντρες είχανε μέσα στην πολιτεία, και φοβούνταν για τον τόπο· και γρήγορα προσκάλεσαν τους συμμάχους σε σύναξη στην Λακεδαίμονα, και πήγαν και οι ίδιοι και κατηγορούσαν σφοδρά τους Αθηναίους, πως έχουν καταλύσει τη συνθήκη και αδικούν την Πελοπόννησο. [1.67.2] Οι Αιγινήτες πάλι δεν έστειλαν επίσημη αντιπροσωπεία, επειδή φοβούνταν τους Αθηναίους, κρυφά όμως δεν παρακινούσαν για πόλεμο λιγότερο από τους Κορινθίους, λέγοντας πως δεν ήταν αυτόνομοι, σύμφωνα με τη συνθήκη. [1.67.3] Οι Λακεδαιμόνιοι προσκάλεσαν μαζί με τους Κορινθίους και τους συμμάχους, κι όποιον άλλον είχε να υποστηρίξει πως αδικήθηκε σε κάτι από τους Αθηναίους, και κάνοντας τη συνειθισμένη δική τους σύναξη, είπαν να μιλήσει όποιος θέλει. [1.67.4] Και πολλοί άλλοι ανέβηκαν στο βήμα κ' έκανε ο καθένας τα παράπονά του, και οι Μεγαρίτες που έδειξαν κι άλλες, όχι λίγες διαφορές τους με τους Αθηναίους, αλλά το κυριότερο πως αποκλείονταν από τα λιμάνια που ήσαν στην εξουσία των Αθηναίων και από τις αγορές της Αττικής, παρά τη συνθήκη. Τελευταίοι ανέβηκαν στο βήμα οι Κορίνθιοι, κι αφού άφησαν τους άλλους να εξεγείρουν τους Λακεδαιμονίους, μίλησαν απάνω–κάτω έτσι:

[1.68.1] «Η εμπιστοσύνη που δείχνετε σεις, Λακεδαιμόνιοι στην πολιτική σας ζωή και στις σχέσεις μεταξύ σας, σας κάνει να μην πιστεύετε εμάς τους άλλους όταν κατηγορούμε κανένα· κι από τούτο έχετε βέβαια γίνει γνωστικοί, αλλά είστε πιο άμαθοι ως για τις εξωτερικές υποθέσεις. [1.68.2] Γιατί πολλές φορές ενώ σας προλέγαμε τι μέλλαμε να πάθομε από τους Αθηναίους, δε θέλατε να καταλάβετε αυτά που σας διδάσκαμε κάθε φορά, αλλά υποψιαζόσαστε αυτούς που σας τα 'λεγαν, πως τάχα μιλούσαν αποκλειστικά για δικές τους διαφορές. Και γι' αυτό το λόγο προσκαλέσατε εδώ τούτους τους συμμάχους, όχι πριν πάθουν, αλλά μόνο τώρα, που βρισκόμαστε κι όλας μεσ' στη φωτιά· και ανάμεσά τους εμείς ταιριάζει να μιλήσομε περισσότερο που έχομε τα πιο βαρειά παράπονα, αφού οι μεν Αθηναίοι μας προσβάλλουν, εσείς όμως μας αψηφάτε.

[1.68.3] »Κι αν έκαναν τ' άδικα στην Ελλάδα χωρίς να το φανερώσουν, αλλά με κρυφό τρόπο, ίσως θα χρειαζόταν να σας τα μάθομε, γιατί δε θα τα ξέρατε· τώρα όμως τι χρειάζονται τα πολλά λόγια, αφού βλέπετε άλλους μεν υποδουλωμένους, ενώ για άλλους πλέκουν αυτοί τα δολερά τους σχέδια, κι όχι λιγότερο για τους συμμάχους μας, και προετοιμάζονται από καιρό, αν παρουσιαστεί η ευκαιρία να πολεμήσουν; [1.68.4] Γιατί αλλιώς δε θα εξουσίαζαν τώρα την Κέρκυρα, που μας την πήραν με δόλο ενάντια στη θέλησή μας, και δε θα πολιορκούσαν τώρα την Ποτείδαια. Κι αυτά, ενώ η δεύτερη έχει θέση στρατηγική πολύ χρήσιμη για τα μέρη της Θράκης, και η πρώτη θα έδινε μεγάλη ναυτική δύναμη στους Πελοποννησίους.

[1.69.1] »Και για όλ' αυτά φταίτε σεις, που τους αφήσατε, πρώτα να δυναμώσουν την πολιτεία τους μετά τους Περσικούς πολέμους, και ύστερα να χτίσουν τα μακρά τείχη κι ως τη στιγμή τούτη στερήσατε κάθε φορά τη λευτεριά όχι μόνο από κείνους που έχουν υποδουλώσει αυτοί, αλλά και απ' όσους είναι δικοί σας πια σύμμαχοι· γιατί το κάνει αυτό πιο αληθινά όχι κείνος που υποδούλωσε, αλλά κείνος που μπορούσε να το σταματήσει και το παραμέλησε, αν μάλιστα αξιώνει κι ως τη μεγαλύτερη αρετή του πως αυτός ελευτέρωσε την Ελλάδα. [1.69.2] Και με πολλά βάσανα κάναμε τούτη τη σύναξη, και πάλι όχι για καθαρά ορισμένο σκοπό. Γιατί δε θα 'πρεπε να εξετάζομε πια αν μας αδικούν, αλλά με ποιον τρόπο θα διαφεντέψομε τα δίκια μας· ενώ αυτοί ενεργούν τώρα, αφού σκέφτηκαν και πήραν τις αποφάσεις τους, αντίθετα προς εμάς, που δε διαγνώσαμε ακόμα το κακό, κι έρχονται να μας χτυπήσουν τώρα, κι όχι αναβάλλοντας για άλλοτε. [1.69.3] Και ξέρετε πολύ καλά με τι τρόπο προχωρούν οι Αθηναίοι ενάντια στους γείτονές τους λίγο–λίγο. Κι όσο νομίζουν πως δεν τους παίρνετε είδηση επειδή δε νιώθετε τι γίνεται γύρω σας, δε θα ξεθαρρευτούν εντελώς, άμα όμως καταλάβουν πως τα ξέρετε και δε δίνετε σημασία, θά 'ρθουν καταπάνω μας με περισσότερη δύναμη. [1.69.4] Και μόνοι απ' όλους τους Έλληνες εσείς οι Λακεδαιμόνιοι μένετε αδρανείς, αποκρούοντας τον εχτρό όχι με δύναμη, αλλά με αναβολές, και μόνον εσείς δεν πολεμάτε όταν αρχίζει ν' αυξαίνει η δύναμη των εχτρών, αλλά θέλετε να τη σπάσετε όταν κοντεύει να 'χει διπλασιαστεί. [1.69.5] Αν και θα μπορούσε κανείς να πει πως βρίσκεστε σε ασφάλεια εκεί που τα λόγια είναι δυνατότερα από τα έργα. Γιατί ξέρομε από την πείρα μας πως και οι Μήδοι ήρθαν από τα πέρατα της γης, κ' έφτασαν στην Πελοπόννησο πριν βγείτε να τους αντικρύσετε με αντάξια δύναμη, και τώρα δε δίνετε σημασία στους Αθηναίους, που δεν είναι μακρυά σαν εκείνους, αλλά πολύ κοντά μάλιστα, κι αντί να τους επιτεθείτε, σεις προτιμάτε ν' αμύνεστε όταν έρχονται πια καταπάνω σας και να παίζετε την τύχη σας πολεμώντας προς εχτρό πολύ δυνατότερο, ενώ ξέρετε πως και ο βάρβαρος νικήθηκε περισσότερο από δικά του σφάλματα, και ότι υπερισχύσαμε από τους Αθηναίους σε πολλά σημεία περισσότερο από τις δικές τους παρατιμονιές, παρά από τη δική σας ισχυρή επικουρία· αφού και oι ελπίδες που είχανε στηρίξει σε σας, κατέστρεψαν ήδη μερικούς, επειδή ήταν ανέτοιμοι και σας είχαν εμπιστοσύνη. [1.69.6] Κι ας μη νομίσει κανείς από σας πως τα λέμε αυτά μάλλον από έχτρα, παρά σαν παράπονο· γιατί παραπονιέται κανείς προς τους φίλους του όταν σφάλλουν, κατηγορεί όμως εχτρούς που τον έχουν αδικήσει.

[1.70.1] »Και περισσότερο από κάθε άλλον πιστεύομε πως έχομε το δικαίωμα να επιτιμήσομε τους συμμάχους μας, και για άλλους λόγους, και γιατί πρόκειται για πολύ μεγάλα συμφέροντα, και μας φαίνεται πως δεν έχετε συναίσθηση πόσα μεγάλα είναι, και δε συλλογιστήκατε ποτέ σας ως τις τελευταίες του συνέπειες τι λογής άνθρωποι είναι οι Αθηναίοι, και ως ποιο σημείο, ή καλύτερα πόσο σ' όλα τα σημεία διαφέρουν από σας, αυτοί που θ' αγωνιστείτε ενάντιά τους. [1.70.2] Αυτοί λοιπόν καινοτομούν σε πολλά κ εφευρίσκουνε με οξύ μυαλό και γρήγορα βάζουνε σ' εφαρμογή ό,τι σκεφτούν, εσείς όμως μόλις είστε ικανοί να διατηρείτε όσα έχετε και δεν μπορείτε ούτε κατόπιν εορτής να καταλάβετε τίποτα, ούτε η πράξη σας φτάνει να εκτελέσει το απαραίτητο. [1.70.3] Ακόμη αυτοί τολμούν και περ' από τη δύναμή τους, και κιντυνεύουν περ' από το λογικό, και ελπίζουν κι όταν ακόμα βρίσκονται σε βάσανα· δικό σας ιδίωμα είναι να κάνετε λιγότερα απ' ό,τι μπορείτε, και να μην έχετε εμπιστοσύνη ούτε σε κείνα που σας λέει η γνώση σας πως είναι σίγουρα, όπως και να νομίζετε πως ποτέ δε θα λυτρωθείτε από τα βάσανα. [1.70.4] Επίσης ειν' αυτοί ακούραστοι, ενώ εσείς όλο αναβάλλετε την πράξη, και ξενητεύονται εύκολα, περισσότερο από κάθε άλλον, ενώ εσείς δεν το κουνάτε από τον τόπο σας· γιατί αυτοί νομίζουν πως κάτι μπορούν να κερδίσουν από το ταξίδι, εσείς πως αν ξεμυτίσετε θα ζημιώσετε κι αυτά που έχετε. [1.70.5] Όταν πάλι επικρατούν απέναντι στους εχτρούς τους, βγαίνουν να τους κυνηγήσουν σε μεγάλη απόσταση, κι όταν χάνουν, υποχωρούν όσο γίνεται λιγότερο. [1.70.6] Ακόμη για την πολιτεία τους μεταχειρίζονται τα σώματα και τη ζωή τους σα να 'ταν ξένα, αλλά τη γνώση τους σα ν' ανήκει στην πολιτεία όταν πρόκειται να πράξουν κάτι για χατήρι της· [1.70.7] κι όταν σοφιστούνε κάτι, αν δεν επιδιώξουν να το βάλουνε σ' εφαρμογή, νομίζουν πως έχασαν κάτι που είχαν κι όλας, κι όσα πάλι βγουν και τα κυνηγήσουν και τα πετύχουν, θαρρούν πως κατόρθωσαν μηδαμινά πράματα σχετικά μ' ό,τι τους μέλλεται να πετύχουν, κι αν πάλι δοκιμάσουν κάτι και σφάλουνε, βάζουνε στη θέση του άλλες ελπίδες, και συμπληρώνουν την έλλειψη· γιατί μόνοι αυτοί κατέχουν συγχρόνως κ' ελπίζουν όσα βάλουνε στο νου τους, επειδή γρήγορα επιχειρούν να εφαρμόσουν όσα σκεφτούν. [1.70.8] Και μοχτούνε για τούτα με βάσανα και κιντύνους όλη τους τη ζωή, και πολύ λίγα χαίρονται απ' όσα έχουν, επειδή πάντοτε αποχτούν καινούργια, και νομίζουν πως γιορτή δεν είναι άλλο παρά να πράξουν ό,τι πρέπει, την ησυχία δε χωρίς δράση τη θαρρούνε συμφορά περισσότερο από την κουραστική ενέργεια. [1.70.9] Ώστε αν έλεγε κανείς γι' αυτούς μ' ένα λόγο πως γεννήθηκαν για να μην αφήσουν ήσυχους ούτε τους εαυτούς τους, ούτε κανέναν άλλον άνθρωπο, θα μιλούσε σωστά.

[1.71.1] »Αφού λοιπόν έχετε αντίπαλη αυτή την πολιτεία, που είναι όπως την περιγράψαμε, σεις οι Λακεδαιμόνιοι χρονοτριβείτε και νομίζετε πως είναι σε θέση να μένουν αδρανείς, όχι οι άνθρωποι που κάνουν ό,τι πρέπει για τον εξοπλισμό τους και φανερώνουν το φρόνημά τους έτσι που να ξέρουν όλοι πως δε θα επιτρέψουν σε κανένα να τους αδικήσει, αλλά κάθεστε και διοικείστε με ισότητα, με το σκοπό ούτε να φέρετε συμφορές σε άλλους, ούτε σεις οι ίδιοι να ζημιωθείτε όταν υπερασπίζετε την πόλη σας. [1.71.2] Αλλά μετά βίας θα το πετυχαίνατε αυτό αν είχατε απέναντι σας όμοια πολιτεία· τώρα, όπως σας αποδείξαμε με τα λόγια μας, οι συνήθειές σας είναι παλαιικές αν συγκριθείτε μ' αυτούς. [1.71.3] Κατ' ανάγκη όμως, όπως και σε μια τέχνη, επικρατούν τα καινούργια. Κι όταν κανείς δεν ενοχλεί μια πολιτεία, καλό είναι να μένουν ανάλλαχτοι οι θεσμοί, όταν όμως αναγκάζεται αυτή να καταπιαστεί με πολλές υποθέσεις, χρειάζονται και πολλοί νεωτερισμοί στις μεθόδους. Και γι' αυτό οι θεσμοί των Αθηναίων μεταβάλλονται γρήγορα, γιατί δοκιμάζουν πάντα πολλά καινούργια.

[1.71.4] »Βάλετε λοιπόν ένα όριο στην αργοπορία σας, και το όριο να είναι η τωρινή στιγμή· βοηθείστε και τους άλλους και τους Ποτειδαιάτες, όπως τους το υποσχεθήκατε, εισβάλλοντας στην Αττική όσο μπορείτε γρηγορότερα, για να μην εγκαταλείψετε στο έλεος των πιο μισητών εχτρών, ανθρώπους φίλους και συγγενικούς στην καταγωγή, και για να μη μας αναγκάσετε, εμάς τους άλλους, να γυρέψομε από απόγνωση άλλες συμμαχίες. [1.71.5] Κι αν το κάναμε, δε θα κάναμε ούτε τίποτα ανόσιο απέναντι στους θεούς, που επικαλεστήκαμε στους όρκους μας, ούτε άδικο απέναντι στους ανθρώπους που έχουνε μυαλό να καταλάβουν γιατί παραβαίνουν τις συνθήκες όχι όσοι πηγαίνουν προς άλλους γιατ' είναι μόνοι κ' έρημοι, άλλα όσοι δε βοηθούν αυτούς που ορκίστηκαν μαζί να βοηθιούνται αναμεταξύ τους. [1.71.6] Αν όμως θελήσετε να δείξετε προθυμία, θα μείνομε μαζί σας· γιατί τότε δε θα κάναμε το σωστό αν αλλάζαμε φίλους, ούτε θα βρίσκαμε άλλους πιο κοντινούς και δικούς· [1.71.7] συλλογιστείτε τα λοιπόν καλά απ' αυτή την άποψη και προσπαθείστε να φανείτε αρχηγοί μιας Πελοποννήσου, που δε θα ξεπέσει σε δύναμη υπό την ηγεσία σας κάτω απ' όσην είχε όταν σας την παρέδωσαν οι πατέρες σας.»