ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ: Ρητορική (1392a-1392b)

[XIX] Πρῶτον μὲν οὖν περὶ δυνατοῦ καὶ ἀδυνάτου λέγωμεν. ἂν δὴ τὸ ἐναντίον ᾖ δυνατὸν ἢ εἶναι ἢ γενέσθαι, καὶ τὸ ἐναντίον δόξειεν ἂν εἶναι δυνατόν, οἷον εἰ δυνατὸν ἄνθρωπον ὑγιασθῆναι, καὶ νοσῆσαι· ἡ γὰρ αὐτὴ δύναμις τῶν ἐναντίων ᾗ ἐναντία. καὶ εἰ τὸ ὅμοιον δυνατόν, καὶ τὸ ὅμοιον· καὶ εἰ τὸ χαλεπώτερον δυνατόν, καὶ τὸ ῥᾷον· καὶ εἰ τὸ σπουδαῖον καὶ καλὸν γενέσθαι δυνατόν, καὶ ὅλως δυνατὸν γενέσθαι· χαλεπώτερον γὰρ καλὴν οἰκίαν ἢ οἰκίαν εἶναι. καὶ οὗ ἡ ἀρχὴ δύναται γενέσθαι, καὶ τὸ τέλος· οὐδὲν γὰρ γίγνεται οὐδ᾽ ἄρχεται γίγνεσθαι τῶν ἀδυνάτων, οἷον τὸ σύμμετρον τὴν διάμετρον εἶναι οὔτ᾽ ἂν ἄρξαιτο γίγνεσθαι οὔτε γίγνεται. καὶ οὗ τὸ τέλος, καὶ ἡ ἀρχὴ δυνατή· ἅπαντα γὰρ ἐξ ἀρχῆς γίγνεται. καὶ εἰ τὸ ὕστερον τῇ οὐσίᾳ ἢ τῇ γενέσει δυνατὸν γενέσθαι, καὶ τὸ πρότερον, οἷον εἰ ἄνδρα γενέσθαι δυνατόν, καὶ παῖδα (πρότερον γὰρ ἐκεῖνο γίγνεται), καὶ εἰ παῖδα, καὶ ἄνδρα (καὶ ἀρχὴ γὰρ ἐκείνη). καὶ ὧν ἢ ἔρως ἢ ἐπιθυμία φύσει ἐστίν· οὐδεὶς γὰρ ἀδυνάτων ἐρᾷ οὐδὲ ἐπιθυμεῖ ὡς ἐπὶ τὸ πολύ. καὶ ὧν ἐπιστῆμαί εἰσι καὶ τέχναι, δυνατὸν ταῦτα καὶ εἶναι καὶ γίγνεσθαι. καὶ ὅσων ἡ ἀρχὴ τῆς γενέσεως ἐν τούτοις ἐστὶν ἃ ἡμεῖς ἀναγκάσαιμεν ἂν ἢ πείσαιμεν· ταῦτα δ᾽ ἐστὶν ὧν κρείττους ἢ κύριοι ἢ φίλοι. καὶ ὧν τὰ μέρη δυνατά, καὶ τὸ ὅλον, καὶ ὧν τὸ ὅλον δυνατόν, καὶ τὰ μέρη ὡς ἐπὶ τὸ πολύ· εἰ γὰρ πρόσχισμα καὶ κεφαλὶς καὶ χιτὼν δύναται γενέσθαι, καὶ ὑποδήματα δυνατὸν γενέσθαι, καὶ εἰ ὑποδήματα, καὶ πρόσχισμα καὶ κεφαλίς καὶ χιτών. καὶ εἰ τὸ

[1392b] γένος ὅλον τῶν δυνατῶν γενέσθαι, καὶ τὸ εἶδος, καὶ εἰ τὸ εἶδος, καὶ τὸ γένος, οἷον εἰ πλοῖον γενέσθαι δυνατόν, καὶ τριήρη, καὶ εἰ τριήρη, καὶ πλοῖον. καὶ εἰ θάτερον τῶν πρὸς ἄλληλα πεφυκότων, καὶ θάτερον, οἷον εἰ διπλάσιον, καὶ ἥμισυ, καὶ εἰ ἥμισυ, διπλάσιον. καὶ εἰ ἄνευ τέχνης καὶ παρασκευῆς δυνατὸν γίγνεσθαι, μᾶλλον διὰ τέχνης καὶ ἐπιμελείας δυνατόν, ὅθεν καὶ Ἀγάθωνι εἴρηται

καὶ μὴν τὰ μέν γε τῆς τέχνης πράσσειν, τὰ δὲ
ἡμῖν ἀνάγκῃ καὶ τύχῃ προσγίγνεται.

Καὶ εἰ τοῖς χείροσι καὶ ἥττοσι καὶ ἀφρονεστέροις δυνατόν, καὶ τοῖς ἐναντίοις μᾶλλον, ὥσπερ καὶ Ἰσοκράτης ἔφη δεινὸν εἴναι εἰ ὁ μὲν Εὔθυνος ἔμαθεν, αὐτὸς δὲ μὴ δυνήσεται εὑρεῖν. περὶ δὲ ἀδυνάτου δῆλον ὅτι ἐκ τῶν ἐναντίων τοῖς εἰρημένοις ὑπάρχει.

***
[19] Ας μιλήσουμε λοιπόν πρώτα για το δυνατό και το αδύνατο. Αν λοιπόν για το αντίθετο ενός πράγματος είναι δυνατή η ύπαρξη ή η γένεση, τότε μπορεί κανείς να δεχτεί ότι το ίδιο είναι δυνατό και για το αντίθετό του· αν, επί παραδείγματι, είναι δυνατό ένας άνθρωπος να γιατρευτεί, θα πει ότι είναι δυνατό και να αρρωστήσει· γιατί και στα δύο αντίθετα —ως αντίθετα— υπάρχει η ίδια δυνατότητα. Επίσης: αν είναι δυνατό το ένα από δύο όμοια πράγματα, τότε είναι δυνατό και το όμοιό του. Επίσης: αν είναι δυνατό το δυσκολότερο, τότε και το ευκολότερο. Επίσης: αν είναι δυνατό ένα πράγμα να υπάρξει ως καλό και ωραίο, τότε είναι δυνατό και απλά να υπάρξει· γιατί είναι πιο δύσκολο να υπάρξει ένα ωραίο σπίτι από το να υπάρξει απλώς ένα σπίτι. Επίσης: αν είναι δυνατή η αρχή ενός πράγματος, είναι δυνατό και το τέλος του· γιατί κανένα από τα αδύνατα πράγματα δεν έρχεται, ούτε αρχίζει να έρχεται, στην ύπαρξη· π.χ. η διαγώνιος ενός τετραγώνου ούτε θα μπορούσε να αρχίσει να είναι ούτε είναι σύμμετρη με τις πλευρές του. Επίσης: αν είναι δυνατό το τέλος ενός πράγματος, είναι δυνατή και η αρχή του· γιατί όλα τα πράγματα έρχονται στην ύπαρξη από μια αρχή. Επίσης: αν είναι δυνατό να ᾽ρθει στην ύπαρξη αυτό που είναι ύστερο από πλευράς ουσίας ή γένεσης, τότε και το πρότερο· π.χ. αν είναι δυνατό να υπάρξει άντρας, τότε και παιδί (το παιδί είναι πρότερον ενσχέσει με τον άντρα)· και αν είναι δυνατό να υπάρξει παιδί, τότε και άντρας (το παιδί είναι επίσης και αρχή). Δυνατά είναι επίσης αυτά προς τα οποία μας κινεί ένας φυσικός έρωτας και ένας φυσικός πόθος· γιατί κανένας δεν αισθάνεται έρωτα ή πόθο για τα αδύνατα πράγματα — αυτός, τουλάχιστο, είναι ο κανόνας. Για όσα επίσης πράγματα υπάρχουν επιστήμες και τέχνες, για όλα αυτά είναι δυνατή και η ύπαρξη και η γένεση. Δυνατά είναι επίσης όλα αυτά που η αρχή της γένεσής τους βρίσκεται σε πράγματα στα οποία εμείς μπορούμε να ασκήσουμε πίεση ή πειθώ· πρόκειται, βέβαια, για όλα εκείνα από τα οποία είμαστε δυνατότεροι ή των οποίων είμαστε αφέντες ή φίλοι. Επίσης, αν τα μέρη ενός πράγματος είναι δυνατά, είναι δυνατό και το σύνολο· και, αν είναι δυνατό το σύνολο, τότε είναι συνήθως δυνατά και τα μέρη. Πραγματικά: αν μπορούν να υπάρξουν σχισμένες μπροστά μύτες, ψίδια και πανωδέρματα, τότε μπορούν να υπάρξουν και παπούτσια, και αν μπορούν να υπάρξουν παπούτσια, τότε και σχισμένες μπροστά μύτες, ψίδια και πανωδέρματα.

[1392b] Αν το γένος είναι, στο σύνολό του, μεταξύ των δυνατών πραγμάτων, τότε είναι και το είδος, και αν το είδος, τότε και το γένος· παράδειγμα: αν μπορεί να υπάρξει πλοίο, τότε και τριήρης, και αν τριήρης, τότε και πλοίο. Επίσης: αν είναι δυνατό το ένα από δύο πράγματα που σχετίζονται αμοιβαία εκ φύσεως, τότε και το άλλο· αν π.χ. είναι δυνατό το διπλάσιο, τότε και το μισό, και αν το μισό, τότε και το διπλάσιο. Επίσης, αν κάτι μπορεί να υπάρξει δίχως τέχνη και δίχως καμιά προπαρασκευή, τότε μπορεί —σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό— με τη βοήθεια κάποιας τέχνης και κάποιας ιδιαίτερης φροντίδας· εξού και ο λόγος του Αγάθωνα

 κάποια, αλήθεια, πράγματα με τη βοήθεια της τέχνης πρέπει να τα κάνουμε,
άλλα όμως, πάλι, μας συμβαίνουν από ανάγκη κι από τύχη.

Αν, επίσης, κάτι είναι δυνατό σε χειρότερους, σε κατώτερους και σε πιο άφρονες ανθρώπους, είναι βέβαια σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό δυνατό στους αντίθετούς τους, όπως ακριβώς το είπε και ο Ισοκράτης, πως θα ήταν φοβερό, κάτι που μπόρεσε να το καταλάβει ο Εύθυνος, ο ίδιος να μη μπορέσει να το βρει.

Είναι φανερό ότι τα σχετικά με το αδύνατο προκύπτουν από τα αντίθετα αυτών που έχουμε πει.