«Μέσα στον φόβο και στις υποψίες, / με ταραγμένο νου και τρομαγμένα μάτια, / λυώνουμε και σχεδιάζουμε το πώς να κάμουμε / για να αποφύγουμε τον βέβαιο / τον κίνδυνο που έτσι φρικτά μας απειλεί…». (Κ Π.. Καβάφης, «Τελειωμένα»).Ο νέο-Οθωμανισμός της Τουρκίας του Ερντογάν δεν αποτελεί μόνο ένα μόνιμο εθνικό κίνδυνο για την Ελλάδα αλλά και πηγή φόβου για τους περισσότερους Έλληνες. Οι πρόσφατες δημοσκοπήσεις ανέδειξαν εμφαντικά την ανησυχία των Ελλήνων πολιτών για ένα θερμό επεισόδιο με την γειτονική χώρα.
Οι πηγές του φόβου
Αυτός ο φόβος, όπως και κάθε φόβος, πηγάζει είτε από την υπερεκτίμηση του κινδύνου είτε από την υποτίμηση των αντοχών και των δυνάμεών μας. Δύσκολα θα εντάξουμε τους Έλληνες στους φοβικούς λαούς και στα φοβικά άτομα που βιώνουν ένα δυσανάλογο φόβο σε σχέση πάντα με το ερέθισμα ή με τον υπαρκτό κίνδυνο που τους απειλεί.
Ο φόβος βαδίζει πάντα παράλληλα με την απειλή και αποτελεί δομικό στοιχείο της ανθρώπινης ψυχοδομής. Ένα στοιχείο πανανθρώπινο, ωφέλιμο και απαραίτητο για την επιβίωσή μας. Σχετικά ο Αισχύλος τονίζει «Εσθ΄ όπου το δεινόν ευ». Συμπληρωματικά ο Γκάντι θεωρούσε πως
«Ο φόβος έχει κάποια χρησιμότητα, η δειλία όμως καμία».
Άνθρωποι και κοινωνίες πολλές φορές ζουν σε μία κατάσταση συνεχούς επαγρύπνησης στο βαθμό που αισθάνονται ότι απειλούνται από κάποιον εξωγενή κίνδυνο. Αυτός ο κίνδυνος - υπαρκτός ή μη - διαμορφώνει ένα κλίμα όπου κυριαρχούν αρνητικά συναισθήματα, όπως: ο φόβος, η αγωνία, η καχυποψία, η ανησυχία και το παραλυτικό άγχος.
Τα παραπάνω ψυχοφθόρα συναισθήματα δρουν διαβρωτικά και στη δυνατότητα του ανθρώπου να σκέπτεται ψύχραιμα και ορθολογικά. Κι αυτό γιατί ο κίνδυνος πολλές φορές δεν έχει ταυτότητα, ούτε πηγή προέλευσης. Όσο αφανής είναι ο κίνδυνος ως προς το μέγεθός του, τόσο λειτουργεί διαβρωτικά στη πνευματική και συναισθηματική νηνεμία του ατόμου.
Το Καφκικό κλίμα
Αυτές οι παραλυτικές εσωτερικές παρενέργειες του φόβου από τον επερχόμενο κίνδυνο εγκλωβίζουν άτομα και κοινωνίες σε μία μοιρολατρική στάση ζωής. Γιατί ο φόβος δρα μεγενθυντικά και πολλαπλασιαστικά ως προς το μέγεθος του κινδύνου, αφού εκλαμβάνεται ως κάτι αναπότρεπτο και νομοτελειακό.
Άνθρωποι και κοινωνίες ζουν απορροφημένοι από την αγωνία και τις έγνοιες από το αν μπορούν και με ποιο τρόπο να αποφύγουν τις συνέπειες του κινδύνου. Ζουν, δηλαδή, τη βεβαιότητα πως ο κίνδυνος είναι αναπότρεπτος και οι συνέπειές του αναπόδραστες και καταστροφικές. Το εφιαλτικό αυτό κλίμα που το άτομο νιώθει θύμα μιας απρόσωπης και αδυσώπητης δύναμης προσεγγίζει το γνωστό Καφκικό κλίμα .
Διακρίνεται, δηλαδή, ένας παραλογισμός και μία παραδοξότητα που χαρακτηρίζει τον επερχόμενο κίνδυνο, ο οποίος μέσα στην απροσδιοριστία του απενεργοποιεί τους αμυντικούς μηχανισμούς των ανθρώπων που βρίσκονται σε σύγχυση. Εξάλλου, όπως επισήμανε και ο Κάφκα
«Δεν μπορείς να σπάσεις αλυσίδες που δεν βλέπεις».
Ωστόσο ο κίνδυνος που προκαλεί το φόβο μας πολλές φορές είναι προϊόν της δικής μας αδυναμίας και δεν υφίσταται αντικειμενικά
«Τους Λαιστρυγόνας και τους Κύκλωπας,/ τον άγριο Ποσειδώνα δεν θα συναντήσεις,/ αν δεν τους κουβανείς μες στην ψυχή σου,/ αν η ψυχή σου δεν τους στήνεις εμπρός σου».
Φοβίες και μυθικά τέρατα
Οι Λαιστρυγόνες και οι Κύκλωπες ως μυθικά όντα αισθητοποιούν τις εσωτερικές φοβίες, αδυναμίες, ανασφάλειες, και τα ψυχικά αδιέξοδα. Πολλές φορές τα προβλήματα και οι κίνδυνοι είναι προϊόντα της φαντασίας των ανθρώπων και λιγότερο υφίστανται αντικειμενικά. Οι άνθρωποι συνηθίζουν μέσα από τους αμυντικούς μηχανισμούς, και ιδιαίτερα της προβολής, να προβάλουν τις αγωνίες και ανησυχίες τους στον εξωτερικό κόσμο δίνοντας σ΄ αυτές διάφορα ονόματα και περιχαρακώνοντάς τες μέσα σε έννοιες με ποικίλο περιεχόμενο.
Εξάλλου, είναι γνωστό πως η εικόνα της αντικειμενικής πραγματικότητας είναι συνάρτηση του ψυχικού κόσμου του ατόμου. (Ισχύει βέβαια και το αντίθετο). Όσο περισσότερο νιώθουμε τον εαυτό μας ανέτοιμο, ανίκανο και αδύνατο τόσο περισσότερα εμπόδια φανταζόμαστε και πλάθουμε με τη σκέψη μας. Πολλές φορές, ακόμη και τα υπαρκτά προβλήματα και οι αντιξοότητες, λαμβάνουν διαφορετικό περιεχόμενο και μεγεθύνονται ή πληθαίνουν στο βαθμό που ο ψυχικός κόσμος του ατόμου βρίσκεται σε μία κατάσταση ανισορροπίας και βεβαιωμένης ανασφάλειας.
Οι Λαιστρυγόνες και Κύκλωπες, λοιπόν, είναι προϊόντα της φαντασίας των ανθρώπων και ιδιαίτερα εκείνων που χαρακτηρίζονται από μία κατάσταση εσωτερικής αδυναμίας και διακατέχονται από συναισθήματα ακαθόριστου φόβου κι ανησυχίας. Ιδιαίτερα, δε άτομα με μειωμένη αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση, καθημερινά πλάθουν με την φαντασία τους αυτές τις μυθικές μορφές, που δεν είναι τίποτε άλλο παρά η προσωποποιημένη αδυναμία τους. Οι μορφές αυτές είναι προϊόντα ενός ανορθολογικού τρόπου σκέψης και ερμηνείας της πραγματικότητας κι είναι μία προσπάθεια να συμφιλιωθούν οι άνθρωποι με εκείνο που τους τρομάζει και προκαλεί φόβο.
Η λανθασμένη εκτίμηση
Βέβαια υπάρχει πάντοτε και η πιθανότητα λόγω του φόβου να προβούμε σε λανθασμένη αξιολόγηση και ερμηνεία των δεδομένων κι αυτό μας εμποδίζει να «δούμε» τον πραγματικό κίνδυνο.
«Κι όμως λανθάνουμε, δεν είν’ αυτός στο δρόμο / ψεύτικα ήσαν τα μηνύματα / (ή δεν τ΄ ακούσαμε, ή δεν τα νοιώσαμε καλά)» (Κ. Π. Καβάφης, «Τελειωμένα»).
Αποτέλεσμα της λανθασμένης εκτίμησης των κινδύνων είναι η ανετοιμότητα μπροστά στο νέο κίνδυνο που ενώ είναι μία αντικειμενική πραγματικότητα, εμείς ως άτομα και κοινωνία παραδινόμαστε μοιρολατρικά. Η ταχύτητα και ο απροσδόκητος χαρακτήρας του νέου κινδύνου δημιουργεί την εντύπωση πως όλα είναι «τελειωμένα» και απαιτεί την πλήρη παράδοση.
Όταν, όμως, ο άνθρωπος και οι κοινωνίες βιώνουν οριακές συναισθηματικές καταστάσεις πλήρους αδυναμίας, φόβου, τότε εύκολα βιώνουν και το αίσθημα της απώλειας και της προσωπικής αποτυχίας.
Η αποδοχή του μοιραίου
Η διαφυγή είναι δύσκολη και ένα ακαθόριστο αίσθημα εγκλωβισμού στο μοιραίο διατρέχει παραλυτικά άτομα και κοινωνίες. Η μοιρολατρική διάθεση, ο φαταλισμός και η μεμψιμοιρία είναι τα επακόλουθα. Έτσι το άτομο αφήνεται ανυπεράσπιστο στη φορά των πραγμάτων και νιώθει υπεξούσιο εξωγενών δυνάμεων.
Το κλίμα της απόλυτης εξουσίας που ασκούν στον ψυχισμό του ανθρώπου διάφοροι παράγοντες της εξωτερικής πραγματικότητας (αν δεν είναι προϊόν εσωτερικής αδυναμίας) αποδίδουν με περισσή ενάργεια τα ποιήματα του Καβάφη: «Οι Τρώες» (« όμως η πτώσις είναι βέβαια»), «Τα τείχη» («Ανεπαισθήτως μ΄ έκλεισαν από τον κόσμο έξω») και η «Πόλις» («Δεν έχει πλοίο για σε, δεν έχει οδό»).
Έτσι άτομα και κοινωνίες χωρίς ελευθερία και κολυμπώντας στο φόβο και στην ανασφάλεια αποδέχονται το μοιραίο ως λύτρωση.
«Άλλη καταστροφή, που δεν την φανταζόμεθαν, / εξαφνική, ραγδαία πέφτει επάνω μας, κι ανέτοιμους - που πια καιρός - μάς συνεπαίρνει». (Κ. Π. Καβάφης «Τελειωμένα»).
► Ηθικόν δίδαγμα: Το φόβο μπροστά στον κίνδυνο είναι πολύ δύσκολο να τον αποφύγουμε ή να τον διαχειριστούμε σωστά. Μπορούμε, όμως, ως άτομα και κοινωνία να ανιχνεύσουμε τον πραγματικό κίνδυνο και να τον αξιολογήσουμε με ψυχραιμία.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου