ΡΗΤΟΡΙΚΗ: ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ - Περὶ τοῦ στεφάνου (297-305)

[297] Ταύτης τοίνυν τῆς οὕτως αἰσχρᾶς καὶ περιβοήτου συστάσεως καὶ κακίας, μᾶλλον δ᾽, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, προδοσίας, εἰ δεῖ μὴ ληρεῖν, τῆς τῶν Ἑλλήνων ἐλευθερίας ἥ τε πόλις παρὰ πᾶσιν ἀνθρώποις ἀναίτιος γέγον᾽ ἐκ τῶν ἐμῶν πολιτευμάτων καὶ ἐγὼ παρ᾽ ὑμῖν. εἶτά μ᾽ ἐρωτᾷς ἀντὶ ποίας ἀρετῆς ἀξιῶ τιμᾶσθαι; ἐγὼ δέ σοι λέγω, ὅτι τῶν πολιτευομένων παρὰ τοῖς Ἕλλησι διαφθαρέντων ἁπάντων, ἀρξαμένων ἀπὸ σοῦ, [πρότερον μὲν ὑπὸ Φιλίππου, νῦν δ᾽ ὑπ᾽ Ἀλεξάνδρου,]

[298] ἔμ᾽ οὔτε καιρὸς οὔτε φιλανθρωπία λόγων οὔτ᾽ ἐπαγγελιῶν μέγεθος οὔτ᾽ ἐλπὶς οὔτε φόβος οὔτ᾽ ἄλλ᾽ οὐδὲν ἐπῆρεν οὐδὲ προηγάγετο ὧν ἔκρινα δικαίων καὶ συμφερόντων τῇ πατρίδι οὐδὲν προδοῦναι, οὐδ᾽, ὅσα συμβεβούλευκα πώποτε τουτοισί, ὁμοίως ὑμῖν ὥσπερ ἂν τρυτάνη ῥέπων ἐπὶ τὸ λῆμμα συμβεβούλευκα, ἀλλ᾽ ἀπ᾽ ὀρθῆς καὶ δικαίας καὶ ἀδιαφθόρου τῆς ψυχῆς· καὶ μεγίστων δὴ πραγμάτων τῶν κατ᾽ ἐμαυτὸν ἀνθρώπων προστὰς πάνθ᾽ ὑγιῶς καὶ δικαίως πεπολίτευμαι.

[299] διὰ ταῦτ᾽ ἀξιῶ τιμᾶσθαι. τὸν δὲ τειχισμὸν τοῦτον, ὃν σύ μου διέσυρες, καὶ τὴν ταφρείαν ἄξια μὲν χάριτος καὶ ἐπαίνου κρίνω, πῶς γὰρ οὔ; πόρρω μέντοι που τῶν ἐμαυτῷ πεπολιτευμένων τίθεμαι. οὐ λίθοις ἐτείχισα τὴν πόλιν οὐδὲ πλίνθοις ἐγώ, οὐδ᾽ ἐπὶ τούτοις μέγιστον τῶν ἐμαυτοῦ φρονῶ· ἀλλ᾽ ἐὰν τὸν ἐμὸν τειχισμὸν βούλῃ δικαίως σκοπεῖν, εὑρήσεις ὅπλα καὶ πόλεις καὶ τόπους καὶ λιμένας καὶ ναῦς καὶ [πολλοὺς] ἵππους καὶ τοὺς ὑπὲρ τούτων ἀμυνομένους·

[300] ταῦτα προὐβαλόμην ἐγὼ πρὸ τῆς Ἀττικῆς, ὅσον ἦν ἀνθρωπίνῳ λογισμῷ δυνατόν, καὶ τούτοις ἐτείχισα τὴν χώραν, οὐχὶ τὸν κύκλον τοῦ Πειραιῶς οὐδὲ τοῦ ἄστεως. οὐδέ γ᾽ ἡττήθην ἐγὼ τοῖς λογισμοῖς Φιλίππου, πολλοῦ γε καὶ δεῖ, οὐδὲ ταῖς παρασκευαῖς, ἀλλ᾽ οἱ τῶν συμμάχων στρατηγοὶ καὶ αἱ δυνάμεις τῇ τύχῃ. τίνες αἱ τούτων ἀποδείξεις; ἐναργεῖς καὶ φανεραί. σκοπεῖτε δέ.

[301] Τί χρῆν τὸν εὔνουν πολίτην ποιεῖν, τί τὸν μετὰ πάσης προνοίας καὶ προθυμίας καὶ δικαιοσύνης ὑπὲρ τῆς πατρίδος πολιτευόμενον; οὐκ ἐκ μὲν θαλάττης τὴν Εὔβοιαν προβαλέσθαι πρὸ τῆς Ἀττικῆς, ἐκ δὲ τῆς μεσογείας τὴν Βοιωτίαν, ἐκ δὲ τῶν πρὸς Πελοπόννησον τόπων τοὺς ὁμόρους ταύτῃ; οὐ τὴν σιτοπομπίαν, ὅπως παρὰ πᾶσαν φιλίαν ἄχρι τοῦ Πειραιῶς κομισθήσεται, προϊδέσθαι;

[302] καὶ τὰ μὲν σῶσαι τῶν ὑπαρχόντων ἐκπέμποντα βοηθείας καὶ λέγοντα καὶ γράφοντα τοιαῦτα, τὴν Προκόννησον, τὴν Χερρόνησον, τὴν Τένεδον, τὰ δ᾽ ὅπως οἰκεῖα καὶ σύμμαχ᾽ ὑπάρξει πρᾶξαι, τὸ Βυζάντιον, τὴν Ἄβυδον, τὴν Εὔβοιαν; καὶ τῶν μὲν τοῖς ἐχθροῖς ὑπαρχουσῶν δυνάμεων τὰς μεγίστας ἀφελεῖν, ὧν δ᾽ ἐνέλειπε τῇ πόλει, ταῦτα προσθεῖναι; ταῦτα τοίνυν ἅπαντα πέπρακται τοῖς ἐμοῖς ψηφίσμασι καὶ τοῖς ἐμοῖς πολιτεύμασιν,

[303] ἃ καὶ βεβουλευμέν᾽, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, ἐὰν ἄνευ φθόνου τις βούληται σκοπεῖν, ὀρθῶς εὑρήσει καὶ πεπραγμένα πάσῃ δικαιοσύνῃ, καὶ τὸν ἑκάστου καιρὸν οὐ παρεθέντ᾽ οὐδ᾽ ἀγνοηθέντ᾽ οὐδὲ προεθένθ᾽ ὑπ᾽ ἐμοῦ, καὶ ὅσ᾽ εἰς ἑνὸς ἀνδρὸς δύναμιν καὶ λογισμὸν ἧκεν, οὐδὲν ἐλλειφθέν. εἰ δ᾽ ἢ δαίμονός τινος ἢ τύχης ἰσχὺς ἢ στρατηγῶν φαυλότης ἢ τῶν προδιδόντων τὰς πόλεις ὑμῶν κακία ἢ πάντα ταῦτ᾽ ἐλυμαίνετο τοῖς ὅλοις, ἕως ἀνέτρεψεν, τί Δημοσθένης ἀδικεῖ;

[304] εἰ δ᾽ οἷος ἐγὼ παρ᾽ ὑμῖν κατὰ τὴν ἐμαυτοῦ τάξιν, εἷς ἐν ἑκάστῃ τῶν Ἑλληνίδων πόλεων ἀνὴρ ἐγένετο, μᾶλλον δ᾽ εἰ ἕν᾽ ἄνδρα μόνον Θετταλία καὶ ἕν᾽ ἄνδρ᾽ Ἀρκαδία ταὐτὰ φρονοῦντ᾽ ἔσχεν ἐμοί, οὐδένες οὔτε τῶν ἔξω Πυλῶν Ἑλλήνων οὔτε τῶν εἴσω τοῖς παροῦσι κακοῖς ἐκέχρηντ᾽ ἄν,

[305] ἀλλὰ πάντες ἂν ὄντες ἐλεύθεροι καὶ αὐτόνομοι μετὰ πάσης ἀδείας ἀσφαλῶς ἐν εὐδαιμονίᾳ τὰς ἑαυτῶν ᾤκουν πατρίδας, τῶν τοσούτων καὶ τοιούτων ἀγαθῶν ὑμῖν καὶ τοῖς ἄλλοις Ἀθηναίοις ἔχοντες χάριν δι᾽ ἐμέ. ἵνα δ᾽ εἰδῆθ᾽ ὅτι πολλῷ τοῖς λόγοις ἐλάττοσι χρῶμαι τῶν ἔργων, εὐλαβούμενος τὸν φθόνον, λέγε μοι ταυτὶ καὶ ἀνάγνωθι λαβὼν τὸν ἀριθμὸν τῶν βοηθειῶν κατὰ τὰ ἐμὰ ψηφίσματα.

***
[297] Το συμπέρασμα από όλα αυτά είναι ότι χάρη στη δική μου πολιτική τόσο η πόλη στα μάτια όλου του κόσμου όσο και εγώ στα δικά σας μάτια δεν έχουμε καμιάν ευθύνη γι᾽ αυτήν την τόσο αισχρή και περιβόητη συνωμοσία και μοχθηρία ή πιο σωστά, Αθηναίοι, αν πρέπει να μη φλυαρώ, την προδοσία της ελευθερίας των Ελλήνων. Και έπειτα με ρωτάς για ποιά αρετή μου έχω την απαίτηση να μου αποδοθούν τιμές; Και εγώ σου απαντώ ότι, όταν όλοι οι πολιτικοί στην Ελλάδα, αρχής γενομένης από εσένα, είχαν διαφθαρεί [πρώτα από τον Φίλιππο, σήμερα από τον Αλέξανδρο],

[298] εμένα ούτε περιστάσεις ούτε λόγια κολακευτικά ούτε μεγάλες υποσχέσεις ούτε ελπίδα ούτε φόβος ούτε τίποτε άλλο με ώθησε ούτε με παρέσυρε ώστε να προδώσω κάτι από όσα έκρινα δίκαια και συμφέροντα για την πατρίδα· ούτε και όσες συμβουλές έχω δώσει ως τώρα σ᾽ αυτούς εδώ, το έχω κάνει, όπως εσείς, γέρνοντας σαν ζυγαριά προς το κέρδος, αλλά με φρόνημα σταθερό, δίκαιο και αδέκαστο. Πράγματι, όταν ανέλαβα τις σημαντικότερες υποθέσεις από τους συγχρόνους μου πολιτικούς, τις διεκπεραίωσα όλες σωστά και δίκαια.

[299] Γι᾽ αυτούς ακριβώς τους λόγους διεκδικώ τιμές. Όσο για τα οχυρωματικά έργα και την κατασκευή τάφρου, για τα οποία με διέσυρες, εγώ τα θεωρώ άξια ευγνωμοσύνης και επαίνου· πως αλλιώς; Ωστόσο, τα θεωρώ κάπως υποδεέστερα από τις πολιτικές μου ενέργειες. Δεν ενίσχυσα εγώ την πόλη με πέτρες και πλίνθους ούτε αυτά συγκαταλέγονται στα σπουδαιότερα από τα έργα μου για τα οποία περηφανεύομαι. Αλλά αν έχεις τη διάθεση να εξετάσεις δίκαια την ενίσχυση της πόλης από τη δική μου πλευρά, θα βρεις όπλα, πόλεις συμμαχικές, οχυρές θέσεις, λιμάνια και πλοία, άλογα πολλά και ανθρώπους πρόθυμους να τα υπερασπιστούν.

[300] Αυτές τις επάλξεις έριξα εγώ για προστασία της Αττικής στον βαθμό που μπορούσε να σκεφθεί ένας άνθρωπος, και με αυτά περιχαράκωσα όλη τη χώρα· δεν ενίσχυσα απλώς τον δακτύλιο του Πειραιά και της πόλης· δεν ηττήθηκα εγώ από τον Φίλιππο στην προνοητικότητα ούτε και σε ό,τι αφορά στις πολεμικές προετοιμασίες του, κάθε άλλο μάλιστα· αντίθετα, εκείνοι που δεν υπολόγισαν σωστά και νικήθηκαν από την τύχη ήταν οι στρατηγοί και οι δυνάμεις των συμμάχων. Ποιές οι αποδείξεις γι᾽ αυτά; Σαφείς και ολοφάνερες. Να τις εξετάσετε.

[301] Τί έπρεπε να κάνει ο πολίτης που αγαπά την πατρίδα του; Τί ο πολιτικός που ενεργούσε με κάθε δυνατή προνοητικότητα, προθυμία και δικαιοσύνη; Δεν όφειλε από την πλευρά της θάλασσας να κάνει προκάλυμμα της Αττικής την Εύβοια, από την ηπειρωτική χώρα τη Βοιωτία και από τη μεριά της Πελοποννήσου τις γειτονικές προς αυτήν πόλεις; Δεν είχε χρέος να προνοήσει με ποιό τρόπο θα γινόταν η μεταφορά των σιτηρών ως τον Πειραιά μέσα από περιοχές όλες φιλικές;

[302] Δεν είχε χρέος, με αποστολή βοήθειας και με παρόμοια πολιτική τόσο στους λόγους του όσο και στα ψηφίσματά του, αφενός να διατηρήσει την ήδη φιλική σχέση ορισμένων περιοχών, όπως της Προκοννήσου, της Χερρονήσου και της Τενέδου, αφετέρου να βρει τρόπο ώστε να εξασφαλίσει τη φιλία και συμμαχία άλλων πόλεων, όπως του Βυζαντίου, της Αβύδου και της Εύβοιας; Δεν ήταν καθήκον του να απογυμνώσει τον εχθρό από τις σημαντικότερες δυνάμεις του και να προσθέσει στην πόλη όσα της έλειπαν; Όλα αυτά λοιπόν έχουν επιτευχθεί με τα δικά μου ψηφίσματα και με τις δικές μου πολιτικές ενέργειες·

[303] και, εάν θέλει κανείς να τα εξετάσει χωρίς φθόνο, θα διαπιστώσει, Αθηναίοι, ότι και σωστά είχαν αποφασιστεί και με κάθε εντιμότητα είχαν υλοποιηθεί, χωρίς να αφήνω να παρέλθει ούτε να αγνοήσω ούτε να πετάξω την κατάλληλη για το καθένα περίσταση ούτε και να παραλείψω τίποτε από όσα εξαρτιόνται από την ικανότητα και την προνοητικότητα ενός ανθρώπου. Εάν όμως η ανώτερη δύναμη κάποιας θεότητας ή της τύχης ή η ανικανότητα των στρατηγών ή η δική σας εγκληματικότητα που προδίδατε τις πόλεις ή όλα μαζί αυτά υπονόμευαν τα πάντα, ώσπου έφεραν τα πάνω κάτω, σε τί φταίει ο Δημοσθένης;

[304] Αν όμως υπήρχε σε κάθε ελληνική πόλη ένας πολιτικός άνδρας σαν εμένα, στη θέση που κατείχα εγώ εδώ στην Αθήνα ή, πιο συγκεκριμένα, εάν η Θεσσαλία είχε έστω και έναν άνδρα και έναν η Αρκαδία με τα ίδια φρονήματα με μένα, κανένας από τους Έλληνες ούτε έξω ούτε μέσα από τις Θερμοπύλες θα είχε υποστεί τις σημερινές συμφορές·

[305] θα ζούσαν ο καθένας στην πατρίδα του ευτυχισμένοι, ελεύθεροι και αυτόνομοι, με κάθε ασφάλεια και σιγουριά, ευγνώμονες σε σας και στους υπόλοιπους Αθηναίους για τα τόσο πολλά και ανεκτίμητα αγαθά που είχαν χάρη σε μένα. Για να καταλάβετε όμως ότι οι λέξεις που χρησιμοποιώ, για να μην προκαλέσω τον φθόνο, ελάχιστα αποδίδουν τη σπουδαιότητα των έργων μου, κάνε μου τη χάρη πάρε και διάβασε αυτό εδώ το έγγραφο και διάβασε τις αποστολές βοήθειας που πραγματοποιήθηκαν χάρη στα δικά μου ψηφίσματα.