ΡΗΤΟΡΙΚΗ: ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ - Περὶ τοῦ στεφάνου (244-251)

[244] Οὐ τοίνυν οὐδὲ τὴν ἧτταν, εἰ ταύτῃ γαυριᾷς ἐφ᾽ ᾗ στένειν σ᾽, ὦ κατάρατε, προσῆκεν, ἐν οὐδενὶ τῶν παρ᾽ ἐμοὶ γεγονυῖαν εὑρήσετε τῇ πόλει. οὑτωσὶ δὲ λογίζεσθε. οὐδαμοῦ πώποθ᾽, ὅποι πρεσβευτὴς ἐπέμφθην ὑφ᾽ ὑμῶν ἐγώ, ἡττηθεὶς ἀπῆλθον τῶν παρὰ Φιλίππου πρέσβεων, οὐκ ἐκ Θετταλίας οὐδ᾽ ἐξ Ἀμβρακίας, οὐκ ἐξ Ἰλλυριῶν οὐδὲ παρὰ τῶν Θρᾳκῶν βασιλέων, οὐκ ἐκ Βυζαντίου, οὐκ ἄλλοθεν οὐδαμόθεν, οὐ τὰ τελευταῖ᾽ ἐκ Θηβῶν, ἀλλ᾽ ἐν οἷς κρατηθεῖεν οἱ πρέσβεις αὐτοῦ τῷ λόγῳ, ταῦτα τοῖς ὅπλοις ἐπιὼν κατεστρέφετο.

[245] ταῦτ᾽ οὖν ἀπαιτεῖς παρ᾽ ἐμοῦ, καὶ οὐκ αἰσχύνει τὸν αὐτὸν εἴς τε μαλακίαν σκώπτων καὶ τῆς Φιλίππου δυνάμεως ἀξιῶν ἕν᾽ ὄντα κρείττω γενέσθαι; καὶ ταῦτα τοῖς λόγοις; τίνος γὰρ ἄλλου κύριος ἦν ἐγώ; οὐ γὰρ τῆς γ᾽ ἑκάστου ψυχῆς, οὐδὲ τῆς τύχης τῶν παραταξαμένων, οὐδὲ τῆς στρατηγίας, ἧς ἔμ᾽ ἀπαιτεῖς εὐθύνας· οὕτω σκαιὸς εἶ.

[246] ἀλλὰ μὴν ὧν γ᾽ ἂν ὁ ῥήτωρ ὑπεύθυνος εἴη, πᾶσαν ἐξέτασιν λαμβάνετε· οὐ παραιτοῦμαι. τίν᾽ οὖν ἐστι ταῦτα; ἰδεῖν τὰ πράγματ᾽ ἀρχόμενα καὶ προαισθέσθαι καὶ προειπεῖν τοῖς ἄλλοις. ταῦτα πέπρακταί μοι. καὶ ἔτι τὰς ἑκασταχοῦ βραδυτῆτας, ὄκνους, ἀγνοίας, φιλονικίας, ἃ πολιτικὰ ταῖς πόλεσιν πρόσεστιν ἁπάσαις καὶ ἀναγκαῖ᾽ ἁμαρτήματα, ταῦθ᾽ ὡς εἰς ἐλάχιστα συστεῖλαι, καὶ τοὐναντίον εἰς ὁμόνοιαν καὶ φιλίαν καὶ τὴν τοῦ τὰ δέοντα ποιεῖν ὁρμὴν προτρέψαι. καὶ ταῦτά μοι πάντα πεποίηται, καὶ οὐδεὶς μήποθ᾽ εὕρῃ κατ᾽ ἔμ᾽ οὐδὲν ἐλλειφθέν.

[247] εἰ τοίνυν τις ἔροιθ᾽ ὁντινοῦν τίσιν τὰ πλεῖστα Φίλιππος ὧν κατέπραξε διῳκήσατο, πάντες ἂν εἴποιεν τῷ στρατοπέδῳ καὶ τῷ διδόναι καὶ διαφθείρειν τοὺς ἐπὶ τῶν πραγμάτων. οὐκοῦν τῶν μὲν δυνάμεων οὔτε κύριος οὔθ᾽ ἡγεμὼν ἦν ἐγώ, ὥστ᾽ οὐδ᾽ ὁ λόγος τῶν κατὰ ταῦτα πραχθέντων πρὸς ἐμέ. καὶ μὴν τῷ διαφθαρῆναι χρήμασιν ἢ μὴ κεκράτηκα Φίλιππον· ὥσπερ γὰρ ὁ ὠνούμενος νενίκηκε τὸν λαβόντα, ἐὰν πρίηται, οὕτως ὁ μὴ λαβὼν [καὶ διαφθαρεὶς] νενίκηκε τὸν ὠνούμενον. ὥστ᾽ ἀήττητος ἡ πόλις τὸ κατ᾽ ἐμέ.

 [248] Ἃ μὲν τοίνυν ἐγὼ παρεσχόμην εἰς τὸ δικαίως τοιαῦτα γράφειν τοῦτον περὶ ἐμοῦ, πρὸς πολλοῖς ἑτέροις ταῦτα καὶ παραπλήσια τούτοις ἐστίν· ἃ δ᾽ οἱ πάντες ὑμεῖς, ταῦτ᾽ ἤδη λέξω. μετὰ γὰρ τὴν μάχην εὐθὺς ὁ δῆμος, εἰδὼς καὶ ἑορακὼς πάνθ᾽ ὅσ᾽ ἔπραττον ἐγώ, ἐν αὐτοῖς τοῖς δεινοῖς καὶ φοβεροῖς ἐμβεβηκώς, ἡνίκ᾽ οὐδ᾽ ἀγνωμονῆσαί τι θαυμαστὸν ἦν τοὺς πολλοὺς πρὸς ἐμέ, πρῶτον μὲν περὶ σωτηρίας τῆς πόλεως τὰς ἐμὰς γνώμας ἐχειροτόνει, καὶ πάνθ᾽ ὅσα τῆς φυλακῆς εἵνεκ᾽ ἐπράττετο, ἡ διάταξις τῶν φυλάκων, αἱ τάφροι, τὰ εἰς τὰ τείχη χρήματα, διὰ τῶν ἐμῶν ψηφισμάτων ἐγίγνετο· ἔπειθ᾽ αἱρούμενος σιτώνην ἐκ πάντων ἔμ᾽ ἐχειροτόνησεν ὁ δῆμος.

[249] καὶ μετὰ ταῦτα συστάντων οἷς ἦν ἐπιμελὲς κακῶς ἐμὲ ποιεῖν, καὶ γραφάς, εὐθύνας, εἰσαγγελίας, πάντα ταῦτ᾽ ἐπαγόντων μοι, οὐ δι᾽ ἑαυτῶν τό γε πρῶτον, ἀλλὰ δι᾽ ὧν μάλισθ᾽ ὑπελάμβανον ἀγνοήσεσθαι (ἴστε γὰρ δήπου καὶ μέμνησθ᾽ ὅτι τοὺς πρώτους χρόνους κατὰ τὴν ἡμέραν ἑκάστην ἐκρινόμην ἐγώ, καὶ οὔτ᾽ ἀπόνοια Σωσικλέους οὔτε συκοφαντία Φιλοκράτους οὔτε Διώνδου καὶ Μελάντου μανία οὔτ᾽ ἄλλ᾽ οὐδὲν ἀπείρατον ἦν τούτοις κατ᾽ ἐμοῦ), ἐν τοίνυν τούτοις πᾶσι μάλιστα μὲν διὰ τοὺς θεούς, δεύτερον δὲ δι᾽ ὑμᾶς καὶ τοὺς ἄλλους Ἀθηναίους ἐσῳζόμην. δικαίως· τοῦτο γὰρ καὶ ἀληθές ἐστι καὶ ὑπὲρ τῶν ὀμωμοκότων καὶ γνόντων τὰ εὔορκα δικαστῶν.

[250] οὐκοῦν ἐν μὲν οἷς εἰσηγγελλόμην, ὅτ᾽ ἀπεψηφίζεσθέ μου καὶ τὸ μέρος τῶν ψήφων τοῖς διώκουσιν οὐ μετεδίδοτε, τότ᾽ ἐψηφίζεσθε τἄριστά με πράττειν· ἐν οἷς δὲ τὰς γραφὰς ἀπέφευγον, ἔννομα καὶ γράφειν καὶ λέγειν ἀπεδεικνύμην· ἐν οἷς δὲ τὰς εὐθύνας ἐπεσημαίνεσθε, δικαίως καὶ ἀδωροδοκήτως πάντα πεπρᾶχθαί μοι προσωμολογεῖτε. τούτων οὖν οὕτως ἐχόντων, τί προσῆκεν ἢ τί δίκαιον ἦν τοῖς ὑπ᾽ ἐμοῦ πεπραγμένοις θέσθαι τὸν Κτησιφῶντ᾽ ὄνομα; οὐχ ὃ τὸν δῆμον ἑώρα τιθέμενον, οὐχ ὃ τοὺς ὀμωμοκότας δικαστάς, οὐχ ὃ τὴν ἀλήθειαν παρὰ πᾶσι βεβαιοῦσαν;

 [251] Ναί, φησίν, ἀλλὰ τὸ τοῦ Κεφάλου καλόν, τὸ μηδεμίαν γραφὴν φυγεῖν. καὶ νὴ Δί᾽ εὔδαιμόν γε. ἀλλὰ τί μᾶλλον ὁ πολλάκις μὲν φυγών, μηδεπώποτε δ᾽ ἐξελεγχθεὶς ἀδικῶν ἐν ἐγκλήματι γίγνοιτ᾽ ἂν διὰ τοῦτο δικαίως; καίτοι πρός γε τοῦτον, ἄνδρες Ἀθηναῖοι, καὶ τὸ τοῦ Κεφάλου καλὸν εἰπεῖν ἔστι μοι. οὐδεμίαν γὰρ πώποτ᾽ ἐγράψατό μ᾽ οὐδ᾽ ἐδίωξε γραφήν, ὥσθ᾽ ὑπὸ σοῦ γ᾽ ὡμολόγημαι μηδὲν εἶναι τοῦ Κεφάλου χείρων πολίτης.

***
[244] Θα διαπιστώσετε λοιπόν ότι ακόμη και η ήττα της πόλης στη Χαιρώνεια, αν εσύ χαίρεσαι γι᾽ αυτήν ενώ έπρεπε να θρηνείς, καταραμένε, δεν οφείλεται σε καμιάν από τις δικές μου ενέργειες. Κάντε τους υπολογισμούς σας ως εξής: όπου στάλθηκα εγώ ως εκπρόσωπός σας, από πουθενά ποτέ δεν έφυγα ηττημένος από τους πρέσβεις του Φιλίππου· ούτε από τη Θεσσαλία, ούτε από την Αμβρακία, ούτε από τους Ιλλυριούς, ούτε από τους βασιλείς της Θράκης, ούτε από το Βυζάντιο, ούτε από κανένα άλλο μέρος, ούτε τώρα τελευταία από τη Θήβα· αλλά σε όποια μέρη νικήθηκαν οι πρέσβεις του Φιλίππου από τη διπλωματία, στα μέρη αυτά βάδιζε εκείνος με στρατό και τα υπέτασσε.

[245] Ζητάς λοιπόν από μένα να απολογηθώ γι᾽ αυτά και δεν ντρέπεσαι να χλευάζεις τον ίδιο άνθρωπο για δειλία και να αξιώνεις, ένας και μόνο άνθρωπος, να φανεί ανώτερος από τις στρατιωτικές δυνάμεις του Φιλίππου, και μάλιστα με τους λόγους; Γιατί ποιό άλλο μέσο είχα στη διάθεσή μου; Σίγουρα όχι το ψυχικό θάρρος του καθενός, ούτε και όριζα την τύχη αυτών που παρατάχθηκαν, ούτε και είχα τη διοίκηση του στρατού για την οποία ζητάς από μένα ευθύνες· τόσο παράλογος είσαι.

[246] Ωστόσο, κάντε μια εξονυχιστική έρευνα για όσα θα μπορούσε να είναι υπεύθυνος ένας ρήτορας· δεν ζητώ την επιείκειά σας. Ποιά λοιπόν είναι αυτά; Να δει τα γεγονότα στη γένεσή τους, να προβλέπει την πορεία τους και να προειδοποιεί τους άλλους. Αυτά όλα τα έχω κάνει. Οφείλει επιπλέον να περιορίζει στο ελάχιστο σε κάθε περίπτωση τις καθυστερήσεις, τους δισταγμούς, την άγνοια, την εριστική διάθεση, που είναι συνήθη και αναπόφευκτα ελαττώματα κάθε ελεύθερης πόλης· αντίθετα, να προτρέπει σε σύμπνοια και φιλία και σε οτιδήποτε παρακινεί τους ανθρώπους να κάνουν το καθήκον τους. Όλα αυτά επίσης έχουν γίνει από μένα και κανένας δεν μπορεί να βρει ότι έγινε κάποια παράλειψη από πλευράς μου.

[247]. Αν λοιπόν ρωτούσε κανείς οποιονδήποτε με ποιά μέσα πέτυχε ο Φίλιππος τα περισσότερα από τα κατορθώματά του, όλοι θα απαντούσαν με τον στρατό του και με το να δωροδοκεί και να διαφθείρει όσους ήταν στα πράγματα. Εγώ λοιπόν ούτε είχα τον έλεγχο των στρατιωτικών δυνάμεων ούτε ήμουν επικεφαλής τους· συνεπώς, για όσα έγιναν στον τομέα αυτόν, εγώ δεν φέρω καμιάν ευθύνη. Επίσης, όσον αφορά στη διαφθορά ή την καθαρότητα, έχω νικήσει τον Φίλιππο. Γιατί, όπως αυτός που επιχειρεί να εξαγοράσει, νικά αυτόν που τα παίρνει, εφόσον βέβαια τον εξαγοράσει, έτσι και αυτός που αρνείται τα χρήματα και δεν διαφθείρεται, νικάει τον αγοραστή. Επομένως, όσο εξαρτιόταν από μένα, η πόλη μας είναι αήττητη.

 [248] Αυτά και άλλα παραπλήσια προς αυτά είναι όσα παρασχέθηκαν από μένα ώστε να κάνει ο Κτησιφών δίκαια τέτοιες προτάσεις για μένα. Τώρα θα αναφέρω όσα παρεσχέθηκαν από όλους εσάς. Αμέσως λοιπόν μετά τη μάχη, εν μέσω συμφορών και κινδύνων, σε μια χρονική στιγμή που δεν θα ήταν παράξενο να δείξει το πλήθος ακόμη και αγνωμοσύνη προς εμένα, ο λαός, επειδή γνώριζε και είχε δει με τα μάτια του όλα όσα εγώ έκανα, πρώτα πρώτα ενέκρινε με την ψήφο του τις δικές μου υποδείξεις για τη σωτηρία της πόλης και όλες εκείνες τις ενέργειες για την ασφάλειά της, όπως η τοποθέτηση των φρουρών, οι τάφροι, οι δαπάνες για τα τείχη, που γίνονταν με ψηφίσματα που πρότεινα εγώ. Στη συνέχεια, από το σύνολο των πολιτών εμένα προτίμησε ο λαός και με διόρισε σιτώνη.

[249] Ύστερα από αυτά, όσοι φρόντιζαν να με βλάψουν, ενώθηκαν και κίνησαν εναντίον μου μηνύσεις, ελέγχους, καταγγελίες, τα πάντα. Στην αρχή τουλάχιστον όχι οι ίδιοι αλλά μέσω προσώπων που νόμιζαν ότι θα τους κάλυπταν απόλυτα (γνωρίζετε βέβαια και θυμάστε ότι τον πρώτο καιρό κάθε μέρα με έσερναν στα δικαστήρια και ούτε η παραφροσύνη του Σωσικλή, ούτε η συκοφαντία του Φιλοκράτη, ούτε η μανία του Διώνδα και του Μελάντου, ούτε τίποτε άλλο δεν είχε απομείνει που να μη χρησιμοποιήσουν αυτοί εναντίον μου). Παρ᾽ όλα αυτά λοιπόν, κυρίως χάρη στους θεούς αλλά και κατά δεύτερο λόγο χάρη και σε σας και τους υπόλοιπους Αθηναίους, κατάφερνα να σωθώ, και δικαίως. Αυτό είναι αλήθεια τιμητικό για δικαστές που είχαν πάρει όρκο και ήξεραν να τον τηρήσουν.

[250] Όταν λοιπόν με αθωώνατε σχετικά με τις εις βάρος μου καταγγελίες και δεν δίνατε στους μηνυτές μου το ένα πέμπτο των ψήφων, με την ετυμηγορία σας αυτή ήταν σαν να εγκρίνατε ότι εγώ ενήργησα τότε όσο καλύτερα μπορούσα. Εξάλλου, όταν στις δίκες για παράνομα ψηφίσματα απαλλασσόμουν από τις κατηγορίες, αποδείκνυα ότι τόσο οι προτάσεις μου όσο και οι λόγοι μου ήταν σύμφωνα με τους νόμους· όταν πάλι εγκρίνατε ενυπογράφως τους λογαριασμούς μου, παραδεχόσασταν επιπλέον ότι για όλα είχα ενεργήσει με τρόπο δίκαιο και αδιάφθορο. Αφού λοιπόν έτσι έχουν τα πράγματα, ποιόν ενδεδειγμένο και δίκαιο χαρακτηρισμό θα μπορούσε να προσδώσει ο Κτησιφών στις δικές μου πράξεις; Όχι αυτόν που έβλεπε να δίνει ο λαός, οι ορκωτοί δικαστές, όχι τον χαρακτηρισμό που έβλεπε να επιβεβαιώνει σε όλους η αλήθεια;

 [251] Ναι, λέει ο Αισχίνης, αλλά ωραίο είναι αυτό για το οποίο καυχιόταν ο Κέφαλος, ότι δεν παραπέμφθηκε σε δίκη καμιά φορά. Μά τον Δία, και τυχερό συνάμα. Αλλά, γιατί αυτός που πολλές φορές καταγγέλθηκε, αλλά ποτέ δεν αποδείχτηκε η ενοχή του, θα ήταν δίκαιο να είναι περισσότερο εκτεθειμένος σε μομφή; Ωστόσο, όσον εξαρτάται τουλάχιστον από τον Αισχίνη, Αθηναίοι, μπορώ να επικαλεστώ το ωραίο εκείνο καύχημα του Κεφάλου. Γιατί ποτέ δεν με μήνυσε ούτε και άσκησε δίωξη εναντίον μου· επομένως, χάρη στη δική σου ομολογία, Αισχίνη, δεν είμαι καθόλου χειρότερος πολίτης από τον Κέφαλο.