ΡΗΤΟΡΙΚΗ: ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ - Φίλιππος (89-98)

[89] Περὶ μὲν οὖν τούτων οὐδεὶς ἂν ἀντειπεῖν τῶν εὖ φρονούντων τολμήσειεν, οἶμαι δὲ τῶν μὲν ἄλλων εἴ τισιν δόξειε περὶ τῆς στρατείας τῆς εἰς τὴν Ἀσίαν συμβουλεύειν, ἐπὶ ταύτην ἂν ἐπιπεσεῖν τὴν παράκλησιν, λέγοντας ὡς ὅσοι περ ἐπεχείρησαν πρὸς τὸν βασιλέα πολεμεῖν, ἅπασιν συνέπεσεν ἐξ ἀδόξων μὲν γενέσθαι λαμπροῖς, ἐκ πενήτων δὲ πλουσίοις, ἐκ ταπεινῶν δὲ πολλῆς χώρας καὶ πόλεων δεσπόταις.

[90] Ἐγὼ δ᾽ οὐκ ἐκ τῶν τοιούτων μέλλω σε παρακαλεῖν, ἀλλ᾽ ἐκ τῶν ἠτυχηκέναι δοξάντων, λέγω δ᾽ ἐκ τῶν μετὰ Κύρου καὶ Κλεάρχου συστρατευσαμένων. Ἐκείνους γὰρ ὁμολογεῖται νικῆσαι μὲν μαχομένους ἅπασαν τὴν βασιλέως δύναμιν τοσοῦτον, ὅσονπερ ἂν εἰ ταῖς γυναιξὶν αὐτῶν συνέβαλον, ἤδη δ᾽ ἐγκρατεῖς δοκοῦντας εἶναι τῶν πραγμάτων διὰ τὴν Κύρου προπέτειαν ἀτυχῆσαι· περιχαρῆ γὰρ αὐτὸν ὄντα καὶ διώκοντα πολὺ πρὸ τῶν ἄλλων, ἐν μέσοις γενόμενον τοῖς πολεμίοις ἀποθανεῖν.

[91] Ἀλλ᾽ ὅμως τηλικαύτης συμφορᾶς συμπεσούσης οὕτω σφόδρα κατεφρόνησεν ὁ βασιλεὺς τῆς περὶ αὑτὸν δυνάμεως, ὥστε προκαλεσάμενος Κλέαρχον καὶ τοὺς ἄλλους ἡγεμόνας εἰς λόγον ἐλθεῖν, καὶ τούτοις μὲν ὑπισχνούμενος μεγάλας δωρεὰς δώσειν, τοῖς δ᾽ ἄλλοις στρατιώταις ἐντελῆ τὸν μισθὸν ἀποδοὺς ἀποπέμψειν, τοιαύταις ἐλπίσιν ὑπαγαγόμενος καὶ πίστεις δοὺς τῶν ἐκεῖ νομιζομένων τὰς μεγίστας, συλλαβὼν αὐτοὺς ἀπέκτεινεν, καὶ μᾶλλον εἵλετο περὶ τοὺς θεοὺς ἐξαμαρτεῖν ἢ τοῖς στρατιώταις οὕτως ἐρήμοις οὖσι συμβαλεῖν.

[92] Ὥστε τίς ἂν γένοιτο παράκλησις ταύτης καλλίων καὶ πιστοτέρα; Φαίνονται γὰρ κἀκεῖνοι κρατήσαντες ἂν τῶν βασιλέως πραγμάτων εἰ μὴ διὰ Κῦρον. Σοὶ δὲ τήν τ᾽ ἀτυχίαν τὴν τότε γεγενημένην οὐ χαλεπὸν φυλάξασθαι, τοῦ τε στρατοπέδου τοῦ κρατήσαντος τὴν ἐκείνου δύναμιν ῥᾴδιον πολὺ κρεῖττον παρασκευάσασθαι. Καίτοι τούτων ἀμφοτέρων ὑπαρξάντων πῶς οὐ χρὴ θαρρεῖν ποιούμενον τὴν στρατείαν ταύτην;

[93] Καὶ μηδεὶς ὑπολάβῃ με βούλεσθαι λαθεῖν, ὅτι τούτων ἔνια πέφρακα τὸν αὐτὸν τρόπον ὅνπερ πρότερον. Ἐπιστὰς γὰρ ἐπὶ τὰς αὐτὰς διανοίας εἱλόμην μὴ πονεῖν γλιχόμενος τὰ δεδηλωμένα καλῶς ἑτέρως εἰπεῖν· καὶ γὰρ εἰ μὲν ἐπίδειξιν ἐποιούμην, ἐπειρώμην ἂν ἅπαντα τὰ τοιαῦτα διαφεύγειν,

[94] σοὶ δὲ συμβουλεύων μωρὸς ἂν ἦν εἰ περὶ τὴν λέξιν πλείω χρόνον διέτριβον ἢ περὶ τὰς πράξεις, ἔτι δ᾽ εἰ τοὺς ἄλλους ὁρῶν τοῖς ἐμοῖς χρωμένους αὐτὸς μόνος ἀπειχόμην τῶν ὑπ᾽ ἐμοῦ πρότερον εἰρημένων. Τοῖς μὲν οὖν οἰκείοις τυχὸν ἂν χρησαίμην, ἂν σφόδρα κατεπείγῃ καὶ πρέπῃ, τῶν δ᾽ ἀλλοτρίων οὐδὲν ἂν προσδεξαίμην, ὥσπερ οὐδ᾽ ἐν τῷ παρελθόντι χρόνῳ.

[95] Ταῦτα μὲν οὖν οὕτως· δοκεῖ δέ μοι μετὰ ταῦτα περὶ τῆς παρασκευῆς διαλεκτέον εἶναι τῆς τε σοὶ γενησομένης καὶ τῆς ἐκείνοις ὑπαρξάσης. Τὸ μὲν τοίνυν μέγιστον, σὺ μὲν τοὺς Ἕλληνας εὔνους ἕξεις, ἤνπερ ἐθελήσῃς ἐμμεῖναι τοῖς περὶ τούτων εἰρημένοις, ἐκεῖνοι δὲ διὰ τὰς δεκαρχίας τὰς ἐπὶ Λακεδαιμονίων ὡς οἷόν τε δυσμενεστάτους. Ἡγοῦντο γὰρ Κύρου μὲν καὶ Κλεάρχου κατορθωσάντων μᾶλλον ἔτι δουλεύσειν, βασιλέως δὲ κρατήσαντος ἀπαλλαγήσεσθαι τῶν κακῶν τῶν παρόντων· ὅπερ καὶ συνέπεσεν αὐτοῖς.

[96] Καὶ μὴν καὶ στρατιώτας σὺ μὲν ἐξ ἑτοίμου λήψει τοσούτους ὅσους ἂν βουληθῇς· οὕτω γὰρ ἔχει τὰ τῆς Ἑλλάδος ὥστε ῥᾷον εἶναι συστῆσαι στρατόπεδον μεῖζον καὶ κρεῖττον ἐκ τῶν πλανωμένων ἢ τῶν πολιτευομένων· ἐν ἐκείνοις δὲ τοῖς χρόνοις οὐκ ἦν ξενικὸν οὐδὲν, ὥστ᾽ ἀναγκαζόμενοι ξενολογεῖν ἐκ τῶν πόλεων πλέον ἀνήλισκον εἰς τὰς διδομένας τοῖς συλλέγουσιν δωρεὰς ἢ τὴν εἰς τοὺς στρατιώτας μισθοφοράν.

[97] Καὶ μὴν εἰ βουληθεῖμεν ἐξετάσαι καὶ παραβαλεῖν σέ τε τὸν νῦν ἡγησόμενον τῆς στρατείας καὶ βουλευσόμενον περὶ ἁπάντων καὶ Κλέαρχον τὸν ἐπιστατήσαντα τῶν τότε πραγμάτων, εὑρήσομεν ἐκεῖνον μὲν οὐδεμιᾶς πώποτε δυνάμεως πρότερον οὔτε ναυτικῆς οὔτε πεζῆς καταστάντα κύριον, ἀλλ᾽ ἐκ τῆς ἀτυχίας τῆς συμβάσης αὐτῷ περὶ τὴν ἤπειρον ὀνομαστὸν γενόμενον,

[98] σὲ δὲ τοσαῦτα καὶ τηλικαῦτα τὸ μέγεθος διαπεπραγμένον, περὶ ὧν εἰ μὲν πρὸς ἑτέρους τοὺς λόγους ἐποιούμην, καλῶς ἂν εἶχε διελθεῖν, πρὸς σὲ δὲ διαλεγόμενος, εἰ τὰς σὰς πράξεις σοι διεξιοίην, δικαίως ἂν ἀνόητος ἅμα καὶ περίεργος εἶναι δοκοίην.

***
Πλεονεκτήματα του Φιλίππου μπροστά στον Πέρση βασιλιά.
[89] Πάνω σε αυτό το θέμα βέβαια κανείς λογικός άνθρωπος δεν θα τολμούσε να έχει αντίρρηση. Νομίζω μόνο πως, αν άλλος κανένας αποφάσιζε να δώσει συμβουλές γι᾽ αυτό το θέμα της εκστρατείας εναντίον των βαρβάρων, θα σε παρακινούσε με αυτό το επιχείρημα: Θα έλεγε δηλαδή πως όσοι επιχείρησαν να πολεμήσουν με τον βασιλιά, όλοι από άγνωστοι και ασήμαντοι έγιναν πασίγνωστοι και ένδοξοι, από φτωχοί έγιναν πλούσιοι, από ταπεινοί έγιναν οι κυρίαρχοι πολλών χωρών και πόλεων.

[90] Όμως εγώ δεν πρόκειται να αντλήσω επιχειρήματα από τέτοιες περιπτώσεις· θα χρησιμοποιήσω αυτούς που έδωσαν την εντύπωση πως είχαν αποτύχει, και εννοώ τους Έλληνες που είχαν εκστρατεύσει μαζί με τον Κύρο και τον Κλέαρχο. Όλος ο κόσμος ξέρει ότι εκείνοι νίκησαν στη μάχη όλη τη δύναμη του βασιλιά με τέτοια ευκολία, σαν να είχαν συμπλακεί με τις γυναίκες τους· και τη στιγμή που πίστευαν πως είχαν πια απόλυτα νικήσει, ατύχησαν από την απερισκεψία του Κύρου· την ώρα δηλαδή που αυτός χαρά γεμάτος όρμησε πιο μπροστά από τους άλλους κυνηγώντας τον αντίπαλο, βρέθηκε μες στη μέση των εχθρών και τον σκότωσαν.

[91] Παρά το γεγονός όμως πως έπεσε απάνω τους μια τέτοια συμφορά, ο βασιλιάς έδειξε τόση περιφρόνηση για τη δική του δύναμη, ώστε προσκάλεσε τον Κλέαρχο με τους Έλληνες στρατηγούς για διαπραγματεύσεις και τους υποσχέθηκε να δώσει σ᾽ αυτούς τους ίδιους αμοιβές και στους στρατιώτες να πληρώσει στην εντέλεια τον μισθό τους και να τους στείλει στην πατρίδα με ασφάλεια, και αφού με ελπίδες τέτοιες τους ξεγέλασε, αφού τους έδωσε όρκους μεγάλους και εγγυήσεις, αυτές που θεωρούνται οι πιο σπουδαίες εκεί κάτω, τους έπιασε όλους και τους σκότωσε. Δηλαδή προτίμησε να τα βάλει με τους ίδιους τους θεούς παρά να συμπλακεί με τον στρατό μας, που ωστόσο ήταν τόσο πολύ αβοήθητος και έρημος.

[92] Ποιά προτροπή λοιπόν θα μπορούσε να βρεθεί καλύτερη και πειστικότερη από αυτή; Είναι απόλυτα βέβαιο ότι και εκείνοι θα νικούσαν τον στρατό του βασιλιά, αν δεν ήταν στη μέση η απερισκεψία του Κύρου. Εσύ όμως δεν είναι δύσκολο να φυλαχτείς από το κακό που βρήκε εκείνον και είναι πολύ εύκολο να ετοιμάσεις δύναμη πιο ισχυρή από αυτή που νίκησε τότε τον βασιλιά. Αφού λοιπόν οι δυο αυτές προϋποθέσεις είναι εξασφαλισμένες, πώς να μην είσαι γεμάτος αισιοδοξία ξεκινώντας γι᾽ αυτή την εκστρατεία;

[93] Και κανείς ας μη νομίσει πως θα ήθελα να αποκρύψω το γεγονός ότι μερικές από τις ιδέες μου τις διατύπωσα με τον ίδιο τρόπο που είχα χρησιμοποιήσει και παλιότερα. Αφού το ίδιο θέμα με απασχολεί και τώρα, προτίμησα να μην κουραστώ άδικα από τη ματαιοδοξία να διατυπώσω διαφορετικά αυτά που είχα άλλοτε εκθέσει με τρόπο ικανοποιητικό. Αν βέβαια έγραφα λόγο επιδεικτικό, θα προσπαθούσα να αποφύγω τα ελαττώματα αυτά·

[94] αφού όμως σκοπός μου είναι να προσφέρω λόγο συμβουλευτικό, τουλάχιστο ανόητος θα ήμουν, αν ξόδευα περισσότερο χρόνο για τη φραστική του επιμέλεια παρά για την ουσία των πραγμάτων· και ακόμα, αν μόνο εγώ απόφευγα αυτά που ο ίδιος είχα αναπτύξει κάποτε, τη στιγμή που όλοι χρησιμοποιούν χωρίς δισταγμούς τις ιδέες τις δικές μου. Ό,τι δικό μου βέβαια έχω το δικαίωμα να το επαναλάβω, αν η ανάγκη το επιβάλει και όταν χρειαστεί· από τις ξένες όμως ιδέες καμιά δεν θα μπορούσα να δεχτώ, όπως εξάλλου και δεν δέχτηκα ως τώρα.

[95] Και αυτά βέβαια είναι έτσι. Ύστερα όμως από αυτά καιρός είναι, νομίζω, να σου παρουσιάσω το θέμα της πολεμικής προετοιμασίας, που ασφαλώς θα επιτύχεις εσύ, σε σύγκριση με εκείνη που είχαν οι Έλληνες του Κύρου. Το πιο σημαντικό για την περίπτωση, εσύ θα έχεις με το μέρος σου τους Έλληνες, αν θελήσεις τελικά να υιοθετήσεις τις δικές μου εισηγήσεις, ενώ εκείνοι, με τις δεκαρχίες που είχαν εγκαταστήσει οι Σπαρτιάτες, τους είχαν σαν τους χειρότερους εχθρούς τους. Αφού νόμιζαν πως στην περίπτωση που θα νικούσε ο Κύρος με τον Κλέαρχο, αυτοί θα έπεφταν σε χειρότερη σκλαβιά, ενώ, αν θα επικρατούσε ο βασιλιάς, θα γλίτωναν από τα δεινά που τους βασάνιζαν. Αυτό ακριβώς έγινε.

[96] Εσύ θα βρεις μάλιστα και πανέτοιμο στρατό, όσο θελήσεις γιατί είναι τέτοια στην Ελλάδα η κατάσταση, ώστε είναι ευκολότερο να οργανώσεις στρατό ανώτερο και πιο ισχυρό με τους ανθρώπους που γυρνούν εδώ και εκεί, παρά με τους πολίτες που ζουν μόνιμα στις πόλεις. Τα χρόνια εκείνα δεν υπήρχαν μισθοφορικά στρατεύματα· ήταν λοιπόν αναγκασμένοι να μαζεύουν μισθοφόρους από τις πόλεις, και ξόδευαν πιο πολλά να πληρώνουν τους στρατολόγους από αυτά που ξόδευαν για τη μισθοδοσία του ίδιου του στρατού.

[97] Ακόμα, αν εξετάσουμε και συγκρίνουμε εσένα, που θα αναλάβεις τώρα την ηγεσία της εκστρατείας και θα έχεις το γενικό πρόσταγμα σε όλα, με τον Κλέαρχο, που ήταν τότε ο αρχηγός, θα διαπιστώσουμε ότι εκείνος ποτέ στο παρελθόν δεν είχε εξουσία σε μια δύναμη πεζική ή ναυτική, αλλά έγινε γνωστός από τη συμφορά μονάχα που τον βρήκε στην Ασία·

[98] αντίθετα εσύ έχεις στο ενεργητικό σου κατορθώματα τόσα πολλά και σημαντικά που, αν απευθυνόμουν σε άλλον οποιονδήποτε, θα ήταν σωστό να τα αναφέρω ένα-ένα, εφόσον όμως συζητώ μαζί σου, αν σου απαριθμούσα τις πράξεις τις δικές σου, δικαιολογημένα θα περνιόμουν για ανόητος και οπωσδήποτε παράλογος.