ΡΗΤΟΡΙΚΗ: ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ - Φίλιππος (17-23)

[17] Οὐκ ὀκνήσω δὲ πρὸς σὲ κατειπεῖν, ἐφ᾽ οἷς ἐλύπησάν τινές με τῶν πλησιασάντων· οἶμαι γὰρ ἔσεσθαί τι προὔργου. Δηλώσαντος γάρ μου πρὸς αὐτοὺς ὅτι μέλλω σοι λόγον πέμπειν οὐκ ἐπίδειξιν ποιησόμενον οὐδ᾽ ἐγκωμιασόμενον τοὺς πολέμους τοὺς διὰ σοῦ γεγενημένους, ἕτεροι γὰρ τοῦτο ποιήσουσιν, ἀλλὰ πειρασόμενόν σε προτρέπειν ἐπὶ πράξεις οἰκειοτέρας καὶ καλλίους καὶ μᾶλλον συμφερούσας ὧν νῦν τυγχάνεις προῃρημένος,

[18] οὕτως ἐξεπλάγησαν μὴ διὰ τὸ γῆρας ἐξεστηκὼς ὦ τοῦ φρονεῖν ὥστ᾽ ἐτόλμησαν ἐπιπλῆξαί μοι πρότερον οὐκ εἰωθότες τοῦτο ποιεῖν, λέγοντες ὡς ἀτόποις καὶ λίαν ἀνοήτοις ἐπιχειρῶ πράγμασιν· «ὅστις Φιλίππῳ συμβουλεύσοντα λόγον μέλλεις πέμπειν, ὃς εἰ καὶ πρότερον ἐνόμιζεν αὑτὸν εἶναί τινος πρὸς τὸ φρονεῖν καταδεέστερον, νῦν διὰ τὸ μέγεθος τῶν συμβεβηκότων οὐκ ἔστιν ὅπως οὐκ οἴεται βέλτιον δύνασθαι βουλεύεσθαι τῶν ἄλλων.

[19] Ἔπειτα καὶ Μακεδόνων ἔχει περὶ αὑτὸν τοὺς σπουδαιοτάτους, οὓς εἰκὸς, εἰ καὶ περὶ τῶν ἄλλων ἀπείρως ἔχουσιν, τό γε συμφέρον ἐκείνῳ μᾶλλον ἢ σὲ γιγνώσκειν. Ἔτι καὶ τῶν Ἑλλήνων πολλοὺς ἂν ἴδοις ἐκεῖ κατοικοῦντας, οὐκ ἀδόξους ἄνδρας οὐδ᾽ ἀνοήτους, ἀλλ᾽ οἷς ἐκεῖνος ἀνακοινούμενος οὐκ ἐλάττω τὴν βασιλείαν πεποίηκεν, ἀλλ᾽ εὐχῆς ἄξια διαπέπρακται.

[20] Τί γὰρ ἐλλέλοιπεν; Οὐ Θετταλοὺς μὲν τοὺς πρότερον ἐπάρχοντας Μακεδονίας οὕτως οἰκείως πρὸς αὑτὸν διακεῖσθαι πεποίηκεν ὥσθ᾽ ἑκάστους αὐτῶν μᾶλλον ἐκείνῳ πιστεύειν ἢ τοῖς συμπολιτευομένοις; Τῶν δὲ πόλεων τῶν περὶ τὸν τόπον ἐκεῖνον τὰς μὲν ταῖς εὐεργεσίαις πρὸς τὴν αὑτοῦ συμμαχίαν προσῆκται, τὰς δὲ σφόδρα λυπούσας αὐτὸν ἀναστάτους πεποίηκεν;

[21] Μάγνητας δὲ καὶ Περραιβοὺς καὶ Παίονας κατέστραπται καὶ πάντας ὑπηκόους αὐτὸς εἴληφεν; Τοῦ δ᾽ Ἰλλυριῶν πλήθους πλὴν τῶν παρὰ τὸν Ἀδρίαν οἰκούντων ἐγκρατὴς καὶ κύριος γέγονεν; Ἁπάσης δὲ τῆς Θρᾴκης οὓς ἠβουλήθη δεσπότας κατέστησεν; Τὸν δὴ τοσαῦτα καὶ τηλικαῦτα διαπεπραγμένον οὐκ οἴει πολλὴν μωρίαν καταγνώσεσθαι τοῦ πέμψαντος τὸ βιβλίον καὶ πολὺ διεψεῦσθαι νομιεῖν τῆς τε τῶν λόγων δυνάμεως καὶ τῆς αὑτοῦ διανοίας;»

[22] Ταῦτ᾽ ἀκούσας ὡς μὲν τὸ πρῶτον ἐξεπλάγην καὶ πάλιν ὡς ἀναλαβὼν ἐμαυτὸν ἀντεῖπον πρὸς ἕκαστον τῶν ῥηθέντων, παραλείψω, μὴ καὶ δόξω τισὶν λίαν ἀγαπᾶν εἰ χαριέντως αὐτοὺς ἠμυνάμην· λυπήσας δ᾽ οὖν μετρίως, ὡς ἐμαυτὸν ἔπειθον, τοὺς ἐπιπλῆξαί μοι τολμήσαντας, τελευτῶν ὑπεσχόμην μόνοις αὐτοῖς τὸν λόγον τῶν ἐν τῇ πόλει δείξειν καὶ ποιήσειν οὐδὲν ἄλλο περὶ αὐτοῦ πλὴν ὅ τι ἂν ἐκείνοις δόξῃ.

[23] Τούτων ἀκούσαντες ἀπῆλθον, οὐκ οἶδ᾽ ὅπως τὴν διάνοιαν ἔχοντες. Πλὴν οὐ πολλαῖς ἡμέραις ὕστερον ἐπιτελεσθέντος τοῦ λόγου καὶ δειχθέντος αὐτοῖς τοσοῦτον μετέπεσον ὥστ᾽ ᾐσχύνοντο μὲν ἐφ᾽ οἷς ἐθρασύναντο, μετέμελεν δ᾽ αὐτοῖς ἁπάντων τῶν εἰρημένων, ὡμολόγουν δὲ μηδενὸς πώποτε τοσοῦτον πράγματος διαμαρτεῖν, ἔσπευδον δὲ μᾶλλον ἠγὼ πεμφθῆναί σοι τὸν λόγον τοῦτον, ἔλεγον δ᾽ ὡς ἐλπίζουσιν οὐ μόνον σὲ καὶ τὴν πόλιν ἕξειν μοι χάριν ὑπὲρ τῶν εἰρημένων ἀλλὰ καὶ τοὺς Ἕλληνας ἅπαντας.

***
Η δύναμη και τα προτερήματα του Φιλίππου.
[17] Δεν θα διστάσω να σου αποκαλύψω και για ποιό ζήτημα με λύπησαν μερικοί άνθρωποι του κύκλου μου· νομίζω μάλιστα πως κάτι θετικό θα βγει από αυτό. Τους εμπιστεύθηκα πως πρόκειται να σου στείλω ένα λόγο, όχι για να σου κάνω επίδειξη ούτε και για να εγκωμιάσω τους πολέμους που έχεις κάνει —υπάρχουν άλλοι για τη δουλειά αυτή— αλλά να σε παρακινήσω σε κατορθώματα που σου ταιριάζουν περισσότερο, που είναι πιο λαμπρά και πιο συμφέροντα από όσα τώρα προτιμάς.

[18] Και αυτοί τόσο τρόμαξαν μήπως τα έχω χαμένα από τα γηρατειά, ώστε τόλμησαν να με επιπλήξουν, πράγμα που ποτέ πρώτα δεν το συνήθιζαν, λέγοντας πως καταπιάνομαι με πράγματα παράλογα και ακατανόητα. «Θα στείλεις», μου έλεγαν, «λόγο με συμβουλές στον Φίλιππο, που, και αν υποτεθεί ότι πρωτύτερα παραδεχόταν τον εαυτό του κατώτερο από άλλον στο μυαλό, τώρα, κάτω από τον όγκο των κατορθωμάτων του, δεν είναι δυνατό να μη νομίζει πως σκέφτεσαι ορθότερα από τους άλλους.

[19] Έπειτα έχει γύρω του άριστους Μακεδόνες, που, και αν δεν έχουν πείρα για ζητήματα άλλα, είναι φυσικό να ξέρουν το συμφέρο του τουλάχιστον καλύτερα από σένα. Ακόμα και από τους άλλους Έλληνες πολλούς θα δεις να κατοικούν εκεί πέρα, και δεν τους λείπει ούτε η πείρα ούτε η φρόνηση. Με τις δικές τους υποδείξεις άλλωστε όχι μονάχα δεν ελάττωσε τη δύναμή του διόλου, αλλά κατόρθωσε να επιτελέσει και έργα λαμπρά, που μόνο να τα ευχηθεί θα μπορούσε. Και τί άφησε και δεν το έκανε;

[20] Τους Θεσσαλούς, που πρώτα εξουσίαζαν τη Μακεδονία, δεν τους κατάφερε να πάρουν τέτοια φιλική στάση απέναντί του, ώστε καθένας τους να έχει σ᾽ αυτόν πιότερη εμπιστοσύνη παρά στους συμπολίτες του; Και από τις πόλεις της περιοχής αυτής άλλες δεν τις οδήγησε στη συμμαχία τη δικιά του και άλλες —όσες τον ενοχλούσαν περισσότερο— δεν τις κατάστρεψε από τα θεμέλια;

[21] Τους Μάγνητες μετά, τους Περραιβούς, τους Παίονες, δεν τους εξουθένωσε εντελώς, δεν τους ανάγκασε να γίνουν υπήκοοι σ᾽ αυτόν; Και τους Ιλλυριούς, εξόν αυτούς που κατοικούν πλάι στην Αδριατική, μήπως δεν τους κατάχτησε, δεν έγινε κυρίαρχος και αφέντης τους; Σε όλη τη Θράκη μήπως δεν έχει επιβάλει αυτούς που ήθελε για άρχοντες; Αυτός λοιπόν, που τόσο πολλά και τέτοιας σπουδαιότητας έργα κατόρθωσε, δεν βρίσκεις ότι θα θεωρήσει τουλάχιστο πολύ ανόητο τον άνθρωπο που θα του στείλει αυτόν τον λόγο και δεν θα τον νομίσει πολύ-πολύ γελασμένο και για τη δύναμη των λόγων του και για τις πνευματικές του ικανότητες πιο γενικά;

[22] Όταν τα άκουσα αυτά, στην αρχή βέβαια ξαφνιάστηκα, μα μόλις συνήλθα, αντιμετώπισα ένα προς ένα τα επιχειρήματά τους. Ωστόσο αυτά θα σου τα παραλείψω από τον φόβο μήπως φανώ σε μερικούς πως ναρκισσεύομαι ανόητα, που πρόβαλα στους επικριτές μου επιδέξια άμυνα… Οπωσδήποτε όμως, αφού έφερα σε κάπως δύσκολη θέση —τουλάχιστο έτσι πίστευα ο ίδιος— αυτούς που πήρανε το θάρρος να με επικρίνουν, καταλήγοντας τους υποσχέθηκα ότι θα δείξω μόνο σ᾽ εκείνους από όλους τους πολίτες τον λόγο μου αυτό και πως θα κάμω μόνο ό,τι φανεί σωστό σ᾽ εκείνους.

[23] Τα άκουσαν αυτά και έφυγαν — δεν ξέρω βέβαια με ποιές διαθέσεις. Αλλά λίγες μέρες αργότερα, σαν τελείωσα τον λόγο μου και τους τον έδειξα, αμέσως άλλαξαν γνώμη, τόσο που ένιωθαν ντροπή για το προηγούμενο θράσος τους και μετάνιωσαν για όλα όσα είπαν· ομολογούσαν μάλιστα ότι ποτέ άλλοτε και σε κανένα ζήτημα δεν είχαν πέσει τόσο έξω, βιάζονταν περισσότερο από μένα να σου στείλω αυτόν τον λόγο και έλεγαν πως όχι μόνο εσύ και η πόλη η δικιά μας, αλλά και όλοι οι Έλληνες μαζί θα μου χρωστούν ευγνωμοσύνη για όσα θα έχω πει.