Παιδεία και δημοκρατία

Οι έννοιες παιδεία και δημοκρατία είναι τόσο στενά συνδεδεμένες που η μία προυποθέτει την άλλη.

Σε οποιαδήποτε χώρα δε μπορεί να υπάρξει ένα υγιές δημοκρατικό πολίτευμα χωρίς παιδεία ενώ αντίστροφα χωρίς την κατάλληλη παιδεία κινδυνεύει και η δημοκρατία. 

Αναμφίβολα, η παιδεία αποτελεί τη βάση πάνω στην οποία οικοδομείται και στηρίζεται το δημοκρατικό πολίτευμα.

Πάνω από όλα οι πολίτες δε μπορούν ούτε να χειραγωγηθούν αλλά ούτε και να υποδουλωθούν εάν έχουν φροντίσει πρώτα να παιδευτούν. Αναπτύσσοντας την κριτική ικανότητα και αντίληψη είναι σε θέση να κρίνουν τα όσα συμβαίνουν γύρω τους και να σχηματίσουν τις σωστές απόψεις.

Είναι ακόμα σε θέση να εκφράσουν τις απόψεις τους και κυρίως να δράσουν μέσα στην κοινωνία συνεισφέροντας ο καθένας με το δικό του ξεχωριστό τρόπο. Το ιδανικότερο αλλά  και δύσκολο ταυτόχρονα έργο του κάθε πολίτη είναι να τοποθετήσει το συλλογικό καλό  πάνω από το ατομικό.

 

Αυτό είναι που τον κάνει να θεωρείται δημοκρατικός.

Από την άλλη, ένα δημοκρατικό πολίτευμα για να λειτουργεί ομαλά χρειάζεται να παρέχει και την κατάλληλη παιδεία για αυτούς που το αντιπροσωπεύουν και για όσους περικλείονται σε αυτό. 

 

Η  ισότητα, η ισονομία, η διαφύλαξη των ατομικών δικαιωμάτων, το δικαίωμα της έκφρασης δεν μπορούν να νοηθούν ούτε να λειτουργήσουν πρακτικά κυρίως, χωρις την παιδεία.

Η παιδεία βέβαια δε συνεπάγεται με την απόκτηση γνώσεων ή το να κατέχει κανείς μία ιδιότητα. 

Η παιδεία αποσκοπεί στην ολόπλευρη καλλιέργεια και διάπλαση του πολίτη ενώ μία γενική μόρφωση και απόκτηση γνώσεων έχει συνήθως ώς στόχο την επαγγελματική αποκατάσταση του. 

Για να το αντιληφθεί ο καθένας μας καλύτερα, αρκεί να ανατρέξουμε σε αυτό που είχε πει ο Πλάτων:

Ο άνθρωπος γεννιέται δούλος και απελευθερώνεται δια της παιδειας...

Σήμερα που περισσότερο από ποτέ η μεταβολή των συνθηκών ζωής συντελείται με ταχύτητα μεγαλύτερη από όσο η προσαρμογή της συνείδησής μας απέναντί τους, η παιδεία καθίσταται επιτακτική για την διαμόρφωση της πολιτικής φύσης του ανθρώπου. ενός ανθρώπου ο οποίος θα υπερασπίζεται τη Δημοκρατία συνειδητά: Εργω, λόγω, διανοία. 

 

Με τη σωστή παιδεία θα διαμορφώσει την πολιτική του συνείδηση ολοκληρώνοντας την προσωπικότητά του, αφού θα δυναμώσει τις ηθικές του αντιστάσεις και θα ενισχύσει τον αξιακό του κώδικα.

Έτσι, θα ασκεί έλεγχο στην εξουσία, με γνώμονα σκέψης και συμπεριφοράς όχι το προσωπικό του συμφέρον αλλά το συλλογικό.

Αυτός ο πολίτης- ο ενεργός, ο σκεπτόμενος, ο ενημερωμένος- είναι σε θέση να κατανοήσει πως το γεγονός της συλλογικότητας είναι η δυνατότητα της ατομικότητας να συγκροτεί σχέσεις πολιτικού βίου που δεν εξαντλούνται στα όρια της δικής του εφήμερης επιβίωσης.

Η πολιτική ζωή, άλλωστε, δεν είναι παρά ο καθρέπτης της κοινωνικής ζωής, των αξιών και των προδιαθέσεών της. Και βέβαια και της προσωπικότητας του πολίτη.

Αυτός ο πολίτης, ο συνειδητοποιημένος, θα αρνηθεί να γίνει «στατιστικό μέγεθος», «αριθμός», «άθυρμα». Θα διεκδικήσει το αναφαίρετο δικαίωμά του να παραμείνει «Πρόσωπο», μη ενδίδοντας σε πελατειακές σχέσεις, στο νεποτισμό και στον δογματισμό, καταστάσεις οι οποίες διαμορφώνουν άβουλα όντα -τους καλύτερους πελάτες των πολιτικών γραφείων.

Δεν γνωρίζουμε κατά πόσο η εποχή μας ευνοεί αυτή την αντίσταση. Το βέβαιο είναι πως απαιτείται προσωπικός αγώνας, καθημερινός, προκειμένου να γίνει συνείδηση πως μόνο σε δημοκρατικό πλαίσιο λειτουργίας της κοινωνίας διασφαλίζονται ταυτόχρονα η ατομικότητα και η συλλογικότητα και ισορροπεί το ατομικό και το κοινωνικό συμφέρον.

Όλα όμως είναι θέμα παιδείας.

Η οικογένεια, το σχολείο, οι πνευματικοί ταγοί, έχουν αμετάθετο χρέος να «διδάξουν» πολιτική αρετή.

Μας προβληματίζουν και θέτουν ενώπιον των ευθυνών μας -τον καθένα ξεχωριστά- τα λόγια του καθηγητή Τζον Αντον:

«…Σήμερα οι ''παγκοσμιολόγοι'' επικαλούνται ως χαρακτηριστικά του σύγχρονου ανθρώπου σωρεία αριθμών, υπολογιστές, ορίζοντες παραγωγής, διακινήσεις αγορών, εικονικό χώρο και πλαστικό χρόνο. Τα όντα ζουν σαν να κινούνται μηχανικά πάνω στη σκακιέρα της διεθνούς αγοράς, υπάκουα στις προσταγές της παραγωγής και της κατανάλωσης. Ούτε μια λέξη για παιδεία, ούτε ένας ψίθυρος για πολιτική αρετή».

Αρνούμενοι τον ρόλο του πιονιού, γινόμαστε πολίτες. Και η Δημοκρατία μόνο πολίτες χρειάζεται.