Λόγος και κείμενο
Ο Φίλιππος αποτελεί ένα είδος ανοιχτής επιστολής, που έχει ωστόσο τη μορφή ρητορικού λόγου. Απευθύνεται στο βασιλιά Φίλιππο τον Β΄ της Μακεδονίας και γράφτηκε την άνοιξη του 346 π.Χ.. Λίγο πριν από τη συγγραφή του λόγου είχε προηγηθεί η ειρήνη που είχαν υπογράψει οι Αθηναίοι με τον Φίλιππο, με τον οποίο βρίσκονταν από χρόνια σε σύγκρουση. Ο τελευταίος είχε καταλάβει το 357 π.Χ. την αποικία των Αθηναίων Αμφίπολη, και το 347 π.Χ. είχε ολοκληρώσει την επικυριαρχία του στη Χαλκιδική με την κατάκτηση της Ολύνθου. Η ειρήνη ήταν αποτέλεσμα ανάγκης για τους Αθηναίους και αρκετοί, ανάμεσά τους και ο Δημοσθένης, τη θεωρούσαν επαίσχυντη. Ο Ισοκράτης ωστόσο θεώρησε ότι η ειρήνη αυτή θα μπορούσε να αποβεί ωφέλιμη για ολόκληρη την Ελλάδα. Στο πρόσωπο του Φιλίππου διέκρινε τον ηγέτη που θα μπορούσε να πραγματώσει το πρόγραμμα που ο ίδιος είχε διατυπώσει στον Πανηγυρικό:την ένωση των Ελλήνων σε ένα πόλεμο κατά των βαρβάρων. Με το λόγο του ο Ισοκράτης καλεί τον Φίλιππο να "ευεργετήσει" τους Έλληνες ενώνοντάς τους υπό την ηγεσία τον.
Το απόσπασμα που ακολουθεί αποτελεί το τέλος του μακρού προοιμίου του λόγου. Προηγουμένως ο Ισοκράτης έχει εκθέσει στο Φίλιππο τις ωφέλειες που μπορούν να προκύψουν από την ειρήνη και τους λόγους για τους οποίους θεωρεί ότι εκείνος είναι ο μόνος που έχει τη δύναμη να επιφέρει ομόνοια μεταξύ των Ελλήνων. Έχει αναφέρει επίσης τις επιπλήξεις των φίλων του για το θράσος του να θέλει να παραινέσει τον Φίλιππο, αλλά και την ντροπή των ίδιων, όταν διάβασαν τον λόγο. Στο παρατιθέμενο απόσπασμα ο Ισοκράτης εξηγεί γιατί ανέφερε όλα τα προηγούμενα και προχωρεί σε ενδιαφέρουσες διαπιστώσεις για την αδυναμία του αναγιγνωσκόμενου λόγου να πείσει τόσο όσο πείθει ο εκφωνούμενος από τον ρήτορα.
Φίλιππος § 24-29
[24] τούτου δ᾽ ἕνεκά σοι ταῦτα διῆλθον, ἵν᾽ ἄν τί σοι φανῇ τῶν ἐν ἀρχῇ λεγομένων ἢ μὴ πιστὸν ἢ μὴ δυνατὸν ἢ μὴ πρέπον σοι πράττειν, μὴ δυσχεράνας ἀποστῇς τῶν λοιπῶν, μηδὲ πάθῃς ταὐτὸν τοῖς ἐπιτηδείοις τοῖς ἐμοῖς ἀλλ᾽ ἐπιμείνῃς ἡσυχάζουσαν ἔχων τὴν διάνοιαν, ἕως ἂν διὰ τέλους ἀκούσῃς ἁπάντων τῶν λεγομένων. οἶμαι γὰρ ἐρεῖν τι τῶν δεόντων καὶ τῶν σοὶ συμφερόντων. [25] καίτοι μ᾽ οὐ λέληθεν ὅσον διαφέρουσι τῶν λόγων εἰς τὸ πείθειν οἱ λεγόμενοι τῶν ἀναγιγνωσκομένων, οὐδ᾽ ὅτι πάντες ὑπειλήφασι τοὺς μὲν περὶ σπουδαίων πραγμάτων καὶ κατεπειγόντων ῥητορεύεσθαι, τοὺς δὲ πρὸς ἐπίδειξιν καὶ πρὸς ἐργολαβίαν γεγράφθαι. [26] καὶ ταῦτ᾽ οὐκ ἀλόγως ἐγνώκασιν· ἐπειδὰν γὰρ ὁ λόγος ἀποστερηθῇ τῆς τε δόξης τῆς τοῦ λέγοντος καὶ τῆς φωνῆς καὶ τῶν μεταβολῶν τῶν ἐν ταῖς ῥητορείαις γιγνομένων, ἔτι δὲ τῶν καιρῶν καὶ τῆς σπουδῆς τῆς περὶ τὴν πρᾶξιν, καὶ μηδὲν ᾖ τὸ συναγωνιζόμενον καὶ συμπεῖθον, ἀλλὰ τῶν μὲν προειρημένων ἁπάντων ἔρημος γένηται καὶ γυμνός, [27] ἀναγιγνώσκῃ δέ τις αὐτὸν ἀπιθάνως καὶ μηδὲν ἦθος ἐνσημαινόμενος ἀλλ᾽ ὥσπερ ἀπαριθμῶν, εἰκότως, οἶμαι, φαῦλος εἶναι δοκεῖ τοῖς ἀκούουσιν. ἅπερ καὶ τὸν νῦν ἐπιδεικνύμενον μάλιστ᾽ ἂν βλάψειε καὶ φαυλότερον φαίνεσθαι ποιήσειεν· οὐδὲ γὰρ ταῖς περὶ τὴν λέξιν εὐρυθμίαις καὶ ποικιλίαις κεκοσμήκαμεν αὐτόν, αἷς αὐτός τε νεώτερος ὢν ἐχρώμην καὶ τοῖς ἄλλοις ὑπέδειξα, δι᾽ ὧν τοὺς λόγους ἡδίους ἂν ἅμα καὶ πιστοτέρους ποιοῖεν. [28] ὧν οὐδὲν ἔτι δύναμαι διὰ τὴν ἡλικίαν, ἀλλ᾽ ἀπόχρη μοι τοσοῦτον, ἢν αὐτὰς τὰς πράξεις ἁπλῶς δυνηθῶ διελθεῖν. ἡγοῦμαι δὲ καὶ σοὶ προσήκειν ἁπάντων τῶν ἄλλων ἀμελήσαντι ταύταις μόναις προσέχειν τὸν νοῦν. οὕτω δ᾽ ἂν ἀκριβέστατα καὶ κάλλιστα θεωρήσειας εἴ τι τυγχάνομεν λέγοντες, [29] ἢν τὰς μὲν δυσχερείας τὰς περὶ τοὺς σοφιστὰς καὶ τοὺς ἀναγιγνωσκομένους τῶν λόγων ἀφέλῃς, ἀναλαμβάνων δ᾽ ἕκαστον αὐτῶν εἰς τὴν διάνοιαν ἐξετάζῃς, μὴ πάρεργον ποιούμενος μηδὲ μετὰ ῥᾳθυμίας ἀλλὰ μετὰ λογισμοῦ καὶ φιλοσοφίας, ἧς καὶ σὲ μετεσχηκέναι φασίν. μετὰ γὰρ τούτων σκοπούμενος μᾶλλον ἢ μετὰ τῆς τῶν πολλῶν δόξης ἄμεινον ἂν βουλεύσαιο περὶ αὐτῶν. ἃ μὲν οὖν ἠβουλόμην μοι προειρῆσθαι, ταῦτ᾽ ἐστίν.
***
[24] Όλ᾽ αυτά σου τα ανέπτυξα για να μη δυσφορήσεις και δεν διαβάσεις τα υπόλοιπα, αν σου φανεί κάτι απ᾽ όσα λέγονται στην αρχή επισφαλές ή απραγματοποίητο είτε αταίριαστο σε σένα, και για να μην πάθεις το ίδιο με τους φίλους μου, αλλά για να επιμείνεις με ηρεμία μέχρις ότου ακούσεις ως το τέλος τα λόγια μου. Γιατί πιστεύω πράγματι πως θα σου πω κάτι, που σου ταιριάζει και σε συμφέρει. [25] Αν και βέβαια δεν μου διαφεύγει, πόσο διαφέρουν κατά την πειστικότητα οι λόγοι που εκφωνούνται απ᾽ αυτούς που διαβάζονται, ούτε ότι όλοι νομίζουν, πως οι αφιερωμένοι σε σοβαρά και κατεπείγοντα θέματα λόγοι εκφωνούνται, ενώ κατά κανόνα γράφονται όσοι προορίζονται για επίδειξιν ή για κερδοσκοπία. [26] Η γνώμη βέβαια αυτή δεν είναι εσφαλμένη. Γιατί όταν ο λόγος στερηθεί και την προσωπική γοητεία του ομιλητού και τη φωνή του και τις ρητορικές αποχρώσεις, μαζί μ᾽ αυτά και την επικαιρότητα και την ανάγκη γρήγορα να γίνει η πράξις, και δεν υπάρχει τίποτε που να συμβοηθεί και να συμπείθει· όταν απ᾽ όλ᾽ αυτά ο λόγος είναι έρημος και γυμνός, [27] και τον διαβάζει κάποιος χωρίς πειστικότητα και χωρίς κανένα χρωματισμό, ακριβώς σα να κάνει απαρίθμηση -εύλογα, νομίζω, φαίνεται ασήμαντος σε όσους τον ακούνε. Όλ᾽ αυτά βέβαια θα μπορούσαν να βλάψουν και να κάνουν χειρότερος να φαίνεται ο λόγος που σου παρουσιάζω τώρα. Γιατί, εκτός απ᾽ αυτά, ούτε με τις ευρυθμίες και τις λεκτικές ποικιλίες τον στολίσαμε, αυτές που κι ο ίδιος νεώτερος χρησιμοποιούσα και σ᾽ άλλους τις εδίδαξα, για να μπορούν να κάνουν πιο ευχάριστους τους λόγους και πιο πειστικούς. [28] Εξ αιτίας της ηλικίας μου, τίποτε τώρα δεν μπορώ απ᾽ αυτά, με τόσο μόνο ικανοποιημένος: Αν κατορθώσω να διαπραγματευθώ χωρίς κανένα στολίδι τις ίδιες τις πράξεις. Πιστεύω μάλιστα ότι και σε σένα ταιριάζει ν᾽ αμελήσεις όλα τ᾽ άλλα και να προσέξεις μόνο σ᾽ αυτές. Ο καλύτερος άλλωστε κι ο πιο σωστός τρόπος για να καταλάβεις αν λέμε τίποτε το ουσιώδες, θα ήταν ο εξής: [29] Αν παραμερίσεις τις δυσκολίες που συνοδεύουν τα σοφιστικά και επιδεικτικά κατασκευάσματα και, παίρνοντας ένα-ένα τα λόγια μου, τα εξετάζεις προσεκτικά, όχι με αδιαφορία, αλλά με θετική σκέψη, με πνεύμα ευρύτερο και με νου κριτικό, που, όπως λένε, σε χαρακτηρίζει και σένα. Μ᾽ αυτόν τον τρόπο μόνο, όχι με το τι νομίζουν ωραίο οι πολλοί, θα μπορούσες για τα θέματα του λόγου μου σωστά να σκεφθείς.
Αυτά λοιπόν είναι όσα ήθελα προεισαγωγικώς να πω.
Το απόσπασμα που ακολουθεί αποτελεί το τέλος του μακρού προοιμίου του λόγου. Προηγουμένως ο Ισοκράτης έχει εκθέσει στο Φίλιππο τις ωφέλειες που μπορούν να προκύψουν από την ειρήνη και τους λόγους για τους οποίους θεωρεί ότι εκείνος είναι ο μόνος που έχει τη δύναμη να επιφέρει ομόνοια μεταξύ των Ελλήνων. Έχει αναφέρει επίσης τις επιπλήξεις των φίλων του για το θράσος του να θέλει να παραινέσει τον Φίλιππο, αλλά και την ντροπή των ίδιων, όταν διάβασαν τον λόγο. Στο παρατιθέμενο απόσπασμα ο Ισοκράτης εξηγεί γιατί ανέφερε όλα τα προηγούμενα και προχωρεί σε ενδιαφέρουσες διαπιστώσεις για την αδυναμία του αναγιγνωσκόμενου λόγου να πείσει τόσο όσο πείθει ο εκφωνούμενος από τον ρήτορα.
Φίλιππος § 24-29
[24] τούτου δ᾽ ἕνεκά σοι ταῦτα διῆλθον, ἵν᾽ ἄν τί σοι φανῇ τῶν ἐν ἀρχῇ λεγομένων ἢ μὴ πιστὸν ἢ μὴ δυνατὸν ἢ μὴ πρέπον σοι πράττειν, μὴ δυσχεράνας ἀποστῇς τῶν λοιπῶν, μηδὲ πάθῃς ταὐτὸν τοῖς ἐπιτηδείοις τοῖς ἐμοῖς ἀλλ᾽ ἐπιμείνῃς ἡσυχάζουσαν ἔχων τὴν διάνοιαν, ἕως ἂν διὰ τέλους ἀκούσῃς ἁπάντων τῶν λεγομένων. οἶμαι γὰρ ἐρεῖν τι τῶν δεόντων καὶ τῶν σοὶ συμφερόντων. [25] καίτοι μ᾽ οὐ λέληθεν ὅσον διαφέρουσι τῶν λόγων εἰς τὸ πείθειν οἱ λεγόμενοι τῶν ἀναγιγνωσκομένων, οὐδ᾽ ὅτι πάντες ὑπειλήφασι τοὺς μὲν περὶ σπουδαίων πραγμάτων καὶ κατεπειγόντων ῥητορεύεσθαι, τοὺς δὲ πρὸς ἐπίδειξιν καὶ πρὸς ἐργολαβίαν γεγράφθαι. [26] καὶ ταῦτ᾽ οὐκ ἀλόγως ἐγνώκασιν· ἐπειδὰν γὰρ ὁ λόγος ἀποστερηθῇ τῆς τε δόξης τῆς τοῦ λέγοντος καὶ τῆς φωνῆς καὶ τῶν μεταβολῶν τῶν ἐν ταῖς ῥητορείαις γιγνομένων, ἔτι δὲ τῶν καιρῶν καὶ τῆς σπουδῆς τῆς περὶ τὴν πρᾶξιν, καὶ μηδὲν ᾖ τὸ συναγωνιζόμενον καὶ συμπεῖθον, ἀλλὰ τῶν μὲν προειρημένων ἁπάντων ἔρημος γένηται καὶ γυμνός, [27] ἀναγιγνώσκῃ δέ τις αὐτὸν ἀπιθάνως καὶ μηδὲν ἦθος ἐνσημαινόμενος ἀλλ᾽ ὥσπερ ἀπαριθμῶν, εἰκότως, οἶμαι, φαῦλος εἶναι δοκεῖ τοῖς ἀκούουσιν. ἅπερ καὶ τὸν νῦν ἐπιδεικνύμενον μάλιστ᾽ ἂν βλάψειε καὶ φαυλότερον φαίνεσθαι ποιήσειεν· οὐδὲ γὰρ ταῖς περὶ τὴν λέξιν εὐρυθμίαις καὶ ποικιλίαις κεκοσμήκαμεν αὐτόν, αἷς αὐτός τε νεώτερος ὢν ἐχρώμην καὶ τοῖς ἄλλοις ὑπέδειξα, δι᾽ ὧν τοὺς λόγους ἡδίους ἂν ἅμα καὶ πιστοτέρους ποιοῖεν. [28] ὧν οὐδὲν ἔτι δύναμαι διὰ τὴν ἡλικίαν, ἀλλ᾽ ἀπόχρη μοι τοσοῦτον, ἢν αὐτὰς τὰς πράξεις ἁπλῶς δυνηθῶ διελθεῖν. ἡγοῦμαι δὲ καὶ σοὶ προσήκειν ἁπάντων τῶν ἄλλων ἀμελήσαντι ταύταις μόναις προσέχειν τὸν νοῦν. οὕτω δ᾽ ἂν ἀκριβέστατα καὶ κάλλιστα θεωρήσειας εἴ τι τυγχάνομεν λέγοντες, [29] ἢν τὰς μὲν δυσχερείας τὰς περὶ τοὺς σοφιστὰς καὶ τοὺς ἀναγιγνωσκομένους τῶν λόγων ἀφέλῃς, ἀναλαμβάνων δ᾽ ἕκαστον αὐτῶν εἰς τὴν διάνοιαν ἐξετάζῃς, μὴ πάρεργον ποιούμενος μηδὲ μετὰ ῥᾳθυμίας ἀλλὰ μετὰ λογισμοῦ καὶ φιλοσοφίας, ἧς καὶ σὲ μετεσχηκέναι φασίν. μετὰ γὰρ τούτων σκοπούμενος μᾶλλον ἢ μετὰ τῆς τῶν πολλῶν δόξης ἄμεινον ἂν βουλεύσαιο περὶ αὐτῶν. ἃ μὲν οὖν ἠβουλόμην μοι προειρῆσθαι, ταῦτ᾽ ἐστίν.
***
[24] Όλ᾽ αυτά σου τα ανέπτυξα για να μη δυσφορήσεις και δεν διαβάσεις τα υπόλοιπα, αν σου φανεί κάτι απ᾽ όσα λέγονται στην αρχή επισφαλές ή απραγματοποίητο είτε αταίριαστο σε σένα, και για να μην πάθεις το ίδιο με τους φίλους μου, αλλά για να επιμείνεις με ηρεμία μέχρις ότου ακούσεις ως το τέλος τα λόγια μου. Γιατί πιστεύω πράγματι πως θα σου πω κάτι, που σου ταιριάζει και σε συμφέρει. [25] Αν και βέβαια δεν μου διαφεύγει, πόσο διαφέρουν κατά την πειστικότητα οι λόγοι που εκφωνούνται απ᾽ αυτούς που διαβάζονται, ούτε ότι όλοι νομίζουν, πως οι αφιερωμένοι σε σοβαρά και κατεπείγοντα θέματα λόγοι εκφωνούνται, ενώ κατά κανόνα γράφονται όσοι προορίζονται για επίδειξιν ή για κερδοσκοπία. [26] Η γνώμη βέβαια αυτή δεν είναι εσφαλμένη. Γιατί όταν ο λόγος στερηθεί και την προσωπική γοητεία του ομιλητού και τη φωνή του και τις ρητορικές αποχρώσεις, μαζί μ᾽ αυτά και την επικαιρότητα και την ανάγκη γρήγορα να γίνει η πράξις, και δεν υπάρχει τίποτε που να συμβοηθεί και να συμπείθει· όταν απ᾽ όλ᾽ αυτά ο λόγος είναι έρημος και γυμνός, [27] και τον διαβάζει κάποιος χωρίς πειστικότητα και χωρίς κανένα χρωματισμό, ακριβώς σα να κάνει απαρίθμηση -εύλογα, νομίζω, φαίνεται ασήμαντος σε όσους τον ακούνε. Όλ᾽ αυτά βέβαια θα μπορούσαν να βλάψουν και να κάνουν χειρότερος να φαίνεται ο λόγος που σου παρουσιάζω τώρα. Γιατί, εκτός απ᾽ αυτά, ούτε με τις ευρυθμίες και τις λεκτικές ποικιλίες τον στολίσαμε, αυτές που κι ο ίδιος νεώτερος χρησιμοποιούσα και σ᾽ άλλους τις εδίδαξα, για να μπορούν να κάνουν πιο ευχάριστους τους λόγους και πιο πειστικούς. [28] Εξ αιτίας της ηλικίας μου, τίποτε τώρα δεν μπορώ απ᾽ αυτά, με τόσο μόνο ικανοποιημένος: Αν κατορθώσω να διαπραγματευθώ χωρίς κανένα στολίδι τις ίδιες τις πράξεις. Πιστεύω μάλιστα ότι και σε σένα ταιριάζει ν᾽ αμελήσεις όλα τ᾽ άλλα και να προσέξεις μόνο σ᾽ αυτές. Ο καλύτερος άλλωστε κι ο πιο σωστός τρόπος για να καταλάβεις αν λέμε τίποτε το ουσιώδες, θα ήταν ο εξής: [29] Αν παραμερίσεις τις δυσκολίες που συνοδεύουν τα σοφιστικά και επιδεικτικά κατασκευάσματα και, παίρνοντας ένα-ένα τα λόγια μου, τα εξετάζεις προσεκτικά, όχι με αδιαφορία, αλλά με θετική σκέψη, με πνεύμα ευρύτερο και με νου κριτικό, που, όπως λένε, σε χαρακτηρίζει και σένα. Μ᾽ αυτόν τον τρόπο μόνο, όχι με το τι νομίζουν ωραίο οι πολλοί, θα μπορούσες για τα θέματα του λόγου μου σωστά να σκεφθείς.
Αυτά λοιπόν είναι όσα ήθελα προεισαγωγικώς να πω.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου