Ανθολόγιο Αττικής Πεζογραφίας

ΞΕΝΟΦΩΝ, ΛΑΚΕΔΑΙΜΟΝΙΩΝ ΠΟΛΙΤΕΙΑ

ΞΕΝ ΛακΠολ 2.1–2.5

Αγωγή και εκπαίδευση των παιδιών

Σκοπός του Ξενοφώντα με τη συγγραφή του έργου αυτού ήταν να καταδείξει το μεγαλείο της νομοθεσίας του Λυκούργου, στην οποία απέδιδε τη μεγάλη ισχύ και ευδαιμονία του σπαρτιατικού κράτους. Αρχικά αναφέρθηκε στους νόμους του Σπαρτιάτη νομοθέτη για την τεκνοποίηση. Και συνεχίζει:

[2.1] Ἐγὼ μέντοι, ἐπεὶ καὶ περὶ γενέσεως ἐξήγημαι, βούλομαι
καὶ τὴν παιδείαν ἑκατέρων σαφηνίσαι. τῶν μὲν τοίνυν
ἄλλων Ἑλλήνων οἱ φάσκοντες κάλλιστα τοὺς υἱεῖς παιδεύειν,
ἐπειδὰν τάχιστα αὐτοῖς οἱ παῖδες τὰ λεγόμενα ξυνιῶσιν,
εὐθὺς μὲν ἐπ’ αὐτοῖς παιδαγωγοὺς θεράποντας ἐφιστᾶσιν,
εὐθὺς δὲ πέμπουσιν εἰς διδασκάλων μαθησομένους καὶ
γράμματα καὶ μουσικὴν καὶ τὰ ἐν παλαίστρᾳ. πρὸς δὲ
τούτοις τῶν παίδων πόδας μὲν ὑποδήμασιν ἁπαλύνουσι,
σώματα δὲ ἱματίων μεταβολαῖς διαθρύπτουσι· σίτου γε μὴν
αὐτοῖς γαστέρα μέτρον νομίζουσιν. [2.2] ὁ δὲ Λυκοῦργος, ἀντὶ
μὲν τοῦ ἰδίᾳ ἕκαστον παιδαγωγοὺς δούλους ἐφιστάναι,
ἄνδρα ἐπέστησε κρατεῖν αὐτῶν ἐξ ὧνπερ αἱ μέγισται ἀρχαὶ
καθίστανται, ὃς δὴ καὶ παιδονόμος καλεῖται, τοῦτον δὲ
κύριον ἐποίησε καὶ ἁθροίζειν τοὺς παῖδας καὶ ἐπισκοποῦντα,
εἴ τις ῥᾳδιουργοίη, ἰσχυρῶς κολάζειν. ἔδωκε δ’ αὐτῷ καὶ
τῶν ἡβώντων μαστιγοφόρους, ὅπως τιμωροῖεν ὁπότε δέοι,
ὥστε πολλὴν μὲν αἰδῶ, πολλὴν δὲ πειθὼ ἐκεῖ συμπαρεῖναι.
[2.3] ἀντί γε μὴν τοῦ ἁπαλύνειν τοὺς πόδας ὑποδήμασιν ἔταξεν
ἀνυποδησίᾳ κρατύνειν, νομίζων, εἰ τοῦτ’ ἀσκήσειαν, πολὺ
μὲν ῥᾷον ἂν ὀρθιάδε ἐκβαίνειν, ἀσφαλέστερον δὲ πρανῆ
καταβαίνειν, καὶ πηδῆσαι δὲ καὶ ἀναθορεῖν καὶ δραμεῖν
θᾶττον [ἀνυπόδητον, εἰ ἠσκηκὼς εἴη τοὺς πόδας, ἢ ὑποδεδε-
μένον]. [2.4] καὶ ἀντί γε τοῦ ἱματίοις διαθρύπτεσθαι ἐνόμιζεν
ἑνὶ ἱματίῳ δι’ ἔτους προσεθίζεσθαι, νομίζων οὕτως καὶ πρὸς
ψύχη καὶ πρὸς θάλπη ἄμεινον ἂν παρεσκευάσθαι. [2.5] σῖτόν
γε μὴν ἔταξε τοσοῦτον ἔχοντα συμβολεύειν τὸν εἴρενα ὡς
ὑπὸ πλησμονῆς μὲν μήποτε βαρύνεσθαι, τοῦ δὲ ἐνδεεστέρως
διάγειν μὴ ἀπείρως ἔχειν, νομίζων τοὺς οὕτω παιδευομένους
μᾶλλον μὲν ἂν δύνασθαι, εἰ δεήσειεν, ἀσιτήσαντας ἐπιπονῆ-
σαι, μᾶλλον δ’ ἄν, εἰ παραγγελθείη, ἀπὸ τοῦ αὐτοῦ σίτου
πλείω χρόνον ἐπιταθῆναι, ἧττον δ’ ἂν ὄψου δεῖσθαι, εὐχε-
ρέστερον δὲ πρὸς πᾶν ἔχειν βρῶμα, καὶ ὑγιεινοτέρως δ’ ἂν
διάγειν· καὶ εἰς μῆκος ἂν τὴν αὐξάνεσθαι ῥαδινὰ τὰ σώμα-
τα ποιοῦσαν τροφὴν μᾶλλον συλλαμβάνειν ἡγήσατο ἢ τὴν
διαπλατύνουσαν τῷ σίτῳ.

***
Αφού όμως και περί της τεκνοποιίας έχω εξηγηθή, θέλω και την ανατροφήν των δύο φύλων ακριβώς να περιγράψω. Όσοι μεν λοιπόν από τους άλλους Έλληνας διισχυρίζονται ότι την καλυτέραν εις τα τέκνα των δίδουν ανατροφήν, ευθύς όταν αρχίζουν να εννοούν τα λεγόμενα δούλους εις αυτά τοποθετούν παιδαγωγούς και τα στέλλουν εις τα σχολεία να μάθουν γράμματα και μουσικήν και γυμναστικήν· ακόμη δε και τους πόδας των παιδίων τους λεπτύνουν με υποδήματα και τα σώματά των απαλύνουν με των φορεμάτων την αλλαγήν· μέτρον δε της τροφής έχουν του στομάχου την όρεξιν. Ο Λυκούργος όμως, αντί ο καθείς χωριστά να τοποθετή παιδαγωγούς δούλους, ώρισεν άνδρα ελεύθερον, από τους διοριζομένους εις τα ανώτατα αξιώματα, να διευθύνη τα παιδία, ο οποίος, ως γνωστόν, και παιδονόμος ονομάζεται. Έδωκε δε εις αυτόν εξουσίαν και να συναθροίζη τα παιδία και αυστηρά να τιμωρή, αν κατά την επίβλεψιν κανείς άτακτος είναι· και εφήβους δε μαστιγοφόρους έδωκεν εις αυτόν να τιμωρούν, όταν παραστή ανάγκη, ώστε εκεί πολλή εντροπή να υπάρχη και πειθαρχία. Αντί δε με υποδήματα ν' απαλύνουν τους πόδας, με ανυποδησίαν ώρισε να σκληρύνουν αυτούς, με την σκέψιν ότι, αν εις τούτο συνηθίσουν, πολύ ευκολώτερα εις ανηφορικά μέρη θα περιπατούν και με περισσοτέραν ασφάλειαν θα καταβαίνουν τους κατηφόρους· και να πηδήση και να τιναχθή και να τρέξη ταχύτερα δύναται ανυπόδητος, αν έχη γυμνάσει τους πόδας, παρά με υποδήματα. Και αντί με πολλά φορέματα να γίνωνται απαλώτεροι, ενομοθέτησε να συνηθίζουν εις ένα φόρεμα όλον το έτος, διότι κατά την γνώμην του και εις το ψύχος και εις την ζέστην καλύτερον ετοιμασμένοι θα είναι. Αλλά και τροφήν ώρισε τόσην να συνεισφέρη ο νέος εις το συσσίτιον, ώστε και από πολυφαγίαν ποτέ να μη βαρύνη τον στόμαχον και τας στερήσεις να δοκιμάζη της ζωής. Διότι ενόμιζεν ότι με τοιαύτην ανατροφήν, εάν παραστή ανάγκη, ευκολώτερον θα είναι δυνατόν, χωρίς να φάγουν, να κοπιάσουν ακόμη και, αν διαταχθούν, με την ιδίαν τροφήν περισσότερον καιρόν να υπομείνουν, ολιγωτέραν δε ανάγκην θα έχουν και από καρυκεύματα, ευκολώτερον δε θα τρώγουν όλα της τροφής τα είδη και περισσοτέραν υγείαν θα έχουν. Ενόμιζε δε ότι περισσότερον βοηθεί να γίνωνται τα σώματα υψηλότερα η τροφή η οποία τα κάμνει ευλύγιστα, παρά εκείνη η οποία θα τα παχύνη με τον άρτον.