ΔΗΜ 24.210–214
Οι νόμοι εκφράζουν το ήθος της πόλεως – Η άποψη του Σόλωνα για τους εισηγητές κακών νόμων
Ο ρήτορας επέμεινε ότι εγκυμονεί σοβαρότατους κινδύνους για την πόλη και το πολίτευμά της η αλόγιστη αλλαγή των νόμων, ιδίως όταν αυτή εξυπηρετεί τα συμφέροντα μιας μόνο μερίδας πολιτών – στην προκειμένη περίπτωση ολιγαρχικών όπως ο Ανδροτίωνας. Φτάνοντας στον –ομολογουμένως μακροσκελή– ἐπίλογόν του, ένα μικρό απόσπασμα του οποίου ακολουθεί, επανέρχεται στους κύριους άξονες της επιχειρηματολογίας που ανέπτυξε προηγουμένως:
[210] Δεῖ τοίνυν ὑμᾶς κἀκεῖνο σκοπεῖν, ὅτι πολλοὶ τῶν Ἑλλή-
νων πολλάκις εἰσὶν ἐψηφισμένοι τοῖς νόμοις χρῆσθαι τοῖς
ὑμετέροις, ἐφ’ ᾧ φιλοτιμεῖσθ’ ὑμεῖς, εἰκότως· ὃ γὰρ εἰπεῖν
τινά φασιν ἐν ὑμῖν, ἀληθὲς εἶναί μοι δοκεῖ, ὅτι τοὺς νόμους
ἅπαντες ὑπειλήφασιν, ὅσοι σωφρονοῦσι, τρόπους τῆς πόλεως.
χρὴ τοίνυν σπουδάζειν ὅπως ὡς βέλτιστοι δόξουσιν εἶναι,
καὶ τοὺς λυμαινομένους καὶ διαστρέφοντας αὐτοὺς κολάζειν,
ὡς εἰ καταρραθυμήσετε, τῆς φιλοτιμίας τε ταύτης ἀποστερή-
σεσθε καὶ κατὰ τῆς πόλεως δόξαν οὐ χρηστὴν ποιήσετε.
[211] καὶ μὴν εἰ Σόλωνα καὶ Δράκοντα δικαίως ἐπαινεῖτε, οὐκ ἂν
ἔχοντες εἰπεῖν οὐδετέρου κοινὸν εὐεργέτημ’ οὐδὲν πλὴν ὅτι
συμφέροντας ἔθηκον καὶ καλῶς ἔχοντας νόμους, δίκαιον
δήπου καὶ τοῖς ὑπεναντίως τιθεῖσιν ἐκείνοις ὀργίλως ἔχοντας
καὶ κολάζοντας φαίνεσθαι. οἶδα δὲ Τιμοκράτην, ὅτι τὸν
νόμον εἰσενήνοχε τοῦτον οὐχ ἥκισθ’ ὑπὲρ αὑτοῦ· πολλὰ γὰρ
ἡγεῖτο πολιτεύεσθαι παρ’ ὑμῖν ἄξια δεσμοῦ.
[212] Βούλομαι τοίνυν ὑμῖν κἀκεῖνο διηγήσασθαι, ὅ φασί ποτ’
εἰπεῖν Σόλωνα κατηγοροῦντα νόμον τινὸς οὐκ ἐπιτήδειον
θέντος. λέγεται γὰρ τοῖς δικασταῖς αὐτὸν εἰπεῖν, ἐπειδὴ
τἆλλα κατηγόρησεν, ὅτι νόμος ἐστὶν ἁπάσαις, ὡς ἔπος εἰπεῖν,
ταῖς πόλεσιν, ἐάν τις τὸ νόμισμα διαφθείρῃ, θάνατον τὴν
ζημίαν εἶναι. ἐπερωτήσας δ’ εἰ δίκαιος αὐτοῖς καὶ καλῶς
ἔχων ὁ νόμος φαίνεται, [213] ἐπειδὴ φῆσαι τοὺς δικαστάς, εἰπεῖν
ὅτι αὐτὸς ἡγεῖται ἀργύριον μὲν νόμισμ’ εἶναι τῶν ἰδίων
συναλλαγμάτων εἵνεκα τοῖς ἰδιώταις εὑρημένον, τοὺς δὲ
νόμους [ἡγοῖτο] νόμισμα τῆς πόλεως εἶναι. δεῖν δὴ τοὺς
δικαστὰς πολλῷ μᾶλλον, εἴ τις ὃ τῆς πόλεώς ἐστι νόμισμα,
τοῦτο διαφθείρει καὶ παράσημον εἰσφέρει, μισεῖν καὶ κολά-
ζειν, ἢ εἴ τις ἐκεῖν’ ὃ τῶν ἰδιωτῶν ἐστιν. [214] προσθεῖναι δὲ
τεκμήριον τοῦ καὶ μεῖζον εἶναι τἀδίκημα, τὸ τοὺς νόμους
διαφθείρειν ἢ τὸ ἀργύριον, ὅτι ἀργυρίῳ μὲν πολλαὶ τῶν
πόλεων καὶ φανερῶς πρὸς χαλκὸν καὶ μόλυβδον κεκραμένῳ
χρώμεναι σῴζονται καὶ οὐδ’ ὁτιοῦν παρὰ τοῦτο πάσχουσιν,
νόμοις δὲ πονηροῖς χρώμενοι καὶ διαφθείρεσθαι τοὺς ὄντας
ἐῶντες οὐδένες πώποτ’ ἐσώθησαν. ταύτῃ μέντοι τῇ κατη-
γορίᾳ Τιμοκράτης ἔνοχος καθέστηκε νυνί, καὶ δικαίως ἂν
ὑφ’ ὑμῶν τοῦ προσήκοντος τύχοι τιμήματος.
[210] Δεῖ τοίνυν ὑμᾶς κἀκεῖνο σκοπεῖν, ὅτι πολλοὶ τῶν Ἑλλή-
νων πολλάκις εἰσὶν ἐψηφισμένοι τοῖς νόμοις χρῆσθαι τοῖς
ὑμετέροις, ἐφ’ ᾧ φιλοτιμεῖσθ’ ὑμεῖς, εἰκότως· ὃ γὰρ εἰπεῖν
τινά φασιν ἐν ὑμῖν, ἀληθὲς εἶναί μοι δοκεῖ, ὅτι τοὺς νόμους
ἅπαντες ὑπειλήφασιν, ὅσοι σωφρονοῦσι, τρόπους τῆς πόλεως.
χρὴ τοίνυν σπουδάζειν ὅπως ὡς βέλτιστοι δόξουσιν εἶναι,
καὶ τοὺς λυμαινομένους καὶ διαστρέφοντας αὐτοὺς κολάζειν,
ὡς εἰ καταρραθυμήσετε, τῆς φιλοτιμίας τε ταύτης ἀποστερή-
σεσθε καὶ κατὰ τῆς πόλεως δόξαν οὐ χρηστὴν ποιήσετε.
[211] καὶ μὴν εἰ Σόλωνα καὶ Δράκοντα δικαίως ἐπαινεῖτε, οὐκ ἂν
ἔχοντες εἰπεῖν οὐδετέρου κοινὸν εὐεργέτημ’ οὐδὲν πλὴν ὅτι
συμφέροντας ἔθηκον καὶ καλῶς ἔχοντας νόμους, δίκαιον
δήπου καὶ τοῖς ὑπεναντίως τιθεῖσιν ἐκείνοις ὀργίλως ἔχοντας
καὶ κολάζοντας φαίνεσθαι. οἶδα δὲ Τιμοκράτην, ὅτι τὸν
νόμον εἰσενήνοχε τοῦτον οὐχ ἥκισθ’ ὑπὲρ αὑτοῦ· πολλὰ γὰρ
ἡγεῖτο πολιτεύεσθαι παρ’ ὑμῖν ἄξια δεσμοῦ.
[212] Βούλομαι τοίνυν ὑμῖν κἀκεῖνο διηγήσασθαι, ὅ φασί ποτ’
εἰπεῖν Σόλωνα κατηγοροῦντα νόμον τινὸς οὐκ ἐπιτήδειον
θέντος. λέγεται γὰρ τοῖς δικασταῖς αὐτὸν εἰπεῖν, ἐπειδὴ
τἆλλα κατηγόρησεν, ὅτι νόμος ἐστὶν ἁπάσαις, ὡς ἔπος εἰπεῖν,
ταῖς πόλεσιν, ἐάν τις τὸ νόμισμα διαφθείρῃ, θάνατον τὴν
ζημίαν εἶναι. ἐπερωτήσας δ’ εἰ δίκαιος αὐτοῖς καὶ καλῶς
ἔχων ὁ νόμος φαίνεται, [213] ἐπειδὴ φῆσαι τοὺς δικαστάς, εἰπεῖν
ὅτι αὐτὸς ἡγεῖται ἀργύριον μὲν νόμισμ’ εἶναι τῶν ἰδίων
συναλλαγμάτων εἵνεκα τοῖς ἰδιώταις εὑρημένον, τοὺς δὲ
νόμους [ἡγοῖτο] νόμισμα τῆς πόλεως εἶναι. δεῖν δὴ τοὺς
δικαστὰς πολλῷ μᾶλλον, εἴ τις ὃ τῆς πόλεώς ἐστι νόμισμα,
τοῦτο διαφθείρει καὶ παράσημον εἰσφέρει, μισεῖν καὶ κολά-
ζειν, ἢ εἴ τις ἐκεῖν’ ὃ τῶν ἰδιωτῶν ἐστιν. [214] προσθεῖναι δὲ
τεκμήριον τοῦ καὶ μεῖζον εἶναι τἀδίκημα, τὸ τοὺς νόμους
διαφθείρειν ἢ τὸ ἀργύριον, ὅτι ἀργυρίῳ μὲν πολλαὶ τῶν
πόλεων καὶ φανερῶς πρὸς χαλκὸν καὶ μόλυβδον κεκραμένῳ
χρώμεναι σῴζονται καὶ οὐδ’ ὁτιοῦν παρὰ τοῦτο πάσχουσιν,
νόμοις δὲ πονηροῖς χρώμενοι καὶ διαφθείρεσθαι τοὺς ὄντας
ἐῶντες οὐδένες πώποτ’ ἐσώθησαν. ταύτῃ μέντοι τῇ κατη-
γορίᾳ Τιμοκράτης ἔνοχος καθέστηκε νυνί, καὶ δικαίως ἂν
ὑφ’ ὑμῶν τοῦ προσήκοντος τύχοι τιμήματος.
***
[210] Πρέπει δε σεις και εκείνο να έχετε υπ' όψιν σας, ότι πολλοί εκ των Ελλήνων έχουν αποφασίσει να μεταχειρίζωνται τους νόμους σας, πράγμα το οποίον προξενεί εις σας τιμήν, και ευλόγως· διότι εκείνο, το οποίον αναφέρουν ότι είπε κάποιος ιδικός σας ρήτωρ, μου φαίνεται ότι είναι αληθές, ότι δηλαδή όλοι οι σώφρονες άνδρες θεωρούν τους νόμους ως έκφρασιν των ηθών της πόλεως. Πρέπει λοιπόν να φροντίζετε, πώς θα φανώσι οι νόμοι όσον το δυνατόν τέλειοι και να τιμωρήτε εκείνους, οι οποίοι τους καταστρέφουν και τους διαστρέφουν, διότι, εάν δειχθήτε κάπως μαλακοί, θα στερηθήτε της τιμής ταύτης και θα προσάψετε εις την πόλιν κακήν φήμην. [211] Προς τούτοις, εάν τον Σόλωνα και τον Δράκοντα δικαίως επαινήτε μη δυνάμενοι να αναφέρετε ούτε διά τον ένα ούτε διά τον άλλον άλλο κοινόν ευεργέτημα παρά ότι έθεσαν νόμους συμφέροντας και καλώς έχοντας, δίκαιον είναι βεβαίως να φαίνεσθε ότι οργίζεσθε και τιμωρείτε και εκείνους, οι οποίοι θέτουν νόμους όλως διόλου αντιθέτους. Είμαι δε βέβαιος, ότι ο Τιμοκράτης επρότεινε τον νόμον του φροντίζων προ πάντων διά τον εαυτόν του· διότι ενόμιζεν ότι πολλαί από τας πολιτικάς του πράξεις ήσαν άξιαι φυλακίσεως. [212] Θέλω δε και εκείνο να σας αναφέρω, το οποίο λέγουν ότι είπεν ο Σόλων κατηγορών κάποιον, ο οποίος εισηγήθη νόμον ουχί κατάλληλον. Λέγεται δηλαδή, ότι αυτός είπεν εις τους δικαστάς μετά τα άλλα επιχειρήματά του, ότι εις όλας σχεδόν τας πολιτείας υπάρχει νόμος, εάν κανείς παραποιεί το νόμισμα, να επιβάλλεται εις τούτον η ποινή του θανάτου. Μετά ταύτα τους ηρώτησεν, εάν ο νόμος ούτος εφαίνετο δίκαιος και καλώς έχων, [213] οι δε δικασταί απήντησαν καταφατικώς· τότε αυτός προσέθεσεν, ότι κατά την γνώμην του, όπως τα χρήματα ήσαν το νόμισμα των ιδιωτών, εφευρεθέν διά τας ιδιωτικάς συναλλαγάς, ομοίως και οι νόμοι είναι το νόμισμα της πόλεως. Πρέπει λοιπόν οι δικασταί κατά μεγαλύτερον λόγον, εάν τις το νόμισμα της πόλεως φθείρη και παραποιή, να τον μισούν και να τον τιμωρούν, παρά εάν καταστρέφη το νόμισμα των ιδιωτών. [214] Λέγουν δε, ότι ο Σόλων προσέθεσε προς απόδειξιν ότι είναι μεγαλύτερον το αδίκημα της καταστροφής των νόμων παρά των χρημάτων, ότι πολλαί μεν εκ των πόλεων με τα νομίσματα, τα οποία είναι φανερώς κατεσκευασμένα από ανάμιξιν αργύρου και χαλκού ή μολύβδου σώζονται και εξ αιτίας τούτου δεν παθαίνουν τίποτε κακόν, καμμία όμως πόλις δεν εσώθη ποτέ έως τώρα, μεταχειρισθείσα νόμους κακούς και επιτρέπουσα να καταστρέφωνται οι υπάρχοντες. Αυτή λοιπόν η κατηγορία βαρύνει τώρα κατά του Τιμοκράτους και είναι δίκαιον να επιβάλετε εις αυτόν την αρμόζουσαν τιμωρίαν.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου