ΑΡΡΙΑΝΟΣ - Ἀλεξάνδρου Ἀνάβασις (1.9.1-1.9.8)

[1.9.1] Καὶ πάθος τοῦτο Ἑλληνικὸν μεγέθει τε τῆς ἁλούσης πόλεως καὶ ὀξύτητι τοῦ ἔργου, οὐχ ἥκιστα δὲ τῷ παραλόγῳ ἔς τε τοὺς παθόντας καὶ τοὺς δράσαντας, οὐ μεῖόν τι τοὺς ἄλλους Ἕλληνας ἢ καὶ αὐτοὺς τοὺς μετασχόντας τοῦ ἔργου ἐξέπληξε. [1.9.2] τὰ μὲν γὰρ περὶ Σικελίαν Ἀθηναίοις ξυνενεχθέντα, εἰ καὶ πλήθει τῶν ἀπολομένων οὐ μείονα τὴν ξυμφορὰν τῇ πόλει ἤνεγκεν, ἀλλὰ τῷ τε πόρρω ἀπὸ τῆς οἰκείας διαφθαρῆναι αὐτοῖς τὸν στρατόν, καὶ τὸν πολὺν ξυμμαχικὸν μᾶλλον ἢ οἰκεῖον ὄντα, καὶ τῷ τὴν πόλιν αὐτοῖς περιλειφθῆναι, ὡς καὶ ἐς ὕστερον ἐπὶ πολὺ τῷ πολέμῳ ἀντισχεῖν Λακεδαιμονίοις τε καὶ τοῖς ξυμμάχοις καὶ μεγάλῳ βασιλεῖ πολεμοῦντας, οὔτε αὐτοῖς τοῖς παθοῦσιν ἴσην τὴν αἴσθησιν τῆς ξυμφορᾶς προσέθηκεν, οὔτε τοῖς ἄλλοις Ἕλλησιν τὴν ἐπὶ τῷ πάθει ἔκπληξιν ὁμοίαν παρέσχε. [1.9.3] καὶ τὸ ἐν Αἰγὸς ποταμοῖς αὖθις Ἀθηναίων πταῖσμα ναυτικόν τε ἦν καὶ ἡ πόλις οὐδὲν ἄλλο ὅτι μὴ τῶν μακρῶν τειχῶν καθαιρέσει καὶ νεῶν τῶν πολλῶν παραδόσει καὶ στερήσει τῆς ἀρχῆς ἐς ταπεινότητα ἀφικομένη τό τε σχῆμα τὸ πάτριον ὅμως ἐφύλαξε καὶ τὴν δύναμιν οὐ διὰ μακροῦ τὴν πάλαι ἀνέλαβεν, ὡς τά τε μακρὰ τείχη ἐκτειχίσαι καὶ τῆς θαλάσσης αὖθις ἐπικρατῆσαι καὶ τοὺς τότε φοβερούς σφισι Λακεδαιμονίους καὶ παρ᾽ ὀλίγον ἐλθόντας ἀφανίσαι τὴν πόλιν αὐτοὺς ἐν τῷ μέρει ἐκ τῶν ἐσχάτων κινδύνων διασώσασθαι. [1.9.4] Λακεδαιμονίων τε αὖ τὸ κατὰ Λεῦκτρα καὶ Μαντίνειαν πταῖσμα τῷ παραλόγῳ μᾶλλόν τι τῆς ξυμφορᾶς ἢ τῷ πλήθει τῶν [τε] ἀπολομένων τοὺς Λακεδαιμονίους ἐξέπληξεν· ἥ τε ξὺν Ἐπαμεινώνδᾳ Βοιωτῶν καὶ Ἀρκάδων γενομένη προσβολὴ πρὸς τὴν Σπάρτην καὶ αὐτὴ τῷ ἀήθει τῆς ὄψεως μᾶλλον ἢ τῇ ἀκριβείᾳ τοῦ κινδύνου αὐτούς τε τοὺς Λακεδαιμονίους καὶ τοὺς ξυμμετασχόντας αὐτοῖς τῶν τότε πραγμάτων ἐφόβησεν. [1.9.5] ἡ δὲ δὴ Πλαταιῶν ἅλωσις τῆς πόλεως τῇ σμικρότητι... τῶν ἐγκαταληφθέντων, ὅτι οἱ πολλοὶ αὐτῶν διαπεφεύγεσαν πάλαι ἐς τὰς Ἀθήνας, οὐ μέγα πάθημα ἐγένετο. καὶ ἡ Μήλου καὶ Σκιώνης ἅλωσις, νησιωτικά τε πολίσματα ἦν καὶ τοῖς δράσασιν αἰσχύνην μᾶλλόν τι προσέβαλεν ἢ ἐς τὸ ξύμπαν Ἑλληνικὸν μέγαν τὸν παράλογον παρέσχε.

[1.9.6] Θηβαίοις δὲ τὰ τῆς ἀποστάσεως ὀξέα καὶ ξὺν οὐδενὶ λογισμῷ γενόμενα, καὶ ἡ ἅλωσις δι᾽ ὀλίγου τε καὶ οὐ ξὺν πόνῳ τῶν ἑλόντων ξυνενεχθεῖσα, καὶ ὁ φόνος ‹ὁ› πολύς, οἷα δὴ ἐξ ὁμοφύλων τε καὶ παλαιὰς ἀπεχθείας ἐπεξιόντων, καὶ ὁ τῆς πόλεως παντελὴς ἀνδραποδισμός, δυνάμει τε καὶ δόξῃ ἐς τὰ πολέμια τῶν τότε προεχούσης ἐν τοῖς Ἕλλησιν, οὐκ ἔξω τοῦ εἰκότος ἐς μῆνιν τὴν ἀπὸ τοῦ θείου ἀνηνέχθη, [1.9.7] ὡς τῆς τε ἐν τῷ Μηδικῷ πολέμῳ προδοσίας τῶν Ἑλλήνων διὰ μακροῦ ταύτην δίκην ἐκτίσαντας Θηβαίους, καὶ τῆς Πλαταιῶν ἔν τε ταῖς σπονδαῖς καταλήψεως καὶ τοῦ παντελοῦς ἀνδραποδισμοῦ τῆς πόλεως, καὶ τῆς τῶν παραδόντων σφᾶς Λακεδαιμονίοις οὐχ Ἑλληνικῆς γενομένης διὰ Θηβαίους σφαγῆς, καὶ τοῦ χωρίου τῆς ἐρημώσεως, ἐν ὅτῳ οἱ Ἕλληνες παραταξάμενοι Μήδοις ἀπώσαντο τῆς Ἑλλάδος τὸν κίνδυνον, καὶ ὅτι Ἀθηναίους αὐτοὶ τῇ ψήφῳ ἀπώλλυον, ὅτε ὑπὲρ ἀνδραποδισμοῦ τῆς πόλεως γνώμη προὐτέθη ἐν τοῖς Λακεδαιμονίων ξυμμάχοις. [1.9.8] ἐπεὶ καὶ πρὸ τῆς ξυμφορᾶς πολλὰ ἀπὸ τοῦ θείου ἐπισημῆναι ἐλέγετο, ἃ δὴ ἐν μὲν τῷ παραυτίκα ἠμελήθη, ὕστερον δὲ ἡ μνήμη αὐτὰ ἐς λογισμὸν τοῦ ἐκ πάλαι ἐπὶ τοῖς ξυνενεχθεῖσιν προσημανθῆναι ἀνήνεγκεν.

***

[1.9.1] Και η ελληνική αυτή συμφορά, και εξαιτίας του μεγέθους της πόλεως που κυριεύθηκε και εξαιτίας της σκληρότητας της πράξεως, και όχι λιγότερο εξαιτίας του αιφνιδιασμού και των νικητών και των ηττημένων, εξέπληξε τόσο τους υπόλοιπους Έλληνες, όσο και αυτούς τους ίδιους που έλαβαν μέρος στην πράξη. [1.9.2] Γιατί τα παθήματα των Αθηναίων στη Σικελία, αν και ως προς το πλήθος των νεκρών δεν προκάλεσαν μικρότερη συμφορά στην πόλη, εντούτοις ούτε σε αυτούς που τα υπέστησαν δημιούργησαν αίσθημα αντίστοιχο με τη συμφορά ούτε και προκάλεσαν στους άλλους Έλληνες την ίδια έκπληξη για το πάθημα των Αθηναίων. Η αιτία ήταν ότι ο αθηναϊκός στρατός καταστράφηκε μακριά από τη χώρα του και κατά το μεγαλύτερο μέρος τον αποτελούσαν σύμμαχοι μάλλον παρά γνήσιοι Αθηναίοι, και προπάντων γιατί και ύστερα από την καταστροφή έμεινε στους Αθηναίους σώα η πόλη τους, έτσι ώστε και αργότερα για πολύ χρόνο να αντέξουν τον πόλεμο, αν και πολεμούσαν και εναντίον των Λακεδαιμονίων και εναντίον των συμμάχων τους και εναντίον του μεγάλου βασιλέως. [1.9.3] Η ήττα πάλι των Αθηναίων στους Αιγός ποταμούς ήταν ναυτική αποτυχία και δεν είχε γι᾽ αυτούς κανένα άλλο αποτέλεσμα παρά να ταπεινωθεί μονάχα η πόλη τους με την κατεδάφιση των μακρών τειχών και την παράδοση των περισσότερων πλοίων τους και κυρίως με τη στέρηση της ηγεμονίας τους. Παρ᾽ όλα αυτά οι Αθηναίοι και το πάτριο πολίτευμά τους διατήρησαν και σε μικρό χρονικό διάστημα ανέκτησαν την παλιά τους δύναμη, ώστε και τα μακρά τείχη ανοικοδόμησαν και ξανά κυριάρχησαν στη θάλασσα και τους ίδιους τους Λακεδαιμόνιους, οι οποίοι τότε ήταν πολύ επικίνδυνοι γι᾽ αυτούς και λίγο έλειψε να εξαφανίσουν την πόλη τους, διέσωσαν, όσο μπορούσαν, από τον έσχατο κίνδυνο. [1.9.4] Και η αποτυχία των Λακεδαιμονίων στα Λεύκτρα και στη Μαντίνεια τους εξέπληξε περισσότερο επειδή η συμφορά ήταν απροσδόκητη παρά γιατί έχασαν μεγάλο αριθμό ανδρών τους. Και η εισβολή που επιχείρησαν στη Σπάρτη οι Βοιωτοί και οι Αρκάδες με τον Επαμεινώνδα, και αυτή φόβισε και τους ίδιους τους Λακεδαιμονίους και όσους συνέπραξαν μαζί τους τότε στην υπόθεση, περισσότερο γιατί ένα τέτοιο θέαμα ήταν ασυνήθιστο παρά γιατί ο κίνδυνος ήταν σοβαρός. [1.9.5] Και η άλωση των Πλαταιών δεν θεωρήθηκε μεγάλη συμφορά, επειδή η πόλη ήταν μικρή… όπως και ο αριθμός αυτών που αιχμαλωτίστηκαν, αφού οι περισσότεροι από αυτούς είχαν προηγουμένως διαφύγει στην Αθήνα. Και τέλος η άλωση της Μήλου και της Σκιώνης, που ήταν μικρές νησιωτικές πόλεις, μάλλον πρόσθεσε ντροπή σε αυτούς που την διέπραξαν παρά προκάλεσε κατάπληξη σε ολόκληρον τον ελληνικό κόσμο.
[1.9.6] Η αποστασία όμως των Θηβών, που έγινε βιαστικά και απερίσκεπτα, και η άλωσή τους, που πραγματοποιήθηκε σε μικρό χρονικό διάστημα και χωρίς κόπο εκείνων που την έφεραν σε πέρας, και οι φόνοι οι πολλοί από ομοφύλους, οι οποίοι έτσι εκδικούνταν παλιές έχθρες, και ο ολοκληρωτικός εξανδραποδισμός της πόλης, που ξεπερνούσε τότε σε δύναμη και σε πολεμική δόξα τις άλλες ελληνικές πόλεις, πολύ σωστά όλα αυτά αποδόθηκαν σε θεϊκή οργή. [1.9.7] Έλεγαν δηλαδή ότι τιμωρούνταν με αυτό τον τρόπο οι Θηβαίοι ύστερα από πολύ χρόνο, γιατί πρόδωσαν τους Έλληνες κατά τους μηδικούς πολέμους και γιατί κατέλαβαν σε καιρό ειρήνης τις Πλαταιές και επιχείρησαν ολοκληρωτικό εξανδραποδισμό των κατοίκων τους· και γιατί ακόμη έγιναν αίτιοι να σφαγούν οι Πλαταιείς που παραδόθηκαν στους Λακεδαιμονίους, πράγμα που δεν ήταν σύμφωνο με τις ελληνικές συνήθειες· και γιατί ερήμωσαν τον τόπο, όπου οι Έλληνες αντιμετώπισαν τους Μήδους και απομάκρυναν τον κίνδυνο από την Ελλάδα· και γιατί τέλος προσπάθησαν με την ψήφο τους να καταστρέψουν την Αθήνα, όταν υποβλήθηκε στους συμμάχους της Σπάρτης η πρόταση να εξανδραποδιστεί η πόλη. [1.9.8] Έλεγαν λοιπόν ότι και πριν φανέρωσε ο θεός με πολλά σημάδια την καταστροφή, τα οποία βέβαια δεν τα πρόσεξαν αμέσως τότε, αργότερα όμως τα θυμήθηκαν και κατάλαβαν ότι τα όσα τώρα συνέβαιναν είχαν προαναγγελθεί πριν από πολύ χρόνο.