Πνευματικοί άνθρωποι: Πόσο χρήσιμοι είναι τελικά;

Το ζήτημα αναφορικά με τους πνευματικούς ανθρώπους και το κατά πόσο η παρουσία τους στα σημαντικά και συλλογικά προβλήματα είναι αναγκαία, έχει γίνει αντικείμενο πολλών συζητήσεων και έχει δεχθεί πολλές απόψεις. Μια άποψη που διατυπώνεται είναι το εάν οι πνευματικοί άνθρωποι πρέπει να παρεμβαίνουν σε σημαντικά ζητήματα προσωπικά ή μέσω του έργου τους, αλλά και πώς πρέπει να εκδηλώνεται η παρουσία και η συμμετοχή τους.

Από την άλλη, υπάρχει και η μερίδα ανθρώπων που πιστεύουν πως οι πνευματικοί άνθρωποι έχουν μια τάση για επιβολή εξουσίας μέσω της γνώμης και της παρέμβασής τους. Οι περισσότεροι όμως πιστεύουν ότι οι πνευματικοί άνθρωποι κλείνονται είτε σε έναν «γυάλινο πύργο» μαζί με τους όμοιούς τους ή απλά παραμένουν σε μια παγερή σιωπή.

Κάποια στιγμή, όμως, αυτός ο γυάλινος πύργος θα καταστραφεί και θα βλάψει ακόμα και τους ίδιους. Αυτό συμβαίνει διότι ένας πνευματικός άνθρωπος δεν μπορεί να έχει την πολυτέλεια του εγκλεισμού σε έναν γυάλινο πύργο για μια ολόκληρη ζωή. Πρέπει να λάβουμε υπόψη μας την εικόνα του σύγχρονου κόσμου και το πόσο γρήγορα αυτός εξελίσσεται, ώστε να είναι φανερή η ανάγκη των πνευματικών ανθρώπων ως ατόμων που διέπονται από σημαντικά στοιχεία που θα τους κάνουν χρήσιμους και ικανούς ενάντια στα δύσκολα προβλήματα της εποχής μας.

Η ουσία του πνευματικού ανθρώπου είναι διπλή, κοινωνική και πνευματική, και τα γνωρίσματα αυτού είναι το ένστικτο, ο στοχασμός, η αρετή, η γνώση και η κριτική συνείδηση. Το χρέος του πνευματικού ανθρώπου καθορίζεται από την κατάσταση της κοινωνίας της εποχής και από τον ρόλο που θα κληθεί να αναλάβει σε περιόδους κρίσης.

Ειδικότερα, πρέπει να είναι πολιτικά μάχιμος και να αρνείται τον πνευματικό ασκητισμό. Ο ρόλος του είναι πολύ σημαντικός σε περιόδους κρίσης και συνιστά ελπίδα και σε αθώους καιρούς η άγρυπνη-ακοίμητη συνείδηση. Η θετική παρουσία του κοινωνικού ανθρώπου τον καθιστά κοινωνικά αποδεκτό. Ο λαός στηρίζεται σε αυτούς, εμπνέεται και εμψυχώνεται. Το γεγονός αυτό σημαίνει πως δεν πρέπει να λειτουργούν ως υποκατάστατα νέων ηγεσιών και εξουσιών και ούτε να αποτελούν φερέφωνα μεσσιανικών αντιλήψεων.

Επιπλέον, ο πνευματικός άνθρωπος πρέπει να είναι μαχητής του νέου και του δικαίου και όχι απολογητής του παλιού και του άδικου. Η διανόηση δεν πρέπει να χρησιμοποιείται ως τρόπος επιβολής και εξουσίας, αλλά ως τρόπος καταπολέμησης σύγχρονων και σημαντικών προβλημάτων της εποχής και μάχης για αξιοπρέπεια, ελευθερία, δημοκρατία και αυτονομία.

Ο πνευματικός άνθρωπος, λοιπόν, δικαιώνεται στο πεζοδρόμιο ή το ρόλο αυτό παίζει η «αναίμακτη πνευματική μοναξιά»; Τον δικαιώνει η τριβή με τα καθημερινά και οι τραυματισμοί ή η ασφάλεια της πνευματικότητας; Αυτά τα ερωτήματα και διλήμματα τίθενται εδώ και αιώνες, χωρίς όμως να διατυπώνονται εύκολες απαντήσεις. Πάντως, για τους θιασώτες της «πνευματικής μοναξιάς» των διανοουμένων, ο άνθρωπος του πνεύματος συχνά είναι ένας ξένος στους κόλπους της κοινωνίας. Είναι εκείνος που βρίσκεται σε ρήξη με την κοινωνία και δεν ζει σύμφωνα με τους κυρίαρχους κοινωνικούς κανόνες.

Επίσης, όπως έχει ήδη ειπωθεί, στον αντίποδα της εικόνας του «εξόριστου πνευματικού ανθρώπου» βρίσκονται εκείνοι που φιλοτεχνούν την εικόνα του διανοούμενου που υπηρετεί την κοινωνία. Βασικό στοιχείο της ύπαρξής του αποτελεί η συμμετοχή του στον αγώνα για κοινωνική δικαιοσύνη, ισότητα, ελευθερία και αυτοπροσδιορισμό. Ο πνευματικός, δηλαδή, άνθρωπος ολοκληρώνεται μόνο όταν καθίσταται παιδαγωγός της κοινωνίας και φρουρός της. Αυτή η μερίδα, λοιπόν, ατόμων που έχουν ως σκοπό την ηγεσία της κοινωνίας δεν πρέπει να σιωπούν, αλλά να είναι πάντοτε έτοιμοι να αντιμετωπίσουν οποιοδήποτε πρόβλημα προκύψει και να προσφέρουν την απαραίτητη συμβολή τους.