[579a] Οὐκοῦν ἀναγκάζοιτο ἄν τινας ἤδη θωπεύειν αὐτῶν τῶν δούλων καὶ ὑπισχνεῖσθαι πολλὰ καὶ ἐλευθεροῦν οὐδὲν δεόμενος, καὶ κόλαξ αὐτὸς ἂν θεραπόντων ἀναφανείη;
Πολλὴ ἀνάγκη, ἔφη, αὐτῷ, ἢ ἀπολωλέναι.
Τί δ᾽, εἰ καὶ ἄλλους, ἦν δ᾽ ἐγώ, ὁ θεὸς κύκλῳ κατοικίσειεν γείτονας πολλοὺς αὐτῷ, οἳ μὴ ἀνέχοιντο εἴ τις ἄλλος ἄλλου δεσπόζειν ἀξιοῖ, ἀλλ᾽ εἴ πού τινα τοιοῦτον λαμβάνοιεν, ταῖς ἐσχάταις τιμωροῖντο τιμωρίαις;
[579b] Ἔτι ἄν, ἔφη, οἶμαι, μᾶλλον ἐν παντὶ κακοῦ εἴη, κύκλῳ φρουρούμενος ὑπὸ πάντων πολεμίων.
Ἆρ᾽ οὖν οὐκ ἐν τοιούτῳ μὲν δεσμωτηρίῳ δέδεται ὁ τύραννος, φύσει ὢν οἷον διεληλύθαμεν, πολλῶν καὶ παντοδαπῶν φόβων καὶ ἐρώτων μεστός· λίχνῳ δὲ ὄντι αὐτῷ τὴν ψυχὴν μόνῳ τῶν ἐν τῇ πόλει οὔτε ἀποδημῆσαι ἔξεστιν οὐδαμόσε, οὔτε θεωρῆσαι ὅσων δὴ καὶ οἱ ἄλλοι ἐλεύθεροι ἐπιθυμηταί εἰσιν, καταδεδυκὼς δὲ ἐν τῇ οἰκίᾳ τὰ πολλὰ ὡς γυνὴ ζῇ, [579c] φθονῶν καὶ τοῖς ἄλλοις πολίταις, ἐάν τις ἔξω ἀποδημῇ καί τι ἀγαθὸν ὁρᾷ;
Παντάπασιν μὲν οὖν, ἔφη.
Οὐκοῦν τοῖς τοιούτοις κακοῖς πλείω καρποῦται ἀνὴρ ὃς ἂν κακῶς ἐν ἑαυτῷ πολιτευόμενος, ὃν νυνδὴ σὺ ἀθλιώτατον ἔκρινας, τὸν τυραννικόν, ὡς μὴ ἰδιώτης καταβιῷ, ἀλλὰ ἀναγκασθῇ ὑπό τινος τύχης τυραννεῦσαι καὶ ἑαυτοῦ ὢν ἀκράτωρ ἄλλων ἐπιχειρήσῃ ἄρχειν, ὥσπερ εἴ τις κάμνοντι σώματι καὶ ἀκράτορι ἑαυτοῦ μὴ ἰδιωτεύων ἀλλ᾽ ἀγωνιζόμενος [579d] πρὸς ἄλλα σώματα καὶ μαχόμενος ἀναγκάζοιτο διάγειν τὸν βίον.
Παντάπασιν, ἔφη, ὁμοιότατά τε καὶ ἀληθέστατα λέγεις, ὦ Σώκρατες.
Οὐκοῦν, ἦν δ᾽ ἐγώ, ὦ φίλε Γλαύκων, παντελῶς τὸ πάθος ἄθλιον, καὶ τοῦ ὑπὸ σοῦ κριθέντος χαλεπώτατα ζῆν χαλεπώτερον ἔτι ζῇ ὁ τυραννῶν;
Κομιδῇ γ᾽, ἔφη.
Ἔστιν ἄρα τῇ ἀληθείᾳ, κἂν εἰ μή τῳ δοκεῖ, ὁ τῷ ὄντι τύραννος τῷ ὄντι δοῦλος τὰς μεγίστας θωπείας καὶ δουλείας [579e] καὶ κόλαξ τῶν πονηροτάτων, καὶ τὰς ἐπιθυμίας οὐδ᾽ ὁπωστιοῦν ἀποπιμπλάς, ἀλλὰ πλείστων ἐπιδεέστατος καὶ πένης τῇ ἀληθείᾳ φαίνεται, ἐάν τις ὅλην ψυχὴν ἐπίστηται θεάσασθαι, καὶ φόβου γέμων διὰ παντὸς τοῦ βίου, σφαδᾳσμῶν τε καὶ ὀδυνῶν πλήρης, εἴπερ τῇ τῆς πόλεως διαθέσει ἧς ἄρχει ἔοικεν. ἔοικεν δέ· ἦ γάρ;
Καὶ μάλα, ἔφη.
[580a] Οὐκοῦν καὶ πρὸς τούτοις ἔτι ἀποδώσομεν τῷ ἀνδρὶ καὶ ἃ τὸ πρότερον εἴπομεν, ὅτι ἀνάγκη καὶ εἶναι καὶ ἔτι μᾶλλον γίγνεσθαι αὐτῷ ἢ πρότερον διὰ τὴν ἀρχὴν φθονερῷ, ἀπίστῳ, ἀδίκῳ, ἀφίλῳ, ἀνοσίῳ καὶ πάσης κακίας πανδοκεῖ τε καὶ τροφεῖ, καὶ ἐξ ἁπάντων τούτων μάλιστα μὲν αὐτῷ δυστυχεῖ εἶναι, ἔπειτα δὲ καὶ τοὺς πλησίον αὑτῷ τοιούτους ἀπεργάζεσθαι.
Οὐδείς σοι, ἔφη, τῶν νοῦν ἐχόντων ἀντερεῖ.
Ἴθι δή μοι, ἔφην ἐγώ, νῦν ἤδη ὥσπερ ὁ διὰ πάντων [580b] κριτὴς ἀποφαίνεται, καὶ σὺ οὕτω, τίς πρῶτος κατὰ τὴν σὴν δόξαν εὐδαιμονίᾳ καὶ τίς δεύτερος, καὶ τοὺς ἄλλους ἑξῆς πέντε ὄντας κρῖνε, βασιλικόν, τιμοκρατικόν, ὀλιγαρχικόν, δημοκρατικόν, τυραννικόν.
Ἀλλὰ ῥᾳδία, ἔφη, ἡ κρίσις. καθάπερ γὰρ εἰσῆλθον ἔγωγε ὥσπερ χοροὺς κρίνω ἀρετῇ καὶ κακίᾳ καὶ εὐδαιμονίᾳ καὶ τῷ ἐναντίῳ.
Μισθωσώμεθα οὖν κήρυκα, ἦν δ᾽ ἐγώ, ἢ αὐτὸς ἀνείπω ὅτι ὁ Ἀρίστωνος ὑὸς τὸν ἄριστόν τε καὶ δικαιότατον εὐδαιμονέστατον [580c] ἔκρινε, τοῦτον δ᾽ εἶναι τὸν βασιλικώτατον καὶ βασιλεύοντα αὑτοῦ, τὸν δὲ κάκιστόν τε καὶ ἀδικώτατον ἀθλιώτατον, τοῦτον δὲ αὖ τυγχάνειν ὄντα ὃς ἂν τυραννικώτατος ὢν ἑαυτοῦ τε ὅτι μάλιστα τυραννῇ καὶ τῆς πόλεως;
Ἀνειρήσθω σοι, ἔφη.
Ἦ οὖν προσαναγορεύω, εἶπον, ἐάντε λανθάνωσιν τοιοῦτοι ὄντες ἐάντε μὴ πάντας ἀνθρώπους τε καὶ θεούς;
Προσαναγόρευε, ἔφη.
Εἶεν δή, εἶπον· αὕτη μὲν ἡμῖν ἡ ἀπόδειξις μία ἂν εἴη, [580d] δευτέραν δὲ ἰδὲ τήνδε, ἐάν τι δόξῃ εἶναι.
Τίς αὕτη;
Ἐπειδή, ὥσπερ πόλις, ἦν δ᾽ ἐγώ, διῄρηται κατὰ τρία εἴδη, οὕτω καὶ ψυχὴ ἑνὸς ἑκάστου τριχῇ, [λογιστικὸν] δέξεται, ὡς ἐμοὶ δοκεῖ, καὶ ἑτέραν ἀπόδειξιν.
Τίνα ταύτην;
Τήνδε. τριῶν ὄντων τριτταὶ καὶ ἡδοναί μοι φαίνονται, ἑνὸς ἑκάστου μία ἰδία· ἐπιθυμίαι τε ὡσαύτως καὶ ἀρχαί.
Πῶς λέγεις; ἔφη.
Τὸ μέν, φαμέν, ἦν ᾧ μανθάνει ἄνθρωπος, τὸ δὲ ᾧ θυμοῦται, τὸ δὲ τρίτον διὰ πολυειδίαν ἑνὶ οὐκ ἔσχομεν ὀνόματι προσειπεῖν [580e] ἰδίῳ αὐτοῦ, ἀλλὰ ὃ μέγιστον καὶ ἰσχυρότατον εἶχεν ἐν αὑτῷ, τούτῳ ἐπωνομάσαμεν· ἐπιθυμητικὸν γὰρ αὐτὸ κεκλήκαμεν διὰ σφοδρότητα τῶν τε περὶ τὴν ἐδωδὴν ἐπιθυμιῶν καὶ πόσιν καὶ ἀφροδίσια καὶ ὅσα ἄλλα τούτοις ἀκόλουθα, καὶ φιλοχρήματον δή, ὅτι διὰ χρημάτων μάλιστα ἀποτελοῦνται [581a] αἱ τοιαῦται ἐπιθυμίαι.
Καὶ ὀρθῶς γ᾽, ἔφη.
Ἆρ᾽ οὖν καὶ τὴν ἡδονὴν αὐτοῦ καὶ φιλίαν εἰ φαῖμεν εἶναι τοῦ κέρδους, μάλιστ᾽ ἂν εἰς ἓν κεφάλαιον ἀπερειδοίμεθα τῷ λόγῳ, ὥστε τι ἡμῖν αὐτοῖς δηλοῦν, ὁπότε τοῦτο τῆς ψυχῆς τὸ μέρος λέγοιμεν, καὶ καλοῦντες αὐτὸ φιλοχρήματον καὶ φιλοκερδὲς ὀρθῶς ἂν καλοῖμεν;
Ἐμοὶ γοῦν δοκεῖ, ἔφη.
Τί δέ; τὸ θυμοειδὲς οὐ πρὸς τὸ κρατεῖν μέντοι φαμὲν καὶ νικᾶν καὶ εὐδοκιμεῖν ἀεὶ ὅλον ὡρμῆσθαι;
[581b] Καὶ μάλα.
Εἰ οὖν φιλόνικον αὐτὸ καὶ φιλότιμον προσαγορεύοιμεν, ἦ ἐμμελῶς ἂν ἔχοι;
Ἐμμελέστατα μὲν οὖν.
Ἀλλὰ μὴν ᾧ γε μανθάνομεν, παντὶ δῆλον ὅτι πρὸς τὸ εἰδέναι τὴν ἀλήθειαν ὅπῃ ἔχει πᾶν ἀεὶ τέταται, καὶ χρημάτων τε καὶ δόξης ἥκιστα τούτων τούτῳ μέλει.
Πολύ γε.
Φιλομαθὲς δὴ καὶ φιλόσοφον καλοῦντες αὐτὸ κατὰ τρόπον ἂν καλοῖμεν;
Πῶς γὰρ οὔ;
Οὐκοῦν, ἦν δ᾽ ἐγώ, καὶ ἄρχει ἐν ταῖς ψυχαῖς τῶν μὲν [581c] τοῦτο, τῶν δὲ τὸ ἕτερον ἐκείνων, ὁπότερον ἂν τύχῃ;
Οὕτως, ἔφη.
Διὰ ταῦτα δὴ καὶ ἀνθρώπων λέγομεν τὰ πρῶτα τριττὰ γένη εἶναι, φιλόσοφον, φιλόνικον, φιλοκερδές;
Κομιδῇ γε.
Καὶ ἡδονῶν δὴ τρία εἴδη, ὑποκείμενον ἓν ἑκάστῳ τούτων;
Πάνυ γε.
Οἶσθ᾽ οὖν, ἦν δ᾽ ἐγώ, ὅτι εἰ ᾽θέλοις τρεῖς τοιούτους ἀνθρώπους ἐν μέρει ἕκαστον ἀνερωτᾶν τίς τούτων τῶν βίων ἥδιστος, τὸν ἑαυτοῦ ἕκαστος μάλιστα ἐγκωμιάσεται; ὅ τε [581d] χρηματιστικὸς πρὸς τὸ κερδαίνειν τὴν τοῦ τιμᾶσθαι ἡδονὴν ἢ τὴν τοῦ μανθάνειν οὐδενὸς ἀξίαν φήσει εἶναι, εἰ μὴ εἴ τι αὐτῶν ἀργύριον ποιεῖ;
Ἀληθῆ, ἔφη.
Τί δὲ ὁ φιλότιμος; ἦν δ᾽ ἐγώ· οὐ τὴν μὲν ἀπὸ τῶν χρημάτων ἡδονὴν φορτικήν τινα ἡγεῖται, καὶ αὖ τὴν ἀπὸ τοῦ μανθάνειν, ὅτι μὴ μάθημα τιμὴν φέρει, καπνὸν καὶ φλυαρίαν;
Οὕτως, ἔφη, ἔχει.
Τὸν δὲ φιλόσοφον, ἦν δ᾽ ἐγώ, τί οἰώμεθα τὰς ἄλλας [581e] ἡδονὰς νομίζειν πρὸς τὴν τοῦ εἰδέναι τἀληθὲς ὅπῃ ἔχει καὶ ἐν τοιούτῳ τινὶ ἀεὶ εἶναι μανθάνοντα; [τῆς ἡδονῆς] οὐ πάνυ πόρρω; καὶ καλεῖν τῷ ὄντι ἀναγκαίας, ὡς οὐδὲν τῶν ἄλλων δεόμενον, εἰ μὴ ἀνάγκη ἦν;
Εὖ, ἔφη, δεῖ εἰδέναι;
Ὅτε δὴ οὖν, εἶπον, ἀμφισβητοῦνται ἑκάστου τοῦ εἴδους αἱ ἡδοναὶ καὶ αὐτὸς ὁ βίος, μὴ ὅτι πρὸς τὸ κάλλιον καὶ αἴσχιον ζῆν μηδὲ τὸ χεῖρον καὶ ἄμεινον, ἀλλὰ πρὸς αὐτὸ τὸ [582a] ἥδιον καὶ ἀλυπότερον, πῶς ἂν εἰδεῖμεν τίς αὐτῶν ἀληθέστατα λέγει;
Οὐ πάνυ, ἔφη, ἔγωγε ἔχω εἰπεῖν.
Ἀλλ᾽ ὧδε σκόπει· τίνι χρὴ κρίνεσθαι τὰ μέλλοντα καλῶς κριθήσεσθαι; ἆρ᾽ οὐκ ἐμπειρίᾳ τε καὶ φρονήσει καὶ λόγῳ; ἢ τούτων ἔχοι ἄν τις βέλτιον κριτήριον;
Καὶ πῶς ἄν; ἔφη.
Σκόπει δή· τριῶν ὄντων τῶν ἀνδρῶν τίς ἐμπειρότατος πασῶν ὧν εἴπομεν ἡδονῶν; πότερον ὁ φιλοκερδής, μανθάνων αὐτὴν τὴν ἀλήθειαν οἷόν ἐστιν, ἐμπειρότερος δοκεῖ σοι εἶναι τῆς [582b] ἀπὸ τοῦ εἰδέναι ἡδονῆς, ἢ ὁ φιλόσοφος τῆς ἀπὸ τοῦ κερδαίνειν;
Πολύ, ἔφη, διαφέρει. τῷ μὲν γὰρ ἀνάγκη γεύεσθαι τῶν ἑτέρων ἐκ παιδὸς ἀρξαμένῳ· τῷ δὲ φιλοκερδεῖ, ὅπῃ πέφυκε τὰ ὄντα μανθάνοντι, τῆς ἡδονῆς ταύτης, ὡς γλυκεῖά ἐστιν, οὐκ ἀνάγκη γεύεσθαι οὐδ᾽ ἐμπείρῳ γίγνεσθαι, μᾶλλον δὲ καὶ προθυμουμένῳ οὐ ῥᾴδιον.
Πολὺ ἄρα, ἦν δ᾽ ἐγώ, διαφέρει τοῦ γε φιλοκερδοῦς ὁ φιλόσοφος ἐμπειρίᾳ ἀμφοτέρων τῶν ἡδονῶν.
[582c] Πολὺ μέντοι.
Τί δὲ τοῦ φιλοτίμου; ἆρα μᾶλλον ἄπειρός ἐστι τῆς ἀπὸ τοῦ τιμᾶσθαι ἡδονῆς ἢ ἐκεῖνος τῆς ἀπὸ τοῦ φρονεῖν;
Ἀλλὰ τιμὴ μέν, ἔφη, ἐάνπερ ἐξεργάζωνται ἐπὶ ὃ ἕκαστος ὥρμηκε, πᾶσιν αὐτοῖς ἕπεται —καὶ γὰρ ὁ πλούσιος ὑπὸ πολλῶν τιμᾶται καὶ ὁ ἀνδρεῖος καὶ σοφός— ὥστε ἀπό γε τοῦ τιμᾶσθαι, οἷόν ἐστιν, πάντες τῆς ἡδονῆς ἔμπειροι· τῆς δὲ τοῦ ὄντος θέας, οἵαν ἡδονὴν ἔχει, ἀδύνατον ἄλλῳ γεγεῦσθαι πλὴν τῷ φιλοσόφῳ.
***
[578e] Πολύ σωστά· αλλά αν κανένας από τους θεούς σηκώσει μέσ᾽ από την πόλη έναν απ᾽ αυτούς τους πλούσιους, που να έχει πενήντα δούλους ή και περισσότερους, και τον μεταφέρει με τη γυναίκα του, τα παιδιά του και με όλη του την περιουσία και τους δούλους του σε μιαν ερημιά, όπου να μην υπάρχει κανένας άλλος άνθρωπος ελεύθερος να τον βοηθήσει, σε τί φόβο φαντάζεσαι ότι θα βρισκόταν αυτός ο άνθρωπος μη σηκωθούν οι δούλοι και τον σκοτώσουν, και αυτόν και τη γυναίκα και τα παιδιά του;Ω! σε πολύ μεγάλο φόβο.
[579a] Δεν θ᾽ αναγκαζόταν λοιπόν τότε να χαϊδεύει μερικούς από τους δούλους του και να τους δίνει ένα σωρό υποσχέσεις και να τους απελευθερώσει ακόμη χωρίς να το έχει ανάγκη, και να καταντήσει αυτός κόλακας των ίδιων των δούλων του;
Κατ᾽ ανάγκη, γιατί διαφορετικά θα κινδυνεύει η ζωή του.
Και τί θα γινότανε, αν ο θεός έβαζε γύρω στην κατοικία αυτού του πλούσιου πολλούς άλλους γείτονες που να μην υποφέρουν να βλέπουν έναν άνθρωπο να έχει στην εξουσία του άλλους ομοίους του, αλλ᾽ όπου βρουν κανένα τέτοιον να τον τιμωρούν με πολύ μεγάλες τιμωρίες;
[579b] Η θέση του θα ήταν ακόμη πιο χειρότερη, αφού όλοι όσοι τον περιστοιχίζουν είναι εχθροί.
Σε μια τέτοια λοιπόν ειρκτή δεν βρίσκεται αλυσοδεμένος ο τύραννος; Τέτοιος από τη φύση του, όπως τον εζωγραφίσαμε, δεν θα είναι διαρκώς έρμαιο πολλών και κάθε λογής φόβων και επιθυμιών; Και με όλη την απληστία της ψυχής του, δεν θα είναι ο μόνος από τους πολίτες που ούτε να ταξιδέψει θα μπορεί πουθενά ούτε να ιδεί τίποτα από κείνα που έχουν οι άλλοι ελεύθεροι την περιέργεια να βλέπουν, αλλά τον περισσότερο καιρό κατάκλειστος μέσα στο σπίτι του θα ζει σα γυναίκα, [579c] ζηλεύοντας τους άλλους που μπορούν να ταξιδεύουν και να βλέπουν τόσο ωραία πράγματα;
Πολύ σωστά τα λες.
Ο άνθρωπος λοιπόν ο τυραννικός, που τώρα δα εσύ τον είπες αθλιότατο, καρπούται πολύ περισσότερα κακά, όταν δεν περάσει τη ζωή του σαν απλός ιδιώτης, αλλ᾽ αναγκαστεί από κάποια κακή του τύχη να γίνει τύραννος και, ενώ δεν είναι ικανός να κυβερνήσει τον εαυτό του, αναλάβει να κυβερνά τους άλλους, απαράλλακτα όπως όταν ένας άνθρωπος ασθενικός, που δεν μπορεί καλά καλά να επαρκέσει στον εαυτό του, αντί να περιοριστεί να φροντίζει για την υγεία του, αναγκαστεί να περάσει τη ζωή του αγωνιζόμενος [579d] προς άλλους αθλητές και μαχόμενος.
Η παρομοίωσή σου, Σωκράτη, είναι ακριβέστατη και αληθέστατη.
Ώστε η κατάσταση αυτή δεν είναι από κάθε άποψη η χειρότερη, και από κείνον που εσύ τον έκρινες αθλιότερο δεν ζει πολύ αθλιότερα ακόμη ο τύραννος;
Χωρίς καμιάν αμφιβολία.
Είναι λοιπόν στ᾽ αλήθεια, ακόμη κι αν δεν θέλει να το παραδεχτεί κανείς, ο πραγματικός τύραννος πραγματικός δούλος, υποχρεωμένος να κάνει εξευτελιστικές θωπείες και δουλικότητες, [579e] και κόλακας των πιο ταπεινών ανθρώπων· ποτέ δεν μπορεί να χορτάσει και τις κοινότερες επιθυμίες του, αλλά όλα τα στερείται και φαίνεται στ᾽ αλήθεια φτωχός σ᾽ εκείνον που ξέρει να κοιτάξει στο βάθος της ψυχής του, και σ᾽ όλη τη ζωή του γεμάτος από φόβο, σφαδασμούς και οδύνες, αν πραγματικά μοιάζει με την πόλη που εξουσιάζει. Και της μοιάζει· δεν είν᾽ έτσι;
Βεβαιότατα.
[580a] Ας προσθέσομε ακόμη στις τόσες αθλιότητες του ανθρώπου και κείνα που είπαμε πρωτύτερα, ότι εξ ανάγκης χάρη στην εξουσία που έχει και είναι και γίνεται διαρκώς περισσότερο φθονερός, άπιστος, άδικος, άφιλος, ανόσιος, πανδοχείο και τροφείο κάθε κακίας, και για όλους αυτούς τους λόγους δυστυχής ο ίδιος και συνάμα αφορμή δυστυχίας σε όσους τον πλησιάζουν.
Κανένας λογικός άνθρωπος δεν θα έχει την παραμικρότερη αντίρρηση σ᾽ αυτά.
Έλα λοιπόν τώρα κάμε μου τη χάρη, όπως ο κριτής [580b] που κρίνει τα τελικά αποτελέσματα όλων των αγώνων, να αποφανθείς και συ οριστικά ποιός κατά τη γνώμη σου έρχεται πρώτος ως προς την ευδαιμονία, ποιός δεύτερος και ούτω καθεξής από τους πέντε που έχομε να κρίνομε: τον βασιλικό, τον τιμοκρατικό, τον ολιγαρχικό, τον δημοκρατικό, τον τυραννικό.
Διόλου δύσκολη δεν είναι η κρίση· εγώ τουλάχιστο τους κρίνω ως προς την αρετή και την κακία, την ευδαιμονία και τη δυστυχία κατά τη σειρά που μπήκαν, όπως οι χοροί των τραγωδιών, στη σκηνή.
Θες λοιπόν να μισθώσομε έναν κήρυκα ή να κάμω εγώ ο ίδιος αυτό το έργο και να κηρύξω ότι ο γιος του Αρίστωνος ευτυχέστατον έκρινε τον πιο ενάρετο και δίκαιο, [580c] και αυτός είναι ο βασιλικότατος, εκείνος δηλαδή που εξουσιάζει περισσότερο τον εαυτό του, δυστυχέστατο τον πιο κακοήθη και άδικο, και αυτός πάλι είναι εκείνος που έχει τον τυραννικότατο χαρακτήρα και ασκεί την τυραννία του χειρότερου είδους τόσο απάνω στον εαυτό του όσο και απάνω στην πόλη;
Μάλιστα, να το κηρύξεις από μέρος μου.
Να προσθέσω στο κήρυγμά μου: και αν ακόμη τους γνωρίζουν ή δεν τους γνωρίζουν, ότι είναι τέτοιοι, όλοι και θεοί και άνθρωποι;
Να το προσθέσεις.
Πολύ καλά· αυτή λοιπόν είναι μια απόδειξη του ζητουμένου μας· [580d] υπάρχει όμως και μια άλλη, η εξής, αν την επιδοκιμάζεις.
Και ποιά είναι αυτή;
Δεύτερη απόδειξη: πιο ευχάριστος ο βίος του φιλοσόφου, άρα και του δικαίου
Επειδή, όπως μια πόλη χωρίζεται σε τρία μέρη, έτσι και η ψυχή του καθενός μας διαιρείται επίσης σε τρία μέρη, μπορούμε, μου φαίνεται, να βγάλομε απ᾽ αυτό και μιαν άλλη απόδειξη.
Να την ακούσομε.
Νά την· στα τρία μέρη της ψυχής αντιστοιχούν και τρία είδη ηδονών, ένα για το καθένα· επίσης και τρία είδη επιθυμιών και αρχών.
Εξήγησέ μου το καλύτερα.
Το πρώτο απ᾽ αυτά τα μέρη της ψυχής είναι, όπως είπαμε, εκείνο με το οποίο μαθαίνει ο άνθρωπος· το δεύτερο, εκείνο με το οποίο θυμώνει· το τρίτο, επειδή έχει πολλές μορφές, δεν μπορέσαμε να το χαρακτηρίσομε [580e] με ένα όνομα· από το μεγαλύτερο όμως και επικρατέστερο χαρακτηριστικό του το ονομάσαμε επιθυμητικό, για τη σφοδρότητα που έχουν οι επιθυμίες του φαγητού, του ποτού και των αφροδισίων και των συνακόλουθών τους, ακόμη και φιλοχρήματο, επειδή με τα χρήματα προπάντων ικανοποιούνται [581a] αυτές οι επιθυμίες.
Και πολύ σωστά.
Αν άραγε λέγαμε ότι η ηδονή και η αγάπη του μέρους τούτου της ψυχής είναι η ηδονή και η αγάπη του κέρδους, δεν θα καθορίζαμε γενικά την ιδιαίτερη φύση του, ώστε να έχομε σαφή αντίληψη του πράγματος, άμα θέλομε να το ονομάσομε, και δεν θα είχαμε δίκιο να το ονομάσομε φιλοχρήματο και φιλοκερδές;
Αυτό λέω κι εγώ.
Τί δε; το θυμοειδές μέρος της ψυχής δεν είναι εκείνο που λέμε ότι ολόκληρο τείνει προς την επικράτηση, τη νίκη και την ευδοκίμηση;
[581b] Μάλιστα.
Δεν θα ταίριαζε λοιπόν να το ονομάσομε ακόμη φιλόνικο και φιλόδοξο;
Και πολύ μάλιστα.
Εκείνο όμως με το οποίο μαθαίνομε είναι φανερό σε όλους ότι ολόκληρο τείνει πάντα προς τη γνώση της καθαυτό αλήθειας και ότι καμιά σημασία δεν δίνει για τα πλούτη και τη δόξα.
Μάλιστα.
Δεν θα μπορούσαμε λοιπόν να το ονομάσομε ταιριαστά φιλομαθές και φιλόσοφο;
Πώς όχι;
Δεν συμβαίνει ακόμη σ᾽ άλλους ανθρώπους να επικρατεί [581c] το ένα απ᾽ αυτά, σ᾽ άλλους το άλλο, κατά πώς τύχει;
Έτσι είναι.
Και γι᾽ αυτό τον λόγο ακριβώς δεν μπορούμε να ειπούμε ότι τα τρία είδη των ανθρώπινων χαρακτήρων είναι ο φιλόσοφος, ο φιλόνικος και ο φιλοκερδής;
Βεβαιότατα.
Και ότι υπάρχουν επίσης τρία είδη ηδονών που αντιστοιχούν σε καθέναν απ᾽ αυτούς τους τρεις χαρακτήρες;
Μάλιστα.
Ξέρεις λοιπόν ότι, αν θέλεις να ρωτήσεις τρεις τέτοιους ανθρώπους, τον καθένα χωριστά, ποιόν απ᾽ αυτούς τους βίους θεωρεί ευτυχέστερον, καθένας θα εγκωμιάσει περισσότερο τον δικό του; Ο [581d] φιλοκερδής έξαφνα θα μας πει ότι η ηδονή της δόξας ή της μάθησης δεν έχει καμιάν αξία μπροστά στην ηδονή του κέρδους, εφόσον τουλάχιστο δεν μας παρέχει και καμιάν υλικήν ωφέλεια;
Αλήθεια είναι.
Τί δε ο φιλόδοξος; την ηδονή του κέρδους δεν τη θεωρεί ταπεινή και την ηδονή της μάθησης καπνό και φλυαρία, εκτός μόνο αν προσπορίζει τιμές;
Έτσι είναι.
Και ο φιλόσοφος τί φαντάζεσαι ότι νομίζει τις άλλες [581e] ηδονές μπροστά σ᾽ εκείνην που δίνει η γνώση της καθαυτό αλήθειας και η αποκλειστική προσήλωση σ᾽ αυτήν; δεν θα έλεγε ότι πολύ απέχουν από την αληθινή ηδονή και ότι τις ονομάζει πραγματικά αναγκαίες, επειδή διόλου δεν θα τις χρειαζότανε, εάν δεν εξαναγκαζόταν (από τη φύση);
Γι᾽ αυτό δεν πρέπει να είμαστε εντελώς βέβαιοι.
Αφού λοιπόν αμφισβητούνται αυτά τα τρία είδη των ηδονών και οι βίοι που τους αντιστοιχούν, πώς θα κάμομε για να κρίνομε ποιός από τους τρεις έχει δίκιο; πώς να βρούμε, αν όχι ποιός βίος απ᾽ αυτούς είναι ωραιότερος και ασχημότερος ή καλύτερος και χειρότερος, αλλά τουλάχιστον [582a] ευχαριστότερος και αλυπότερος;
Ξέρω κι εγώ;
Σκέψου να ιδείς· πώς μπορούμε να κρίνομε ασφαλώς για την αλήθεια ενός πράγματος; όχι με την εμπειρία, τη φρόνηση και τον ορθό λόγο; ή μήπως έχομε κανένα άλλο καλύτερο κριτήριο;
Όχι βέβαια.
Πρόσεξε λοιπόν· ποιός απ᾽ αυτούς τους τρεις ανθρώπους έχει καλύτερην εμπειρία όλων των ηδονών που αναφέραμε· μήπως ο φιλοκερδής, αν επιδοθεί στη μάθηση της καθαυτό αλήθειας, θα είναι, νομίζεις, ικανότερος να κρίνει [582b] για την ηδονή που δίνει η γνώση, ή ο φιλόσοφος για την ηδονή που δίνει το κέρδος;
Πολύ διαφέρει το πράγμα· γιατί ο φιλόσοφος είναι υποχρεωμένος να δοκιμάζει από την παιδική του ηλικία και τις άλλες ηδονές, ενώ ο φιλοκερδής δεν αισθάνεται καμιάν ανάγκη, μαθαίνοντας τη φύση των όντων, να δοκιμάσει πόσο γλυκιά είναι αυτή η ηδονή ούτε και ν᾽ αποκτήσει εμπειρία της· μάλλον δε, και αν είχε όλη την καλή διάθεση και προθυμία, το πράγμα θα ήταν ανώτερο των δυνάμεων του.
Ώστε ο φιλόσοφος ξεπερνάει κατά πολύ τον φιλοκερδή ως προς την εμπειρία και των δύο ηδονών.
[582c] Πολύ μάλιστα.
Και τον φιλόδοξο; έχει τάχα λιγότερην εμπειρία της ηδονής που δίνουν οι τιμές απ᾽ όσην έχει ο φιλόδοξος της ηδονής που δίνει η μάθηση και η επιστήμη;
Κάθε άλλο· γιατί τιμές και δόξες βρίσκει καθένας απ᾽ αυτούς τους τρεις ανθρώπους, άμα ευδοκιμήσει στο έργο που έχει επιδοθεί —και ο πλούσιος τιμάται από πολλούς και ο ανδρείος και ο σοφός—· ώστε, όσο γι᾽ αυτή την ηδονή των τιμών, τί πράγμα είναι, όλοι έχουν ίσην εμπειρία· ενώ ποιάν ηδονή δίνει η θέαση του όντος, κανένας άλλος δεν μπορεί να την έχει δοκιμάσει παρά μόνο ο φιλόσοφος.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου